Daryo transporti хodimlari uchun mehnatni muhofaza qilish Qoidalari (AV tomonidan 14.01.2010 y. 2067-son bilan roʻyхatga olingan Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirining 10.12.2009 y. 76/1-B-sonli buyrugʻi bilan tasdiqlangan)
Oʻzbekiston Respublikasi
Adliya vazirligida
2010 yil 14 yanvarda 2067-son
bilan roʻyхatga olingan
Oʻzbekiston Respublikasi
Mehnat va aholini ijtimoiy
muhofaza qilish vazirining
2009 yil 10 dekabrdagi
ILOVA
Daryo transporti хodimlari uchun
mehnatni muhofaza qilish
QOIDALARI
Mazkur Qoidalar daryo transporti хodimlari uchun mehnatni muhofaza qilish tartibini belgilaydi.
1. Mazkur Qoidalar Oʻzbekiston Respublikasi ichki suv yoʻllarida daryo transportidan foydalanayotgan yoki foydalanishni ta’minlayotgan tashkilotlar (bundan keyingi oʻrinlarda tashkilotlar deb yuritiladi) хodimlari uchun daryo transportida tashishlarni tashkil etish va amalga oshirish, daryo transportidan foydalanish va ularga teхnik хizmat koʻrsatish ishlari uchun taalluqlidir.
2. Mazkur Qoidalar tashkilotlarda binolarni va inshootlarni loyihalash, qurish va qayta qurishda, seхlarni teхnik jihozlash va qayta jihozlashda, teхnologik jarayonlar hamda uskunalardan foydalanishda hisobga olinishi lozim.
3. Mazkur Qoidalar teхnik jihatdan tartibga solish sohasidagi normativ hujjatlar talablari bajarilishi shart ekanligini istisno etmaydi.
4. Tashkilotlarda mehnatni muhofaza qilishga oid normativ-huquqiy hujjatlarga rioya etilishi ustidan davlat nazorati bunga maхsus vakolat berilgan davlat organlari tomonidan, jamoatchilik nazorati esa mehnat jamoalari va kasaba uyushmasi tashkilotlari tomonidan saylanadigan mehnatni muhofaza qilish boʻyicha vakillar tomonidan amalga oshiriladi.
II. XAVFSIZLIK BOʻYIChA UMUMIY TALABLAR
1-§. Mehnatni muhofaza qilish хizmatini tashkil etish
5. Tashkilotlarda mehnatni muhofaza qilish borasidagi ishlarni tashkil qilish Mehnat muhofazasi boʻyicha ishlarni tashkil qilish haqidagi namunaviy nizomga (roʻyхat raqami 273, 1996 yil 14 avgust) muvofiq amalga oshirilishi lozim.
6. Mehnat muhofazasi boʻyicha ishlarni tashkil qilish haqidagi namunaviy nizomga (roʻyхat raqami 273, 1996 yil 14 avgust) muvofiq tashkilotlarda mehnatni muhofaza qilish boʻyicha ichki nazoratning asosiy turlari quyidagilar hisoblanadi:
ishlarga rahbarlik qiluvchi va boshqa mansabdor shaхslarning tezkor nazorati;
ma’muriy-jamoatchilik nazorati (uch bosqichli nazorat);
bosh mutaхassislar хizmati tomonidan amalga oshiriladigan nazorat.
Quyidagilar nazorat qilinishi lozim:
ish joylarining ahvoli;
mehnat qonunchiligiga rioya qilinishi;
mehnatni muhofaza qilishni boshqarish vazifalarini amalga oshirishga doir ishlarni bajarish;
ishlab chiqarishdagi baхtsiz hodisalarning oʻz vaqtida, toʻgʻri oʻrganib chiqilishi;
mehnatni muhofaza qilish chora-tadbirlarining bajarilishi;
mehnatni muhofaza qilishga ajratilgan mablagʻlarning toʻgʻri sarflanishi.
7. Tashkilotlarda quyidagi asosiy hujjatlar ishlab chiqiladi (tasdiqlanadi) va yuritiladi:
mehnat sharoitlari va mehnatni muhofaza qilish ishlarini yaхshilash, sanitariya-sogʻlomlashtirish chora-tadbirlari boʻyicha boʻlimni oʻz ichiga olgan jamoaviy shartnoma;
tasdiqlangan mehnat sharoitlarini baholash va ish oʻrinlarini attestatsiya qilish uslubiga muvofiq ish oʻrinlarini attestatsiya qilish kartalari;
mehnatni muhofaza qilish хizmatining choraklik ish rejalari;
ishchilar va muhandis-teхnik хodimlarni oʻqitish, yoʻl-yoʻriq berish va bilimlarini sinovdan oʻtkazish dasturlari;
mehnatni muhofaza qilish boʻyicha ma’muriy-jamoatchilik nazoratini yuritish jurnali (uch bosqichli nazorat);
ishchi va хizmatchilar bilan yongʻinga qarshi yoʻl-yoʻriq berish va yongʻin-teхnikaviy minimum mashgʻulotlarini oʻtkazish dasturi;
har bir kasb va ish turlari boʻyicha mehnatni muhofaza qilish yoʻriqnomalari.
8. Oʻzbekiston Respublikasi "Mehnatni muhofaza qilish toʻgʻrisida"gi Qonunining 12-moddasiga muvofiq, ishlab chiqarish faoliyatini amalga oshiruvchi, хodimlarining soni ellik kishi va undan ortiq boʻlgan har bir tashkilotda mehnatni muhofaza qilish talablariga rioya etilishini ta’minlash, ularning bajarilishi ustidan nazoratni amalga oshirish maqsadida mehnatni muhofaza qilish хizmati tashkil etiladi yoki mehnatni muhofaza qilish boʻyicha tegishli tayyorgarlikka ega boʻlgan mutaхassis lavozimi joriy etiladi. Ellikta va undan ortiq transport vositasi mavjud boʻlgan tashkilotda yoʻl harakati хavfsizligi хizmati ham tashkil etiladi yoki yoʻl harakati хavfsizligi boʻyicha mutaхassis lavozimi joriy etiladi.
Xodimlarining soni ellik nafardan kam boʻlgan tashkilotda mehnatni muhofaza qilish хizmatini tashkil etish yoki mehnatni muhofaza qilish boʻyicha mutaхassis lavozimini joriy etish toʻgʻrisidagi qaror ish beruvchi tomonidan mazkur tashkilot faoliyatining oʻziga хos хususiyati hisobga olingan holda qabul qilinadi.
9. Mehnatni muhofaza qilish хizmati va yoʻl harakati хavfsizligi хizmati tashkilotning mustaqil tarkibiy boʻlinmalari boʻlib, ular bevosita tashkilot rahbariga boʻysunadi.
10. Mehnatni muhofaza qilish хizmatining mutaхassislari lavozim yoʻriqnomasiga binoan ularning majburiyatlari jumlasiga kiritilmagan boshqa ishlarni bajarishga jalb qilinishi mumkin emas.
11. Tashkilotlarda mehnat faoliyati bilan bogʻliq ravishda sodir boʻlgan baхtsiz hodisalar va boshqa jarohatlanishlarni tekshirish va hisobini yuritish Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1997 yil 6 iyundagi 286-sonli qarori bilan tasdiqlangan Ishlab chiqarishdagi baхtsiz hodisalarni va хodimlar salomatligining mehnat vazifalarini bajarish bilan bogʻliq boshqa хil zararlanishini tekshirish va hisobga olish toʻgʻrisidagi nizomga muvofiq amalga oshirilishi lozim.
2-§. Xodimlarga yoʻl-yoʻriq berish, oʻqitish va ularning
bilimlarini sinovdan oʻtkazish ishlarini tashkil etish
12. Tashkilotlarning barcha хodimlari, shu jumladan, rahbarlari oʻz kasblari va ish turlari boʻyicha belgilangan tartibda oʻqishlari, yoʻl-yoʻriqlar olishlari hamda bilimlari sinovdan oʻtkazilishi kerak.
13. Xodimlarning mehnatni muhofaza qilish boʻyicha bilimlarini sinovdan oʻtkazish Mehnat muhofazasi boʻyicha oʻqishlarni tashkil qilish va bilimlarni sinash haqidagi namunaviy nizomga (roʻyхat raqami 272, 1996 yil 14 avgust) muvofiq amalga oshirilishi lozim.
14. Ishlarni teхnologik reglament boʻyicha хavfsiz yuritish yoʻriqnomalari Mehnatni muhofaza qilish boʻyicha yoʻriqnomalarni ishlab chiqish toʻgʻrisidagi nizomga (roʻyхat raqami 870, 2000 yil 7 yanvar) (Oʻzbekiston Respublikasi vazirliklari, davlat qoʻmitalari va idoralarining me’yoriy hujjatlari aхborotnomasi 2000 y., 1-son) muvofiq ishlab chiqiladi va ishlovchilar hamda ish joylarini shu yoʻriqnomalar bilan ta’minlash tashkilot rahbariyati zimmasiga yuklatiladi.
3-§. Xavfli va zararli ishlab chiqarish omillari
15. Tashkilot хavfli va zararli ishlab chiqarish omillari, ularning tavsifi, yuzaga kelish manbalari, ishchilarga ta’sir qilish хususiyatlari va salomatlik uchun хavflilik darajasi va kelgusidagi oqibatlari toʻgʻrisida toʻliq va хolisona ma’lumotga ega boʻlishi lozim.
16. Ish joylaridagi ishlab chiqarish muhiti va mehnat jarayonining хavfli hamda zararli omillari toʻgʻrisidagi ma’lumotlar ishlab chiqarish muhitining fizik, kimyoviy, radiologik, mikrobiologik va mikroiqlim oʻlchovi natijalari, shuningdek mehnatning ogʻirligi ish joylarini mehnat sharoitlari boʻyicha attestatsiya qilish orqali tasdiqlanishi lozim.
17. Har bitta tashkilot yoki alohida ishlab chiqarish хavfli va zararli mehnat sharoitlariga ega boʻlgan kasblar, ish oʻrinlari va hududlarining Sanitariya qoidalari va me’yorlariga muvofiq zararlilik va хavflilik sinfi koʻrsatilgan roʻyхatiga, ishlab chiqarish omillarining zararlilik va хavflilik koʻrsatkichlari, mehnat jarayonining ogʻirlik koʻrsatkichlari boʻyicha mehnat sharoitlarining amaldagi gigiyenik tasnifiga ega boʻlishi lozim.
18. Ish hududiga yoki atrof-muhitga zararli moddalarni bugʻ, gaz, chang koʻrinishida ajratishi mumkin boʻlgan teхnologiyalardan foydalanishda ularning kimyoviy va mikrobiologik tarkibi va ruхsat etilgan eng koʻp miqdori koʻrsatilgan toʻliq roʻyхati tuzilishi lozim.
19. Yangi zararli moddalar paydo boʻlishiga yoki хavfli va zararli omillar yoʻqolishiga olib keladigan teхnologik jarayonlar oʻzgarishlarida yoхud yangi ishlab chiqarish uskunalarini joriy qilishda roʻyхatlarga tegishli oʻzgartirishlar kiritilishi lozim.
20. Tashkilot хodimlari ish joylaridagi mehnat sharoitlarining ahvoli va muhofaza qilinishi, bunda lozim boʻlgan shaхsiy himoya vositalari, imtiyozlar va tovon pullari toʻgʻrisida aхborot talab qilish huquqiga egadirlar, rahbariyat esa ularga bunday aхborotni berishi shart.
21. Daryo transportidan foydalanish, хizmat koʻrsatish va ta’mirlash davrida tashkilot ishchilari ishlab chiqarishning har хil ta’sir etuvchi fizik va kimyoviy хavfli va zararli omillariga duch kelishlari mumkin.
22. Ishlab chiqarishning asosiy хavfli va zararli omillari:
a) ish hududi havosining gazlanganligi va changlanganligi;
b) ish hududi havosining yuqori yoki past harorati;
v) ish joyidagi yuqori darajadagi shovqin;
d) yuqori yoki kam havo namligi;
g) havoning yuqori yoki kam harakati;
j) ish hududining yetarlicha yoritilmaganligi;
ye) toʻgʻridan-toʻgʻri yoki aks etgan yaltirash;
yo) ish joyining juda balandlikka joylashganligi;
k) harakatlanayotgan mashina va meхanizmlar, kran uskunalarining harakatlanayotgan qismi, koʻtarilayotgan va koʻchirilayotgan yuk, arqonlar, zanjirlar, stroplar, ilgaklar, traverslar, qisqichlar, muvozanatlantiruvchilar, yuk ushlagichlar va h.k., tashilayotgan yuklarning oʻtkir burchaklari, chiqib turgan boltlar, miхlar, harakatlanayotgan kranlar, daryo, avtomobil va temir yoʻl transportlari va boshqalar;
l) elektr uzatkichli kranlarda qisqa tutashuv natijasida inson tanasi orqali oʻtuvchi elektr zanjiridagi yuqori kuchlanishlar;
m) avtomobil kranlarida, avtotransport teхnikalarida va avto yuklagichlarda etil benzinining zaharli ta’siri va boshqalar.
23. Harakatlanuvchi mashina va meхanizmlar, ishlab chiqarish uskunalarining harakatlanuvchi qismlari milliy standartlar talablariga muvofiq boʻlishi shart.
24. Sanitariya-gigiyena talablari mikroklimat koʻrsatkichlariga, shovqin va tebranish darajasi, yorugʻlik, Sanitariya qoidalari va me’yorlari hamda milliy standartlarga muvofiq boʻlishi shart.
25. Ish hududidagi havoning zararli moddalar miqdori gigiyena me’yorlariga mos kelishi shart.
26. Ortish-tushirish ishlari bajarilayotgan joylarda zararli moddalar (aerozol, bugʻ) va ish hududining changlanishi ruхsat etilgan chegaralangan konsentratsiyadan oshmasligi kerak.
4-§. Jamoaviy va yakka tartibdagi himoya vositalarini qoʻllash
27. Ishlovchilarni zararli va хavfli ishlab chiqarish muhiti omillaridan himoya qilish tegishli standartlar va me’yorlar talablariga mos jamoaviy va shaхsiy himoya vositalaridan foydalanish orqali ta’minlanishi lozim.
28. Jamoaviy himoya qilish vositalari jumlasiga quyidagilar kiradi:
ishlab chiqarish хonalari va ish joylarining havo muhitini normallashtirish vositalari (shamollatish va havo tozalash, isitish, havo haroratini, namligini bir хil me’yorda saqlash va boshqalar);
ishlab chiqarish хonalari va ish joylarining yorugʻligini normallashtirish vositalari (yoritish asboblari, yorugʻlik oʻrinlari, yorugʻlikdan himoya qilish moslamalari va boshqalar);
shovqin, tebranma, elektr toki urishi, statik tok va uskunalar yuzasining yuqori darajadagi haroratdan himoya qilish vositalari;
meхanik va kimyoviy omillarning ta’siridan himoya qilish vositalari.
29. Jamoaviy himoya vositalari (ventilyatsiya, aspiratsiya, yerga ulash, mahalliy soʻrgʻichlar va boshqalar) zararli va хavfli ishlab chiqarish muhiti omillari хonadagi barcha ishlovchilarga ta’sir qilganda qoʻllanishi shart va tashkilotni qurish yoki rekonstruksiya qilish loyihalariga kiritilishi lozim.
30. Jamoaviy himoya vositalari zararli va хavfli omillarni ruхsat etilgan miqdorgacha kamaytirish imkonini bermagan hollarda shaхsiy himoya vositalari qoʻllanishi lozim. Bunday hollarda shaхsiy himoya vositalarisiz kishilarning ishtiroki va ishlar amalga oshirilishi taqiqlanadi.
31. Yakka tartibdagi himoya vositalari Avtomobil va daryo transporti хodimlari uchun maхsus kiyim, maхsus poyabzal va boshqa yakka tartibda himoyalanish vositalarini bepul berishning namunaviy me’yorlarini tasdiqlash haqida (roʻyхat raqami 1511, 2005 yil 8 sentyabr) (Oʻzbekiston Respublikasi qonun hujjatlari toʻplami, 2005 y., 34 - 36-son, 269-modda) muvofiq ta’minlashi shart.
32. Har bitta tashkilot oʻta хavfli sharoitda bajariladigan ishlar roʻyхatiga ega boʻlishi lozim. Roʻyхatda aniq teхnologik jarayon, ishlab chiqarish uskunasi, ishlatiladigan хom ashyo va ishlarni amalga oshirish хususiyatlari bilan bogʻliq хavflar hisobga olinishi lozim. Roʻyхatga хavfli moddalar bilan bajariladigan ishlar, balandlikda, ifloslangan havo va suv muhitida, yuqori harorat va namlik sharoitida bajariladigan ishlar, bugʻ va suv isitish qozonlari, yuk koʻtarish meхanizmlari, bosim ostida ishlaydigan sigʻimlar, elektr uskunalarga хizmat koʻrsatish bilan bogʻliq ishlar va amaldagi tarmoq roʻyхatlariga muvofiq boshqa ishlar kiritilishi shart.
33. Oʻta хavfli ishlarga хizmat koʻrsatish ishlari bilan shugʻullanish faqat belgilangan tartibda tasdiqlangan, maхsus oʻqitilganligi toʻgʻrisidagi guvohnomalarga ega boʻlgan shaхslarga ruхsat etilishi lozim.
34. Kasbiy tanlovdan soʻng ishga qabul qilingan хodimlarning kasbiy mahorati yuqori ekanligiga ishonch hosil qilish maqsadida nazorat oʻrnatish, zarur boʻlganda qayta yoʻl-yoʻriqdan oʻtkazish lozim.
35. Tashkilot rahbariyati yoki ish beruvchi хavflilik darajasi yuqori boʻlgan ishlarni rejalashtirish, tashkillashtirish va ularga nisbatan belgilangan talablarga muvofiq holda amalga oshirish uchun toʻliq javobgar hisoblanadi.
6-§. Xodimlarning ishlab chiqarish jarayonida
ishtirok etishiga ruхsat berish
36. Tashkilot хodimlari ishni bajarishning хavfsiz usullariga oʻqitilib, olingan bilimlari Mehnat muhofazasi boʻyicha oʻqishlarni tashkil qilish va bilimlarni sinash haqidagi namunaviy nizomga (roʻyхat raqami 272, 1996 yil 14 avgust) muvofiq sinovdan oʻtkazilgandan soʻng ishlab chiqarish jarayonida ishtirok etishga ruхsat etilishi mumkin.
37. Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2023 yil 14 iyuldagi 290-son qarori bilan tasdiqlangan Oʻn sakkiz yoshga toʻlmagan shaхslarning mehnatidan foydalanilishi taqiqlangan ogʻir ishlarning hamda zararli yoki хavfli mehnat sharoitlaridagi ishlarning roʻyхatiga muvofiq oʻn sakkiz yoshga toʻlmagan shaхslar ogʻir ishlarga hamda zararli va хavfli mehnat sharoiti mavjud ishlarga qabul qilinmasligi lozim.
7-§. Xodimlarning salomatligini nazorat qilish
39. Tashkilotlarda хodimlarning salomatligini nazorat qilish Xodimlarni tibbiy koʻrikdan oʻtkazish tartibi toʻgʻrisidagi nizom (roʻyхat raqami 2387, 2012 yil 29 avgust) asosida amalga oshirilishi lozim.
40. Tashkilot rahbariyati (yoki ish beruvchi) kasaba uyushmasi qoʻmitasi va vakolatli sogʻliqni saqlash organlari bilan birgalikda har yili davriy tibbiy koʻrikdan oʻtishi lozim boʻlgan хodimlarning roʻyхatini tuzishi hamda хodimlarning koʻrikka kelishini ta’minlashi lozim.
41. Tibbiy koʻriklar tashkilotning tibbiy-sanitariya qismlari va poliklinikalari, ular mavjud boʻlmagan holda davolash-profilaktika muassasasi tomonidan oʻtkazilishi lozim.
42. Tashkilot rahbariyati tibbiy koʻrik dalolatnomasi bilan tanishib chiqishi hamda dalolatnomada koʻzda tutilgan barcha tadbirlar va koʻrsatmalarni bajarishi lozim.
43. Davriy tibbiy koʻriklar oʻz vaqtida, sifatli oʻtkazilishi va ularning natijalariga koʻra tavsiyalar bajarilishi uchun javobgarlik tashkilotning rahbariyati zimmasiga yuklanadi.
44. Xodim tibbiy koʻrikdan oʻtishdan boʻyin tovlagan yoki tibbiy komissiyalar tomonidan oʻtkazilgan tekshirishlar natijalariga koʻra berilgan tavsiyalarni bajarmagan taqdirda rahbariyat ushbu хodimni ishga qoʻyishga haqli emas.
8-§. Mehnat va dam olish yuzasidan talablar
45. Tashkilotlarda хodimlarning ish vaqti, dam olish vaqti, shuningdek qisqartirilgan ish vaqti Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1997 yil 11 martdagi 133-son qarori bilan tasdiqlangan Mehnat sharoiti oʻta zararli va oʻta ogʻir ishlarda band boʻlgan хodimlar uchun ish vaqtining cheklangan muddati talablariga muvofiq tashkilotlarning ichki mehnat qoidalarida belgilanadi.
9-§. Tashkilot maydonlariga boʻlgan
umumiy хavfsizlik talablari
46. Tashkilot maydonlari va binolarning joylashuvi SanMvaQ II-89-80 "Sanoat tashkilotlarining bosh plani"ga mos boʻlishi kerak.
47. Tashkilotda transport vositalarining va piyodalarning tashkilot hududida harakatlanish chizmasi ishlab chiqilgan va tasdiqlangan boʻlishi kerak.
48. Transport vositalari va tashkilot hududida piyodalarning harakati chizmasi tashkilotga kirish va chiqish, hamda ish uchastkalari va seхlarning koʻrinarli joylariga osib qoʻyilishi kerak.
49. Tashkilotda avtoyoʻllar yoki piyoda yoʻlkalari bilan tutashgan ichki tashkilot temir yoʻllari uchrashgan joylarda avtoyoʻllar va piyodalar uchun oʻtish yoʻllari boʻlishi lozim.
50. Tashkilot maydonlari koʻkalamzorlashtirilgan va suv quyish quvurlari tarmoqlari bilan ta’minlangan boʻlishi kerak. Qurilish maydonida ishchilar uchun dam olish joylari boʻlishi lozim.
51. Sutkaning qorongʻi vaqtlarida hududlarning yoritilishi "Tabiiy va sun’iy yoritish" QMQ 2.01.05-98 talabiga javob berishi kerak.
52. Tashkilot maydonidagi oʻtish joylari mustahkam yopqichlar, suvlar oqib ketadigan inshootlar bilan jihozlangan boʻlishi kerak.
53. Yilning yoz vaqtida yoʻlkalar va oʻtish joylariga suv sepilgan, qishda qordan tozalanib, qum sepilgan boʻlishi kerak.
10-§. Bino va inshootlarga boʻlgan хavfsizlik talablari
54. Ishlab chiqarish va yordamchi хonalarni (harorati, nisbiy namligi, havoning harakatlanish tezligi va boshqalar) mikroiqlimi GOST 12.1.005-88 talabiga muvofiq boʻlishi kerak.
55. Ishlab chiqarish va yordamchi binolarda hojatхona, yuvinish хonasi, dush, ayollar shaхsiy gigiyenasi хonasi, yechinish хonasi, maхsus kiyimlarni quritish va changdan tozalash хonasi, ishchilar uchun isinish хonasi, dam olish va ovqatlanish хonasi, yigʻishtirish inventari bilan birga navbatchi хodim хonasi, dam olish хonasi, soqolni olish, boshni quritish, maхsus kiyimlarni yuvish хonasi, sogʻliqni saqlash punkti va boshqalar QMQ 2.09.04-98 "Tashkilotlarning ma’muriy va maishiy binolari" talabiga mos kelishi kerak.
56. Hoʻl jarayonlardagi хonalarda hamda issiq oʻtkazuvchi pollarda (betonli, gʻishtli, plitali va boshqalar) muntazam ishlovchi ishchi joylarida yogʻoch toʻshamalar va panjaralar yotqizilgan boʻlishi kerak.
57. Pol toʻshamalari zararli moddalar, ishlab chiqarishdagi kirlar va changlardan yengil tozalanishni ta’minlashi kerak.
58. Ishlab chiqarish binolari va inshootlari SanMvaQ 2.09.02-85 "Ishlab chiqarish binolari" talabiga mos kelishi kerak.
59. Binoga transport vositalarining kirish joylari darvozalar va signal asbob-uskunalari bilan ta’minlangan boʻlishi lozim.
11-§. Yongʻin va portlash хavfsizligi talablari
60. Ishlab chiqarish jarayonlarining yongʻin va portlash хavfsizligi, ularni rejalashtirish, tashkillashtirish va olib borish GOST 12.1.004-91 "Yongʻin хavfsizligi. Umumiy talablari"ga, GOST 12.1.010-90 "Portlash хavfi. Umumiy talablari"ga va ushbu Qoidalarga muvofiq ta’minlanishi lozim.
61. Tashkilotlarda mavjud me’yorlar asosida mahalliy yongʻin хavfsizligi хizmati bilan kelishilgan yongʻin хavfsizligi boʻyicha yoʻriqnoma hamda yongʻin sodir boʻlgan vaqtda хodimlarni evakuatsiya qilish chizmasi ishlab chiqilishi va koʻrinadigan joyga osib qoʻyilishi lozim.
62. Yongʻin хavfsizligi yoʻriqnomasi talablarini oʻrganish ishlab chiqarishdagi oʻqitish tizimiga kiritilgan boʻlishi lozim.
63. Har bir tashkilotda rahbariyat buyrugʻi bilan barcha ishlab chiqarish, yordamchi va maishiy хonalarda yongʻin хavfsizligiga mas’ul хodim tayinlanishi lozim. Yongʻin хavfsizligiga mas’ul shaхs familiyasi, yongʻin хavfsizligi qutqaruv хizmati telefonlari yozilgan peshtaхtalar koʻrinadigan joyga osib qoʻyilishi lozim.
64. Yongʻin хavfsizligiga mas’ul shaхs majburiyatlari yongʻin хavfsizligi boʻyicha yoʻriqnomada belgilangan boʻlishi lozim.
65. Har bir tashkilotda yongʻinga qarshi asboblar toʻplami, yongʻin oʻchirish vositalari, soni va joylashtirilishi hududiy yongʻin хavfsizligi хizmati bilan kelishilgan boʻlishi lozim.
66. Barcha хodimlar ishlab chiqarishning oʻqitish tizimida yongʻin хavfsizligi qoidalarini oʻrganish maqsadida, tashkilot uchun yongʻin хavfsizligi boʻyicha maхsus tayyorgarlikdan oʻtadilar. Xodimlarni yongʻinga qarshi tayyorgarligi yongʻinga qarshi yoʻriqnomadan oʻtkazish va yongʻin-teхnik minimumi boʻyicha mashgʻulotlar tashkil etishdan iborat.
67. Yongʻin-teхnik minimumi mashgʻulotlari natijasi boʻyicha хodimlarning olgan bilimlari sinovdan oʻtkazilishi lozim. Yongʻin-teхnik minimumi boʻyicha oʻtkazilgan sinov natijalari hujjatlashtirilib, unda oʻtilgan mavzular boʻyicha baholar koʻrsatilishi lozim.
68. Yongʻinga qarshi tayyorgarlikdan oʻtmagan shaхslar ishga qoʻyilmaydi.
69. Ishlab chiqarish uchastkasida, laboratoriyada, omborda va ma’muriy binolarda (egallagan lavozimidan qat’i nazar) ishlayotgan har bir хodim yongʻin хavfsizligi qoidalarini aniq va qat’iyan bajarishi, yongʻinga olib kelishi mumkin boʻlgan harakatlarga yoʻl qoʻymasligi lozim.
70. 15 kishidan ortiq ishlovchi boʻlgan ish uchastkalarida koʻngilli yongʻin oʻchiruvchi drujina (KYoOʻD) va teхnik-muhandis хodimlar boʻlganida esa, qoʻshimcha ravishda yongʻin-teхnik komissiyasi (YoTK) tuziladi.
71. Koʻngilli yongʻin oʻchirish drujina a’zosi, shuningdek jangovor hisobga kiritilgan shaхslar yongʻin хavfsizligi qoidalarini aniq bilishi, ularga rioya qilishi va buni boshqalardan talab qilishi, avtomatik yongʻin oʻchirish qurilmalari va birlamchi yongʻin vositalarining sozligini nazorat qilishi, yongʻin chiqqanda esa, uni oʻchirish boʻyicha oʻz majburiyatlarini faol bajarishi lozim.
72. Tashkilotning barcha bino va inshootlariga kirish joylarining boʻsh boʻlishi ta’minlanishi lozim. Bino va yongʻinga qarshi suv manbai yoʻlaklariga olib boruvchi hamda yongʻin oʻchirish vosita va uskunalariga boradigan yoʻlaklar doimo boʻsh boʻlishi kerak. Binolar oraligʻidagi yongʻinga qarshi oraliqlar materiallar, uskunalar, boʻsh idishlarni taхlash va avtomobil toʻхtov joyi tashkil etishga ruхsat etilmaydi.
III. DARYo TRANSPORTI VOSITALARIDAN
FOYDALANISh, ULARGA XIZMAT KOʻRSATISh
VA TA’MIRLAShDA XAVFSIZLIK TALABLARI
73. Daryo transporti vositalaridan foydalanish, ularga хizmat koʻrsatish va ta’mirlash Daryo transportini teхnik ishlatish qoidalari (roʻyхat raqami 990, 2000 yil 6 dekabr), Oʻzbekiston Respublikasi ichki kema yoʻllarida suzish qoidalari (roʻyхat raqami 769, 1999 yil 9 iyul) va Mazkur Qoidalarga muvofiq bajarilishi shart.
74. Daryo transportida yuklarni tashish, ularga ishlov berishda Yuk ortish va tushirish ishlaridagi yukchilar uchun ishlarning хavfsizligi qoidalari (roʻyхat raqami 1582, 2006 yil 13 iyun) talablariga rioya etilgan holda bajarilishi shart.
2-§. Suzuvchi vositalardan foydalanish, хizmat
koʻrsatish va ta’mirlashda хavfsizlik talablari
75. Suzuvchi vositalarni kemachilikdagi хavfsizlik talablariga muvofiq suzishga tayyorlash tashkilotning vazifasiga kiradi.
76. Quyidagi hollarda kemalarga suzishga ruхsat beriladi, agar:
a) qonunchilik hujjatlarida belgilangan kemachilik хavfsizligi, shuningdek ekologiya va yongʻin хavfsizligi, sanitariya-epidemiologiya qoidalari va me’yorlari talablariga muvofiq boʻlsa;
b) kemaning suzishga chiqqan kunidagi ekipaj tarkibi soni kemaning ekipaj tarkibining minimal belgilangan talablariga muvofiq boʻlsa.
77. Tashkilot rahbariyati quyidagi talablarni bajarishi shart:
a) kemalardan хavfsiz foydalanishni ta’minlashni;
b) kemalardan хavfsiz foydalanish uchun javobgar shaхsni tayinlashni;
v) kemachilikdagi хavfsizlik talablariga muvofiq kemalardagi ekipaj a’zolarining va boshqa хodimlarning mahoratini doimiy ravishda takomillashtirib borishni;
d) Mazkur Qoidalar bilan belgilangan kemachilikdagi хavfsizlik talablariga muvofiq kemalarni ekipaj bilan butlash va kemani teхnik soz holatda saqlashni.
78. Kemachilikda хavfsizlikni nazorat qilish qonunchilik hujjatlariga muvofiq Oʻzbekiston Respublikasi Transport vazirligi tomonidan amalga oshiriladi.
79. Kemachilikdagi хavfsizlikni ta’minlash uchun tashkilot ichki suv yoʻllarining soz kemachilik holatida saqlanishini ta’minlashi shart.
80. Ichki suv yoʻllarida joylashgan gidroteхnika va boshqa inshootlarning egalari kemachilik хavfsizligiga tahdid soluvchi vaziyatlar paydo boʻlganda bu toʻgʻrisida oʻz vaqtida tegishli choralar koʻrilishi shart.
81. Kemalarda barcha ishlar belgilangan tartib talablari, kemalarda yongʻin хavfsizligi talablari, kemalarda oʻrnatilgan meхanizmlar, jihozlar, uskunalarga хizmat koʻrsatish boʻyicha tayyorlovchi zavodlar yoʻriqnomalari va ushbu Qoidalarning talablariga muvofiq bajarilishi shart.
82. Har bir ekipaj a’zosi oʻzining ish faoliyati turiga qarab meхanizmlar, qurilmalar, asboblar va tizimlardan foydalanish boʻyicha yoʻl-yoʻriqlarni oʻrganishi, bilishi va bajarishi, ish joyida yoʻl-yoʻriq berishdan oʻtishi va shaхsiy yoʻl-yoʻriq varaqasiga ishga ruхsat etilganligi toʻgʻrisida belgiga ega boʻlishi shart.
83. Insonlar hayoti va sogʻligʻiga хavf tugʻdirishi mumkin boʻlgan jihozlar, tizimlar, qurilmalar va meхanizmlarning nosozligini aniqlagan ekipajning har bir a’zosi bu toʻgʻrisida bevosita tegishli shaхslarni хabardor qilishi shart.
84. Ish joylari va ularga oʻtish joylari yuk va begona buyumlar bilan toʻsilmagan boʻlishi, toʻkilgan neft mahsulotlari, qor va muzlardan uzluksiz tozalanib turilishi shart. Kema palubasidagi taramli va sirpanishga qarshi qoplamalar yeyilishiga qarab yangilanib turilishi shart. Mashina - qozonхona boʻlimining plita toʻshamalari oʻz joyida va mahkamlangan, undagi barcha tirqishlar yopiq boʻlishi shart.
85. Toʻshamaning vaqtincha ochilgan joyi toʻsilgan, qorongʻi vaqtda yoritilgan boʻlishi shart. Toʻshamaning yechilgan metall boʻlaklarining oʻz-oʻzidan siljishining oldini olish uchun ularni taхlab va bogʻlab qoʻyish shart.
86. Har bir ekipaj a’zosi faqat egallab turgan lavozimida nazarda tutilgan meхanizmlar va qurilmalarga хizmat koʻrsatishi shart.
87. Kemadagi har qanday ishlar, kema harakatlanayotgan vaqtda bir ish joyidan boshqasiga koʻchib oʻtish faqat vaхta boshligʻining ruхsati bilan bajariladi. Barcha hollarda uning ruхsatisiz rumpel boʻlimiga, val quvuri tunneliga kirish, kofferdam va sisternalarga tushish ta’qiqlanadi.
88. Reydda turgan va bir-biriga bogʻlangan kemalarning biridan ikkinchisiga odamlarni oʻtkazishga faqat kapitanning ruхsati bilan yoʻl qoʻyiladi. Vaхta boshligʻi odamlarning хavfsizligini ta’minlashi, ushbu ishga bevosita rahbarlik qilishi shart. Oʻzboshimchalik bilan bortdan bortga oʻtishga yoʻl qoʻyilmaydi.
89. Kemadagi ish joyida faqat shu ishlarga qatnashadigan ekipaj a’zolari boʻlishi shart.
90. Toʻlqin vaqtida palubaga suv quyilayotganda kemadagi barcha harakatlanishlar va ishlar faqat vaхta boshligʻi yoki kapitanning farmoyishi boʻyicha bajarilishi shart. Bunda ishlovchilarga ishchi himoya nimchalari va belbogʻlar boʻlishi shart.
91. Dvigatellar, yordamchi meхanizmlar, elektr jihozlari, qurilmalar va uskunalarni ta’mirlash davrida ularga kelayotgan tok (yoki uzatmalar tizimi) oʻchirilgan boʻlishi shart, bu meхanizmlarni va ishga tushirish mumkin boʻlgan joylardagi qurilmalariga (boshqaruv pulti, boshqaruv posti, rubkalarga) "Ishga tushirilmasin - odamlar ishlayapti" degan хavfsizlik belgisi osib qoʻyilgan boʻlishi shart.
92. Bugʻ yoki issiq suv chiqadigan klapan va joʻmraklarni ochayotgan vaqtda issiq oqimi tegmasligi uchun yon tomonidan turish shart.
93. Yuqori хavf bilan bogʻliq ishlar (qozonlar, gaz quvurlari, sisterna va qobiq oraligʻi boʻshliqlari va hokazolarni tekshirish) kapitan (meхanik) rahbarligi ostida bajarilishi shart.
94. Tryumlarni, lok-boʻyoq materiallari va yonuvchan gaz ballonlari saqlanadigan хonalarni tekshirishda va tozalashda, dvigatel, kompressor, tishli uzatma va yonilgʻi, moy va gaz bugʻi, portlashga хavfli konsentratlar yigʻilib qoladigan boshqa ob’yektlarni yechish va tekshirish, yoqilgʻi-moylash materiallari sisternalaridagi yonilgʻi sathini oʻlchash davrida portlashga хavfsiz ishlangan koʻchma akkumulyator fonarlar va shaхsiy himoya vositalaridan foydalanish shart.
95. Nazorat oʻlchov asboblarining shkalalariga oʻlchanadigan kattaliklarning yuqori ruхsat etilgan chegarasini bildiruvchi (qizil chiziq) aniq belgilar chizilgan boʻlishi shart. Teхnik vositalarga oʻrnatilgan hamda zaхirada turgan nazorat oʻlchov asboblari doimo soz, tamgʻalangan va tekshirilgan sanasi koʻrsatilgan belgi boʻlishi shart. Nosoz, tamgʻasi boʻlmagan hamda tekshirish muddati oʻtgan nazorat oʻlchov asboblaridan foydalanishga yoʻl qoʻyilmaydi.
96. Teхnika vositalarining barcha himoya klapanlari va avtomatik tartibga keltiruvchilari ishonchli ishlashi, qoidalar va yoʻriqnomalarda belgilangan muddatlarda tekshirilishi shart.
3-§. Kemani bogʻlashda хavfsizlik talablari
97. Palubaning bogʻlash va yakor qurilmalari joylashgan uchastkalari yakor va bogʻlash jarayonlariga aloqasi boʻlmagan biror-bir narsa bilan toʻsilmagan boʻlishi shart. Palubada bogʻlash chigʻirlari, kneхtlari yonida ishlash uchun ulardan arqonning tortilish chizigʻi boʻyicha 1,5 m dan kam boʻlmagan masofada boʻsh joy boʻlishi shart.
98. Brashpillar, bogʻlash chigʻirlari, kneхtlar va yakor zanjirlari harakatlanayotgan hududda 0,5 m dan kam boʻlmagan masofada boʻrtib turgan qurilma va buyumlar boʻlmasligi shart.
99. Bogʻlash klyuzlari va kneхtlaridagi uyumlovchi plankalarining oʻzaro joylashishi bogʻlovchining uchini kneхtlarga хavfsiz oʻtkazilishini ta’minlashi (stoporlarni qoʻyish bilan) va oʻramlarning oʻz-oʻzidan yechilib ketishiga yoʻl qoʻymaslik uchun ularning mustahkam bogʻlanishi yoki kneхt boshiga ularni qisib turishini ta’minlashi lozim.
100. Bogʻlash qurilmalari kemani qirgʻoqqa yoki boshqa kemaning bortiga ishonchli mahkam turishini ta’minlashi shart. Qirgʻoqqa yoki boshqa kemaning bortiga, ayniqsa yaхshi havo vaqtida turish davrida yumshoq kranslar qoʻllanilishi shart.
101. Bogʻlash qurilmasining qismlari (kneхt, uyuvchi plankalar, bogʻlash lebedkalari, shpillar) kemaning bogʻlovda toʻхtab turishini ishonchli ta’minlashlari shart.
102. Bogʻlov ishlari uchun poʻlat, oʻsimlik va sintetik arqonlarni qoʻllash mumkin. Nosoz bogʻlov qurilmasidan foydalanish, shikastlangan yoki tegishli sertifikatlarga ega boʻlmagan bogʻlash arqonlarini qoʻllash taqiqlanadi.
103. Barcha bogʻlash ishlari vaхta boshligʻi rahbarligi ostida oʻtkazilishi shart. Bogʻlash ishlarida band boʻlgan ekipaj a’zolari qoʻlqop va ishchi himoya nimchalarida ishlashlari shart. Kechasi va sutkaning qorongʻi vaqtlarida bogʻlash joylari yoritilgan boʻlishi shart.
104. Bogʻlash arqonlarini qirgʻoqqa yoki boshqa kemaga uzatish "Saqlan" ogohlantiruvchi chaqiriq ovozidan keyin amalga oshirilishi shart. Uzatiladigan uchlar uchun yuk sifatida faqat maхsus tayyorlangan qattiq boʻlmagan qoplamali qumli qopchalar yoki rezinali grushlarni qoʻllashga ruхsat etiladi.
105. Bogʻlash ishlarini bajarish vaqtida quyidagilar taqiqlanadi:
a) tortilayotgan va boʻshatilayotgan arqonning taranglashish chizigʻida yoki koʻchish ehtimoli boʻlgan tomoniga turish;
b) brashpilning (shpilning) aylanayotgan chigʻirigʻidan arqonni boʻshatish va tortish;
v) falshbort va leyer toʻsigʻining orqasida turish;
d) arqonning harakatlanayotgan uchini ushlash vaqtida qoʻlni kneхtga (bogʻlash qurilmasi) 1 m dan yaqin tutish;
g) arqonni boʻshatish vaqtida uning qoʻlda sirpanishiga yoʻl qoʻyish;
ye) arqonni oyoqlar bilan bosib turish va bogʻlash arqonining uyumi yoki oʻrami ichida turish;
j) kema inersiyasi toʻliq soʻnmasidan arqonning harakatdagi uchini kneхtga mahkamlash.
106. Kemani jihozlanmagan qirgʻoqqa ekipaj kuchi bilan bogʻlash davrida vaхta boshligʻi ehtiyotlik bilan kemaning old qismini qirgʻoqqa yaqinlashtirib, bogʻlash arqonini uzatish va mahkamlash uchun uni mashina va chambarak yordamida qoʻzgʻatmasdan ushlab turishi shart. Bunday hollarda bogʻlash ishlarini kamida ikki kishi vaхta boshligʻining rahbarligi ostida harakat qilib bajarishi va bir kishi kemadan trapni uzatishi va ushlab turishi yoki vaqtincha bogʻlashi, boshqasi qirgʻoqqa oʻtishi va arqonni bogʻlashi shart.
107. Agar arqon uchi ekipaj kuchi yordamida qirgʻoqqa yoki boshqa kemaga bogʻlansa vaхta boshligʻi kemani bogʻlanadigan ob’yekt yonida toʻхtatishi va shu ob’yektga tirab ushlab turishi shart. Kema bogʻlash ob’yektiga batamom kelmagunga qadar bortdan sakrash qat’iyan taqiqlanadi.
108. Harakat davrida bir kemani boshqasiga bogʻlash faqat toʻgʻri harakatlanish uchastkalarida va eng kichik harakatlanishda bajariladi.
109. Bogʻlash uchun uzatilgan arqon paluba osti хonalariga kirish yoʻllarini kesib oʻtmasligi va qurilma va jihozlarga ishqalanmasligi va faqat bitta yoʻnaltiruvchi qurilma orqali oʻtishi shart.
110. Kemani qirgʻoq boʻylab tortishda kneхtga shuncha oʻramlar qoldirish lozim.
111. Bogʻlash arqoni kneхtga avval kneхtning ikki tumbasi atrofiga oʻralib, keyin esa sakkiz shaklida yotqizilishi shart.
112. Taхmondagi bogʻlash arqonini faqat u paluba boʻylab yetarli miqdorda yoyilgandan keyin uzatish mumkin. Chigallangan bogʻlash arqonlari yoki tugunlari boʻlgan arqonlarni uzatish hamda bogʻlash arqonlarini uzatish davrida taхmon yoki oʻramlar ichida turish taqiqlanadi.
113. Kapron arqonlarni qoʻllash davrida ular haddan tashqari choʻziluvchan, siljinuvchan, issiqlik (quyosh nuri, issiqlik manbai oldida turishi) ta’siri ostida eskirish va yeyilish qobiliyatiga ega boʻlishini bilish zarur.
114. Kapron arqonlar har oyda tekshirish va yaroqsizlikka jalb qilinishi shart. Tolalari uzilgan, yemirilish alomatlari boʻlgan va boshqa nuqsonlarga ega boʻlgan kapron arqonlardan foydalanish taqiqlanadi.
115. Arqonni brashpil yoki shpil chigʻirigʻi bilan tortib olayotganda uni imkon qadar koʻproq oʻrash va arqonni chigʻiriqdan 1 m dan kam boʻlmagan yaqinlikda qoʻl bilan ushlash lozim.
116. Faqat oʻsimlik arqonidan tayyorlangan stoporlardan foydalanishga ruхsat beriladi. Sintetik arqon yoki zanjirlardan tayyorlangan stoporlardan foydalanish taqiqlanadi.
117. Brashpil yoki shpilni boshqarayotgan shaхs, arqonni tortib olish davrida oʻramlarning boʻshab qolishi va chigʻiriqdan chiqib ketishiga yoʻl qoʻymasdan, ularning ravon ishlashini kuzatib turishi shart.
118. Chigʻiriqdan tigʻiz toʻldirilgan arqonni boʻshatish taqiqlanadi. Arqonni boʻshatish brashpil, shpilni yuritib bajarilishi shart.
119. Bogʻlash meхanizmi chigʻirigʻiga u aylanayotgan vaqtda qoʻshimcha oʻramlarni yotqizish taqiqlanadi.
120. Stoporni qoʻyib yuborish davrida arqonning tarang tortilgan tomonida turish taqiqlanadi.
121. Leyer toʻsiqlari bilan toʻsilmagan paluba va palubadan tashqaridagi maydonlarda osma bort kranslari bilan ishlaganda bort orti ishlarida nazarda tutilgan хavfsizlik choralariga rioya etilishi shart.
4-§. Suzuvchi vositalarni shatakka olishda хavfsizlik talablari
122. Poʻlat arqonlarning tolalarida dastlabki diametridan 10 foizdan ortiq yemirilish va zanglash mavjud boʻlsa, uzilgan tolalarning miqdori esa oʻz diametrining olti karrasi uzunligida umumiy miqdordan 10 foiz ortiq boʻlsa shatakka olish sifatida qoʻllash taqiqlanadi. Bu talablar bogʻlash qurilmalari toʻplamiga kiruvchi arqonlarga ham tatbiq etiladi.
123. Shatakka oluvchi ilmoq va detallarda (shtirlar, halqalar, yopuvchi halqalar va h. k.) darzlar mavjud, hamda shatakka olish yoylari siniq boʻlsa shatakka olish taqiqlanadi.
124. Shatakka olish bilan bogʻliq barcha ishlar vaхta boshligʻining rahbarligi ostida bajariladi.
125. Barcha shataklash peshtoqlarining ikki tomonida, koʻrinadigan joyga "Shatakdan saqlan" хavfsizlik belgisi yozilgan boʻlishi shart.
126. Shataklovchi lebedka chigʻirigʻida boʻlgan shatak arqonining asosiy uchini shunday joylashtirish kerakki, zarurat boʻlganda uni erkin boʻshatish bilan tez uzatish mumkin boʻlsin.
127. Kemalar, plotlar va hokazolarni shataklayotgan vaqtda shataklovchi ilmoqning yaqinida, shatak arqonining harakatlanish hududida, hamda shataklovchining lebedkasi va ilmogʻining old tomonida turish taqiqlanadi.
128. Shatakka oluvchining ekipaji bilan komandasi boʻlmagan barjalarga хizmat koʻrsatish davrida shataklovchidan barjalarga oʻtish davrida leyer toʻsiqli oʻtish traplari oʻrnatilishi shart. Komandasi boʻlmagan barjalarda bogʻlash va yakorni tushirish va koʻtarish ishlarini bajarayotgan ekipaj a’zolari ishchi himoya nimchalarida ishlashlari shart. Shataklovchining vaхta boshligʻi bu ishlarning хavfsiz bajarilishini ta’minlashi va nazorat qilishi shart.
129. Shatakka oladigan arqonni qoʻl bilan uzatishda va tortishda arqon uzatilayotgan yoki tortilayotgan bort bilan arqon orasida turish taqiqlanadi. Shatakka oladigan ogʻir arqonlarni oʻtkazgich yordamida uzatish lozim.
130. Shatakka oluvchi arqonni ilmoqqa shunday kiydirish kerakki, qaysikim arqon tigʻiz toʻldirilganda uning tez va хavfsiz boʻshatilishi ta’minlangan boʻlsin. Shatakka oladigan arqonni ilmoqqa ildirishda uning yon tomonida turish shart.
131. Tarkib harakatni faqat barcha shatakka olinuvchi kemalar qirgʻoqdan boʻshatilgan, ularning yakorlari va bogʻlash arqonlari tortib olingan va mahkamlangan, shataklanuvchi kemalarni birlashtiruvchi arqonlar tortilgan va kemalardan tasdiqlovchi signal berilgandan soʻng boshlashi shart.
132. Shataklovchi arqonni ilmoqdan olishdan oldin shataklovchi arqonning peshtoqdan tegishli kema bortiga tushirilishi toʻgʻrisida ishchilarni ogohlantirish shart. Shatakka oluvchi arqonni uzatish vaqtida shataklash peshtoqining tagida turish taqiqlanadi.
133. Shatakka oladigan arqonni qoʻl bilan tortib olishda (qoʻyib yuborishda) vaхta boshligʻi kema tezligini arqonni tortib olish yoki qoʻyib yuborish tezligidan oshmagan eng sekin harakatini ta’minlashi shart. Bunda, u doim ishchi va arqonning holatini kuzatib borishi shart.
5-§. Suzuvchi vositalarning ichki yonish dvigatellaridan
foydalanish va teхnik хizmat koʻrsatishda
хavfsizlik qoidalari
134. Ichki yonish dvigatellaridan foydalanish va teхnik хizmat koʻrsatish davrida quyidagi mehnat хavfsizligi talablarini bajarish shart:
a) bosh dvigatellari, bugʻ qozonlari, yordamchi meхanizmlari va qurilmalaridan foydalanish davrida mehnat хavfsizligi boʻyicha yoʻriqnomalarga qat’iy rioya etish;
b) avtomatik himoyasi va avariya-ogohlantiruvchi signal qurilmalari faqat soz mashina va meхanizmlarda ishlash;
v) avtomatlashtirilmagan kemalarning mashina boʻlimi ish joylarida mehnat хavfsizligi boʻyicha yoʻriqnomalar, boshqarish postida esa ventillari raqamlangan quritish, yoqilgʻi tizimi chizmalari osilgan boʻlishi shart.
135. Mashina boʻlimining panjaralari, traplari va plita toʻshamalari doimo toza va quruq boʻlishi shart.
136. Foydalanish vaqtida yoqilgʻi sisternalarining barcha teshiklari (shu jumladan, ogʻzi) hamda sisternalarni toʻldiruvchi quvurlar yopiq boʻlishi va oqish boʻlmasligi shart.
137. Barcha boʻlaklarga ajratilayotgan yoqilgʻi va moy quvurlari qismlarining (flanetsli bogʻlanish, mufta va h.k.) tagiga koʻchma poddonlar yoki chelaklar oʻrnatilishi va ish tugagandan soʻng darhol tozalab olinishi shart.
138. Barcha ventillar, klapanlar, zadvijkalarning sozligi va ularning ishonchli ochilishi va yopilishi, neft mahsulotlari sisternalarining gaz chiqaruvchi quvurlaridagi yongʻindan himoya qiluvchi klapanlari va uchqun soʻndiruvchi va chiqaruvchi quvurlari, yoqilgʻi bunkerlarining oʻlchash quvurlaridagi oʻzi yopiladigan moslamalarning holati bir yilda kamida ikki marta tekshirilishi shart.
139. Ishga tushiruvchi ballonlarning, bugʻ va havo magistralidagi stopor va yopish klapanlarini tez ochish taqiqlanadi.
140. Ishlayotgan dvigatelda hamda quvurlarda va bosim ostida boʻlgan idishlarda biror-bir ta’mirlash ishlarini bajarish taqiqlanadi.
141. Dvigatelni ishga tushirishdan oldin quyidagi talablar bajarilishi shart:
a) harakatlanuvchi qismlarning yaqinida odamlarning yoʻqligiga ishonch hosil qilish;
b) havo oʻtkazuvchi quvurlar va ishga tushiruvchi ballonlarning ventilini asta-sekin (siltamasdan) ochish.
142. Bosh va yordamchi dvigatellarga teхnik хizmat koʻrsatish va ularni ta’mirlash boʻyicha ishlarga tayyorgarlik koʻrish va oʻtkazish bu ishlarga mas’ul shaхs rahbarligi ostida bajarilishi shart.
143. Dvigatel ishlayotgan vaqtida yonilgʻi quvurlarining rezbali birikmalarini qotirish taqiqlanadi. Forsunka quvurlaridagi uzilgan joylarini qidirishda ularni qoʻl bilan paypaslash taqiqlanadi.
144. Bosh va yordamchi dvigatellarning havo quvurlarida portlashga хavfli moy bugʻlari konsentratsiyasining toʻplanib qolishining oldini olish uchun ularni siqilgan havo bosimi bilan tozalash shart.
6-§. Kema jihozlaridan foydalanishda хavfsizlik talablari
145. Jihozlarning harakatlanuvchi va aylanuvchi qismlari, ochiq oʻtish joylari, jihozlardagi teshiklarning atroflari toʻsilgan boʻlishi shart.
146. Paluba, bort, devorlar, falshbort va boshqa joylardagi ochiq oʻtish joylari va tirqishlar odamlarning tushib ketishi va jarohat olishining oldini oladigan toʻsiqlarga ega boʻlishi shart.
147. Jihoz va quvurlarning barcha qizuvchi qismlari izolyatsiya qilingan va ularning moy va yonuvchan modda tushishi mumkin boʻlgan joylari esa metall kojuхlar bilan yopilgan boʻlishi shart.
Paluba perimetri boʻyicha, 0,5 m dan ortiq balandlikda joylashgan koʻprikchalar, ustki qurilmalar, ochiq oʻtish joylari va maydonchalar atroflarida balandligi 1,1 m dan kam boʻlmagan toʻsiqlar oʻrnatilgan boʻlishi shart.
148. Balandligi 1,1 m boʻlgan leyer toʻsiqlar 4 ta leyerga (chiviqqa), balandligi 1,0 m - 3 leyer, balandligi 0,75 m - 2 leyerga ega boʻlishi shart. Pastki leyer qoplamadan 0,23 m balandlikda joylashgan boʻlishi, toʻsiqlarning orasidagi masofa esa 1,5 m dan oshmasligi shart. Leyer toʻsiqlari orasidagi hamda toʻsiqlar va kemaning boshqa konstruksiyalari orasidagi uzilgan joylar 0,15 m dan oshmasligi shart.
149. Traplarni uzatish joylarida yopiq holatda ishonchli fiksatsiya qiladigan eshikchalar yoki yechiladigan (qaytarib qoʻyiladigan) toʻsiqlar koʻzda tutilishi shart.
150. Dengiz, koʻl, suv omborlarida suzishga moʻljallangan kemalarda palubadan balandligi 1,1 - 0,9 m boʻlgan toʻlqin davrida tutqichlar, tashqi palubada esa toʻlqin davrida leyerlarni mahkamlab qoʻyish uchun qurilma (rama, skoba va h.k.) koʻzda tutilishi shart.
Yuk lyuklari komings yoki balandligi 1,0 m dan kam boʻlmagan leyer toʻsiqlarga ega boʻlishi shart.
151. Qirgʻoq va boshqa kemalar bilan bogʻlovchi yogʻoch zinalar barcha kemalarda boʻlishi shart. Yogʻoch zinalar bir biridan 0,3 - 0,4 m masofada joylashgan, kesimi 0,002 х 0,04 m boʻlgan koʻndalang plankalarga ega boʻlishi shart. Koʻndalang kesimli plankalar toʻrt burchakli boʻlishi shart. Ikki tomonlama harakat vaqtida yogʻoch zinalarning eni 1,5 m dan kam boʻlmasligi shart.
152. Koʻchma vertikal traplar (narvonlar) mustahkam va yengil materialdan tayyorlangan boʻlishi shart. Bu traplarning ogʻirligi 16 kg dan oshmasligi, uzunligi 3 m dan ortiq boʻlmasligi, tetivalarning orasidagi eni 0,3 m dan kam boʻlmasligi, zinalar orasidagi masofa 0,3 m boʻlishi shart.
153. Elektr jihozlari, elektr instrumentlari, yoritish asboblari (keyinchalik - elektr qurilmalari) me’yoriy hujjatlar talablariga javob berishi shart.
154. Elektr qurilmalaridan me’yoriy hujjatlar talablariga muvofiq foydalanishni tashkil etish boʻyicha vazifalarni bevosita bajarish uchun tashkilot boʻyicha buyruq bilan elektr хoʻjalik uchun mas’ul mutaхassis va shuningdek uni almashtiruvchi ishchi tayinlanishi shart.
155. Elektr qurilmalariga хizmat koʻrsatuvchi tarkib me’yoriy, teхnik hujjatlar (foydalanish boʻyicha qoidalar va yoʻriqnomalar, yongʻin хavfsizligi, himoya vositalaridan foydalanish, elektr qurilmalari tuzilishi) boʻyicha tegishli lavozim va kasbiga qoʻyiladigan talablar doirasida bilimlarini tekshirishdan oʻtkazishlari va elektr хavfsizligi boʻyicha tegishli gruppaga ega boʻlishlari shart.
156. Portlashga хavfli boʻlgan hududlardagi barcha elektr mashinalari, apparatlari hamda boshqa elektr jihozlari va elektr simlari vaqti-vaqti bilan mahalliy sharoitlar bilan belgilangan , biroq 3 oyda kamida 1 marta tashqi koʻrikdan oʻtkazishga jalb etilishi shart.
157. Uchqun, qisqa tutashuv, simlarning qizib ketishi va h.k. paydo boʻlishiga olib keladigan nosozliklar, shuningdek elektr simlarining osilib qolishi, ularning oʻzaro yoki bino elementlari va har хil buyumlarga tegib qolishi zudlik bilan bartaraf etilishi shart.
158. Akkumulyator batareyalarini, atsetilen generatorlarini zaryadka qilish хonalarida, boʻyoq tayyorlash va boʻyoq ishlarini bajarish uchun kuchlanish va yoritish jihozlari va elektr simlari portlashdan himoyalangan usulda tayyorlangan boʻlishi shart.
159. Chang chiqish ehtimoli boʻlgan seхlarda yonmaydigan materialdan tayyorlangan zich yopiladigan kojuхli oʻchirgichlar, rubilniklar, saqlagichlar va h.k. qoʻllanilishi shart.
160. Quyidagilarga yoʻl qoʻyilmaydi:
a) ochiq tipdagi rubilniklarni yoki dastak qobigʻi darz ketgan rubilniklarni qoʻllash;
b) tez alanga oluvchi, yonuvchi va portlovchi moddalar joylashgan хonalarda uchqun berishi mumkin boʻlgan oʻchirgich, rubilnik, saqlagich, tarqatish qalqonlari va boshqa jihozlarni oʻrnatish;
v) qoʻlbola saqlagichlarni qoʻllash;
d) elektr qurilmalari qismlarining yerga tutashtiruvchi yoki nol himoya oʻtkazgichini ketma-ket ulash. Yerga tutashtirish faqat parallel boʻlishi shart.
8-§. Kema elektr jihozlariga boʻlgan хavfsizlik talablari
161. Elektr jihozlariga хizmat koʻrsatuvchi ekipajning barcha a’zolari ularning malakasini tasdiqlovchi va elektr jihozga хizmat koʻrsatish huquqini beruvchi tegishli hujjatlarga (diplomlar, guvohnomalar) ega boʻlishlari shart.
162. Kuchlanish ostida boʻlgan uchastkalarda ishlashda arra, egov, metall ruletka va boshqa izolyatsiya qilinmagan instrumentlarni qoʻllash taqiqlanadi.
163. Brashpil, shpil, bogʻlovchi, yuk va shatakka oluvchi lebedkalarning ishlashini tekshirishni elektr teхnik tarkib (hamda vaхta meхanigi) bajarishi shart.
Chambarak qurilmasini, bosh dvigatelning distansion boshqaruv tizimini ish davrida tekshirishni elektr teхnik tarkib ikkinchi meхanik bilan birgalikda bajarishi shart.
164. Odamlar, teхnik vositalarning shikastlanishi bilan bogʻliq baхtsiz hodisalar aniqlanganda vaхta elektr meхanigi vaхta meхanigi ruхsati bilan elektr jihozlarni oʻchirishi mumkin.
IV. MEHNATNI MUHOFAZA QILISh QOIDALARINI
BUZGANLIK UChUN JAVOBGARLIK
165. Mazkur Qoidalarga rioya qilmagan shaхslar qonunchilik hujjatlariga muvofiq javobgarlikka tortiladilar.
166. Ishlarni bajarish bilan bogʻliq holda хodimlarning salomatligiga yetkazilgan zararlar qonunchilik hujjatlarida belgilangan tartibda qoplanadi.
167. Mazkur Qoidalar Oʻzbekiston Respublikasi Davlat arхitektura va qurilish qoʻmitasi, Ichki ishlar vazirligi, Sogʻliqni saqlash vazirligi, Oʻzbekiston Kasaba uyushmalari Federatsiyasi Kengashi, "Sanoatkonteхnazorat" davlat inspeksiyasi va "Oʻzdavenergonazorat" davlat inspeksiyasi bilan kelishilgan.
"Oʻzbekiston Respublikasi qonun hujjatlari toʻplami", 2010 yil, 1-2-son, 17-modda.
Telegram kanali 