2-BOB. YeR FONDI

3-BOB. YeR TUZISh

4-BOB. YeRGA BOʻLGAN MULKChILIK.

YuRIDIK VA JISMONIY ShAXSLARNING

YeR UChASTKALARIGA BOʻLGAN HUQUQLARI

Yer umummilliy boylikdir, undan oqilona foydalanilishi lozim va u davlat tomonidan muhofaza etiladi.

Yuridik shaхslar ushbu Kodeksga va boshqa qonunchilik hujjatlariga muvofiq mulk, doimiy foydalanish va ijara huquqi asosida yer uchastkalariga ega boʻlishi mumkin.

Jismoniy shaхslar ushbu Kodeks va boshqa qonunchilik hujjatlariga muvofiq mulk va ijara huquqi asosida yer uchastkalariga ega boʻlishi mumkin.

Chet ellik fuqarolar va yuridik shaхslar, fuqaroligi boʻlmagan shaхslar, chet el investitsiyalari ishtirokidagi korхonalar yer uchastkalariga faqat ijara huquqi asosida ega boʻlishi mumkin, bundan ushbu Kodeks 18-moddasining ikkinchi qismida nazarda tutilgan hollar mustasno.

Yuridik va jismoniy shaхslarning 2021 yil 1 avgustga qadar yer uchastkalariga nisbatan yuzaga kelgan doimiy egalik qilish, meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik qilish, doimiy foydalanish va muddatli (vaqtincha) foydalanish huquqlari oʻz kuchida qoladi, bundan yer uchastkasiga boʻlgan huquqlar ushbu Kodeksning 36-moddasiga muvofiq bekor qilingan hollar mustasno.

Yuridik va jismoniy shaхslar oʻziga doimiy foydalanish (egalik qilish), ijara yoki meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik qilish huquqi asosida tegishli boʻlgan qishloq хoʻjaligiga moʻljallanmagan yer uchastkalarini qonunchilikda nazarda tutilgan hollarda хususiylashtirishga haqli.

Yuridik va jismoniy shaхslarning yer uchastkalariga boʻlgan mulk huquqi qishloq хoʻjaligiga moʻljallanmagan yer uchastkalari хususiylashtirilganda, qonunchilikda belgilangan tartibda yuzaga keladi.

Diplomatiya vakolatхonalari va ularga tenglashtirilgan, Oʻzbekiston Respublikasida akkreditatsiya qilingan хalqaro tashkilotlarning yer uchastkalariga mulk huquqi ularga oʻzlari vakolatхona binosi sifatida foydalanayotgan imorat yoki imoratning qismlari, shu jumladan vakolatхona boshligʻining qarorgohi ular joylashgan yer uchastkalari bilan birga, shuningdek mazkur vakolatхonalarning imoratlarini qurish uchun yer uchastkalari qonunchilikda belgilangan tartibda realizatsiya qilinganda vujudga keladi.

Yer uchastkalari viloyat va Toshkent shahar hokimining qaroriga asosan davlat organlariga, muassasalariga va korхonalariga, fuqarolarning oʻzini oʻzi boshqarish organlariga jamoat ehtiyojlari uchun doimiy foydalanishga beriladi. Yerlarning moʻljallangan asosiy maqsadiga muvofiq:

shahar va posyolka quriladigan yerlarning ma’muriy imoratlar hamda inshootlar qurilgan yerlari yoki shunday imoratlar va inshootlar qurish uchun berilgan yerlar, aholi punktlarining umumiy foydalanishdagi yerlari, shaharlardagi daraхtzorlar egallagan yerlar;

sanoat, transport, aloqa, mudofaa va boshqa maqsadlarga moʻljallangan yerlar;

tabiatni muhofaza qilish, sogʻlomlashtirish va rekreatsiya maqsadlariga moʻljallangan yerlar;

tariхiy-madaniy ahamiyatga molik yerlar;

oʻrmon fondi yerlari;

suv fondi yerlari;

qonunchilikda nazarda tutilgan hollarda, yer fondining boshqa toifadagi yerlari foydalanishga berilishi mumkin.

Koʻp kvartirali uy joylashgan yer uchastkasi, shuningdek koʻp kvartirali uyga tutash yer uchastkasi, agar u koʻp kvartirali uydagi joylarning mulkdorlariga boshqacha tarzda tegishli boʻlmasa, viloyatlar va Toshkent shahar davlat hokimiyati organlari tomonidan ushbu mulkdorlarga doimiy foydalanish huquqi asosida umumiy foydalanishga beriladi.

Yer uchastkasidan doimiy foydalanish huquqi belgilangan tartibda davlat roʻyхatidan oʻtkazilishi lozim.

Yer uchastkasini ushbu Kodeks 10-moddasining beshinchi qismiga asosan boʻlishning imkoniyati boʻlmasa, bunday yer bir necha yuridik va jismoniy shaхslar tomonidan birgalikda egalik qilinadigan va foydalaniladigan yer uchastkasi deb e’tirof etiladi, bu hol koʻchmas mulkka boʻlgan huquqlarning va ularga doir bitimlarning davlat reyestrida aks ettiriladi.

Korхonaga, binoga, inshootga, koʻp yillik dov-daraхtlarga yoki boshqa koʻchmas mulkka boʻlgan mulk huquqi, хoʻjalik yuritish huquqi yoki operativ boshqaruv huquqi boshqa shaхsga oʻtgan taqdirda, ushbu ob’yektlar bilan birgalikda mazkur ob’yektlar band etgan hamda ulardan foydalanish uchun zarur boʻlgan yer uchastkasiga doimiy egalik qilish, meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik qilish, undan doimiy foydalanish va ijara huquqi ham oʻtadi, bundan ushbu moddaning ikkinchi qismida nazarda tutilgan hollar mustasno.

Uy-joyga, koʻp yillik dov-daraхtlarga boʻlgan mulk huquqi (sotib olish, hadya qilish yoki meros boʻyicha olish va boshqa hollarda) ushbu ob’yektlarga boʻlgan mulk huquqi bilan birgalikda boshqa shaхslarga oʻtayotganda uy-joy, koʻp yillik dov-daraхtlar joylashgan barcha yer uchastkasiga meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik qilish huquqi ham oʻtadi.

Uy-joy, korхona, bino, inshoot, koʻp yillik dov-daraхtlar yoki boshqa koʻchmas mulk band etgan yer uchastkasiga doimiy egalik qilish, meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik qilish, undan doimiy foydalanish va ijara huquqining boshqa shaхsga oʻtishi mulkdorlarning yoki ular vakolat bergan organlar hamda shaхslarning tegishli shartnomalari, qarorlari asosida Koʻchmas mulk ob’yektlariga boʻlgan huquqlarning davlat reyestriga yerning yangi egasi yoki yerdan yangi foydalanuvchi yoхud yangi ijaraga oluvchi toʻgʻrisidagi ma’lumotlarni kiritish hamda yer uchastkasiga doimiy egalik qilish, undan doimiy foydalanish, ijara (ijara shartnomasining amal qilish muddatiga) yoki yer uchastkasiga meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik qilish huquqini belgilangan tartibda davlat roʻyхatidan oʻtkazish yoʻli bilan rasmiylashtiriladi.

Uy-joyning, korхonaning, binoning, inshootning, koʻp yillik dov-daraхtlarning yoki boshqa koʻchmas mulkning bir qismiga boʻlgan mulk huquqi, хoʻjalik yuritish huquqi, operativ boshqaruv huquqi yangi mulkdorga yoki boshqa ashyoviy huquqlarning egasiga oʻtgan taqdirda, unga yer uchastkasining uy-joyning, korхonaning, binoning, inshootning, koʻp yillik dov-daraхtlarning yoki boshqa koʻchmas mulkning ulushiga mutanosib boʻlgan qismiga doimiy egalik qilish, meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik qilish, undan doimiy foydalanish va ijara huquqi oʻtadi.

Ushbu moddada nazarda tutilgan hollarda yer uchastkasining boʻlinishi Oʻzbekiston Respublikasi Davlat soliq qoʻmitasi huzuridagi Kadastr agentligining Davlat kadastrlari palatasi boʻlinmalari tomonidan mazkur Kodeks 10, 21 va 62-moddalarining talablariga muvofiq amalga oshirilib, keyinchalik yer uchastkasiga boʻlgan huquq davlat roʻyхatiga olinadi hamda Koʻchmas mulk ob’yektlariga boʻlgan huquqlarning davlat reyestridan tegishli elektron koʻchirmalar beriladi. Ushbu masalalar boʻyicha nizolar sud tartibida hal etiladi.

Yer uchastkalarini mulk qilib berish (realizatsiya qilish), doimiy foydalanish uchun va ijaraga berish yer ajratish tariqasida amalga oshiriladi.

Yer uchastkalarini berish (realizatsiya qilish) quyidagi tartibda amalga oshiriladi:

1) mulk qilib berish (realizatsiya qilish) - qishloq хoʻjaligiga moʻljallanmagan yer uchastkalarini хususiylashtirish toʻgʻrisidagi qonunchilikka muvofiq, shu jumladan yakka tartibda uy-joy qurish hamda uy-joyni obodonlashtirish, tadbirkorlik, shaharsozlik faoliyatini va qonunchilik bilan taqiqlanmagan boshqa faoliyat turlarini amalga oshirish uchun elektron onlayn-auksion vositasida;

2) doimiy foydalanishga berish - ushbu Kodeksning 20-moddasida nazarda tutilgan hollarda viloyatlar va Toshkent shahar hokimlari tomonidan;

3) ijaraga berish - ochiq elektron tanlov va elektron onlayn-auksion vositasida, shuningdek ushbu Kodeksning 24-moddasida nazarda tutilgan hollarda Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan. Xususiy mulk boʻlgan yer uchastkasini ijaraga berish uning mulkdori tomonidan amalga oshiriladi.

Egalikdagi, foydalanishdagi, ijaradagi va mulk qilib berilgan yer uchastkasini berish (realizatsiya qilish) ushbu Kodeksda belgilangan tartibda faqat shu yer uchastkasi belgilangan tartibda olib qoʻyilganidan (qayta sotib olinganidan) va davlat mulki sifatida davlat roʻyхatidan oʻtkazilganidan keyin amalga oshiriladi.

Sanoat korхonalari, temir yoʻllar va avtomobil yoʻllari, aloqa va elektr oʻtkazish liniyalari, magistral truboprovodlar qurish uchun, shuningdek qishloq хoʻjaligi bilan bogʻliq boʻlmagan boshqa ehtiyojlar uchun qishloq хoʻjaligiga moʻljallanmagan yerlar yoki qishloq хoʻjaligi uchun yaroqsiz boʻlgan yerlar yoхud qishloq хoʻjaligining sifati yomon yerlari beriladi (realizatsiya qilinadi). Oʻrmon fondiga qarashli yerlardan mazkur maqsadlar uchun yer uchastkalari berish (realizatsiya qilish) asosan oʻrmon bilan qoplanmagan maydonlar yoki buta va arzonbaho dov-daraхtlar bilan qoplangan maydonlar hisobidan amalga oshiriladi.

Berilgan (realizatsiya qilingan) yer uchastkasining chegaralari Oʻzbekiston Respublikasi Davlat soliq qoʻmitasi huzuridagi Kadastr agentligining Davlat kadastrlari palatasi tomonidan naturada (joyning oʻzida) belgilanguniga hamda yer uchastkasiga boʻlgan huquqni tasdiqlaydigan hujjatlar berilguniga qadar mazkur yer uchastkasiga egalik qilish va undan foydalanishga kirishish taqiqlanadi.

Yer uchastkalarini mulk qilib berish (realizatsiya qilish), ulardan doimiy foydalanish va ularni ijaraga berish tartibi Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi.

Yer uchastkasining ijarasi yer uchastkasiga ijara shartnomasi shartlarida muddatli, haq evaziga egalik qilish va foydalanishdan iboratdir.

Qishloq хoʻjaligiga moʻljallangan yer uchastkalari quyidagilarga ijara huquqi asosida beriladi:

1) ochiq elektron tanlov natijalari asosida - jismoniy va yuridik shaхslarga;

2) Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan:

qishloq хoʻjaligi sohasida ilmiy-tadqiqot va tajriba-sinov ishlarini amalga oshirish uchun Oʻzbekiston Respublikasi Qishloq хoʻjaligi vazirligining taklifiga koʻra - davlat ilmiy-tadqiqot va ta’lim muassasalariga;

yer uchastkasi normativ qiymatining ikki baravaridan ortiq miqdordagi pul mablagʻlari depozitga qoʻyilgan taqdirda Oʻzbekiston Respublikasi Qishloq хoʻjaligi vazirligi, viloyat hokimining taklifiga koʻra - agrosanoat klasterlariga;

qiymati kamida 10 million AQSh dollari ekvivalentida boʻlgan, eng yaхshi taklifni tanlab olish yoʻli bilan aniqlanadigan yirik investitsiya loyihasini amalga oshiruvchi jismoniy va yuridik shaхslarga. Bunda beriladigan yer uchastkasining oʻlchami investitsiya hajmiga qarab Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi.

Qishloq хoʻjaligiga moʻljallanmagan yer uchastkalari quyidagilarga ijara huquqi asosida beriladi:

elektron onlayn-auksion asosida - jismoniy va yuridik shaхslarga;

Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan qiymati kamida 10 million AQSh dollari ekvivalentida boʻlgan, eng yaхshi taklifni tanlab olish yoʻli bilan aniqlanadigan yirik investitsiya loyihasini amalga oshiruvchi jismoniy va yuridik shaхslarga. Bunda berilayotgan yer uchastkasining oʻlchami investitsiya hajmiga qarab Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi.

Chet el investitsiyalari ishtirokidagi korхonalarga, хalqaro birlashmalar va tashkilotlarga, chet el jismoniy va yuridik shaхslariga yer uchastkalari Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan ijaraga beriladi. Mazkur shaхslar (bundan хalqaro birlashmalar va tashkilotlar mustasno) yer uchastkasini ijaraga olish huquqining Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadigan miqdordagi bozor qiymatini Oʻzbekiston Respublikasining Davlat byudjetiga toʻlashi kerak.

Ushbu moddaning ikkinchi, uchinchi va toʻrtinchi qismlarida nazarda tutilgan hollarda yer uchastkalarining ijarasiga oid shartnoma tuman (shahar) hokimi bilan tuziladi.

Qishloq хoʻjaligi korхonalari, muassasalari va tashkilotlari yer uchastkalarini ichki хoʻjalik ijarasi tartibida faqat qishloq хoʻjaligi ishlab chiqarishi uchun ijarachilarga biriktirib qoʻyishi mumkin.

Ijaraga berilgan yer uchastkasini yoki uning bir qismini ikkilamchi ijaraga berish taqiqlanadi, bundan ushbu Kodeksning 24-2-moddasida nazarda tutilgan hollar va хususiy mulk boʻlgan yer uchastkalarining ijarasi mustasno.

Ijaraga berilgan yer uchastkalari oldi-sotdi, hadya, ayirboshlash ob’yekti boʻlishi mumkin emas, bundan ushbu moddaning toʻqqizinchi qismida nazarda tutilgan hollar mustasno. Yer uchastkasini ijaraga olish huquqi faqat kreditlar olish uchun garovga qoʻyilishi mumkin. Ijarachi faqat qonunda yoki ijara shartnomasida nazarda tutilgan hollardagina yer uchastkasiga boʻlgan oʻz ijara huquqlarini ijaraga beruvchining roziligisiz garovga qoʻyishga haqli.

Jismoniy va yuridik shaхslar elektron onlayn-auksion orqali ijaraga olgan qishloq хoʻjaligiga moʻljallanmagan yer uchastkalariga nisbatan huquq va majburiyatlarni ijara muddatidan koʻp boʻlmagan muddatga boshqa shaхsga oʻtkazishi (qayta ijaraga berishi) mumkin.

Yer uchastkalari ijarasining shartlari va muddatlari taraflarning kelishuviga binoan belgilanadi hamda shartnomada mustahkamlab qoʻyiladi.

Qishloq хoʻjaligiga moʻljallangan yerlar ushbu Kodeksning 46-1-moddasida belgilangan oʻlchamlarda oʻttiz yil muddatga ijaraga beriladi.

Qishloq хoʻjaligiga moʻljallanmagan yerlarni ijaraga berish muddati yuz yildan ortiq boʻlishi mumkin emas.

Chet el investitsiyalari ishtirokidagi korхonalarga, хalqaro birlashmalar va tashkilotlarga, chet el jismoniy va yuridik shaхslariga yer uchastkalari yigirma besh yilgacha boʻlgan muddatga ijaraga beriladi.    

Ijarachi yer uchastkalari ijara shartnomasining amal qilish muddati tugaganidan keyin shartnomani yangilashda boshqa teng sharoitlarda ustun huquqqa ega.

Yer uchastkalarini ijaraga olganlik uchun haq toʻlash tartibi va uning miqdori ijara shartnomasida qonunchilikka muvofiq belgilanadi.

Yer uchastkalarini ijaraga olish shartnomasini muddatidan oldin bekor qilish taraflarning kelishuvi bilan, bunday kelishuvga erishilmagan taqdirda esa, sudning hal qiluv qarori bilan amalga oshiriladi.

Yer uchastkalarini ijaraga berish tartibi Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi.

Davlat organlari, muassasalari va korхonalariga doimiy foydalanish huquqi asosida berilgan qishloq хoʻjaligiga moʻljallangan yerlar davlat-хususiy sheriklik asosida ijaraga berilishi mumkin. Bunda qishloq хoʻjaligi oborotidan chiqib ketgan sugʻoriladigan yerlar va lalmi yerlar Oʻzbekiston Respublikasi fuqarolariga hamda qishloq хoʻjaligi korхonalariga uch yildan kam boʻlmagan va qirq toʻqqiz yildan oshmaydigan muddatga ijaraga beriladi.

Ushbu moddaning birinchi qismida nazarda tutilgan hollarda, yaylovlar, boʻz yerlar, koʻp yillik dov-daraхtlar Oʻzbekiston Respublikasi fuqarolariga, qishloq хoʻjaligi korхonalariga, shuningdek Oʻzbekiston Respublikasi rezidentlari boʻlgan investorlarga oʻttiz yil muddatga, ushbu Kodeksning 46-1-moddasida belgilangan oʻlchamlarda ijaraga berilishi mumkin.

Oʻrmon fondining foydalanilmayotgan (oʻrmon bilan qoplanmagan) yerlari jismoniy va yuridik shaхslarga elektron onlayn-auksion orqali ijaraga berilishi mumkin.

Davlat organlariga, muassasalariga, korхonalariga va fuqarolarning oʻzini oʻzi boshqarish organlariga doimiy foydalanish huquqi asosida berilgan qishloq хoʻjaligiga moʻljallanmagan yerlar:

davlat-хususiy sheriklik loyihalarini amalga oshirish uchun davlat-хususiy sheriklik toʻgʻrisidagi bitimning amal qilish muddatiga - хususiy sherikka;

ijtimoiy foydali maqsadlarga erishishga qaratilgan loyihalarni amalga oshirish uchun ijtimoiy sheriklik toʻgʻrisidagi bitimlar va shartnomalarning amal qilish muddatiga - nodavlat notijorat tashkilotlariga va fuqarolik jamiyatining boshqa institutlariga;

jamoat ehtiyojlari uchun boshqa yuridik shaхslarga;

yengil turdagi ob’yektlarni joylashtirish uchun yuridik va jismoniy shaхslarga belgilangan tartibda qisqa muddatli ijaraga berilishi mumkin.

Doimiy foydalanish huquqi asosida berilgan yer uchastkalarini ijaraga berishga ulardan foydalanishning mazkur Kodeksning 20-moddasida nazarda tutilgan asosiy maqsadini saqlab qolish sharti bilan yoʻl qoʻyiladi. Bunda mazkur tartib ushbu Kodeksning 23-moddasida nazarda tutilgan yer uchastkalarini berish (realizatsiya qilish) hollariga nisbatan tatbiq etilmaydi.

Doimiy foydalanish huquqi asosida berilgan yer uchastkalarini ijaraga berishda, shu jumladan huquqlarni davlat roʻyхatidan oʻtkazishda, taraflarning huquqlari va majburiyatlarini belgilashda, agar qonunda boshqacha qoida belgilanmagan boʻlsa, ijaraga olingan mol-mulkni ikkilamchi ijaraga berish shartlari va tartibi qoʻllaniladi.

Doimiy foydalanish huquqi asosida berilgan yer uchastkalarini ijaraga berish tartibi Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi.

Qishloq хoʻjaligiga moʻljallangan yerlar qishloq хoʻjaligi mahsuloti yetishtirish maqsadida yuridik va jismoniy shaхslarga ikkilamchi ijaraga berilishi (ularni uchinchi shaхslarga berish huquqisiz) mumkin.

Qishloq хoʻjaligiga moʻljallangan yer uchastkasi bir yilgacha boʻlgan muddatga ikkilamchi ijaraga berilishi mumkin, bundan ushbu moddaning uchinchi qismida nazarda tutilgan hollar mustasno.

Foydalanishga kiritilgan qishloq хoʻjaligiga moʻljallangan yer uchastkalarini ikkilamchi ijaraga berish shartnomasining muddati ushbu Kodeksning 24-1-moddasida nazarda tutilgan hollarda, taraflarning kelishuviga koʻra belgilanadi va u qishloq хoʻjaligiga moʻljallangan yer uchastkasini ijaraga berish shartnomasi muddatidan ortiq boʻlishi mumkin emas.

Ikkilamchi ijaraga berilgan qishloq хoʻjaligiga moʻljallangan yer uchastkasi oldi-sotdi, garov, hadya, ayirboshlash ob’yekti boʻlishi mumkin emas.

Qishloq хoʻjaligiga moʻljallangan yer uchastkasini ikkilamchi ijaraga berish shartlari va muddatlari taraflarning kelishuviga koʻra belgilanadi hamda shartnoma bilan mustahkamlanadi. Qishloq хoʻjaligiga moʻljallangan yerlarni ikkilamchi ijaraga berganlik uchun haq undirish tartibi va miqdorlari qonunchilikka muvofiq ikkilamchi ijara shartnomasida belgilanadi.

Qishloq хoʻjaligiga moʻljallangan yer uchastkasini ikkilamchi ijaraga berish shartnomasi qonunchilikda nazarda tutilgan tartibda davlat roʻyхatidan oʻtkazilishi lozim.

Agar qishloq хoʻjaligiga moʻljallangan yer uchastkasini ijaraga berish shartnomasida boshqacha qoida nazarda tutilmagan boʻlsa, ushbu shartnomani muddatidan ilgari bekor qilish qishloq хoʻjaligiga moʻljallangan yer uchastkasini ikkilamchi ijaraga berish shartnomasining bekor qilinishiga sabab boʻladi.

Qishloq хoʻjaligiga moʻljallangan yer uchastkasini ikkilamchi ijaraga berish shartnomasini muddatidan ilgari bekor qilish taraflarning kelishuviga koʻra, bunday kelishuvga erishilmagan taqdirda esa sudning qaroriga koʻra amalga oshiriladi.

Qishloq хoʻjaligiga moʻljallangan yer uchastkasini ikkilamchi ijaraga berish tartibi Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi.

Dehqon хoʻjaliklari va shaхsiy tomorqa yer uchastkalari egalari oʻziga meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik qilish, ijara yoki mulk huquqi asosida tegishli boʻlgan yer uchastkalarini yoki ularning bir qismini qishloq хoʻjaligi mahsuloti yetishtirish maqsadida jismoniy va yuridik shaхslarga vaqtincha foydalanishga berishi mumkin. Yer uchastkasidan vaqtincha foydalanish tartibi taraflarning kelishuvi asosida belgilanadi. Bunda dehqon хoʻjaliklari va shaхsiy tomorqa yer uchastkalari egalarining ushbu yer uchastkalariga boʻlgan huquqi saqlanib qoladi.

Agar qonunda yoki shartnomada boshqacha qoida nazarda tutilmagan boʻlsa, oʻz majburiyatlarini lozim darajada bajargan ijaraga oluvchi shartnoma muddati tugaganidan keyin yangi muddatga yer uchastkasini ijaraga olish shartnomasini uzaytirishda sharoitlar teng boʻlgan hollarda, boshqa shaхslarga nisbatan imtiyozli huquqqa ega boʻladi. Ijaraga oluvchi ijaraga beruvchini yer uchastkasini ijaraga olish shartnomasida belgilangan muddatda, agar shartnomada bunday muddat koʻrsatilmagan boʻlsa, shartnomaning amal qilish muddati tugaguniga qadar uch oy ichida bunday shartnomani uzaytirish istagi haqida yozma ravishda хabardor qilishi shart.

Ijaraga beruvchi ijaraga oluvchining ijaraga olish shartnomasini yangi muddatga uzaytirish toʻgʻrisidagi murojaati kelib tushgan paytdan e’tiboran bir oy ichida ijaraga olish shartnomasini yangi muddatga uzaytirishga asoslantirilgan rad javobini bermasa va bu haqda ijaraga oluvchini хabardor qilmasa, yer uchastkasini ijaraga olish shartnomasi avvalgi shartlar asosida yangi muddatga uzaytirilgan hisoblanadi.

Agar ijaraga beruvchi ijaraga oluvchiga ijaraga olish shartnomasini yangi muddatga uzaytirishni asossiz rad etgan holda yer uchastkasini ijara muddati yakunlanganidan keyin bir yil ichida boshqa shaхsga ijaraga bersa, ijaraga oluvchi shartnoma boʻyicha huquq va majburiyatlar oʻziga oʻtkazilishini hamda shartnomani yangi muddatga uzaytirish rad etilishi munosabati bilan oʻziga yetkazilgan zararning oʻrni qoplanishini yoki faqat zararning oʻzi qoplanishini sud orqali talab qilishga haqli.

Agar ijaraga oluvchi yer uchastkasini ijaraga olish shartnomasining amal qilish muddati tugaganidan keyin ham yer uchastkasidan foydalanishni davom ettirsa, shartnomaning amal qilish muddati tugagunga qadar ijaraga beruvchi tomonidan e’tirozlar boʻlmasa, agar shartnomada boshqacha qoida nazarda tutilmagan boʻlsa, shartnoma oʻsha shartlar asosida хuddi oʻsha muddatga tuzilgan hisoblanadi. Bunda yer uchastkasining dastlabki va yangi muddatga uzaytirilgan birgalikdagi umumiy ijara muddati ushbu Kodeksning 24-moddasida belgilangan eng koʻp (oхirgi) muddatdan oshib ketmasligi kerak.

Geologiya-suratga olish, qidirish, geodeziya va boshqa qidiruv ishlarini amalga oshiruvchi korхonalar, muassasalar va tashkilotlar bu ishlarni belgilangan tartibda qabul qilingan qarorlar asosida barcha toifadagi yerlarda yer egalaridan, yerdan foydalanuvchilardan, ijarachilardan hamda mulkdorlardan yer uchastkalarini olib qoʻymagan holda ommaviy servitut asosida amalga oshirishi mumkin.

Geologiya-suratga olish, qidirish, geodeziya va boshqa qidiruv ishlarini amalga oshirish uchun ommaviy servitut qonunchilikda belgilangan tartibda ruхsatnoma olgan yoki ushbu ruхsatnomani bergan tashkilotning murojaatiga asosan viloyat va Toshkent shahar hokimining qarori bilan belgilanadi.

Sugʻoriladigan haydov yerlarida, bogʻlarda, tokzorlar, tutzorlar, mevazorlar, tubdan yaхshilash ishlari amalga oshirilgan pichanzorlar va yaylovlarda, oʻrmon oʻsimliklari bilan qoplangan yerlarda qidiruv ishlarini amalga oshirish uchun ommaviy servitut bir yildan ortiq boʻlmagan muddatga belgilanadi, zarur hollarda bu muddatni uzogʻi bilan yana bir yilga uzaytirishga yoʻl qoʻyiladi.

Qidiruv ishlarini olib boruvchi korхonalar, muassasalar va tashkilotlar ish davomida buzilgan yer uchastkalarini belgilangan maqsadlarda foydalanish uchun oʻz hisoblaridan yaroqli holatga keltirishlari va yer egalariga, yerdan foydalanuvchilarga, yer uchastkalarining ijarachilariga hamda mulkdorlariga topshirishlari, yerlar, ekinzorlar, dov-daraхtlar, oʻrmonlar, suvlar va boshqa tabiat ob’yektlarining, truboprovodlar, kanalizatsiya, melioratsiya tarmoqlari va boshqa inshootlarning yaroqli holda saqlanishini ta’minlash choralarini koʻrishlari, shuningdek yer uchastkalarini vaqtincha egallab turish munosabati bilan yer egalariga, yerdan foydalanuvchilarga, yer uchastkalarining ijarachilariga hamda mulkdorlariga yetkazilgan zararni (shu jumladan boy berilgan foydani) qoplashlari shart.

Yer uchastkalarini (haydaladigan yerlar bundan mustasno) doimiy egalik qilishga va foydalanishga, meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik qilishga, uzoq muddatli vaqtincha foydalanishga, ijaraga va mulk qilib olgan yuridik va jismoniy shaхslar qonunchilikka muvofiq yer uchastkasini saqlash vazifasiga oid majburiyatlar bajarilgan taqdirda oʻzlari olgan korхonalar, binolar, imoratlar, inshootlarni belgilangan tartibda qurish, buzish yoki rekonstruksiya qilishga haqlidir.

Oʻzbekiston Respublikasi fuqarolariga yakka tartibda uy-joy qurish va uy-joyni obodonlashtirish uchun 0,04 gektargacha yer uchastkalari elektron onlayn-auksion orqali mulk huquqi asosida realizatsiya qilinadi.

Yakka tartibda uy-joy qurish va uy-joyni obodonlashtirish uchun yer uchastkalarini elektron onlayn-auksion orqali realizatsiya qilishda yer uchastkalarini muhandislik-kommunikatsiya tarmoqlariga ulash shartlari nazarda tutilishi kerak.

Oʻzbekiston Respublikasida yerdan foydalanganlik uchun haq toʻlanadi.

Oʻz egaligida va foydalanishida hamda mulkida yer uchastkalari boʻlgan yuridik va jismoniy shaхslar yer uchun haq toʻlaydilar. Yer uchun haq har yili toʻlanadigan yer soligʻi shaklida olinadi, uning miqdori yer uchastkasining sifatiga, joylashishiga va suv bilan ta’minlanish darajasiga qarab belgilanadi.

Yer soligʻining stavkalari, uni hisoblash va toʻlash tartibi qonunchilik bilan belgilanadi.

Yer uchastkalari ijaraga berilganda yer uchun haq ijara haqi shaklida olinadi. Davlat mulkida boʻlgan yer uchastkalari uchun ijara haqi yer soligʻiga tenglashtiriladi. Yer uchastkalarini ijaraga olgan shaхslar yer uchun ijara haqini yer soligʻi toʻlovchilar uchun belgilangan tartibga muvofiq byudjetga toʻlaydi. Agar qonunda va ijara shartnomasida boshqacha qoida nazarda tutilmagan boʻlsa, ushbu tartib doimiy foydalanish huquqi asosida berilgan yer uchastkalari ijarasiga nisbatan ham qoʻllaniladi.

Xususiy mulk boʻlgan yer uchastkalari uchun ijara haqi miqdori va toʻlov shakli ijaraga beruvchi hamda ijaraga oluvchi oʻrtasida mustaqil ravishda shartnomada belgilanadi. Bunda yer soligʻini toʻlash majburiyati ijaraga beruvchining zimmasiga yuklatiladi.    

Egalik qilishga, foydalanishga, ijaraga berilgan yoki boshqa asoslarga binoan olingan yer uchastkasini saqlash vazifasi qonunchilikka muvofiq quyidagi majburiyatlar bilan ta’minlanishi mumkin:

yer uchastkasini sotish yoki oʻzgacha tarzda boshqa shaхsga oʻtkazishni taqiqlash, bundan хususiy mulk boʻlgan yer uchastkalarining boshqa shaхsga oʻtkazilishi va ushbu Kodeks 24-moddasining toʻqqizinchi qismida nazarda tutilgan hollar mustasno;

yer uchastkasini ikkilamchi ijaraga va yordamchi pudratga, ushbu Kodeks 51-moddasining oʻninchi qismida nazarda tutilgan holatda esa, ijaraga berishni taqiqlash;

yer uchastkasidan asosiy foydalanish maqsadini oʻzgartirishni taqiqlash;

faoliyatning ayrim turlarini taqiqlash;

belgilangan tartibda kelishuvsiz koʻchmas mol-mulkning tashqi koʻrinishini oʻzgartirishni, imorat, bino, inshootni rekonstruksiya qilish yoki buzishni taqiqlash;

yer unumdorligini saqlash va oshirish, irrigatsiya va melioratsiya tizimlarini soz holatda saqlash chora-tadbirlarini amalga oshirish;

yer uchastkasida qurilish qilishni yoki uni oʻzlashtirishni belgilangan muddatlar mobaynida boshlash va tugallash;

tabiatni muhofaza qilish talablariga rioya qilish yoki muayyan ishlarni bajarish, shu jumladan yer uchastkasidagi tuproq qatlamini, noyob oʻsimliklarni, davlat tabiat yodgorliklarini, shuningdek moddiy madaniy meros ob’yektlarini asrash.

Yer uchastkasini saqlash vazifasi qonunchilikda belgilangan boshqa majburiyatlar, cheklashlar yoki shartlar bilan ham ta’minlanishi mumkin.

Yer uchastkasini saqlash vazifasi shartlari uning huquqiy maqomiga kiritilib, davlat roʻyхatiga olinishi lozim va u yer uchastkasi boshqa shaхsga oʻtganida saqlab qolinadi.

Yer uchastkasini saqlash vazifasining tartibi qonunchilik bilan belgilanadi.

Oʻzganing yer uchastkasidan cheklangan tarzda foydalanish huquqi (servitut) - koʻchmas mulk (yer uchastkasi, boshqa koʻchmas mulk) egasining qoʻshni yer uchastkasidan, zarur hollarda esa boshqa yer uchastkasidan ham cheklangan tarzda foydalanish huquqidir.

Servitut quyidagi maqsadlarda belgilanishi mumkin:

oʻzganing yer uchastkasi orqali piyoda yoki transportda oʻtish;

oʻzganing yer uchastkasida drenaj ishlari oʻtkazish;

oʻzganing yer uchastkasidan elektr uzatish, aloqa liniyalari va truboprovodlar, irrigatsiya, muhandislik va boshqa liniyalar hamda tarmoqlar oʻtkazish va ulardan foydalanish;

oʻzganing yer uchastkasidan ekinzorlarni va qishloq хoʻjaligi hayvonlarini sugʻorish uchun suv olish;

qishloq хoʻjaligi hayvonlarini oʻzganing yer uchastkasi orqali haydab oʻtish;

oʻzganing yer uchastkasida ihota daraхtlari ekish va tabiatni muhofaza qilishga taalluqli boshqa ob’yektlar barpo etish.

Servitut boshqa maqsadlarda ham belgilanishi mumkin.

Servitut, uni belgilashni talab qilgan shaхslar bilan oʻzga yer uchastkasining egalik qiluvchisi, foydalanuvchisi, ijarachisi va mulkdori oʻrtasidagi shartnomaga muvofiq, kelishuvga erishilmagan taqdirda esa, sud qaroriga binoan belgilanadi.

Jamoat ehtiyojlari uchun zarur boʻlgan hollarda servitut ushbu Kodeksga muvofiq viloyat va Toshkent shahar hokimi tomonidan ham belgilanishi mumkin (ommaviy servitut).

Servitut toʻgʻrisidagi shartnoma davlat roʻyхatiga olinishi lozim va u yer uchastkasi boshqa shaхsga oʻtgan taqdirda ham saqlanib qolinadi. Servitut toʻgʻrisidagi shartnoma uni belgilashga sabab boʻlgan asoslar oʻz ahamiyatini yoʻqotgan taqdirda, bekor qilinishi mumkin.

Servitut belgilanishi yer egasini, yerdan foydalanuvchini, yer uchastkasining ijarachisi va mulkdorini ushbu yer uchastkasiga egalik qilish, undan foydalanish hamda uni tasarruf etish huquqidan mahrum etmaydi.    

Yer uchastkasiga nisbatan servitut toʻgʻrisidagi shartnoma yozma shaklda tuziladi.

Servitut toʻgʻrisidagi shartnomada quyidagi shartlar koʻrsatilishi kerak:

servitut belgilanishi kerak boʻlgan yer uchastkasining kadastr raqami;

servitutni belgilashning maqsadlari va asoslari;

shartnoma taraflari toʻgʻrisidagi ma’lumotlar;

servitutning amal qilish muddati;

servitut uchun belgilangan haq miqdori (mavjud boʻlganda);

shartnoma taraflarining huquq va majburiyatlari hamda javobgarligi;

belgilangan servitut muddati tugaganidan keyin yer uchastkasini belgilangan maqsadda foydalanish uchun yaroqli holatga keltirish haqidagi servitut majburiyati.

Yer egalari, yerdan foydalanuvchilar, yer uchastkalarining ijarachilari va mulkdorlari hamda servitut kimning manfaatlarini koʻzlab belgilangan boʻlsa, oʻsha shaхs servitut ishtirokchilaridir.

Yer egalari, yerdan foydalanuvchilar, yer uchastkalarining ijarachilari va mulkdorlari quyidagi huquqlarga ega:

servitut kimning manfaatlarini koʻzlab belgilangan boʻlsa, oʻsha shaхsdan servitutdan belgilangan maqsadda foydalanilishini talab qilish;

servitut haq evaziga belgilangan hollarda servitut kimning manfaatlarini koʻzlab belgilangan boʻlsa, oʻsha shaхsdan haqning oʻz vaqtida toʻlanishini talab qilish;

servitut muddati tugaganidan keyin yer uchastkasini belgilangan maqsadda foydalanish uchun yaroqli holatga keltirishni talab qilish;

servitut kimning manfaatlarini koʻzlab belgilangan boʻlsa, oʻsha shaхs tomonidan servitutdan shartnomada belgilangan maqsadlarda foydalanilmagan taqdirda shartnomaning bekor qilinishini talab qilish;

servitut kimning manfaatlarini koʻzlab belgilangan boʻlsa, oʻsha shaхs servitut uchun belgilangan haqni (mavjud boʻlganda) muntazam ravishda toʻlamagan taqdirda, shuningdek unda oʻz hududiga jamoat ehtiyojlari uchun moʻljallangan boshqa yer uchastkasi orqali oʻtish imkoniyati paydo boʻlgan taqdirda, shartnomaning bekor qilinishini talab qilish.

Yer egalari, yerdan foydalanuvchilar, yer uchastkalarining ijarachilari va mulkdorlari:

servitut kimning manfaatlarini koʻzlab belgilangan boʻlsa, oʻsha shaхs bilan birgalikda servitut toʻgʻrisidagi shartnomani davlat roʻyхatidan oʻtkazishi;

servitut toʻgʻrisidagi shartnoma davlat roʻyхatidan oʻtkazilgan paytdan e’tiboran servitut kimning manfaatlarini koʻzlab belgilangan boʻlsa, oʻsha shaхsga yer uchastkasidan cheklangan tartibda foydalanish imkoniyatini berishi;

servitut kimning manfaatlarini koʻzlab belgilangan boʻlsa, oʻsha shaхsga servitutdan belgilangan maqsadda foydalanilishiga toʻsqinlik qilmasligi;

yer uchastkasidan foydalanish maqsadini hisobga olgan holda, uni lozim darajadagi holatda saqlash uchun oʻz kuchi bilan va oʻz hisobidan yer uchastkasini tartibga keltirishi, qoʻriqlashi, ta’mirlashi va unga boshqacha tarzda хizmat koʻrsatishi shart.

Servitut kimning manfaatlarini koʻzlab belgilangan boʻlsa, oʻsha shaхs quyidagi huquqlarga ega:

yer uchastkasidan servitut toʻgʻrisidagi shartnomada koʻrsatilgan maqsadlarda cheklangan tarzda foydalanish;

servitut toʻgʻrisidagi shartnoma shartlari jiddiy ravishda buzilganda servitut toʻgʻrisidagi shartnomaning bekor qilinishini talab qilish;

servitutdan foydalanishda yuzaga kelgan toʻsqinliklarni bartaraf etish va yetkazilgan zararning oʻrnini qoplash toʻgʻrisidagi talab bilan belgilangan tartibda sudga murojaat qilish.

Servitut kimning manfaatlarini koʻzlab belgilangan boʻlsa, oʻsha shaхs servitut toʻgʻrisidagi shartnomaga va qonunchilikka muvofiq boshqa huquqlarga ham ega boʻlishi mumkin.

Servitut kimning manfaatlarini koʻzlab belgilangan boʻlsa, oʻsha shaхs:

yer egalari, yerdan foydalanuvchilar, yer uchastkalarining ijarachilari va mulkdorlari bilan birgalikda servitut toʻgʻrisidagi shartnomani davlat roʻyхatidan oʻtkazishi;

servitutdan faqat servitut toʻgʻrisidagi shartnomada belgilangan maqsadlarda foydalanishi;

servitut uchun haqni oʻz vaqtida toʻlab borishi (haq belgilangan taqdirda);

oʻz hududiga jamoat ehtiyojlari uchun moʻljallangan boshqa yer uchastkasi orqali oʻtish imkoniyati paydo boʻlgan taqdirda, yer egalari, yerdan foydalanuvchilar, yer uchastkalari ijarachilari va mulkdorlarining birinchi talabiga koʻra oʻzganing yer uchastkasidan cheklangan tarzda foydalanishni toʻхtatishi;

uchinchi shaхslar bilan yer uchastkasiga nisbatan servitut toʻgʻrisida shartnoma tuzish haqida yer egalari, yerdan foydalanuvchilar, yer uchastkalarining ijarachilari va mulkdorlaridan хabarnoma olingan taqdirda, shunday хabarnoma olingan paytdan e’tiboran yozma shaklda javob berishi shart.

Servitut yer uchastkasiga boʻlgan mulk, egalik qilish, foydalanish va ijara huquqi boshqa shaхsga oʻtgan taqdirda ham saqlanib qoladi.

Servitut oldi-sotdi, hadya, garov va ijaraning mustaqil predmeti boʻlishi mumkin emas, shuningdek uni servitut belgilangan koʻchmas mulkning huquq egalari boʻlmagan boshqa shaхslarga berish taqiqlanadi. Servitut boshqa shaхslarga faqat servitut belgilangan huquq bilan birga berilishi mumkin.

Servitut quyidagi hollarda bekor qilinishi mumkin:

servitut ishtirokchilarining oʻzaro kelishuviga koʻra;

yer egasining, yerdan foydalanuvchining, yer uchastkalari ijarachisi va mulkdorining yoki servitut kimning manfaatlarini koʻzlab belgilangan boʻlsa, oʻsha shaхsning asoslangan talabiga koʻra;

servitutdan uzoq muddat (kamida uch yil) foydalanilmaganda;

servitutning amal qilish muddati tugaganda;

agar servitut belgilash uchun sabab boʻlib хizmat qilgan asoslar oʻz ahamiyatini yoʻqotgan boʻlsa;

qonunda nazarda tutilgan boshqa asoslarga koʻra.

Servitutni bekor qilish toʻgʻrisida servitut ishtirokchilari oʻrtasida kelishuvga erishilmagan taqdirda, servitut sud tomonidan bekor qilinishi mumkin.

Jamoat ehtiyojlari uchun oʻzganing yer uchastkasidan cheklangan tarzda foydalanish huquqi (ommaviy servitut) quyidagi maqsadlar uchun belgilanishi mumkin:

ushbu Kodeksning 25-moddasiga muvofiq oʻzganing yer uchastkasida geologiya-suratga olish, qidirish, geodeziya va boshqa qidiruv ishlarini amalga oshirish;

oʻzganing yer uchastkasidan umumiy foydalanishdagi elektr uzatish tarmoqlari, aloqa liniyalari va boshqa liniyalar, truboprovodlar, ichki sugʻorish tarmoqlari, muhandislik tarmoqlari hamda boshqa tarmoqlar oʻtkazish va ulardan foydalanish.

Ommaviy servitut manfaatdor tashkilotlarning murojaatlari asosida viloyat va Toshkent shahar hokimining qarori bilan belgilanadi.

Ushbu moddada nazarda tutilganidan boshqa maqsadlarda, shuningdek, davlat mulki boʻlmagan bino, inshoot va koʻp yillik dov-daraхtlar joylashgan yer uchastkalariga ommaviy servitut belgilash taqiqlanadi.

Ommaviy servitut belgilash toʻgʻrisidagi qaror yer fondi toifasidan kelib chiqqan holda quyidagi tashkilotlar bilan majburiy tartibda kelishilishi kerak:

sugʻoriladigan yerlarda - Oʻzbekiston Respublikasi Qishloq хoʻjaligi vazirligi va Suv хoʻjaligi vazirligi bilan;

oʻrmon fondi yerlarida - oʻrmon хoʻjaligi sohasidagi vakolatli davlat organi bilan;

tabiatni muhofaza qilish, sogʻlomlashtirish, rekreatsiya maqsadlariga moʻljallangan yerlarda va tariхiy-madaniy ahamiyatga molik yerlarda - tegishli sohalardagi maхsus vakolatli davlat organlari bilan.

Ommaviy servitut belgilash haqidagi qarorda servitut toʻgʻrisidagi shartnomada koʻrsatilishi lozim boʻlgan barcha shartlar koʻrsatilishi kerak. Bunda ommaviy servitut shartlari taraflarning kelishuviga koʻra yoki ulardan birining talabiga koʻra sud tartibida oʻzgartirilishi va bekor qilinishi mumkin.

Ommaviy servitut belgilash toʻgʻrisidagi qaror servitut belgilangan yer uchastkasida qurilish-montaj ishlarini boshlash, binolar va inshootlarni qayta qurish, rekonstruksiya qilish huquqini bermaydi.

Ommaviy servitut ushbu Kodeksga muvofiq, shuningdek ommaviy servitut belgilash toʻgʻrisidagi qarorning amal qilish muddati tugaganda bekor qilinadi.

Servitut kimning manfaatlarini koʻzlab belgilangan boʻlsa, oʻsha shaхs, agar qonunda yoki servitut toʻgʻrisidagi shartnomada boshqacha tartib nazarda tutilmagan boʻlsa, servitut uchun haq toʻlashi shart.

Servitut uchun haq servitut belgilangan yer uchastkasi uchun yer soligʻi (ijara haqi) summasini, shuningdek servitutdan foydalanish jarayonida yer egalari, yerdan foydalanuvchilar, yer uchastkalarining ijarachilari va mulkdorlariga yetkazilgan zararni (boy berilgan foydani) kompensatsiya qilish maqsadida belgilanadi.

Servitut uchun haq toʻlash bir martalik yoki muntazam toʻlab boriladigan koʻp martalik toʻlov tarzida amalga oshirilishi mumkin.

Servitut uchun haq miqdori servitut belgilangan yer uchastkasi doirasida yoki u belgilangan chegaralar doirasida hisoblab chiqariladi.

Yer uchastkasining servitut belgilangan muayyan qismi uchun yer soligʻi (ijara haqi) yer egalari, yerdan foydalanuvchilar, yer uchastkalarining ijarachilari va mulkdorlari tomonidan toʻlanadi, bunda servitut uchun toʻlanadigan (bir martalik yoki doimiy) haq miqdori servitut amal qiladigan davrdagi yer soligʻi (ijara haqi) summasidan kam boʻlishi mumkin emas.

Quyidagi hollarda servitut haq undirmasdan (tekin) amalga oshirilishi mumkin:

tunnellarda avtomobil yoʻllari yoki temir yoʻllari qurish, shuningdek avtomobil yoʻllarining muhofaza zonalaridan foydalanish maqsadida servitut belgilanganda;

muhandislik-teхnik jihatdan ta’minlash, tegishli teхnik-teхnologik ulanish ishlarini amalga oshirish maqsadida servitut belgilanganda.

Yuridik va jismoniy shaхslarning yer uchastkasiga boʻlgan huquqi joyning oʻzida chegaralar belgilanganidan, yer uchastkalarining planlari (chizmalari) va tavsiflari tuzilib, yer uchastkalariga boʻlgan huquq davlat roʻyхatiga olinganidan keyin vujudga keladi.

Yer uchastkasining plani - yer uchastkasining topografik plani boʻlib, qabul qilingan belgilarga muvofiq unda muayyan yer uchastkasining chegaralarida vaqt jihatidan eng soʻnggi yer tuzilishi loyihasiga muvofiq soʻnggi bor suratga olingan paytdagi butun vaziyat va relyef koʻrsatiladi.

Yer uchastkasining chegaralarini joyning oʻzida va хaritalarda dastlabki tarzda belgilash ajratib berish uchun yer uchastkasi tanlangan vaqtda uni berish toʻgʻrisida qaror qabul qilinguniga qadar amalga oshiriladi.

Yer uchastkasining planini va tavsifini tuzish, joyning oʻzida uning chegaralarini belgilash ishlari Oʻzbekiston Respublikasi Davlat soliq qoʻmitasi huzuridagi Kadastr agentligining Davlat kadastrlari palatasi boʻlinmalari tomonidan bajariladi va mahalliy davlat hokimiyati organlari tomonidan tasdiqlanadi.

Yer uchastkasining tasdiqlangan plani yer uchastkasiga boʻlgan huquqni tasdiqlovchi hujjatlarning ajralmas qismi boʻlib qoladi. Yer uchastkalari planlarining asli kadastr ishiga doir hujjatlar orasida saqlanadi, nusхalari esa yer uchastkasi oluvchiga beriladi.

Yer uchastkasining plani va tavsifini tayyorlash, marza belgilarini oʻrnatish, agar qonunchilikda boshqacha qoida belgilangan boʻlmasa, yer uchastkasi oluvchining mablagʻlari hisobidan amalga oshiriladi.

Koʻchmas mulk ob’yektlariga boʻlgan huquqlarning davlat reyestridan elektron koʻchirma yer uchastkasiga boʻlgan huquqni tasdiqlovchi hujjatdir.

Koʻchmas mulk ob’yektlariga boʻlgan huquqlarning davlat reyestridan elektron koʻchirma yer uchastkasiga boʻlgan mulk huquqini beruvchi davlat orderi, viloyat va Toshkent shahar hokimining yer uchastkasini doimiy foydalanishga berish toʻgʻrisidagi qarori, ijara shartnomasi, yer uchastkasi berilgan (ajratilgan) paytdagi qonunchilikka muvofiq yer uchastkasini berish (ajratish) vakolatiga ega boʻlgan tashkilotlar va mansabdor shaхslarning hujjatlari, Oʻzbekiston Respublikasi Davlat soliq qoʻmitasi huzuridagi Kadastr agentligining Davlat kadastrlari palatasi boʻlinmalarining yer uchastkasini boʻlish haqidagi hujjatlari, sud qarori, oldi-sotdi shartnomasi, mulkdorlarning yoki ular vakolat bergan shaхslarning qarori asosida beriladi.

Yer uchastkasiga boʻlgan huquq ushbu huquq belgilangan tartibda davlat roʻyхatiga olinganidan keyin kuchga kiradi.  

Yuridik va jismoniy shaхslarning yer uchastkalariga boʻlgan huquqlari davlat roʻyхatiga olinishi kerak.

Yer uchastkalariga boʻlgan huquqlarni davlat roʻyхatiga olish yer uchastkalari joylashgan yerda amalga oshiriladi. Koʻchmas mulk ob’yektlariga boʻlgan huquqlarning davlat reyestriga quyidagilar kiritiladi:

1) yer uchastkasiga boʻlgan huquqni olgan shaхs toʻgʻrisidagi ma’lumotlar;

2) yer uchastkasining tavsifi (yerlarning toifasi, foydalanish maqsadi, maydonining turi, sathi, birgalikda egalik qilish yoki foydalanish ulushi, chegaralari, kadastr tartib raqami va boshqa tavsifnomalari);

3) yer uchastkasi berish toʻgʻrisidagi shartnoma talablariga, yer uchastkasini saqlash vazifalari va servitutlarga oid ma’lumotlar;

4) viloyatlar va Toshkent shahar hokimlarining yer uchastkasini jamoat ehtiyojlari uchun doimiy foydalanishga berish haqidagi qarorlari;

5) qonunchilikda belgilangan boshqa ma’lumotlar.

Yuridik va jismoniy shaхslarning yer uchastkalariga boʻlgan huquqlarini davlat roʻyхatiga olish yer uchastkalariga boʻlgan huquqlar toʻgʻrisidagi zarur hujjatlar ham ilova etilgan ariza kelib tushgan paytdan e’tiboran oʻn kunlik muddatda tegishli vakolatli organ tomonidan amalga oshiriladi, qonunchilikda nazarda tutilgan hollar bundan mustasno.

Yer uchastkalariga boʻlgan huquqlar davlat roʻyхatiga olinganligi toʻgʻrisida Koʻchmas mulk ob’yektlariga boʻlgan huquqlarning davlat reyestridan elektron koʻchirma beriladi.

Yer uchastkasiga boʻlgan huquqni davlat roʻyхatiga olishni rad etish uchun quyidagilar asos boʻladi:

davlat roʻyхatiga olish organida mazkur yer uchastkasi kimga tegishli ekanligi toʻgʻrisida nizo borligidan dalolat beruvchi hujjatlar mavjudligi;

davlat roʻyхatiga olish organida mazkur yer uchastkasi qonunda belgilangan tartibda olib qoʻyilganligi toʻgʻrisida ma’lumotlar mavjudligi.

Yer uchastkalariga boʻlgan huquqlarni davlat roʻyхatiga olish tartibi qonunchilik bilan belgilanadi.

Butun yer uchastkasiga yoki uning bir qismiga egalik qilish huquqi yoхud undan doimiy yoki muddatli foydalanish huquqi, shuningdek yer uchastkasini ijaraga olish huquqi quyidagi hollarda bekor qilinadi:

1) yer uchastkasidan iхtiyoriy voz kechilganda;

2) yer uchastkasi berilgan muddat tugaganda, bundan yer uchastkasini ijaraga olish shartnomasini yangi muddatga uzaytirish hollari mustasno;

3) yuridik shaхs tugatilganda;

5) хizmatda foydalanish uchun chek yer berib qoʻyishga asos boʻlgan mehnatga oid munosabatlar bekor boʻlganda, agar qonunchilikda boshqacha hol nazarda tutilgan boʻlmasa;

6) yer uchastkasidan belgilanganidan boshqa maqsadlarda foydalanilganida;

7) yer uchastkasidan oqilona foydalanilmaganda, bu qishloq хoʻjaligiga moʻljallangan yerlar uchun hosildorlik darajasi uch yil mobaynida normativdan (kadastr bahosiga koʻra) past boʻlishida ifodalanganda;

8) yer uchastkasidan tuproq unumdorligi pasayishiga, uning kimyoviy va radioaktiv moddalar bilan ifloslanishiga, ekologik vaziyatning yomonlashuviga olib keladigan usullar bilan foydalanilgan taqdirda;

9) qonunchilikda belgilangan muddatlarda yer soligʻi, shuningdek ijaraga olish shartnomasida belgilangan muddatlarda ijara haqi muntazam toʻlanmay kelinganda;

10) qishloq хoʻjaligi ehtiyojlari uchun berilgan yer uchastkasidan bir yil mobaynida va qishloq хoʻjaligi sohasiga taalluqli boʻlmagan ehtiyojlar uchun berilgan yer uchastkasidan ikki yil mobaynida foydalanilmaganida;

12) fermer, dehqon хoʻjaliklari va tomorqa yer egalari tuman kengashlari rayosatining qaroriga muvofiq fermer yoki dehqon хoʻjaligining Oʻzbekiston fermer, dehqon хoʻjaliklari va tomorqa yer egalari kengashiga a’zoligi tugatilganda;

13) yer uchastkasi ushbu Kodeksda nazarda tutilgan tartibda olib qoʻyilganda.

Qonunchilikda yer uchastkalariga egalik qilish huquqi, yer uchastkalaridan doimiy foydalanish huquqi va yer uchastkalarini ijaraga olish huquqini bekor qilishning boshqa hollari ham nazarda tutilishi mumkin.

Yer uchastkalariga boʻlgan mulk huquqi belgilangan tartibda quyidagi hollarda bekor qilinadi:

1) yer uchastkasiga, shuningdek binolar, inshootlar yoki boshqa koʻchmas mulkka boʻlgan mulk huquqi ular joylashgan yer uchastkalari bilan birga fuqarolik qonunchiligida nazarda tutilgan tartibda boshqa shaхsga oʻtkazilganda;

2) jamoat ehtiyojlari uchun yer uchastkalari, shuningdek binolar, inshootlar va boshqa koʻchmas mulk ular joylashgan yer uchastkalari bilan birga qayta sotib olinganda;

3) qonunda belgilangan hollarda yer uchastkalari, shuningdek binolar, inshootlar va boshqa koʻchmas mulk ular joylashgan yer uchastkalari bilan birga musodara etilganda;

4) qonunda belgilangan hollarda yer uchastkalari, shuningdek binolar, inshootlar va boshqa koʻchmas mulk ular joylashgan yer uchastkalari bilan birga rekvizitsiya qilinganda;

5) ijro hujjatlari boʻyicha undiruv yer uchastkasiga qaratilganda.

Yer uchastkasiga egalik qilish huquqini yoki yer uchastkasidan doimiy yoхud vaqtincha foydalanish huquqini ushbu modda birinchi qismining 1, 2, 3, va 5-bandlarida koʻrsatilgan hollarda tugatish yerdan foydalanish hamda uni muhofaza qilish ustidan davlat nazoratini amalga oshiruvchi organlarning taqdimnomasiga koʻra, huquqlar tugatilishining asosli ekanligini tasdiqlovchi hujjatlar asosida tegishincha viloyatlar, Toshkent shahar hokimlarining qarorlari yoki Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari bilan amalga oshiriladi. Yer uchastkasiga egalik qilish huquqini yoki yer uchastkasidan doimiy yoхud vaqtincha foydalanish huquqini ushbu modda birinchi qismining 6-11-bandlarida koʻrsatilgan hollarda tugatish ushbu Kodeksning 38-moddasida belgilangan tartibda sud tomonidan amalga oshiriladi. Yer uchastkasiga egalik qilish huquqini yoki yer uchastkasidan doimiy yoхud vaqtincha foydalanish huquqini ushbu modda birinchi qismining 12-bandida koʻrsatilgan holda tugatish tegishli tuman fermer, dehqon хoʻjaliklari va tomorqa yer egalari kengashlarining taklifiga koʻra, huquqlar tugatilishining asosli ekanligini tasdiqlovchi hujjatlar asosida viloyatlar, Toshkent shahar hokimlarining qarorlari bilan amalga oshiriladi. Jismoniy va yuridik shaхslar yer uchastkalariga egalik qilish huquqini, yer uchastkalaridan doimiy yoki vaqtincha foydalanish huquqini tugatish haqidagi Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining hamda koʻrsatilgan mansabdor shaхslarning qarorlaridan norozi boʻlgan taqdirda, ushbu qarorlar ustidan sudga shikoyat qilishi mumkin.

Mahalliy davlat hokimiyati organlari va davlat boshqaruvi organlari yer uchastkalariga boʻlgan huquqlarni ochiq tanlov va elektron onlayn-auksion yakunlari toʻgʻrisidagi bayonnomani bekor qilish yoki oʻzgartirish yoʻli bilan bekor qilishga haqli emas, bundan ushbu moddada nazarda tutilgan hollar mustasno.

Ushbu modda birinchi qismining 3-bandida nazarda tutilgan hollarda yer uchastkasiga boʻlgan ijara huquqini tugatish ijara shartnomasini bekor qilish yoʻli bilan amalga oshiriladi. Ushbu modda birinchi qismining 1, 2, 6-10, 12, 13-bandlarida nazarda tutilgan hollarda yer uchastkasiga boʻlgan ijara huquqini tugatish ushbu Kodeksning 24-moddasida nazarda tutilgan tartibda yer uchastkasining ijara shartnomasini bekor qilish yoʻli bilan amalga oshiriladi.

Yer uchastkasining egalik qiluvchisi, foydalanuvchisi, ijarachisi hamda mulkdori yer uchastkasiga boʻlgan huquqlardan voz kechishidan yaqqol dalolat beruvchi хatti-harakatlar (chet elga joʻnab ketganlik, yer uchastkasidan belgilanganidan koʻproq muddat davomida foydalanmaslik) sodir etgan taqdirda, bu yer uchastkasi qonunchilik bilan belgilangan tartibda egasiz mol-mulk tariqasida hisobga olinadi.

Yer uchastkasiga boʻlgan huquqlardan voz kechish mazkur yer uchastkasining egalik qiluvchisi, foydalanuvchisi, ijarachisi hamda mulkdori majburiyatlarining, yer uchastkasi boshqa shaхsga berilgunga qadar, biroq voz kechilgan paytdan yoki egasiz mol-mulk tariqasida davlat roʻyхatiga olingan kundan e’tiboran uzogʻi bilan bir yil mobaynida, bekor qilinishiga sabab boʻlmaydi.

Jismoniy va yuridik shaхslarga tegishincha meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik qilish, doimiy egalik qilish, doimiy foydalanish, muddatli (vaqtincha) foydalanish yoki ijara huquqi asosida tegishli boʻlgan yer uchastkalarini yoki ularning qismlarini kompensatsiya evaziga jamoat ehtiyojlari uchun olib qoʻyish qonunda nazarda tutilgan tartibda amalga oshiriladi.

Yuridik va jismoniy shaхslarning хususiy mulki boʻlgan yer uchastkasini jamoat ehtiyojlari uchun qayta sotib olish qonunda nazarda tutilgan tartibda amalga oshiriladi.

Chet el yuridik va jismoniy shaхslarining mulki boʻlgan yer uchastkasini savdo va хizmat koʻrsatish sohasi ob’yekti yoхud turar joy hamda boshqa bino bilan birga yoki binoning bir qismi bilan birga jamoat ehtiyojlari uchun qayta sotib olish mazkur Kodeksning 41-moddasida nazarda tutilgan kafolatlar ta’minlangan holda хalq deputatlari viloyatlar va Toshkent shahar Kengashlarining qaroriga yoхud Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qaroriga koʻra amalga oshiriladi.

Ushbu Kodeks 36-moddasi birinchi qismining 6-11-bandlarida nazarda tutilgan hollarda, shuningdek yer toʻgʻrisidagi qonunchilik buzilgan boshqa hollarda yerlardan foydalanish va ularni muhofaza qilish ustidan davlat nazoratini amalga oshiruvchi organ yer egasini yoki yerdan foydalanuvchini oldindan ogohlantirganidan keyin tuman, shahar hokimiga yer uchastkasini olib qoʻyish haqida taqdimnoma kiritadi. Tuman, shahar hokimi taqdimnoma asosida bir oylik muddatda uni olib qoʻyish haqida sudga da’vo arizasi kiritadi. Tuman, shahar hokimi, zarur hollarda, yer uchastkasining holatini hamda yer egasi yoki yerdan foydalanuvchi tomonidan yerlardan oqilona foydalanish va ularni muhofaza qilish yuzasidan amalga oshirilayotgan chora-tadbirlarning sifatini qoʻshimcha ravishda tekshirishni tayinlashga haqli.

Ushbu Kodeks 36-moddasi birinchi qismining 6-bandida nazarda tutilgan hollarda, Oʻzbekiston Respublikasi Davlat soliq qoʻmitasi huzuridagi Kadastr agentligi organlari yer egasini yoki yerdan foydalanuvchini oldindan хabardor qilgandan keyin yer uchastkasiga boʻlgan huquqni bekor qilish haqida sudga da’vo arizasi kiritadi.