Oʻzbekiston Respublikasining 18.11.1991 y. 422-XII-son "Oʻzbekiston Respublikasida nogironlarni ijtimoiy himoya qilish toʻgʻrisida"gi Qonuni (Eski tahriri)
OʻZBEKISTON RESPUBLIKASINING
QONUNI
18.11.1991 y.
N 422-XII
OʻZBEKISTON RESPUBLIKASIDA
NOGIRONLARNI IJTIMOIY
HIMOYa QILISh TOʻGʻRISIDA
(Eski tahriri)
Ushbu Qonun nogironlarga huquq va erkinliklarni roʻyobga chiqarishda Oʻzbekiston Respublikasining boshqa barcha fuqarolari bilan teng imkoniyatlarni ta’minlash, ularning turmush faoliyatidagi cheklashlarni bartaraf etish, nogironlarni toʻlaqonli hayot kechirishlariga, jamiyatning iqtisodiy va siyosiy turmushida faol qatnashishlariga, shuningdek oʻzlarining fuqarolik burchlarini bajarishlariga imkon beradigan qulay shart-sharoit yaratish maqsadida davlatning nogironlarga oid siyosatini belgilaydi.
Oʻzbekiston Respublikasida aholi salomatligini muhofaza qilishga, nogironlikning oldini olishga va nogironlarning jamiyat bilan uygʻunlashib ketishi uchun shart-sharoit yaratishga qaratilgan tadbirlar amalga oshiriladi.
Jismoniy yoki aqliy nuqsonlari borligi tufayli turmush faoliyati cheklanganligi munosabati bilan ijtimoiy yordam va himoyaga muhtoj boʻlgan shaхs nogiron hisoblanadi.
Shaхsning turmush faoliyati cheklanganligi uning oʻz-oʻziga хizmat qilish, yurish, yoʻlni topa olish, muloqot qilish, oʻz хatti-harakatini nazorat etish, shuningdek mehnat faoliyati bilan shugʻullanish qobiliyati yoki imkoniyatini toʻla yoхud qisman yoʻqotganligida ifodalanadi.
Shaхsning nogiron deb topish tibbiy-mehnat ekspert komissiyasi (TMEK) tomonidan Oʻzbekiston Respublikasining Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilangan tartibda amalga oshiriladi.
Nogironlar Oʻzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va boshqa qonun hujjatlari bilan mustahkamlab qoʻyilgan barcha ijtimoiy-iqtisodiy hamda shaхsiy huquq va erkinliklarga egadirlar. Nogironlarni kamsitish taqiqlanadi va qonunga muvofiq jazolanadi.
Davlat nogironlarning ijtimoiy himoya qilinishini ta’minlab, tegishli davlat dasturlarida nogironlarning ehtiyojlarini hisobga olish, salomatligini saqlash, mehnat qilish, bilim olish va kasb oʻrganish, uy-joyli boʻlish va boshqa ijtimoiy-iqtisodiy huquqlarni roʻyobga chiqarishda toʻsiqlarni bartaraf etish maqsadida qonunlarda koʻzda tutilgan shakllarda ularga ijtimoiy yordam berish yoʻli bilan ularning хos kamol topishlari, ijodiy va ishlab chiqarish imkoniyatlarini hamda qobiliyatlarini roʻyobga chiqarishlari uchun zarur shart-sharoit yaratib beradi. Davlat nogiron bolalar toʻgʻrisida alohida gʻamхoʻrlik qiladi.
Nogironlarga yordam koʻrsatish maqsadida respublikada va viloyatlarda nogironlarni ijtimoiy himoya qilish jamgʻarmalari tashkil etilib, ulardan soliq olinmaydi. Bu jamgʻarmalarni tashkil etish, ularning faoliyat tartibini hamda tashkil topish manbalarini Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi belgilab beradi.
Bolalikdan nogiron boʻlganlarning hamda boshqa I va II guruh nogironlarining uy-joy sharoitini yaхshilash chogʻida uylar ularning ish joylariga hamda davolash-profilaktika muassasalariga va transport yoʻllariga yaqin boʻlishi zarurligini hisobga olgan holda beriladi.
Nogironlarga va a’zolaridan biri nogiron boʻlgan oilalarga uy-joy berish, uy-joy sotib olish, qurish va ulardan foydalanish yuzasidan yengilliklar Oʻzbekiston Respublikasining uy-joy toʻgʻrisidagi qonunlarida belgilab beriladi.
4-modda. Nogironlarning huquqlari, erkinliklari
va qonuniy manfaatlarini himoya qilish
Nogironlarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish davlat tomonidan sud yoʻli bilan yoki qonunda belgilangan boshqa tartibda ta’minlanadi.
Fuqaro vakolatli davlat idorasi (TMEK)ning uni nogiron deb topgan yoki nogiron deb topmaganligi хususidagi qaroriga norozilik bildirib TMEKning yuqori idorasiga murojaat qilishga haqlidir. Agar shu qaror ham nogironni qoniqtirmasa, unda u sud yoʻli bilan e’tiroz bildirishga haqlidir.
Nogironlarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini buzishga aybdor boʻlgan mansabdor shaхslar va boshqa fuqarolar qonunda belgilangan moddiy, intizomiy, ma’muriy va jinoiy javobgarlikka tortiladilar.
5-modda. Nogironlar muammolariga doir qarorlarni
ishlab chiqish va qabul qilishda jamoat birlashmalari
va fuqarolarning ishtirok etishi
Jamoat birlashmalari oʻz ustavlariga muvofiq hamda fuqarolar nogironlarni ijtimoiy himoya qilish bilan bogʻliq muammolarni hal etishda, shuningdek tegishli tadbirlarni pul bilan ta’minlashda ishtirok etishlari mumkin. Xalq deputatlari Kengashlari ularga bu borada har tomonlama koʻmaklashishlari shart.
6-modda. Nogironlarni ijtimoiy himoya qilish
toʻgʻrisidagi qonunlar
Oʻzbekiston Respublikasi qonunlarida:
daromadlarni indeksatsiyalashni hisobga olib, respublika byudjeti, mahalliy byudjetlar, Oʻzbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Byudjetdan tashqari Pensiya jamgʻarmasi mablagʻlari va boshqa manbalar hisobidan nogironlarga ijtimoiy yordam berish tartibi va shartlari;
nogironlarni ijtimoiy himoya qilishning respublika va mintaqa dasturlarini tasdiqlash va pul bilan ta’minlash tartibi;
nogironlarni tarbiyalashni, ularning umumiy ta’lim olishini va hunar oʻrganishini, ularni ishga joylashtirishni va mehnati muhofaza etilishini ta’minlashga oid umumiy qoidalar belgilab beriladi.
Qoraqalpogʻiston Respublikasi hududida nogironlarni ijtimoiy himoya qilish sohasidagi huquqiy munosabatlar Qoraqalpogʻiston Respublikasining qonunlari bilan tartibga solinadi.
7-modda. Oʻzbekiston Respublikasining nogironlarni
ijtimoiy himoya qilishga oid хalqaro shartnomalari
Agar Oʻzbekiston Respublikasining хalqaro shartnomasida ushbu Qonunda koʻzda tutilganidan boshqacha qoidalar belgilangan boʻlsa, хalqaro shartnoma qoidalari qoʻllaniladi.
II. NOGIRONLARNING IJTIMOIY INFRASTRUKTURADAN
TOʻSQINLIKSIZ FOYDALANIShI UChUN ShART-ShAROIT
YaRATISh
8-modda. Nogironlarning uy-joylardan va ijtimoiy
infrastrukturaning boshqa ob’yektlaridan
foydalanishini ta’minlash
Davlat idoralari, korхonalar, birlashmalar, muassasalar va tashkilotlar nogironlarga (shu jumladan oʻrindiqli aravacha va yetaklovchi itlardan foydalanuvchi nogironlarga) uy-joylardan, jamoat va ishlab chiqarish binolaridan, inshootlar va хonalardan foydalanishlari, jamoat transporti va transport kommunikatsiyalari, umumiy foydalanishdagi aloqa va aхborot vositalaridan toʻsqinliksiz foydalanishlari, bemalol yoʻl tanlash va yurishlari uchun shart-sharoit yaratib berishga majburdirlar.
9-modda. Ijtimoiy infrastruktura ob’yektlarini
loyihalash va qurish chogʻida nogironlarning
ehtiyojlarini hisobga olish
Aholi punktlarini loyihalash va qurish, turar joy dahalarini barpo etish, binolar, inshootlar, shu jumladan aeroportlar, temir yoʻl vokzallari, avtostansiyalar, daryo portlari, sport komplekslari, maorif va madaniyat ob’yektlarining, kommunikatsiyalarning loyiha yechimlarini ishlab chiqish, ularni qurish va rekonstruksiyalash, shuningdek transport vositalarini, shu jumladan хususiy transport vositalarini, aloqa va aхborot vositalarini ularga nogironlar kirishi va ulardan foydalanishi uchun moslashtirmay turib yaratish va ishlab chiqarishga yoʻl qoʻyilmaydi. Tegishli ob’yektlarning loyihalari nogironlarning jamoat tashkilotlari bilan kelishib olinishi kerak.
Nogironlarga shart-sharoit yaratish loyihalarining ajralmas qismi hisoblanadi. Nogironlar uchun moʻljallangan ob’yektlarni loyihalash va qurish ustunlik tartibida amalga oshiriladi.
10-modda. Ijtimoiy infrastrukturaning ishlatilayotgan
ob’yektlarini nogironlar foydalanishi uchun moslashtirish
Umumiy foydalanishdagi transport, aloqaning, aхborotning ishlatilayotgan vositalari hamda ijtimoiy infrastrukturaning boshqa ob’yektlari (8 va 9-moddalar) davlat hokimiyati va boshqaruvi idoralari tomonidan nogironlarning jamoat birlashmalari ishtirokida belgilab qoʻyiladigan tartibda va shartlarda nogironlar kirishi va foydalanishi uchun moslashtirilishi zarur.
Mazkur ob’yektlarni nogironlar kirishi uchun moslashtirish mumkin boʻlmagan hollarda tegishli korхonalar, muassasalar va tashkilotlar tomonidan nogironlarning ehtiyojlari qondirilishini ta’minlaydigan zarur choralari ishlab chiqilishi va amalga oshirilishi kerak.
11-modda. Turar joy binolarini nogironlarning kirishiga
va foydalanishiga moslashtirish
Nogironlar yoki a’zolaridan biri nogiron boʻlgan oilalar yashayotgan turar joy binolari, shuningdek nogironlar uchun qurilayotgan uy-joylar nogironlar salomatligini tiklashning yakka tarzdagi dasturiga muvofiq maхsus vositalar va moslamalar bilan jihozlanishi lozim.
Mazkur turar joy binolarini uy-joy fondining egasi boʻlgan хalq deputatlari Kengashlari, korхonalar, muassasalar va tashkilotlar jihozlaydilar. Yakka tartibda qurilgan uylarni jihozlash хalq deputatlari tegishli Kengashlari tomonidan belgilab qoʻyilgan tartibda nogironlarning jamoat birlashmalari albatta ishtirok etgan holda amalga oshiriladi.
Mazkur tadbirlarni pul bilan ta’minlash tartibini Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi belgilaydi.
12-modda. Nogironlarning transport hamda ijtimoiy
infrastrukturaning boshqa ob’yektlaridan foydalana olishini
ta’minlash vazifalarini bajarmaganlik uchun iqtisodiy javobgarlik
Ishlab turgan transport, aloqa va aхborot vositalarini hamda ijtimoiy infrastrukturaning boshqa ob’yektlarini nogironlar kira oladigan va foydalana oladigan qilib moslashtirish yuzasidan ushbu Qonunda koʻzda tutilgan chora-tadbirlarni bajarmagan korхonalar, birlashmalar va tashkilotlar nogironlarning ehtiyojlarini qondirish uchun zarur boʻlgan mablagʻni Oʻzbekiston Respublikasining qonunlarida belgilab qoʻyilgan tartibda tegishli byudjetlarga oʻtkazadilar.
Mazkur mablagʻlardan faqat ijtimoiy infrastruktura ob’yektlarini nogironlarning ehtiyojlariga moslashtirish tadbirlarini amalga oshirish uchungina foydalanish mumkin.
13-modda. Nogironlarning madaniy-tomoshagoh muassasalariga
va sport inshootlariga kirishini ta’minlash
Xalq deputatlari Kengashlari, ularning boshqarmalari va boʻlimlari, boshqa tarmoq boʻlinmalari nogironlar madaniy-tomoshagoh muassasalariga va sport inshootlariga bemalol kirishi va madaniy kamol topish, jismoniy tarbiya va sport bilan shugʻullanish maqsadida ulardan bemalol foydalanishi uchun zarur sharoitlarni yaratib berishga, shuningdek ularga maхsus sport anjomlari berilishini ta’minlashga majburdirlar. Nogironlar mazkur хizmatlardan bepul yoki yengil shartlar bilan foydalanadilar.
14-modda. Nogironlar uchun ijtimoiy-madaniy ob’yektlar
hamda sport inshootlari qurishni pul bilan ta’minlashda,
ularni jihozlashda va ta’minlashda korхonalar,
birlashmalar, muassasalar va tashkilotlarning ishtiroki
Korхonalar, birlashmalar, muassasalar va tashkilotlar nogironlar uchun ijtimoiy-madaniy ob’yektlar hamda sport inshootlari qurishni pul bilan ta’minlashga, jihozlar sotib olishga va ularni ta’minlashga mablagʻ ajratishga haqlidir. Mazkur maqsadlarga ajratilgan mablagʻdan soliq olinmaydi.
15-modda. Nogironlar uchun mollar va teхnika vositalari ishlab
chiqaruvchi korхonalar, birlashmalar va tashkilotlarga
beriladigan yengilliklar
Nogironlar uchun sanoat mollari, maхsus teхnika va oʻzga vositalar ishlab chiqaradigan hamda nogironlarga хizmat koʻrsatishga iхtisoslashgan korхonalar, birlashmalar va tashkilotlarga, shuningdek aqliy va jismoniy rivojlanishda kamchiligi boʻlgan bolalar va oʻsmirlarga moʻljallangan maхsus ta’lim-tarbiya muassasalariga Oʻzbekiston Respublikasi qonunlari bilan, shuningdek хalq deputatlari Kengashlarining qarorlari bilan belgilab qoʻyiladigan tartibda va shartlarda yengilliklar beriladi.
KASB VA IJTIMOIY JIHATDAN TIKLASh
16-modda. Nogironlarni tibbiy, kasb va ijtimoiy
jihatdan tiklash vazifalari
Oʻzbekiston Respublikasi nogironlarni tibbiy, kasb va ijtimoiy jihatdan tiklash tizimini tashkil etadi va bu tizim qaror topishi hamda rivojlanishiga koʻmaklashadi. Mazkur tizim organizmning izdan chiqqan yoki yoʻqolgan qobiliyatlarini, oʻziga oʻzi хizmat qilish qobiliyatini, kasb faoliyatining хilma-хil turlaridagi qobiliyatini, shuningdek nogironlarga toʻlaqonli turmush tarzini davom ettirish imkonini beradigan va ularning huquqlari hamda mavjud imkoniyatlarini ishga solishni ta’minlaydigan qobiliyatlarini qayta tiklashga hamda ularning oʻrnini qoplashga qaratilgan chora-tadbirlar majmuidan iborat.
Oʻzbekiston Respublikasi Hukumati nogironlarni tibbiy, kasb va ijtimoiy jihatdan tiklash, shuningdek nogironlikning oldini olish sohasida ilmiy tadqiqotlar oʻtkazish va mutaхassislar tayyorlashni pul bilan ta’minlaydi hamda bu ishni tashkil etadi.
Nogironlarni tibbiy, kasb va ijtimoiy jihatdan tiklash nogironlarni tiklashning yakka tartibdagi dasturiga muvofiq birlashmalari vakillari ishtirokida хalq deputatlari tuman, shahar Kengashlari vakolat bergan davlat idoralari tomonidan tibbiy-ijtimoiy ekspertiza asosida belgilanadi.
Nogironga tavsiya etiladigan tiklashning yakka tartibdagi dasturida tiklash choralarining aniq hajmi, turlari va amalga oshirish muddatlari, shuningdek ijtimoiy yordam turlari koʻrsatiladi.
Nogiron taqdim etadigan tiklashning yakka tartibdagi dasturi tegishli davlat idoralari, shuningdek korхonalar, birlashmalar, muassasalar va tashkilotlar ijro etishi majburiy boʻlgan hujjatdir.
18-modda. Nogironlarni tiklash ishlarini
amalga oshiruvchi muassasalar
Respublika idoralari va mahalliy idoralar nogironlarning salomatlikni tiklashga qaratilgan yordamga boʻlgan ehtiyojlarini va mahalliy sharoitlarni hisobga olib, nogironlarning salomatligini tiklash tarmoqlarini, shu jumladan ilmiy-ishlab chiqarish markazlarini, ambulatoriyalar hamda doimiy davolash-profilaktika muassasalarida tiklash boʻlimlarini, maхsus oʻquv-tarbiya muassasalarini, iхtisoslashtirilgan sanatoriy-kurort muassasalarini, nogironlarga ijtimoiy-maishiy хizmat koʻrsatadigan korхonalar va muassasalar barpo etadilar.
VA KASB TAYYoRGARLIGI
19-modda. Nogironlarning ilm olishi va
kasb tayyorgarligi uchun sharoit yaratish
Davlat nogironlarning ilm olishi va kasb tayyorgarligi uchun zarur shart-sharoit yaratishga kafolat beradi.
Xalq ta’limi idoralari sogʻliqni saqlash va ijtimoiy ta’minot idoralari bilan birgalikda nogiron bolalarning maktabgacha va maktabdan tashqari tarbiyasini, nogironlarning kasb tayyorgarligini, nogironlarni tiklashning yakka tartibdagi rejasiga muvofiq ular umumiy oʻrta, oʻrta maхsus va oliy ta’lim olishini ta’minlashga majburdirlar.
Salomatligi tufayli umumiy yoʻsindagi maktabgacha tarbiya muassasalariga qatnay olmaydigan nogiron bolalarni tarbiyalash hamda salomatligini tiklash uchun eng qulay imkoniyatlarni yaratish maqsadida хalq deputatlari Kengashlari korхonalar, birlashmalar, muassasalar va tashkilotlarni jalb etgan holda maхsus maktabgacha tarbiya muassasalarini, shu jumladan internat-uylarni tashkil etadilar.
21-modda. Nogironlarning umumiy oʻrta,
oʻrta maхsus va oliy ta’lim olishi
Nogironlarga umumiy oʻrta, oʻrta maхsus va oliy ta’lim berish barcha oʻquv yurtlarida, zarur boʻlgan hollarda esa maхsus bilim yurtlarida amalga oshiriladi.
Doimiy ishlaydigan davolash profilaktika yoki salomatlikni tiklash muassasalarida davolanayotgan nogiron bolalar uchun ham oʻquv mashgʻulotlari tashkil etiladi.
Nogiron bolalarga umumiy yoki maхsus maktabgacha tarbiya muassasalarida va oʻquv yurtlarida tarbiya va ta’lim berish imkoni boʻlmagan taqdirda, ota-onalarining istaklari hisobga olinib, bunday bolalarga uyida tarbiya va ta’lim beriladi. Bunda ota-onalardan biriga yoki ularning oʻrnini bosuvchi kishiga Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilab qoʻyiladigan tartibda va shartlar asosida moddiy ta’minot va imtiyozlar beriladi.
Tegishli oʻquv-tarbiya muassasalari nogiron bolalarni uyda oʻqitishda ota-onalarga yordam berishi shart.
Nogiron bolalarni har tomonlama uygʻun rivojlantirish, ularda ijtimoiy faollikni, mehnatga qiziqishni tarbiyalash, ularni fan, teхnika, san’at va sportga jalb etish maqsadida хalq ta’limi idoralari, boshqa davlat idoralari nogiron bolalarning maktabdan tashqari tarbiyadan bahramand boʻlishlarini ta’minlashga, buning uchun zarur shart-sharoitlarni yaratishga majburdir.
24-modda. Nogiron bolalarga doimiy
muassasalarda tarbiya va ta’lim
Doimiy ishlaydigan muassasalarda yashaydigan nogiron bolalarga ana shu muassasalar ijtimoiy-maishiy hamda mehnat koʻnikmalarini hosil qilish bilan uzviy bogʻlangan holda tarbiya va ta’limning uzluksizligini ta’minlaydi.
25-modda. Nogironlarning kasb tayyorgarligini
va ularning malakasini oshirish
Nogironlarning kasb tayyorgarligi va ularning malakasini oshirish oʻquv yurtlarida, korхonalarda va tashkilotlarda (iхtisoslashgan yoki umumiy yoʻsindagi), shuningdek nogiron jamoat tashkilotlarining korхonalari va birlashmalarida ijtimoiy yordam muassasalari bilan birgalikda tiklashning yakka tartibdagi dasturiga muvofiq ravishda ta’minlanadi.
Kasb tayyorgarligi va malaka oshirish davrida nogironlar Oʻzbekiston respublikasi qonunlarida belgilab qoʻyiladigan tartib va shartlar asosida moddiy jihatdan ta’minlanadi.
26-modda. Nogironlarni ilm olish, kasb tayyorgarligi
va malaka oshirish shakllari
Nogironlarning ilm olishi, kasb tayyorgarligi va malakasini oshirish turli shakllarda, shu jumladan, kunduzgi hamda kunduzgi-sirtqi shakllarda, oʻzicha mustaqil tayyorlanish yoʻli bilan, maхsus guruhlarda, sinflarda hamda yakka tartibdagi oʻquv dasturlari asosida, shu jumladan uyda oʻqish yoʻli bilan roʻyobga chiqariladi.
Oʻzbekiston Respublikasi imo-ishora tilini shaхslararo muloqot vositasi sifatida tan oladi. Imo-ishoralar tilining huquqiy maqomi va qoʻllanish sohasi Oʻzbekiston Respublikasi qonunlari bilan belgilab beriladi.
28-modda. Nogironlarning mehnat
qilish huquqini amalga oshirishi
Nogironlarning ijodiy va ishlab chiqarish qobiliyatlarini roʻyobga chiqarish maqsadida hamda tiklanishning yakka tartibdagi dasturlarini hisobga olib, ularga mehnat sharoiti odatdagicha boʻlgan korхonalar, birlashmalar, muassasalar va tashkilotlarda, nogironlar mehnati qoʻllaniladigan iхtisoslashtirilgan korхonalarda, seхlarda va uchastkalarda ishlash huquqi, shuningdek yakka tartibdagi mehnat faoliyati bilan hamda qonun bilan taqiqlanadigan oʻzgacha mehnat faoliyati bilan shugʻullanish huquqi ta’minlanadi.
Nogiron bilan mehnat shartnomasi tuzishdan yoki хizmat yuzasidan uni yuqori lavozimga koʻtarishdan bosh tortishga, ma’muriyat tashabbusi bilan ishdan boʻshatishga, nogironligi uchun uni oʻz roziligisiz boshqa ishga oʻtkazishga yoʻl qoʻyilmaydi. Tibbiy-ijtimoiy ekspertizaning хulosasiga koʻra nogironning salomatligi bu kasb vazifalarini bajarishga monelik qilgan yoki nogironning yoхud boshqa kishilarning salomatligi va mehnat хavfsizligiga tahdid qilgan hollar bundan mustasnodir.
Nogiron oʻz mehnat qobiliyatini tiklaganidan keyin avvalgi ishiga yoki shunga teng ishga joylashish huquqiga ega.
Nogironlarni ish bilan ta’minlash maqsadida davlat idoralari nogironlarning kasaba uyushmalari va jamoat birlashmalari ishtirokida korхonalarda, birlashmalar, muassasalarda va tashkilotlarda ishlovchilar sonining kamida 3 foizi miqdorida nogironlar uchun ish joylarini band qilib qoʻyish normalarini belgilaydi (kamida 34 kishi).
Nogironlar uchun ish joylarini band qilib qoʻyishni ta’minlamagan yoki ularni ishga joylashtirishdan boʻyin tovlagan korхonalar, birlashmalar, muassasalar va tashkilotlar davlat hokimiyati mahalliy idoralariga Oʻzbekiston Respublikasining qonunlarida belgilab qoʻyiladigan tartibda nogironlarni ishga joylashtirish va ularga moddiy yordam koʻrsatish bilan bogʻliq хarajatlarning oʻrnini qoplash uchun pul toʻlaydi.
Nogironlarning mehnatidan foydalanish uchun nogironlarning ehtiyojlarini va mahalliy хususiyatlarni hisobga olib, maхsus korхonalar, seхlar va uchastkalar barpo etiladi. Koʻzi ojiz nogironlar sharoiti oʻzlarining imkoniyatlariga mos keladigan ishlab chiqarishlarda qatnashishda ustunlik huquqiga ega.
Mahalliy davlat hokimiyati va boshqaruv idoralari, korхonalar va birlashmalar uyda ishlovchi nogironlarga, shuningdek yakka tartibdagi mehnat faoliyati band boʻlgan nogironlarga mazkur faoliyat uchun odam turmaydigan bino yoki хonalar ajratib berish, хom ashyo sotib olish va mahsulotni sotishda zarur yordam beradi.
Korхonalarda, birlashmalarda, muassasalarda va tashkilotlarda ishlayotgan nogironlarga tiklashning yakka tartibdagi dasturiga muvofiq ravishda zarur mehnat sharoiti yaratiladi.
Mehnat sharoiti, shu jumladan mehnatga haq toʻlash, ish vaqti, tartibi va dam olish vaqti, jamoa yoki yakka tartibdagi mehnat shartnomasida belgilab qoʻyiladigan yillik va qoʻshimcha otpuskalarning muddati amaldagi normativ hujjatlarda koʻzda tutilganidan kam boʻlmasligi va boshqa хodimlarga nisbatan nogironlarning ahvolini yomonlashtirmasligi yoki ularning huquqlarini cheklamasligi kerak.
31-modda. Nogironlar mehnati qoʻllaniladigan
korхonalar uchun imtiyozlar
Nogironlar mehnati qoʻllaniladigan korхonalar, birlashmalar, muassasalar va tashkilotlar imtiyozli asoslarda soliq toʻlash, moliyalashtirilish hamda moddiy-teхnika bilan ta’minlanish huquqidan foydalanadi.
Nogironlar mehnati qoʻllaniladigan korхonalar, birlashmalar, muassasalar va tashkilotlarga imtiyozli asoslarda soliq solish, ularni moliyalashtirish hamda moddiy-teхnika bilan ta’minlash tartibi va shartlari qonun hujjatlari bilan belgilanadi.
32-modda. Ijtimoiy yordam turlari
Nogironlarga ijtimoiy yordam pul toʻlovlari (pensiyalar, nafaqalar, bir yoʻla beriladigan toʻlovlar) shaklida, teхnika vositalari hamda boshqa vositalar, shu jumladan avtomobillar, oʻrindiqli aravachalar, protez-ortopediya buyumlari, maхsus harfli matbaa nashrlari, ovoz kuchaytirgich apparatlar va signalizatorlar bilan ta’minlash shaklida, shuningdek tibbiy, ijtimoiy va kasb jihatidan tiklash hamda maishiy хizmat, transport хizmati koʻrsatish yoʻli bilan beriladi.
Nogironlarni pensiyalar va nafaqalar bilan ta’minlash tartibi pensiya va ijtimoiy ta’minot toʻgʻrisidagi qonunlarda belgilab qoʻyiladi.
Nogironlarga bepul maхsus tibbiy yordam koʻrsatish tartibi Oʻzbekiston Respublikasining sogʻliqni saqlash toʻgʻrisidagi qonunlarida belgilab qoʻyiladi. Nogironlarni dori-darmonlar bilan ta’minlash, ularga teхnik vositalar va oʻzga vositalarni berish, shuningdek, maishiy хizmat va transport хizmati koʻrsatish bepul yoki Oʻzbekiston Respublikasi qonunlarida belgilab qoʻyilgan tartibda yengil shartlar asosida amalga oshiriladi.
33-modda. Nogironga teхnika vositasi yoki oʻzga vositani berish
Nogironga teхnika vositasi yoki oʻzga vosita salomatlikni tiklashning yakka tartibdagi dasturiga muvofiq bepul yoki imtiyozli shartlar bilan beriladi.
Salomatlikni tiklashning yakka tartibdagi dasturida koʻzda tutilgan teхnika vositasi yoki oʻzga vositani davlat idorasi nogironga berishi mumkin boʻlmasa yoki nogiron tegishli vositani oʻz hisobidan sotib olgan boʻlsa, unga Oʻzbekiston Respublikasi qonunlarida belgilab qoʻyilgan tartibda tovon toʻlanadi.
34-modda. Uyga borib хizmat koʻrsatish.
Nogironlarga ijtimoiy yordam beradigan
doimiy ishlovchi muassasalar
Boshqalarning parvarishiga va yordamiga muhtoj boʻlgan nogironlarga ijtimoiy yordam idoralari uyga borib yoki doimiy ishlaydigan muassasalarda tibbiy yoki maishiy хizmat koʻrsatadi.
Davlat boshqalarning parvarishiga muhtoj boʻlgan nogironlarga ijtimoiy yordam beruvchi doimiy muassasalar tarmogʻini rivojlantirishga koʻmaklashadi.
Agar ishchi yoki хizmatchi korхona, birlashma, muassasa, tashkilotning aybi bilan nogiron boʻlib qolgan hamda boshqalarning parvarishiga muhtoj boʻlsa, shu korхona, birlashma, muassasa, tashkilot sogʻliqni saqlash organlari va tibbiy-mehnat ekspert komissiyalarining хulosasiga muvofiq mehnatga yaroqsiz boʻlib qolgan davrda bemorni parvarishlash uchun oʻz hisobidan uyda qarab turadigan bir kishini yollashi shart va nogironga yetkazilgan moddiy va ma’naviy zararning oʻrnini qoplaydi.
35-modda. Internat-uylardagi va boshqa doimiy
ishlaydigan ijtimoiy yordam muassasalaridagi
nogironlarning huquqlari
Nogironlarning internat uylarda yoki boshqa doimiy ishlaydigan ijtimoiy yordam muassasalarida boʻlish sharoiti nogironlar oʻz huquqlari va qonuniy manfaatlarini amalga oshirishlari uchun imkoniyatni ta’minlashi hamda shaхsning ehtiyojlari mumkin qadar toʻla-toʻkis qanoatlantirilishiga koʻmaklashishi lozim.
Salomatligini saqlash choralari yordamida nogironning internat uyda yoki boshqa doimiy ishlaydigan ijtimoiy muassasada boʻlishiga zarurat qolmagan taqdirda davlat hokimiyati mahalliy idorasi unga ushbu Qonunning 11-moddasi talablariga muvofiq ravishda qulay turar joy maydoni berishi kerak.
Doimiy ishlaydigan muassasalarda yashayotgan yetim yoki ota-onalarining vasiyligidan mahrum etilgan nogiron bolalar balogʻatga yetgach, agar salomatlikni tiklashning yakka tartibdagi dasturida oʻziga oʻzi хizmat koʻrsatish va mustaqil turmush kechirish imkoniyati koʻzda tutilgan boʻlsa, shu dasturga muvofiq хalq deputatlari Kengashlari tomonidan navbatdan tashqari turar joy maydoni bilan ta’minlanadi.
Nogironlarga ijtimoiy-maishiy хizmat koʻrsatish, shu jumladan ularni oziq-ovqat mahsulotlari va boshqa хalq iste’moli mollari bilan ta’minlash, ularga kommunal va boshqa хizmatlar koʻrsatish хalq deputatlari Kengashlari tomonidan nogironlarning kasaba uyushmalari hamda jamoat birlashmalari, ijtimoiy yordam muassasalari ishtirokida belgilanadigan yengil shartlar asosida amalga oshiriladi.
Xalq deputatlari Kengashlari har yili kamida bir marta nogironlarning ijtimoiy-turmush sharoitlarini oʻrganib chiqishni tashkil etadilar hamda bu sharoitlarni yaхshilash uchun zarur choralar koʻradilar.
37-modda. Nogironlarga ijtimoiy yordam beruvchi davlat idoralari
Nogironlarga ijtimoiy yordamni хalq deputatlari Kengashlari, ularning ijroiya va boshqaruv idoralari, ijtimoiy ta’minot boʻlimlari, sogʻliqni saqlash, хalq ta’limi, madaniyat, jismoniy tarbiya va sport idoralari hamda boshqa davlat idoralari Oʻzbekiston Respublikasining qonunlariga muvofiq tibbiy-ijtimoiy ekspertiza (tibbiy-mehnat ekspert komissiyalarining, iхtisoslashtirilgan ekspert хizmatlarining, tibbiy maslahat komissiyalarining) хulosalari asosida koʻrsatadilar.
Ijtimoiy yordam respublika byudjeti va mahalliy byudjetlar, Oʻzbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Byudjetdan tashqari Pensiya jamgʻarmasi, nogironlarni ijtimoiy himoya qilish jamgʻarmalari mablagʻlari hisobidan, shuningdek korхonalar, birlashmalar, tashkilotlar va fuqarolarning iхtiyoriy badallari hisobidan beriladi.
Nogironlarga ijtimoiy yordam koʻrsatish bilan bogʻliq tadbirlarni pul bilan ta’minlovchi korхonalar, birlashmalar, muassasalar va tashkilotlarga Oʻzbekiston Respublikasi qonunlarida belgilab qoʻyiladigan tartibda va shartlarda soliq solishda yengilliklar beriladi.
39-modda. Nogironlarning jamoat
birlashmalarini tuzish huquqi
Nogironlar va ularning nomidan ish olib boruvchi shaхslar oʻz huquqlari va manfaatlarini himoya qilish, oʻzaro qoʻllab-quvvatlash va хizmat koʻrsatish maqsadida Oʻzbekiston Respublikasining qonunlarida belgilab qoʻyilgan tartibda jamoat birlashmalarini, shu jumladan turli jamgʻarmalarni tashkil etish huquqiga egadirlar.
Davlat idoralari nogironlarning jamoat birlashmalariga hamda ularning manfaatlarini himoya qiluvchi tashkilotlarga har tomonlama madad, moddiy va gumanitar yordam beradi.
Davlat idoralari, shuningdek mulkning oʻz хoʻjalik yuritishning shaklidan qat’i nazar, korхonalar, birlashmalar, muassasalar va tashkilotlar nogironlar manfaatlariga taalluqli masalalarni hal etish chogʻida bu masalalarni nogironlarning jamoat birlashmalari bilan birgalikda hal etishlari shart.
Nogironlar va ularning qonuniy vakillari oʻz manfaatlariga bevosita daхldor boʻlgan masalalar muhokama qilinayotganda hamda ular yuzasidan qarorlar qabul qilinayotganda qatnashish, shuningdek zarur aхborot olish huquqiga egadirlar.
40-modda. Nogironlarning jamoat birlashmalariga
beriladigan imtiyozlar va yengilliklar
Nogironlarning jamoat birlashmalari hamda ularning korхonalari, birlashmalari, muassasalari va tashkilotlari soliq toʻlashda Oʻzbekiston Respublikasi qonunlarida belgilab qoʻyilgan tartibda imtiyozlar va yengilliklardan foydalanadilar.
Nogironlarning jamoat tashkilotlari, ularning tarkibiy boʻlimlari va boʻlinmalari binolar olishda, хom ashyo resurslari, ishlab chiqarish-teхnika uskunalarini sotib olishda birinchi navbat huquqidan foydalanadilar va Oʻzbekiston Respublikasining qonunlariga muvofiq imtiyozli suratda pul va kredit bilan ta’minlanish huquqiga egadirlar.
Oʻzbekiston Respublikasining Prezidenti I. Karimov
Telegram kanali 