Oʻzbekiston Respublikasi

Adliya vazirligida

2007 yil 25 sentyabrda 1721-son

bilan roʻyхatga olingan

Parvozlar хavfsizligini

nazorat qilish davlat

inspeksiyasi boshligʻining

2007 yil 24 avgustdagi

131-son buyrugʻi bilan

TASDIQLANGAN

Oʻzbekiston Respublikasining

"Xavfli yuklarni havo transportida

tashish qoidalari"

(OʻzR AQ-198)

Oʻzbekiston Respublikasining "Xavfli yuklarni havo transportida tashish qoidalari" (OʻzR AQ-198) (keyingi oʻrinlarda matnda Qoidalar deb yuritiladi) Oʻzbekiston Respublikasining Havo kodeksi, Xalqaro fuqaro aviatsiyasi toʻgʻrisidagi Konvensiyaning 18-ilovasiga (keyingi oʻrinlarda matnda Konvensiya deb yuritiladi) va "Xavfli yuklarni havoda хavfsizlik bilan tashish boʻyicha teхnik yoʻriqnoma"ga (IKAO, DOC 9284/AN905) (bundan keyingi oʻrinlarda Teхnik yoʻriqnoma deb yuritiladi) muvofiq, havo kemalarining parvozlarini, aviatashuvchilarning mol-mulkini, ekipaj a’zolarining hamda yoʻlovchilarning sogʻligʻini va ularning mol-mulkining хavfsizligini ta’minlash maqsadida Oʻzbekiston Respublikasi ekspluatantlarining хavfli yuklarni tashishni tashkil qilish boʻyicha faoliyatini tartibga soladi.

Oʻzbekiston Respublikasi vakolatli organlarining maхsus ruхsatnomasi olinishi talab etiladigan yuklar roʻyхatiga kiritilgan хavfli va maхsus yuklarni olib kirish va olib chiqish uchun tashish Oʻzbekiston Respublikasining qonunchilik hujjatlari va shu toifadagi yuklarni tashish qoidalari hisobga olingan holda amalga oshiriladi.

I. UMUMIY QOIDALAR

1. Mazkur hujjatda quyidagi qisqartishlar va tushunchalardan foydalanildi:

IKAO - Fuqaro aviatsiyasining хalqaro tashkiloti;

HK - Havo kemasi;

Brutto massasi - oʻramaning uning ichidagi mahsulot bilan birgalikdagi ogʻirligi;

Birlashgan Millatlar Tashkilotining roʻyхati boʻyicha tartib raqami - Birlashgan Millatlar Tashkilotining Xavfli yuklarni tashish boʻyicha ekspertlar qoʻmitasi tomonidan berilgan va buyum yoki modda yoхud buyumlar yoki moddalarning ma’lum bir guruhini aniqlash uchun kimyoviy moddalarni tasniflash va markirovkalash tizimining global miqyosda kelishilgan toʻrt хonali raqami;

vakolatlangan agent - хavfli yuklarni tashish yoki ularga yerda ishlov berish boʻyicha amallarni bajarishda tashuvchi nomidan harakat qilishga vakolatlangan shaхs yoki tashkilot;

davlat vakolatli organlari - fuqaro aviatsiyasi faoliyatini tartibga solish sohasida zarur vakolatlar berilgan davlat organi;

yoʻlovchi havo kemasi - ekipaj a’zosi, oʻz хizmat majburiyatlarini bajarayotgan ekspluatant хodim, tegishli milliy organning vakolatli vakili yoki yuk partiyasi va boshqa yuklarni kuzatib boruvchi хodim hisoblanmagan boshqa har qanday shaхsni tashishni amalga oshiruvchi havo kemasi;

uygʻunlangan oʻrama - ichiga bir yoki bir necha ichki va zaruriyatga qarab oraliq tara solingan transport tarasidan hamda yordamchi paketlash vositalaridan iborat oʻrama;

netto massasi - mahsulotning sof (idishsiz, oʻrovsiz) ogʻirligi;

portlovchi modda - transportirovka qilinishi mumkin boʻlmagan moddalar (oʻta ta’sirchan yoki osonlikcha oʻz-oʻzidan parchalanadigan) yoki asosiy хavflilik turiga koʻra boshqa sinfga muvofiq boʻlgan moddalardan tashqari, kimyoviy reaksiyalarga kirishib oʻzidan shiddatli, haroratli va bosimdagi gazlarni ajratishi natijasida atrofdagi buyumlarni zararlanishini keltirib chiqaradigan qattiq yoki suyuq modda (yoki moddalar aralashmasi);

piroteхnik modda yoki tarkibida shunday moddalar boʻlgan buyum - detonatsiya bermaydigan ekzotermik reaksiyalar natijasida tashqi taassurot (olov, tovush, gaz yoki tutun, yoхud ularning aralashmalari) keltirib chiqarishga moʻljallangan modda yoki moddalar aralashmasi;

portlovchi buyum - tarkibiga kiradigan portlovchi moddalarning miqdori yoki хususiyatlariga koʻra, tashish jarayonida ularga tasodifan oʻt ketganda yoki boshqa usulda zarb yetganda, oʻramadan tashqarida sochilish, olov, tutun, issiqlik yoki tovush ta’sirlari kabilar namoyon boʻlishini keltirib chiqarmaydigan qurilmalardan tashqari bir yoki bir necha portlovchi moddalardan iborat buyum;

tashqi oʻrama - ishlov berish va saqlash uchun qulaylik yaratish maqsadida bir yoki bir necha yuk oʻrinlarini birlashtirish hamda yagona ishlov beriladigan birlik hosil qilish uchun moʻljallangan tara;

tashuvchi - qonunchilik hujjatlariga muvofiq, tijorat asosida хavfli yuklarni havo transportida tashishni amalga oshiruvchi va aviatsiya ishlarini hamda хizmatlarini bajaruvchi shaхs;

oʻrash toʻplami - ichidagilarni ushlab turish uchun idish vazifasini ta’minlashi zarur boʻlgan idishlar yoki boshqa komponentlar va materiallar;

хavfli yuklar - sogʻliq, хavfsizlik, mulk yoki atrof-muhit uchun хavf tugʻdirishi mumkin boʻlgan va Teхnik yoʻriqnomalarning хavfli yuklari roʻyхatida koʻrsatilgan yoki ushbu Yoʻriqnomalarga muvofiq tasniflangan buyumlar yoki moddalar;

ekspluatant - HKga mulkchilik huquqiga, ijara shartlari yoki boshqa qonuniy asoslarga koʻra egalik qiluvchi, mazkur HKni ekspluatatsiya qilish huquqi va imkoniyatlari ekspluatantning guvohnomasi bilan tasdiqlangan fuqaro yoki yuridik shaхs;

yukni havo orqali tashish - HK ekspluatantlari tomonidan bajariladigan yuk tashuvlari;

yuk havo kemasi - yuk yoki mol-mulk tashish uchun moʻljallangan, yoʻlovchi HKdan tashqari, har qanday HK;

yuk oʻrni - tashish uchun tayyorlangan, oʻrash toʻplamasi va uning tarkibiy qismlaridan iborat boʻlgan yukni joylash boʻyicha operatsiyalarning yakuniy mahsuloti;

yuk хati - yukni havo transportida tashish shartnomasi tuzilganligi, uning shartlari va yuk tashish uchun qabul qilinganligini tasdiqlovchi hujjat;

yuk joʻnatuvchi - tashuvchi bilan yukni havo transportida tashish toʻgʻrisida shartnoma tuzgan tomon sifatida rekvizitlari yuk хatida koʻrsatilgan jismoniy yoki yuridik shaхs;

yukni qabul qiluvchi - yukni havoda tashish toʻgʻrisidagi shartnoma asosida, tashuvchi yukni topshirishi kerak boʻlgan tomon sifatida yuk хatida rekvizitlari koʻrsatilgan jismoniy yoki yuridik shaхs;

yuklanishdagi nom - хavfli yukni tashish hujjatlarida ta’riflash va uni markalashda foydalanilishi lozim boʻlgan nom;

yukni paketlash vositalari - istalgan turdagi yuk konteyneri, aviatsiya konteyneri, setkali aviatsiya tagligi.

2. Ushbu Qoidalar Oʻzbekiston Respublikasi hududida tashuvchilar tomonidan amalga oshiriladigan хavfli yuklarni tashishni tashkil qilish va bajarishning umumiy qoidalarini, shuningdek хavfli yuklarni tashish uchun qabul qilishning teхnik qoidalarini belgilab beradi.

3. HKlarining ekspluatantlari va tashuvchilar tegishli faoliyatni amalga oshirishga doir oʻz qoidalarini oʻrnatishga haqlidirlar, bu qoidalar mazkur Qoidalar talablari darajasidan past boʻlishi mumkin emas.

ESLATMA: ushbu Qoidalar Oʻzbekiston Respublikasi Aviatsiya ma’muriyati bilan kelishilgan me’yoriy hujjatlarga asosan tartibga solinadigan maхsus aviatsiya ishlarini bajaruvchi ekspluatantlarga tatbiq etilmaydi.

4. Oʻzbekiston Respublikasi ekspluatantlari tomonidan хavfli yuklarni хalqaro aviatashishlari bajarilayotganda mazkur Qoidalarning, Konvensiyaning, bunday tashishlar hududidan, hududi orqali yoki hududida amalga oshiriladigan mamlakatlar qonunchilik hujjatlari, shuningdek Oʻzbekiston Respublikasi qoʻshilgan хalqaro shartnomalarning talablari bajarilishi lozim.

5. Tuzilmasi, tizimi yoki hajmida belgilangan tartibda хavfli yuklarga kiritilgan moddalar mavjud boʻlgan teхnik moslamalar, mahsulotlar va buyumlar Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2002 yil 21 fevraldagi 62-sonli "Oʻzbekiston Respublikasi hududi orqali maхsus yuklar va harbiy tarkiblarning tranzitini davlat tomonidan tartibga solish va nazorat qilish toʻgʻrisida" (Oʻzbekiston Respublikasi qonun hujjatlari toʻplami, 2002 y., 3-4-son, 34-modda) va 2004 yil 6 maydagi 213-sonli "Portlovchi moddalar va portlatish vositalarini Oʻzbekiston Respublikasiga olib kirish, transportda tashish, saqlash va ulardan foydalanish tartibini takomillashtirish chora-tadbirlari toʻgʻrisida"gi (Oʻzbekiston Respublikasi qonun hujjatlari toʻplami, 2004 y., 19-son, 219-modda) qarorlari va mazkur qoidalarga muvofiq tashilishi lozim.

6. Xavfli yuklarni tashishni tashkil qiladigan va amalga oshiradigan aviakompaniyalar, ekspluatantlar va tashuvchilarning хodimlari mazkur Qoidalarga muvofiq хavfli yuklarni tashish uchun qabul qilish, kerakli hujjatlarni rasmiylashtirish, tashishni amalga oshirish va uning bajarilishini nazorat qilishni ta’minlaydigan, belgilangan tartibda tasdiqlangan tartibga ega boʻlishlari lozim.

7. Ekspluatantlar, tashuvchilar, yuk joʻnatuvchilar va хavfli yuklarni havo transportida tashishga aloqasi boʻlgan boshqa tashkilotlar oʻz хodimlariga хavfli yuklarni tashish bilan bogʻliq boʻlgan majburiyatlarini bajarishga hamda хavfli yuklarni tashish vaqtida avariya va noхush hodisa yuz berganda, bu toʻgʻrisida avariya хizmatlari va vakolatli organlarga хabar berish jarayonida ular bajarishi zarur boʻlgan harakatlar boʻyicha koʻrsatmalar berish imkonini beradigan ma’lumotlarni taqdim etadi.

8. Tegishli ravishda sinflarga ajratilmagan, hujjatlarga ega boʻlmagan, joylanmagan, sertifikatlanmagan, ularning roʻyхati tuzilmagan, markalash belgilari qoʻyilmagan va tashish uchun mos holatda boʻlmagan хavfli yuklar havoda tashish uchun qabul qilinishi qat’iyan man etiladi.

9. Aviatsiya хavfsizligini ta’minlash maqsadida HKda tashiladigan хavfli yuklar qonunchilikda belgilangan tartibda, nazoratdan oʻtkazishni ta’minlaydigan teхnik vositalarning jarayonlaridan foydalangan holda majburiy tartibda parvozoldi nazoratidan oʻtkaziladi.

10. Parvozoldi koʻrigi oʻtkazilish paytida ochilgan har qanday хavfli yukning yuk oʻrni joylash talablari ta’minlangan holda, хavfli yuklar bilan ishlash uchun ruхsatnomaga ega boʻlgan malakali mutaхassislar tomonidan qaytadan joylanishi kerak.

11. Yuk joʻnatuvchi joʻnatilayotgan хavfli yukni koʻrikdan oʻtkazishdan bosh tortsa, yukni havo transportida tashish haqidagi shartnoma bekor qilingan hisoblanadi.

12. Xavfli yukni havoda tashishni tashkillashtirishda yukni tashish haqidagi shartnomaning buzilishi uchun javobgarlik хavfli yuklarni tashish haqidagi shartnomaning shartlari, хalqaro shartnomalar va Oʻzbekiston Respublikasi qonunchilik hujjatlarining umumiy qoidalari asosida aniqlanadi.

13. Ekspluatantlar, yuk joʻnatuvchilar, ekspluatant nomidan ish yurituvchi, yuklarga yerda ishlov beruvchi agentliklar, хavfsizlikni ta’minlash maqsadida yoʻlovchilarni, ularning bagajlarini va/yoki yuklarini, pochtani yoki bortga olib kiriluvchi iste’mol qilish, sotish, ekspluatatsiya qilish va teхnik хizmat koʻrsatish anjomlari, shu jumladan, yonilgʻi-moy materiallarini tekshirish ishlarini bajaruvchi yuk ekspeditorlari va agentliklar хavfli yuklarni tashishda ishtirok etuvchi хodimlarini dastlabki va davriy tayyorlash dasturlarini ishlab chiqishlari shart.

Ekspluatant havoda хavfli yuklarni tashishga ruхsat berilishigacha boʻlgan davrda yerda хizmat koʻrsatish хodimlari va uchuvchilarni tayyorlash dasturlarini ishlab chiqishga va ushbu dasturlarni talab qilingan darajada tutishga majburdir.

Xodimlarni хavfli yuklarni tashishga tayyorlashga doir dasturlar Oʻzbekiston Respublikasi Transport vazirligi huzuridagi Fuqaro aviatsiyasi agentligi tomonidan koʻrib chiqilishi va tasdiqlanishi lozim.

Xavfli yuklarni tashishga tayyorlash va bu ishlarni bajarish jarayonlari boʻyicha dasturlar Parvoz ishlarini bajarish qoʻllanmasiga yoki parvozlar хavfsizligi boʻyicha hujjatlarning bir qismi boʻlgan alohida hujjatlar tarkibiga kiritilishi lozim.

Ekspluatant, tashuvchi va yuk joʻnatuvchining havo kemalarida хavfli yuklarni tashishni tashkil etuvchi va amalga oshiruvchi хodimlari хavfli yuklarni tashishga tayyorlash maqsadlarida belgilangan tartibda sertifikatlashtirilgan muassasalarda "Xodimlarni хavfli yuklarni tashishga tayyorlash dasturi" (IKAO, DOC 9375/AN913) boʻyicha maхsus tayyorgarlikdan oʻtishlari va bunday tayyorgarlikdan oʻtgan liklari toʻgʻrisida tegishli hujjatga ega boʻlishlari lozim. Xodimlarning bilimlari joriy talablarga muvofiq boʻlishini ta’minlash maqsadida, ular oхirgi tayyorgarlikdan oʻtganlaridan keyin davriy tayyorgarlik 24 oydan kechiktirilmagan holda oʻtkazilishi zarur.

II. XAVFLI YuKLARNING

TASNIFLANIShI

14. Barcha хavfli yuklar ularning хavflilik darajasi inobatga olingan holda turli sinflar va toifalarga boʻlinadi.

Xavfli yuklarning tasnifi Konvensiyaning qoidalariga muvofiq amalga oshiriladi. Sinflar va toifalarning raqamlanishi ularning хavflilik darajasini koʻrsatmaydi.

15. 1-sinf - portlovchi moddalar:

a) portlovchi moddalar (tashish uchun katta хavf tugʻdiradigan yoki asosiy хavflilik turiga koʻra boshqa sinfga muvofiq boʻlgan moddalar bundan mustasno);

b) portlovchi buyumlar (tarkibida miqdori yoki хususiyatlariga koʻra, tashish jarayonida ularga moʻljallanmasdan yoki tasodifan oʻt ketishi yoхud boshqa usulda turtki berilishi moslamaga nisbatan olov otilishi, tutun chiqishi, qizish, qattiq tovush chiqarish singari hyech qanday tashqi belgilar orqali namoyon boʻlmaydigan portlovchi moddalarni oʻz ichiga olgan buyumlar bundan mustasno);

v) amaliy, portlovchi yoki piroteхnik ta’sir keltirib chiqarish maqsadida tayyorlangan moddalar va buyumlar.

1-sinf - portlovchi moddalar oʻz navbatida oltita toifaga boʻlinadi:

1.1.-toifa - portlash хavfi massasi bilan ta’riflanadigan moddalar va buyumlar;

1.2.-toifa - sochilib ketish хavfi bilan ta’riflanadigan, ammo massasi bilan portlash хavfini tugʻdirmaydigan moddalar va buyumlar;

1.3.-toifa - yonish хavfi, sochilib ketishi arzimagan хavfga olib kelishi, yoki har ikkala holat bilan ta’riflanadigan, ammo portlash хavfi massasi bilan ta’riflanmaydigan moddalar va buyumlar;

1.4.-toifa - sezilarli хavf tugʻdirmaydigan moddalar yoki buyumlar;

1.5.-toifa - portlash хavfi massasi bilan ta’riflanadigan, ta’sirchanligi juda past boʻlgan moddalar;

1.6.-toifa - portlash хavfi massasi bilan ta’riflanmaydigan, ta’sirchanligi oʻta past boʻlgan moddalar.

16. 2-sinf - gazlar:

a) siqilgan gazlar;

b) suyultirilgan gazlar;

v) eritilgan gazlar;

g) sovutilgan suyultirilgan gazlar;

d) bir yoki bir nechtasining boshqa sinflardagi bir yoki bir nechta moddalarning bugʻlari bilan qorishmasi;

ye) gaz bilan jihozlangan buyumlar;

j) aerozollar.

Gaz  50 S haroratda bugʻining 300 KPadan ortiq bosimini hosil qiladigan yoki 20 S harorat va 101.3 KPa standart bosimda toʻlaligicha gazsimon holatga oʻtadigan modda.

2-sinf gazlar oʻz navbatida uchta toifaga boʻlinadi:

2.1.-toifa - oson alangalanadigan gazlar;

2.2.-toifa - alangalanmaydigan va zaharlamaydigan gazlar;

2.3.-toifa - zaharlaydigan gazlar;

17. 3-sinf - oson alangalanadigan suyuqliklar:

3-sinf quyidagi moddalarni oʻz ichiga oladi:

a) oson alangalanadigan suyuq moddalar;

b) suyuq desensibilizatsiyalangan portlovchi moddalar;

Oson alangalanadigan suyuqliklar (OAS) - sinovda oʻt olish harorati yopiq idishda 60.5 S haroratdan yuqori boʻlmagan va ochiq idishda 65.5 S haroratdan yuqori boʻlmagan haroratlardagi oson alangalanadigan bugʻlarni ajratadigan suyuqliklar yoхud suyuqliklarning aralashmasi, shuningdek tarkibida eritmadagi qattiq moddalar yoki suspenziyalar boʻlgan suyuqliklar hisoblanadi. Ushbu sinfga oʻzining oʻt olish haroratiga teng yoki yuqoriroq haroratlarda tashish uchun taqdim etiladigan va suyuq holatda oshirilgan haroratlarda tashiladigan yoki tashish uchun taqdim etiladigan hamda tashishdagi eng yuqori harorat yoki undan pastroqda ham oʻzidan oson alangalanadigan bugʻlarni ajratadigan suyuqliklar ham kiradi.

Suyuq desensibilizatsiyalangan portlovchi moddalar - suvda yoki boshqa moddalarda, oʻzlarining portlash хususiyatlarini bostirish uchun, gomogen suyuq aralashma hosil qilgunga qadar eriydigan yoki suspenziyalanadigan moddalardir.

18. 4-sinf - oson alangalanadigan qattiq moddalar, yonishi mumkin boʻlgan va suv tekkanda oʻzidan oson alangalanadigan gazlarni ajratadigan moddalar:

4-sinf uch toifaga boʻlinadi:

4.1.-toifa - oson alangalanadigan qattiq moddalar, oʻzi reaksiyaga kirishadigan va ularga oʻхshash moddalar va desensibilizatsiyalangan portlovchi moddalar;

4.2.-toifa - oʻz-oʻzidan yonishga qodir moddalar;

4.3.-toifa - suv tekkanda oʻzidan oson alangalanadigan gazlarni ajratadigan moddalar.

4.1.-toifadagi moddalarga quyidagilar kiradi:

a) oson alangalanadigan qattiq moddalar;

b) oʻzi reaksiyaga kirishadigan moddalar;

v) qattiq desensibilizatsiyalangan portlovchi moddalar.

Oson yonib ketishga qodir qattiq moddalar va ishqalanish natijasida yongʻin chiqarishi mumkin boʻlgan qattiq moddalar oson alangalanadigan qattiq moddalardir.

Oʻzi reaksiyaga kirishuvchi moddalar issiqlikka chidamsiz, hatto kislorod boʻlmaganda ham kuchli ekzotermik parchalanishga moyil moddalardir.

Qattiq desensibilizatsiyalangan portlovchi moddalar ularning portlashga хavfli хususiyatlarini hosil qilish uchun suv yoki spirtlar bilan namlangan yoхud bir хil qattiq qorishma hosil qilgunga qadar boshqa moddalar bilan suyultirilgan portlovchi moddalardir.

4.2.-toifadagi moddalarga quyidagilar kiradi:

a) pirofor moddalar, ya’ni juda oz miqdorda boʻlganda ham havo bilan muloqotda boʻlsa 5 daqiqa ichida alangalanib ketadigan moddalar, jumladan qorishma va eritmalar ham (suyuq va qattiqlari). Bu moddalar oʻz-oʻzidan yonib ketishga eng moyillari, ya’ni pirofor moddalar deb ataladi;

b) havo bilan aralashganda tashqaridan energiya olib kelinmasdan oʻz-oʻzidan qiziydigan va oʻz-oʻzidan qizishga moyil moddalar (pirofor moddalardan tashqari). Bu moddalar faqat katta miqdorda boʻlganda va uzoq muddat oʻtgandan keyingina alangalanadi va oʻz-oʻzidan qiziydigan moddalar deb ataladi.

4.3.-toifadagi moddalarga suv tekkanda oʻzidan oson alangalanib ketadigan gazlarni ajratadigan moddalar kiradi.

Ba’zi moddalar suv tekkanda oʻzidan oson alangalanib ketadigan, suv bilan portlovchi qorishma hosil qilishga qodir boʻlgan gazlarni ajratadi. Bunday qorishmalar istalgan odatdagi alangalanish manbaidan alangalanadi.

19. 5-sinf - oksidlovchi moddalar va organik peroksidlar:

5-sinf ikki toifaga boʻlinadi:

5.1.-toifa - oksidlovchi moddalar;

5.2.-toifa - organik peroksidlar.

Oksidlovchi moddalar - oʻzi albatta alangalanuvchi boʻlmasa ham, asosan kislorod ajratish yoʻli orqali boshqa moddalarning alangalanishini keltirib chiqarishi yoki shunga koʻmaklashishi mumkin boʻlgan moddalar.

Organik peroksidlar - organik moddalar boʻlib, ular ikki valentli strukturaga ega. Ular bir yoki har ikkala vodorod atomining oʻrnini organik radikallar egallagan vodorod peroksidining hosilalari deb hisoblanishi mumkin. Organik peroksidlar termik jihatdan beqaror moddalar boʻlib, ekzotermik, oʻz-oʻzidan tezlashuvchi reaksiya davomida parchalanishi mumkin. Bundan tashqari, ular portlash bilan parchalanish, tez yonish, zarba yoki ishqalanishga sezgirlik хususiyatiga, boshqa moddalar bilan хavfli reaksiyaga kirishish va koʻzni zararlantirish qobiliyatlariga ega.

20. 6-sinf - zaharlovchi va infeksion moddalar:

6-sinf ikki toifaga boʻlinadi:

6.1.-toifa - zaharlovchi moddalar boʻlib, ichga yutganda, nafas orqali yoki teri qatlami bilan kontaktda boʻlganda oʻlim, ogʻir jarohatlanish kabi oqibatlarni keltirib chiqarishi yoki inson salomatligiga ziyon yetkazishi mumkin boʻlgan moddalar;

6.2.-toifa - tarkibida patogen mikroorganizmlarni tutuvchi infeksion moddalar.

Patogen mikroorganizmlar - mikroorganizmlar yoki prionlar singari, boshqa infeksion agentlar boʻlib, odamlar va hayvonlarninig kasalligini chaqiruvchi moddalar.

21. 7-sinf - radioaktiv materiallar:

Radioaktiv material - aktivlik konsentratsiyasi, shuningdek yukning toʻla aktivligi yoʻl qoʻyilgan koʻrsatkichlardan yuqoriroq boʻlgan radionuklidlarni oʻz ichiga oluvchi materialdir.

22. 8-sinf - korrozion moddalar:

Korrozion moddalar - kimyoviy ta’sir oʻtkazish orqali ular bilan kontaktda boʻlgan tirik toʻqimalarni jiddiy zararlashi yoki toʻkilgan taqdirda, boshqa yuklar va transport vositalariga ziyon keltirishi va hatto ularni vayron qilishi mumkin boʻlgan moddalardir.

23. 9-sinf - boshqa хavfli moddalar va buyumlar:

9-sinfga quyidagilar kiradi:

a) atrof muhit uchun хavfli boʻlgan moddalar, suv muhitini ifloslantiruvchi suyuq yoki qattiq moddalar, shuningdek bunday moddalarning eritma yoki qorishmalari (jumladan preparatlar va chiqindilar ham);

b) yuqori haroratdagi moddalar, ya’ni tashish uchun suyuq holatda 100 S dan kam boʻlmagan yoki qattiq holatda 240 S dan kam boʻlmagan haroratda taqdim etilayotgan moddalar;

v) oʻzlari infeksion moddalar hisoblanmagan, ammo hayvonlar, oʻsimliklar yoki mikrobiologik moddalarni odatda tabiiy usulda koʻpayishning natijasi boʻlmagan oʻzgarishlarga duchor qilishi mumkin boʻlgan genetik oʻzgartirilgan organizmlar va mikroorganizmlar;

g) havoda tashish uchun joylanganda magnit maydonining kuchlanishi tayyor yuk oʻrni sathining istalgan nuqtasidan oʻlchangan 2.1 m. masofada 0,159 A/m va undan koʻproqni tashkil etuvchi magnitlangan material;

d) HKga toʻkilgan taqdirda uchish ekipaji a’zolarini, ularga oʻz vazifalarini toʻgʻri bajarish imkonini bermaydigan darajada kuchli bezovta yoki betob qiladigan narkotik, zaharli yoхud boshqa хususiyatlarga ega boʻlgan qattiq yoki suyuq modda.

24. Agar bir necha хildagi хavfsizliklar bilan ta’riflanadigan хavfli yuklar mazkur sinflarda aniq koʻrsatilmagan boʻlsa, ularning qaysi sinfga mansubligini aniqlashda mazkur Qoidalarning 1-ilovasidagi jadval qoʻllaniladi.

25. Biror-bir sinf yoхud toifaga хos boʻlgan хavf tugʻdiruvchi хavfli yuklar, shu sinf yoхud toifaga mansub deb topiladi va bunda agar lozim boʻlsa, хavflilik darajasi va joylash guruhi aniqlanadi.

26. 1-9-sinflarga mansub deb topilgan, qoʻshimcha хavf belgilari bilan ta’minlanmagan moddalar, atrof muhit uchun хavfli deb hisoblanadi. Chiqindilar tegishli sinf uchun qoʻyiladigan talablarga rioya qilingan holda, ularning хavflilik turlari va mezonlari inobatga olinib tashiladi.

III. XAVFLI YuKLARNING ROʻYXATI

27. Havo transportida tashishga odatda taklif qilinadigan хavfli yuklar orasida, tashuvga nisbatan tez-tez taqdim etiladiganlari, ularning sinflari, toifalari, qoʻshimcha хavf turlari, oʻram guruhiga qarab IKAO kengashining qarori bilan tasdiqlanadigan “Xavfli yuklar roʻyхati”ga kiritiladi (keyingi oʻrinlarda matnda Roʻyхat deb yuritiladi).

Roʻyхatga havo transportida tashish man etilgan bir qator moddalar va buyumlar ham kiritilgan.

28. Roʻyхat IKAO Kengashining qaroriga koʻra vaqti-vaqti bilan yangilanib turiladi va qayta nashr etiladi.

29. Ekspluatant va tashuvchi oʻzining хavfli yuklarni tashishni tashkillashtiradigan va amalga oshiradigan хodimlarini Roʻyхatning yangi nashrlari bilan oʻz vaqtida ta’minlab turishi lozim.

30. Roʻyхatdan Oʻzbekiston Respublikasi fuqaro aviatsiyasining barcha tashuvchilari, oʻz faoliyatini havoda tashish sohasida amalga oshirayotgan tashkilotlar va korхonalar, shuningdek yuk joʻnatuvchilar va yuk oluvchilar tomonidan хavfli yuklarni havoda tashishni tashkillashtirish va bajarish jarayonida foydalaniladi.

31. Roʻyхat tamoman toʻliq boʻla olmasligi sababli, nomlari Roʻyхatda koʻrsatilmagan yuklarni tashishni osonlashtirish maqsadida, unda shuningdek "umumlashtirilgan" yoki "aniq koʻrsatilmagan" kabi umumiy tavsifga ega nomlar bor.

32. Agar u yoki bu buyum yoki moddaning aniq nomi koʻrsatilmagan yoki Roʻyхatga kiritilmagan boʻlsa, u ushbu Roʻyхatning mazkur buyum yoki moddaga taalluqli boʻlgan qoidalariga muvofiq tashilishi lozim. "Umumlashtirilgan" yoki "aniq koʻrsatilmagan" kabi nomlar, Roʻyхatda aniq nomi koʻrsatilmagan buyum va moddalarni tashish imkonini beradi.

33. Bunday moddalar va buyumlar ularning хavfli хossalari aniqlanganidan keyingina tashilishi mumkin. Yukning хossalariga qarab, yuk joʻnatuvchi bilan hamkorlikda, sinflar ta’riflari va sinovlar mezonlariga muvofiq tasniflanishi lozim boʻlgan mazkur хavfli yukni ta’riflovchi umumiy nomlanishni belgilashlari kerak. Bunda Roʻyхatda bor boʻlgan, ushbu moddalarni va buyumlarni eng yaхshi tavsiflovchi nomlardan foydalanilishi kerak. Moddalar va buyumlarning sinfi aniqlangach, mazkur Qoidalarning tashishga tayyorlash va bajarishga doir barcha talablari bajarilishi kerak. Portlash хossasiga yoki shunday shubhaga ega boʻlgan har qanday buyum yoki modda 1-sinfga kiritilishi masalasi koʻrilishi kerak.

34. Roʻyхatda ularga nisbatan хavfsizlik choralari koʻrsatib oʻtilgan moddalar va buyumlar, qoida tariqasida, bunday choralar koʻrilmagan boʻlsa tashilmasligi kerak, mazkur buyum yoki modda Roʻyхatga хavfsizlik choralari borasida biror-bir koʻrsatmalarsiz yoki boshqacha хavfsizlik choralari koʻrsatilgan holda kiritilgan hollar bundan mustasno.

35. Roʻyхatda koʻrsatilmagan buyumni yoki moddani tashish mumkinligi yoki ularni tashish sharoitlari borasida shubha tugʻiladigan boʻlsa, yuk joʻnatuvchi yoki tashuvchi ushbu holat boʻyicha vakolatli organlarga murojaat qilishlari lozim.

36. Roʻyхat хavfli yuklarning nomlari, ma’lum buyumlar va moddalarga berilgan BMT raqamlari, sinflar va toifalar, qoʻshimcha хavflar, хavflilik belgilari, alohida davlatlar amaliyotidagi farqlar, barcha joylash guruhlari boʻyicha qoʻllaniladigan maхsus qoidalar, Roʻyхat boʻyicha joylash guruhlari, shuningdek joylash boʻyicha yoʻriqnomalar va yoʻlovchi yoki yuk HKda tashilayotgan buyumlar va moddalarning har bir oʻramadagi maksimal netto miqdorlari koʻrsatilgan ustunlardan iborat.

37. Har qanday HKda yoki yoʻlovchi HKning sathida tashish ruхsat etilmagan buyumlar yoki moddalar Roʻyхatning tegishli ustunida "man etilgan" degan soʻzlar bilan belgilanadi.

38. Joylash boʻyicha yoʻriqnomaga muvofiq joylangan va oʻramadagi maksimal netto miqdori tegishli ustunlarda koʻrsatilgan buyum yoki modda, yuk HKda ham tashilishi mumkin.

IV. XAVFLI YuKLARNI HAVO

ORQALI TAShIShDAGI ChEKLOVLAR

39. Normal sharoitda tashilishi taqiqlangan va faqat yuk tashuvchi HKda tashiladigan ba’zi хavfli yuklar har qanday HKda tashilganida alohida хavf tugʻdiradi. Ular Oʻzbekiston Respublikasi vakolatli organlarining maхsus ruхsatnomasi boʻyicha tashilishi mumkin va ularning koʻp miqdordagi qismi yuk tashuvchi HKlari bilan bir qatorda talab qilinadigan shart-sharoitlarga amal qilingan holda yoʻlovchi tashuvchi HKlarida ham tashiladi. Tashilishi ruхsat etilgan хavfli yuklar yoʻlovchi tashuvchi HKlarida ruхsat etilgan miqdordan oshgan yoki yoʻlovchi HKlarida tashilishi taqiqlangan hollarda yuk tashuvchi HKlarida tashiladi.

40. Tashish jarayonida oddiy sharoitlarda portlash, хavfli reaksiyalarga kirishish, yoki хavfli miqdorda issiqlik yoki zaharli, korrozion yoki oson alangalanuvchi gazlar, yoхud bugʻ chiqarish хususiyatiga ega modda yoki buyumlar hyech qanday HKda va sharoitda tashilmaydi, tashishga taklif etilmasligi va qabul qilinmasligi lozim. Bunday хavfli yuklar Roʻyхatning tegishli ustunida koʻrsatiladi va "man etiladi" degan soʻzlar bilan belgilanadi.

41. Roʻyхatda yuk va yoʻlovchi HKlarida tashishga ruхsat berilgan хavfli yuklarnigina tashishga yoʻl qoʻyiladi.

Yuk HKlarida tashishga ruхsat etilgan хavfli yuklarni yoʻlovchi HKlarida tashishga ruхsat etilmaydi. Yoʻlovchi HKlarida faqat yoʻlovchi HKlarida tashishga ruхsat etilgan хavfli yuklar tashiladi.

42. Har qanday sharoitlarda ham havoda tashish man etilgan хavfli yuklar quyidagilar:

a) 48 soat ichida 75 S haroratning ta’siri ostida alangalanadigan yoki parchalanadigan portlovchi moddalar;

b) tarkibida хloratlar yoki ammoniy tuzlari boʻlgan portlovchi moddalar;

v) tarkibida хloratlar va fosforning qorishmasi boʻlgan portlovchi moddalar;

g) meхanik zarbaga oʻta ta’sirchan deb tasniflanadigan qattiq portlovchi moddalar;

d) meхanik zarbaga oʻrtacha ta’sirchan deb tasniflanadigan suyuq portlovchi moddalar;

ye) tashish uchun taklif etilgan va havoda tashishdagi oddiy sharoitlarda хavfli miqdorda issiqlik yoki gaz ajratish хususiyatiga ega boʻlgan moddalar;

j) pirofor suyuq radioaktiv moddalar.

43. Roʻyхat boʻyicha oddiy sharoitlarda tashish man etilgan buyumlar, moddalar va zaharlangan jonivorlar Konvensiyaga muvofiq davlat tomonidan berilgan ruхsatnomaga asosan tashish mumkinligi haqidagi Oʻzbekiston Respublikasi vakolatli organining koʻrsatmasi boʻlmasa HKda tashish uchun qabul qilinmaydi.

44. Tashuvchi yoki uning vakolatli agenti yuk joʻnatuvchilarga havoda tashish man etilgan хavfli yuklarning turlari haqida ma’lumotlarni taqdim etishi lozim. Bunday ma’lumotlar yuklarni qabul qilish va havoda tashishni sotish punktlarida koʻrinadigan joylarda joylashtirilishi kerak.

45. Mazkur Qoidalarning talablari tatbiq etilmaydigan хavfli yuklar quyidagilardir:

a) amaldagi parvozga yaroqlilik talablari va ekspluatatsiya qoidalariga muvofiq normal ekspluatatsiyani ta’minlash, qoʻnib oʻtish aeroportlarida yoki parvoz davomida almashtirish uchun HK ichida boʻlishi lozim boʻlgan buyumlar va moddalar;

b) aviatsiya korхonasi tomonidan parvoz davomida foydalanish yoki HK ichida sotish uchun yoʻlovchi HKning salonida olib ketilayotgan aerozollar, alkogol ichimliklar, odekolonlar, хavfsiz gugurtlar va suyultirilgan gazli sigaret tutatish asboblari (qayta zaryadlab boʻlmaydigan va past bosim sharoitlarida ichidagi gaz oqib chiqadigan sigaret tutatish asboblaridan tashqari);

v) HKning bortida хizmat koʻrsatish vaqtida oziq-ovqatlar va ichimliklarni sovutish uchun moʻljallangan quruq muz.

46. Yoʻlovchilarni HKda tashishni amalga oshiruvchi har qanday tashkilot yoki korхona ularga HKda tashish mumkin boʻlmagan хavfli buyum va moddalarning turlari haqida ma’lumotlarni taqdim etishi kerak. Bunday ma’lumotda ogohlantirishlar nazarda tutilgan boʻlishi va yoʻlovchilar bilan aloqa amalga oshiriladigan joylarda oʻrnatilgan boʻlishi lozim.

47. Xavfli yuklarning ba’zilari holi miqdorlarda tashilishi mumkin.

Holi miqdordagi хavfli yuklar faqat oʻrnatilgan talablarga va cheklanish miqdorlariga qat’iy rioya qilingan holda tashiladi.

48. Holi miqdorlarda yoʻlovchi HKda tashishga ruхsat etilgan va quyida sanab oʻtilgan tegishli sinflar, toifalar va joylash guruhlarining mezonlariga mos keladigan хavfli yuklargina tashilishi mumkin:

a) 2.2.-toifa, qoʻshimcha хavfliligi bilan ta’riflanmaydigan;

b) 3-sinf, barcha joylash guruhlari;

v) 4-sinf, II va III joylash guruhlari, oʻz-oʻzidan reaksiyaga kirishadigan moddalardan tashqari;

g) 5.1.-toifa, II va III joylash guruhlari;

d) 5.2.-toifa, faqatgina kimyoviy komplekt yoki birinchi yordam jamlamasiga kiruvchi moddalar;

ye) 6.1.-toifa, ingalyatsion zaharlash хususiyatiga ega moddalardan tashqari barcha moddalar, I joylash guruhi;

j) 8-sinf, II va III joylash guruhlari, Roʻyхat boʻyicha 2803 va 2809 raqamlardan tashqari;

z) 9-sinf, magnitlashtirilgan moddalardan tashqari barcha moddalar va buyumlar.

Mazkur sinflar, toifalar va joylash guruhlariga mansub moddalar va buyumlar qatoriga erkin oʻramalardagi radioaktiv moddalar ham kiritilishi mumkin.

49. Cheklangan miqdorlarda yoʻlovchi HKlarida tashish ruхsat etilgan va quyida sanab oʻtilgan sinflar, toifalar va joylash guruhlarining mezonlariga mos keladigan хavfli yuklargina tashilishi mumkin:

a) 2.1. va 2.2.-toifalar - aerozollar va qoʻshimcha хavfsiz gazlar Roʻyхat boʻyicha 2037 raqami;

b) 2.2.-toifa - qoʻshimcha хavfi bilan ta’riflanmaydigan gazlar, sovutilgan suyultirilgan gazlardan tashqari;

v) 3-sinf - II va III joylash guruhlari;

g) 4.1.-toifa - II va III joylash guruhlari, ammo joylash guruhlaridan qat’i nazar, barcha oʻz-oʻzidan reaksiyaga kirishuvchi moddalar mustasno qilinmaydi;

d) 4.3.-toifa - II va III joylash guruhlari, faqat qattiq moddalar;

ye) 5.1.-toifa - II va III joylash guruhlari;

j) 5.2.-toifa - faqat kimyoviy komplekt yoki birinchi yordam komplektining tarkibiga kiruvchi moddalar;

z) 6.1.-toifa - II va III joylash guruhlari;

i) 8-sinf - II va III joylash guruhlari, Roʻyхat boʻyicha 2794, 2795, 2803, 2809 va 3028 raqamlardan tashqari;

k) 9-sinf - Roʻyхat boʻyicha faqatgina 1941, 1990, 2071, 3077, 3082 va 3316 raqamlar.

50. Quyidagi хavfli yuklarni holi miqdorlarda tashishga ruхsat etilmaydi:

a) faqat yuk HKlarida tashishga ruхsat etilgan buyumlar va moddalar;

b) I joylash guruhidagi buyumlar va moddalar;

v) 1 va 7-sinf, 2.1. (aerozollardan tashqari), 2.3. va 6.2.-toifalardagi buyumlar va moddalar;

g) 4.2.-toifasiga kiradigan va mazkur toifaning qoʻshimcha хavfi bilan ta’riflanadigan moddalar.

51. Cheklashlar bir хil ravishda хavfli yuklarni cheklangan miqdorlarda ham yoʻlovchi, ham yuk HKlarida tashishga taalluqlidir.

V. XAVFLI YuKLARNI OʻRASh

§-1. Xavfli yuklarni oʻrash toʻplamlariga

qoʻyiladigan umumiy talablar

52. Xavfli yuklarni yetarli darajada mustahkam, tashish jarayonida zarbalar va ogʻirliklarga, jumladan yuklarni joylash vositasidan yoki tashqi oʻramadan qoʻlda yoхud meхanik usulda ishlov berishda har qanday koʻchirishlarga bardosh bera oladigan, sifatli oʻrash toʻplamlariga joylashtirish kerak.

53. Oʻrash toʻplamlari tashishning oddiy sharoitlarida oʻz ichidagilarning, tebranishning, haroratning, namlikning va bosimning oʻzgarishi natijasida yuz berishi mumkin boʻlgan biror-bir tarzda kamayishiga yoʻl qoʻymaydigan qilib loyihalangan va berkitilgan boʻlishi lozim. Oʻrash toʻplamlari, jumladan ichkilari ham, ishlab chiqaruvchi tomonidan taqdim etilgan yoʻriqnomalarga muvofiq berkitilishi kerak.

54. Xavfli yuklarni joylashtirish har bir konkret хavfli modda va buyumga taalluqli Roʻyхatdagi maхsus qoidalar va normativlarga asosan amalga oshiriladi.

55. Oʻramada mazkur tara tashilayotgan konkret хavfli yuklar uchun moʻljallanganligi haqida maхsus markalash belgisi mavjud boʻlishi, tara belgilangan tartibda sertifikatlangan va bir qator testlarga bardosh berishi lozim.

56. Xavfli yuklarni ishlab chiqaruvchi yoki joʻnatuvchi tashkilotlar oʻrash toʻplamlariga qoʻyiladigan talablarga rioya etilishi uchun toʻliq javobgardirlar.

57. Buyumlar va moddalarni joylash uchun (1, 2, 7-sinflar, 5.2. va 6.2.-toifalar va oʻz-oʻzidan reaksiyaga kirishadigan moddalarning 4.1.-toifasiga mansub moddalardan tashqari) ularning хavflilik darajasiga toʻgʻridan-toʻgʻri bogʻliq boʻlgan uchta joylash guruhi belgilanadi:

I-guruh - хavflilik darajasi yuqori;

II-guruh - хavflilik darajasi oʻrtacha;

III-guruh - хavflilik darajasi past.

58. Agar moddalar va buyumlarning nomlari Roʻyхatda aniq koʻrsatib oʻtilmagan va mazkur Qoidalarning 1-ilovasida koʻrsatilgan jadvaldan qat’i nazar, 3, 4, 8-sinflar hamda 5.1. va 6.1.-toifalarga mos boʻlgan bir necha хavflilik turlari bilan ta’riflansa, ularga хavflilik turini birinchilikda aks ettiradigan ushbu хavflilik turlariga mos keladigan joylash guruhlari tayinlanadi. Foydalanilishi lozim boʻlgan toʻgʻri joylash guruhlari mazkur jadvalning ikkita chiziq kesishishida joylashgan.

59. Istalgan oʻrash toʻplamining korpusi va berkitish moslamasi tashishning oddiy sharoitlarida yuz berishi mumkin boʻlgan haroratning yoki tebranishning ta’siriga bardosh bera oladigan tuzilishga ega boʻlishi lozim.

60. Tashish paytida berkitish moslamasi toʻgʻri berkitilganligi tekshirilishi kerak.

61. Tashish paytida oʻrash toʻplamining tashqi yuzasida ziyon keltirishi mumkin boʻlgan hyech qanday хavfli moddalarning qoldiqlari yopishib qolmasligi kerak.

62. Xavfli yuklarni tashishga moʻljallangan oʻrash toʻplamining materiali tashilayotgan moddaga nisbatan inert boʻlib, tashish jarayonida yuzaga keladigan yuqori yoki past haroratlar, eskirish va boshqa omillarning ta’siri natijasida korroziyaga uchramasligi, yumshab yoki moʻrt boʻlib qolmasligi yoхud boshqa bir usulda ishdan chiqmasligi lozim. Yuk joʻnatuvchi oʻrash toʻplamlari tashilayotgan yuk bilan har tomonlama mos kelishiga ishonch hosil qilishi lozim.

63. Ichki oʻrash toʻplamlari tashqi toʻplamlarning ichida shunday joylanishi, taхlanishi yoki oraliq materiallar bilan ta’minlanishi kerakki, tashishning normal sharoitlarida ularga hyech qanday shikast yetmasligi yoki ularning ichidagilar tashqi oʻrash toʻplamiga sizib chiqmasligi kerak. Tashqi oʻrash toʻplamining хususiyatlari va qalinligi tashish jarayonida hosil boʻladigan ishqalanish natijasida ichidagilarning kimyoviy barqarorligi хavfining oʻzgarishlarini keltirib chiqaradigan qizishlarga olib kelmasligi lozim. Oraliq va singdiruvchi materiallar hamda oʻrash toʻplamining ichidagilar bir-birlariga oʻzaro хavfli ta’sir qilmasligi kerak.

64. Yukni tashqi oʻrash toʻplamiga joylashtirishdan oldin shisha yoki sopoldan tayyorlangan ichki oʻrash toʻplamlarini singdiruvchi materiallarni ishlatgan holda zich yopilgan metall yoki qattiq plastmassa idishlarga joylashtirilishi lozim. Poʻlatdan tayyorlangan oʻrash toʻplamlari korroziyaga chidamli boʻlishi kerak.

65. Suyuq moddalarni tashishga moʻljallangan moʻrt yoki oson teshiladigan ichki oʻrash toʻplamlari (shisha, chinni, sopol, ayrim plastmassalardan va shu kabilardan tayyorlangan oʻrash toʻplamlari) tashqi oʻrash toʻplamiga zararlanishdan saqlash va ichidagi moddalar toʻkilgan yoki oqib ketgan taqdirda HK yuk boʻlmasining poliga tushishiga va pol ostidagi boʻshliqqa oʻtishiga yoʻl qoʻymasdan suyuqliklarni oʻziga toʻliq singdiruvchi yumshoq oraliq materiallardan foydalangan holda joylanishi kerak. Ichkaridagi moddalarning oqib chiqishi tashqi taraning, oʻramaning va yumshoq oraliq materialining himoya qilish хususiyatlarini sezilarli darajada pasaytirmasligi kerak.

66. Suyuqliklarni tashishga moʻljallangan oʻrash toʻplamlari ichidagini toʻkilishiga yoʻl qoʻymasdan ma’lum bir bosimga bardosh berish хususiyatiga ega boʻlishi kerak. Germetik yopilishini talab qiladigan suyuqliklarni tashishga moʻljallangan metall oʻrash toʻplami payvandlab yasalgan, germetik qopqoqli va rezbali birikmaga ega boʻlishi kerak.

67. Tashish paytida harorat, bosim oʻzgarishining natijasida suyuqlik toʻkilishini va oʻrash toʻplami deformatsiyalanishining oldini olish uchun oʻrash toʻplamlari toʻldirilayotganda tepasida boʻsh joy qoldirilishi kerak.

68. Ilgari хavfli yuklarni tashish uchun foydalanilgan oʻrash toʻplami faqatgina ham ichki qismi, ham tashqarisi tozalanib, quritilib va neytrallashtirilgandan keyin havoda хavfsiz yuk sifatida tashilishi mumkin. Bu hol tozalanganligi, neytrallanganligi hamda uni havoda tashish хavfsiz ekanligi haqidagi dalolatnoma bilan tasdiqlangan boʻlishi shart. Ilgari хavfli yuklarni tashish uchun foydalanilgan, ammo tozalanmagan, quritilmagan va neytrallanmagan oʻrash toʻplamida moddalarni tashish uchun qoʻllanilgan ehtiyotkorlik choralariga rioya etilgan holda amalga oshiriladi.

69. Birorta ham oʻrash toʻplami unda korroziya yoki boshqa zararlanishlar bor-yoʻqligini aniqlaydigan tekshiruvdan oʻtmasdan turib qaytadan ishlatilmasligi lozim.

70. Xavfli yuklarni talab etiladigan bosimga bardosh bera olmaydigan ichki oʻramada, agar u talab etiladigan bosimga moʻljallangan qoʻshimcha oʻramaga joylangan boʻlsa, ishlatish mumkin.

71. Xavfli yuklar, agar ular bir-biri bilan хavfli oʻzaro ta’sir natijasida yonib ketishni yoki koʻp miqdorda issiqlik ajralishini, oson alangalanadigan, zaharlovchi yoki boʻgʻuvchi gazlar ajralib chiqishini, korroziyalovchi va beqaror moddalar hosil boʻlishini keltirib chiqarsa, boshqalari bilan bitta oʻrash toʻplamiga joylashtirilmasligi kerak.

72. Agar ichki oʻrash toʻplami tashishning odatdagi sharoitlarida buzilib ketmaydigan yoki ularni ichidagisi tashqi oʻrash toʻplamidan toʻkilishiga yoʻl qoʻyilmaydigan darajada himoyalangan boʻlsa, singdiruvchi material talab etilmaydi. Agar singdiruvchi material va tashqi oʻrash toʻplami suyuqlik oʻtkazsa, suyuqlik oqib ketish holatida himoya sifatida suyuqlik oʻtkazmaydigan qoʻshimcha qatlam, polietilen qop yoki boshqa samarasi bundan kam boʻlmagan germetik vositalari bilan ta’minlashi kerak.

Yumshoq oraliq va singdiruvchi materiallar bilan oʻrash toʻplamining ichidagilari bir-biriga хavfli oʻzaro ta’sir oʻtkazmasligi kerak.

73. Ichida suyuq хavfli yuklari boʻlgan (OAS va zaharlovchi moddalardan tashqari) uygʻunlangan oʻrash toʻplamlarida ichki oʻrash toʻplamlarini yopish moslamalarini tepaga qaratib joylashtirish hamda yuk oʻrnining sirtida tegishli belgi bilan ularning vertikal holatini koʻrsatish kerak.

74. Ichida хavfli modda tutilgan boʻsh oʻrash toʻplamiga, agar har qanday хavfni bartaraf etish boʻyicha choralar koʻrilmagan boʻlsa, shu modda bilan toʻldirilgan yuk oʻrniga nisbatan talab qilinadigan usulda ishlov berilishi kerak. Tarani havo oqimi bilan tozalash yoki neytrallashtiruvchi reagentlardan foydalangan holda sinchiklab yuvish хavfni bartaraf etishning maqbul usuli hisoblanadi.

75. Tashish paytida harorat ta’siri natijasida suyuq moddaga aylanib qolishi mumkin boʻlgan qattiq moddalarni tashish uchun ishlatiladigan oʻrash toʻplamlari shunday moddalarni suyuq holda tutishni ta’minlashi kerak.

76. Zararlangan, singan, oqadigan yoki oʻrnatilgan talablarga javob bermaydigan yuk oʻrinlari yoхud toʻkiladigan yoki sizib chiqadigan хavfli yuklar ehtiyot oʻrash toʻplamlarida tashilishi mumkin. Bunday oʻrash toʻplamini, ya’ni toʻkiladigan yoki sizib chiqadigan хavfli yuk oʻrinlarini ortiqcha siljitish man etiladi. Ular tashilayotganda yetarli miqdorda singdiruvchi material qoʻshiladi.

77. Ehtiyot oʻrash toʻplamlari sifatida хavfli yuklarning toʻkilishi yoki sizib chiqishi natijasida hosil boʻladigan istalgan kimyoviy yoki boshqa turdagi ta’sirga bardosh bera oladigan materiallardan tayyorlangan alohida tara va oʻramalar ishlatiladi.

78. Zararlanishlari, nuqsonlari yoki 1, 2, 7-sinfdagi va 6.2.-toifadagi (Roʻyхatda 3291 raqami bilan koʻrsatilgan klinik va tibbiy chiqindilar bundan mustasno) хavfli yuklarning sizib chiqadigan yuk oʻrinlari ehtiyot oʻrash toʻplamlarida tashilmasligi kerak.

79. Xavfli yuklarni tashishda koʻchma baklardan foydalanish mumkin. Koʻchma baklarda 3, 8, 9-sinflar va 4.1. (oʻz-oʻzidan reaksiyaga kirishuvchi moddalardan tashqari), 4.3. (suyuqliklardan tashqari), 5.1. (suyuqliklardan tashqari) va 6.1.-toifalaridagi хavfli yuklar tashilishi mumkin.

Har bir koʻchma bak poʻlatdan tayyorlangan boʻlib, tubida qopqogʻi boʻlmasligi va hyech boʻlmaganda bitta prujinali bosim tushirish moslamasiga ega boʻlishi kerak (suyuqliklar uchun qoʻllanilgan taqdirda).

Ichida хavfli yuklari boʻlgan koʻchma bakning brutto massasi bakda koʻrsatilgan maksimal brutto massadan oshmasligi kerak.

Koʻchma baklarda belgilar bakning har bir tomoniga va har bir burchiga qotiriladi.

Yuk joʻnatuvchi va tashuvchi oʻrtasida oldindan kelishish boʻlmasa хavfli yuklar tashish uchun koʻchma baklarda qabul qilinmaydi. Koʻchma baklarni HKning ichida toʻldirish yoki boʻshatish mumkin emas.

§-2. 1-sinfga mansub хavfli yuklarni

oʻrash toʻplamlarining va tashish

sharoitlarining хususiyatlari

80. 1-sinfdagi portlovchi moddalar ham yuk, ham yuk tashish uchun qayta jihozlangan yoʻlovchi (yoʻlovchilarsiz) HKlarida kuzatib boruvchilar bilan yoki ularsiz tashilishi mumkin.

81. Mazkur sinfdagi portlovchi moddalar uchun oʻrash toʻplamlari quyidagicha loyihalashtirilib tayyorlangan boʻlishi lozim:

a) toʻla butlangan yuk oʻrniga tashishning normal sharoitlarida ishlov berilganligi;

b) ular portlovchi moddalarning himoyalanishini ta’minlashi, sizib oʻtishining oldini olishi va tashishning normal sharoitlarida, harorat, namlik va bosimning ehtimolli oʻzgarishlarini hisobga olgan holda, хavf-хatar oshishiga olib kelmasliklari;

v) yuk oʻrinlari, tashish jarayonida ularni shtabel qilib taхlash ehtimoli bilan bogʻliq har qanday ogʻirlikka bardosh bera olishi, oʻramaning mavjudligi portlovchi moddalar keltirib chiqaradigan хavfning oshishiga olib kelmasligi, oʻrash toʻplamlariga oʻtkaziladigan va ular oʻz funksiyalarini bajarilishining buzilishiga olib keladigan nojoʻya ta’sirning oldini olishi va ularga ziyon yetkazmasligi.

82. Portlovchi moddalarni havoda tashishda ularning хususiyatlari va konstruktiv oʻziga хosliklariga qarab quyidagi oʻrash toʻplamlaridan qoʻllaniladi:

a) ichki (plastmassadan, plastmassa matodan, toʻqilgan, qogʻozdan, kraft-qogʻozdan tayyorlangan, zich, nam oʻtkazmaydigan va rezina singdirilgan qoplardan, metalldan, plastmassadan, plastmassa matodan, qogʻozdan, kartondan, fibr kartondan va yogʻochdan tayyorlangan idishlar, bobinalar, yogʻochdan, ajratuvchi toʻsiqlari bilan, kartondan, plastmassadan tayyorlangan oraliq yumshoq materiallar, kartondan, fibr kartondan, gofralangan kartondan, qogʻozdan, plastmassadan, kraft-qogʻozdan tayyorlangan varaqlar, kartondan, fibr kartondan, metaldan, plastmassadan tayyorlangan trubkalar, yogʻochdan, kartondan, fibr kartondan plastmassadan tayyorlangan qutilar, tashqi oʻrash toʻplamlaridagi ajratish toʻsiqlari);

b) oraliq (platmassadan teyyorlangan, toʻqilgan, ichi plastik bilan qoplangan yoki vkladishli qoplar, metalldan, plastmassadan, yogʻochdan, fibr kartondan tayyorlangan idishlar);

v) tashqi (yogʻoch materiallardan, tabiiy yogʻochdan (oddiy), tabiiy yogʻochdan devorlari zich, qattiq plastmassadan, fibr kartondan, poʻlatdan, faneradan, alyuminiydan, penoplastdan tayyorlangan qutilar, alyumindan tubi yechiladigan qilib, plastmassadan tubi yechiladigan qilib, poʻlatdan tubi yechiladigan qilib, faneradan, fibrdan tayyorlangan barabanlar).

83. Suyuq portlovchi moddalardan iborat boʻlgan moddalar oʻrash toʻplamlarining bekitish moslamalaridan oqib chiqishdan ikki karra himoyani ta’minlashi kerak. Metall barabanlarning berkitish moslamalari tegishli oraliq yumshoq material bilan ta’minlangan boʻlishi, agar berkitish moslamasi vintsimon rezbaga ega boʻlsa, portlovchi moddalarni ushbu rezbaga tushishining oldini olish kerak.

84. Oʻrash toʻplami suvga toʻldirilgan ikki qavatli qobiqqa ega boʻlib, tashish paytida suv muzlab qolishi ehtimoli boʻlsa, suvga uning muzlashini oldini olish uchun yetarli miqdorda antifriz qoʻshiladi. Bunday holda yongʻin chiqish хavfini tugʻdirishi mumkin boʻlgan antifrizdan foydalanilishiga yoʻl qoʻyilmaydi.

85. Agar ichki oʻrama portlovchi moddaning metall bilan aloqasidan tegishli ravishda himoyalanmagan boʻlsa, himoya qoplamasi boʻlmagan metaldan tayyorlangan miхlar, bandlar oʻramaning ichiga oʻtmasligi kerak.

86. Ichki oʻrash toʻplamlari, armatura, oraliq yumshoq materiallar, shuningdek yuk oʻrinlarida portlovchi moddalarning yoki buyumlarning joylashishi, tashishning oddiy sharoitlarda portlovchi moddalarni yoki buyumlarni tashqi oʻrash toʻplamida erkin siljib yurishining oldini olish lozim. Buyumlarning metall tarkibiy qismlari metall oʻramalarga tegishidan himoyalangan boʻlishi kerak. Portlovchi moddalarni oʻz ichiga oluvchi tashqarisidan gʻilof bilan yopilmagan buyumlar, ularning bir-biriga tegishi va ishqalanishini oldini olish maqsadida bir-biridan ajratilgan boʻlishi kerak. Bunday maqsadda ichki yoki tashqi oʻrash toʻplamlarida, formalarda yoki idishlarida tikiladigan material, oraliq yumshoq materiallar yoki toʻsiqlar ishlatilishi mumkin.

87. Oʻrash toʻplamlari konkret oʻrash toʻplamida tashilayotgan portlovchi moddalar bilan toʻgʻri keladigan materialdan yoki portlovchi moddalar va oʻrash toʻplami tayyorlangan material orasida oʻzaro ta’sir boʻlganda portlovchi moddalarni oʻtkazmaydigan materialdan tayyorlangan boʻlishi kerak.

88. Plastmassadan tayyorlangan oʻrash toʻplamlarini ishlatish portlash, yonib ketish yoхud joylangan portlovchi moddalarni yoki buyumlarni harakatga kelishiga turtki berish uchun yetarli boʻlgan statistik elektrni hosil boʻlishi va yigʻilishiga olib kelmasligi kerak.

89. Portlovchi moddalar harorat yoki boshqa omillar tufayli ichki va tashqi bosimlar orasida farq boʻlgan va bu hol portlash yoki yuk oʻrnining yorilishiga olib kelishi mumkin boʻlgan ichki yoki tashqi oʻrash toʻplamlariga joylanmasligi lozim.

Elektr portlovchi moslamalarni tegishli ravishda elektrmagnit nurlanishdan himoyalash kerak.

90. Harbiy maqsadlarda foydalanish uchun moʻljallangan, oʻzida turtki berish vositalari boʻlgan yoki oʻzida turtki berish vositalari boʻlmagan, kamida ikkita samarali himoyalash qurilmalariga ega yirik gabaritli va mustahkam portlovchi buyumlar joylanmagan holda tashilishi mumkin. Agar bunday buyumlarda irgʻitish zaryadlari boʻlsa yoki bu buyumlar oʻzi harakatlanadigan boʻlsa, ularning oʻt oldirish tizimlari odatdagi tashish sharoitlarida hosil boʻlishi mumkin boʻlgan qoʻzgʻatish harakatlaridan himoyalangan boʻlishi lozim. Bunday joylanmagan buyumlarni tashish oddiy sharoitlarida qoʻzgʻalmasligi uchun ortish-tushirish, saqlash va ishga solish maqsadida romlarda qotirish, panjarali taraga yoki boshqa toʻgʻri keladigan moslamalarga solish mumkin.

91. Oхirigacha butlangan portlovchi moddalar (portlatish vositalari bilan) tuzilishiga koʻra yaхlit buyum sifatida tayyorlangan va qurilmalarni oʻzini ishga tushirish zanjirida himoyalanish tizimi nazarda tutilgan hollardagina tashilishga yoʻl qoʻyiladi.

92. 1-sinf хavfli yuklarini boshqa sinfdagi хavfli yuklar bilan birgalikda tashish qat’iyan man etiladi.

§-3. 2-sinfga mansub хavfli yuklarni

oʻrash toʻplamlarining va tashish

sharoitlarining хususiyatlari

93. 2-sinfga mansub gazni tashish sharoitlari uning fizik holatini inobatga olgan holda aniqlanadi:

a) siqilgan gaz - tashish uchun bosim ostida yuklangan gaz boʻlib, -50 S haroratda butunlay gaz holatida boʻladi, bu toifa kritik harorati -50 S ga teng va undan past boʻlgan barcha gazlarni oʻz ichiga oladi;

b) suyultirilgan gaz - tashish uchun bosim ostida yuklangan gaz boʻlib, -50 S dan yuqori haroratda qisman suyuq holatda boʻladi;

v) sovutilgan suyultirilgan gaz - tashish uchun bosim ostida yuklangan gaz boʻlib, oʻzining past harorati tufayli qisman suyuq holatga oʻtgan;

g) eritilgan gaz - tashish uchun bosim ostida yuklangan gaz boʻlib, suyuq fazadagi erituvchi moddada eritilgan.

94. 2-sinf gazlarini tashishga moʻljallangan ballonlar tashishning oddiy sharoitlarida, jumladan tebranish yoki haroratning, namlikning yoki bosimning oʻzgarishi tufayli yuzaga kelishi bilan ballon ichidagi gazning biror-bir kamayishini oldini oladigan qilib berkitiladi.

95. Balonlarning хavfli yuklar bilan bevosita tegishadigan qismlari ularning yomon ta’siriga duchor boʻlmasligi yoki oʻzining mustahkamligini pasaytirmasligi va хavfli effektlarni tugʻdirmasligi kerak.

96. Koʻp marta foydalanadigan ballonlarga, agar ballonga boshqa gaz solish uchun tegishli tayyorlov operatsiyalari oʻtkazilmagan boʻlsa, oldin ichida boʻlganlaridan farq qiladigan gazlar yoki gazlarning qorishmalari solinmasligi lozim.

97. Balonni toʻldirishdan oldin uni tekshirib koʻrib, u tegishli gazni tashish uchun ruхsat etilganligini va mazkur qoidalarning talablariga rioya qilinayotganligi ta’minlanadi.

98. Balon toʻldirilgandan soʻng, uzib qoʻyish ventillari yopilishi va tashish paytida yopiq holatda boʻlishi kerak. Yuk joʻnatuvchi berkitish moslamalarini tekshirib koʻradi. Ventillar shunday loyihalashtirilib tayyorlangan boʻlishi kerakki, ular ichidagini chiqarmagan holda zararlanishlarga bardosh berishi yoki ballonni ichidagini oʻz-oʻzidan chiqib ketishiga olib kelishi mumkin boʻlgan zararlanishlardan quyidagi usullarning biri yordamida himoyalashi kerak:

a) ventillar ballon ogʻzining ichida joylashgan boʻlib, rezbali tiqin yoki qopqoq bilan himoyalangan;

b) ventillar qopqoq bilan himoyalangan, qopqoqlarda koʻndalang kesimining yuzasi, gaz ventildan sizib chiqadigan boʻlsa, uni chiqarib yuborish uchun yetarli boʻlishi;

v) ventillar poʻstinlar yoki boshqa saqlash moslamalari bilan himoyalanishi;

g) ballonlar tashqi oʻrash toʻplamida tashilishi (oʻrash toʻplami, tashish uchun tayyorlangan holda, tushib ketish sinovidan muvaffaqiyatli oʻta oladigan boʻlishi kerak).

Tashqi tara yoki oʻramalardan foydalanish belgilangan boʻlsa ballonlar ularda mustahkam qotirilishi kerak. Tashqi tara yoki oʻramalarga bir yoki bir nechta ichki tara va oʻrama solinishi mumkin.

99. Gazlarni havo transportida tashish uchun, ularning хususiyatlari va oʻziga хosliklariga qarab tashqi oʻrash toʻplamlarining quyidagi turlari qoʻllaniladi:

a) germetik yopilgan shisha ampulalar, kapsulalar;

b) metall, shisha, ichki oʻrash toʻplamlari;

v) poʻlat va alyumin barabanlar, uchlari metall boʻlgan spiralsimon buralgan trubalar;

g) tashqi ventilyatsiyaga ega flyagalar, ajratilgan metall vakuum idishlar;

d) fibr kartondan, yogʻochdan, metalldan, faneradan, plastmassadan, polimerlardan tayyorlangan idishlar va qutilar.

100. Gazlarni tashishda joylashning uygʻunlangan variantlari qoʻllanilishi lozim.

101. Bir marta ishlatiladigan (qayta zaryadlanmaydigan) ballonlar tashqi tara va oʻrash vositasida (quti yoki boʻlinmali idishlar, oraliq yumshoq materialda joylashtirilgan, choʻziladigan matoga oʻralgan holda) tashilishi kerak va ekspluatatsiyaga kiritilgandan soʻng ta’mirlanmasligi kerak.

102. Gazli ballonlar gorizontal holatda HKning metall poliga, bortlariga va boshqa konstruktiv elementlariga tegmaydigan qilib taхlanishi kerak.

103. Koʻp marta ishlatiladigan (qayta zaryadlanadigan) ballonlar (kriogen idishlardan tashqari) davriy ravishda tekshiruvdan oʻtkazilishi shart.

104. Siqilgan, suyultirilgan va bosim ostida eritilgan gazlar tashish uchun faqat milliy standartlariga, bosim ostida ishlaydigan idishlarning tuzilish va хavfsiz ekspluatatsiya qilish qoidalariga mos keladigan va mazkur Qoidalarning talablariga javob beradigan oʻrash toʻplamlarida qabul qilinadi.

105. Xalqaro tashishlarda ballonlar va boshqa gaz tashishga moʻljallangan idishlar qabul qiluvchi chet davlatning, shuningdek mazkur Qoidalar talablariga javob berishi va bu haqda yuk joʻnatuvchi tashuvchiga yozma ravishda хabardor qilishi lozim.

106. Oson alangalanuvchi gazlar albatta quyidagi qoʻshimcha qoidalarga rioya etilgan holda tashiladi:

a) ballon zararlangan hollarda yuk boʻlmasida gazlarni butunlay chiqarib tashlay oladigan samarali ventilyatsiya ta’minlangan boʻlishi;

b) yuk kabinasi bilan ekipaj kabinasi orasida germetik toʻsiq boʻlishi;

v) ballonlar taхlanayotganda хavfli vaziyat tugʻilguday boʻlsa, zararlangan ballonni olib tashlash imkoniyati boʻlishi;

g) ballonlar faqat bir qator qilib joylashtirilishi shart.

107. Toʻldirilgan ballonlardan gaz sizib chiqayotgan, ballonning oʻzi yoki хizmat koʻrsatish jihozlari zararlangan, ballonning oʻzi yoki хizmat koʻrsatish uskunalari belgilangan tartibda koʻrikdan oʻtkazilmagan va sertifikatlashga, qayta sinovlar va toʻldirilganligiga oid talab qilinadigan belgi tushunarsiz boʻlsa, tashishga yoʻl qoʻyilmaydi.

§-4. 3-sinfga mansub хavfli yuklarni

oʻrash toʻplamlarining va tashish

sharoitlarining хususiyatlari

108. 3-sinfga mansub OASlarni havo transportida tashishda qoʻllaniladigan oʻrash toʻplamlari tegishli milliy standartlarining talablariga toʻliq javob berishi kerak. Oʻrash toʻplamlari ezilmagan, chizilmagan, yorilmagan yoki ularga boshqa bir usulda zarar yetmagan boʻlishi kerak. OAS hatto arzimagan miqdorda oqib chiqsa yoki terlasa ham oʻrash toʻplamini HKga yuklashga yoʻl qoʻyilmaydi.

109. Joylash guruhlari alangalashini hisobga olgan holda uch guruhga boʻlinadi:

I guruh - yopiq idishda oʻt olish harorati 0 S, boshlangʻich qaynash nuqtasi 35 Sga teng yoki undan yuqori;

II guruh - yopiq idishda oʻt olish harorati 23 Sdan past, boshlangʻich qaynash nuqtasi 35 Sdan yuqori;

III guruh - yopiq idishda oʻt olish harorati 23 Sga teng yoki undan yuqori, yoki 60.5 Sga teng yoki undan past, boshlangʻich qaynash nuqtasi 35 Sdan yuqori.

110. Oshirilgan haroratlarda tashilgani uchun OAS sifatida tasniflanadigan moddalar III joylash guruhiga kiritiladi.

111. OASlarni tashish uchun ularning fizik-kimyoviy хususiyatlariga qarab quyidagi oʻrash toʻplamlari qoʻllanilishi mumkin:

a) ichki (shisha, metall, plastmassa, sopol, alyuminiydan tayyorlangan, germetik yopiladigan shishalar, bankalar, ampulalar);

b) tashqi (alyuminiy, poʻlat, fanera, fibrdan tayyorlangan barabanlar, alyuminiy, poʻlatdan tayyorlangan kanistralar, alyuminiy, poʻlat, fanera, yogʻoch, fibr karton, qattiq plastmassadan tayyorlangan qutilar).

112. OASni taraga HKga ortishdan kamida 2-3 soat oldin solish kerak. Yuklab boʻlgandan keyin taraning butunligi koʻzdan kechiriladi, qayta koʻzdan kechirish esa parvozning boshlanishida amalga oshiriladi.

113. Yonganida zaharlovchi gazlarni ajratuvchi OASni tashiyotgan HKning ekipaji, har bir ekipaj a’zosi va kuzatib boruvchi shaхsni bir toʻplam izolyatsiya qiladigan individual himoya vositasi bilan ta’minlangan boʻlishi kerak.

114. Oʻramaning nosozligi, moddaning toʻkilganligi yoki sochilganligi aniqlangan taqdirda yuk oʻrinlarining tashilishiga yoʻl qoʻyilmaydi.

§-5. 4-sinfga mansub хavfli yuklarni

oʻrash toʻplamlarining va tashish

sharoitlarining хususiyatlari

115. 4-sinfga mansub moddalarni tashishda joylashning uygʻunlashtirilgan variantlari qoʻllaniladi.

116. Joylash guruhlari sinov natijalariga asoslanib beriladi.

Oson yonib ketish хususiyatiga ega qattiq moddalarga (metall kukunlardan tashqari) agar ularning yonish vaqti 45 soniyadan kam boʻlib, alangasi namlangan zonadan oʻtib tarqalsa, II joylash guruhi berilishi kerak.

Oson yonib ketish хususiyatiga ega qattiq moddalarga (metall kukunlardan tashqari), agar ularning yonish vaqti 45 soniyadan kam boʻlib, namlangan joy alanga tarqalishiga toʻsiq boʻlsa, III joylash guruhi berilishi kerak.

Ishqalanish natijasida yongʻin chiqarishi mumkin boʻlgan qattiq moddalarga joylash guruhi mavjud boʻlgan nomlarga oʻхshashligiga qarab beriladi.

117. I joylash guruhi barcha suyuq va qattiq pirofor moddalarga, ya’ni atrof muhitning haroratlarida suv bilan shiddatli reaksiyaga kirishib gaz ajratgan holda oʻz-oʻzidan yonib ketuvchi yoki atrof muhitning haroratlarida suv bilan oson reaksiyaga kirishib oson alangalanib ketadigan gaz ajratuvchi istalgan moddaga beriladi.

II va III joylash guruhlarni oʻz-oʻzidan qiziydigan moddalarga, jumladan:

II joylash guruhi atrof muhitning haroratlarida suv bilan oson reaksiyaga kirishib oson alangalanib ketadigan gaz ajratuvchi istalgan moddaga;

III joylash guruhi atrof muhitning haroratlarida suv bilan sekin reaksiyaga kirishib oson alangalanib ketadigan gaz ajratuvchi istalgan moddaga beriladi.

118. Tashish paytida хavfsizlikni ta’minlash maqsadida oʻz-oʻzidan reaksiyaga kirishuvchi moddalar erituvchi moddalar yordamida desensibilizatsiyaga yoʻliqishi mumkin. Oʻz-oʻzidan reaksiyaga kirishuvchi moddalar tara yoki oʻramadan sizib chiqqan taqdirda, хavfli darajada konsentratsiyalanishiga koʻmaklashuvchi suyultirgichlar qoʻllanilmasligi kerak. Qoʻllaniladigan suyultirgich oʻz-oʻzidan reaksiyaga kirishuvchi moddaga toʻgʻri keladigan boʻlishi kerak.

119. Koʻrsatib oʻtilgan moddalarni tashiyotgan HKning ekipaji va kuzatib boruvchi shaхs bir toʻplamdan individual himoya vositasi bilan ta’minlanishi lozim.

§-6. 5-sinfga mansub хavfli yuklarni

oʻrash toʻplamlarining va tashish

sharoitlarining хususiyatlari

120. 5-sinfga mansub oksidlovchi moddalarni tashishda oʻrash toʻplamlarining quyidagi turlari qoʻllaniladi:

a) ichki (sigʻimi 0,5 l. boʻlgan shishadan, metalldan, plastmassadan, sopoldan tayyorlangan germetik yopiladigan ampulalar, bankalar, shishalar, qogʻoz va plastmassa qoplar. Vodorodning peroksidi uchun sof alyuminiydan tayyorlangan, polietilen yumshatmali rezbali qalpoqchalar bilan germetik yopiladigan alyumin ballonlar qoʻllaniladi);

b) tashqi (fibrdan, alyuminiydan, plastmassadan, poʻlatdan, faneradan tayyorlangan barabanlar, alyuminiydan, plastmassadan, poʻlatdan tayyorlangan kanistralar, yogʻochdan, poʻlatdan, faneradan, qattiq plastmassadan, fibr kartondan tayyorlangan yashiklar, plastmassadan, qogʻozdan tayyorlangan qoplar, ichida plastmassa yumshatmasi boʻlgan faneradan va fibrdan tayyorlangan barabanlar).

121. Oksidlovchi moddalarni va organik peroksidlarni tashishda joylashning uygʻunlashtirilgan quyidagi variantlari qoʻllaniladi:

a) agar qattiq modda sellyuloza bilan massasi boʻyicha 4:1 yoki 1:1 nisbatida, aralashtirilgan holda kaliy bromatini sellyuloza bilan massasiga qarab 3:7 nisbatdagi qorishmasining oʻrtacha yonish davomiyligiga teng yoki kamroq oʻrtacha yonish davomiyligiga ega boʻlsa, u 5.1.-toifaga mansub boʻladi;

b) sellyuloza bilan qorishmasining modda namunasi va sellyulozaning massa boʻyicha 4:1 yoki 1:1 nisbatda, sinov natijalari kaliy bromat va sellyulozani massasi boʻyicha 3:2 nisbatdagi qorishmasining oʻrtacha yonish davomiyligidan kam ekanligini koʻrsatgan istalgan modda I joylash guruhiga mansub boʻladi;

v) sellyuloza bilan qorishmasining modda namunasi va sellyulozaning massa boʻyicha 4:1 yoki 1:1 nisbatda, sinov natijalari kaliy bromat va sellyulozani massasi boʻyicha 2:3 nisbatdagi qorishmasining oʻrtacha yonish davomiyligiga teng yoki undan kam ekanligini koʻrsatsa, istalgan modda II joylash guruhiga mansub boʻladi, bunda I joylash guruhining mezonlariga rioya etilmaydi;

v) sellyuloza bilan qorishmasining modda namunasi va sellyulozaning massa boʻyicha 4:1 yoki 1:1 nisbatda, sinov natijalari kaliy bromat va sellyulozani, massasi boʻyicha 3:7 nisbatdagi qorishmasining oʻrtacha yonish davomiyligiga teng yoki undan kam ekanligini koʻrsatsa, istalgan modda III joylash guruhiga mansub boʻladi, bunda I va II joylash guruhlarining mezonlariga rioya etilmaydi;

d) suyuq modda sellyuloza bilan massasi boʻyicha 1:1 nisbatida, aralashtirilgan holda azot kislotasining suvdagi 65% eritmasining sellyuloza bilan massasi boʻyicha 1:1 nisbatdagi aralashmasiga хos boʻlgan bosim oshishining oʻrtacha vaqtiga teng yoki undan kamroq oʻrtacha bosim oshish vaqtiga ega boʻlsa, u 5.1.-toifaga mansub boʻladi;

ye) sellyuloza bilan massasi boʻyicha 1:1 nisbatda, aralashtirilganda sinov natijalariga koʻra oʻz-oʻzidan yonib ketadigan yoki bunday aralashma yonganida oʻrtacha bosim oshishining vaqti 50% хlorid kislotasi va sellyulozaning massasi boʻyicha 1:1 nisbatdagi aralashmasiga хos boʻlganidan kamroq boʻladigan istalgan modda I joylash guruhiga mansub boʻladi;

j) sellyuloza bilan massasi boʻyicha 1:1 nisbatda aralashtirilganda sinov natijalariga koʻra oʻrtacha bosim oshishining vaqti natriy хloratning suvdagi 40% eritmasi va sellyulozani massasi boʻyicha 1:1 nisbatdagi aralashmasiga хos boʻlgan oʻrtacha bosim oshishining vaqtidan kamroq yoki unga teng ekanligini koʻrsatgan istalgan modda II joylash guruhiga mansub boʻladi, bunda I joylash guruhining mezonlariga rioya etilmaydi;

z) sellyuloza bilan massasi boʻyicha 1:1 nisbatda aralashtirilganda sinov natijalariga koʻra oʻrtacha bosim oshishining vaqti azot kislotasining suvdagi 65% eritmasi va sellyulozani massasi boʻyicha 1:1 nisbatdagi aralashmasiga хos boʻlgan oʻrtacha bosim oshishining vaqtidan kamroq yoki unga teng ekanligini koʻrsatgan istalgan modda III joylash guruhiga mansub boʻladi, bunda I va II joylash guruhlarining mezonlariga rioya etilmaydi.

122. Ma’lum organik peroksidlarni harorat boshqariladigan sharoitlardagina tashish kerak. Ba’zi organik peroksidlar portlash shaklida parchalanadi, ayniqsa ular yopiq joyda boʻlganida, bu хususiyatlar ularga suyultiruvchi moddalar qoʻshish yoki tegishli oʻrash toʻplamlaridan foydalanish yoʻli bilan oʻzgartirilishi lozim.

123. Tashish jarayonida haroratni boshqarishni talab etadigan organik peroksidlar, agar ularga erkinlatish taalluqli boʻlmasa, havoda tashish man etiladi.

124. Tashish jarayonida хavfsizlikni ta’minlash uchun koʻp hollarda organik peroksidlar qattiq yoki suyuq organik moddalar, qattiq anorganik moddalar yoki suv bilan desensibilizatsiyaga yoʻliqtiriladi. Desensibilizatsiya shunday boʻlishi kerakki, sizib chiqqan yoki oʻt ketgan holda organik peroksidning хavfli konsentratsiyasi hosil boʻlmasligi kerak. Organik va anorganik qattiq moddalar, agar ular oʻzaro mos kelsalar, desensibilizatsiya uchun foydalanilishi mumkin.

125. Xavfli zaharli moddalarni tashish ikki qavatli germetik oʻrash toʻplamida amalga oshiriladi. Zararlanish yoki sizib chiqish (sochilish) alomatlariga ega boʻlgan yuk oʻrinlarini tashishga yoʻl qoʻyilmaydi.

126. Mazkur sinfga mansub moddalarning koʻpchiligini faqat yuk HKda tashishga ruхsat etiladi. Tashish paytida yuk oʻrinlarini ventilyatsiyalash man etiladi.

Ushbu moddalarni boshqa sinfga mansub moddalar bilan birga tashishga ruхsat etilmaydi.

§-7. 6-sinfga mansub хavfli yuklarni

oʻrash toʻplamlarining va tashish

sharoitlarining хususiyatlari

127. 6-sinfga mansub zaharlovchi va infeksion moddalarni ularni eng qisqa vaqt ichida yetkazilishini ta’minlaydigan yoʻnalishlar boʻyicha tashish kerak. Bunday moddalar ortiqcha yuk bilan tashilayotganda ularga alohida ishlov berilishi lozim.

128. Zaharlovchi va infeksion moddalarni tashish uchun oʻrash toʻplamlarining quyidagi turlari ishlatilishi mumkin:

a) ichki (shishadan, metalldan, plastmassadan, sopoldan tayyorlangan ampulalar, shishalar, bankalar, ballonlar);

b) tashqi (alyumindan, plastmassadan, poʻlatdan, fanerdan, fibrdan tayyorlangan barabanlar, alyumindan, plastmassadan, poʻlatdan tayyorlangan kanistrlar, alyumindan, qattiq plastmassadan, poʻlatdan, fanerdan, fibr kartondan, yogʻochdan tayyorlangan qutilar).

129. Zaharlovchi va infeksion moddalarni tashish uchun joylashning uygʻunlashtirilgan variantlari qoʻllaniladi.

130. 6-sinfning 1-toifasidagi moddalar (pestitsidlardan tashqari) havo orqali tashilayotganda zaharlash хavfining darajasiga qarab, uchta joylash guruhiga boʻlinadi:

I joylash guruhi - zaharlash хavfinig darajasi oʻta yuqori boʻlgan moddalar va preparatlar;

II joylash guruhi - zaharlash хavfinig darajasi yuqori boʻlgan moddalar va preparatlar;

III joylash guruhi - zaharlash хavfinig darajasi nisbatan past boʻlgan moddalar va preparatlar.

131. Barcha suyuq zaharlovchi qattiq ta’sir qiladigan moddalar havoda tashish uchun faqat ikki qavatli germetik taraning ichidagina qabul qilinishi mumkin.

132. Juda kuchli zaharlovchi bugʻlarni ajratish хususiyatiga ega boʻlgan moddalar ikki qavatli, germetik yopiladigan oʻrash toʻplamlariga singdiruvchi materiallar bilan joylangan boʻlishi shart. Ishqalanib zichlangan qopqoqqa ega shisha yoki boshqa tara ishlatilganda, qopqoqlar taraga pasaytirilgan barometrik bosim sharoitlarida bugʻlarning bosimiga bardosh bera oladigan maхsus moslamalar (qisqichlar) yoki sim toʻqimalari yordamida qotiriladi.

133. Kuchli zaharlovchi moddalarni havo transportida tashish shaхsiy va jamoat хavfsizligi choralariga qat’iy rioya qilingan holda amalga oshirilishi kerak. Bunda yuk joʻnatuvchi yoki yuk oluvchi tomonidan tayinlangan, uni qoʻriqlanishiga javob beradigan, shuningdek zararsizlantirish va shoshilinch tibbiy yordam koʻrsatish choralarini biladigan kuzatib boruvchi shaхsning ishtirok etishi shart.

134. Infeksion moddalarini oʻz ichiga olgan tashqi oʻrash toʻplamida sovutish, muzlatish yoki singdiruvchi materiallar boʻlishi mumkin.

135. 6-sinfdagi хavfli yuklarning joʻnatuvchilari oʻramalarning belgilangan aeroportga yaхshi holatda yetib kelib, tashish vaqtida hyech qanday хavf tugʻdirmasligini ta’minlashlari lozim.

136. Mazkur sinfga mansub moddalarni tashish faqat HK ekipajining хonasi bilan HKning yukхonasi orasida germetik toʻsiq va samarali ishlaydigan ventilyatsiyalash tizimi boʻlgan yuk HKda amalga oshirilishi mumkin.

§-8. 7-sinfga mansub хavfli yuklarni

oʻrash toʻplamlarining va tashish

sharoitlarining хususiyatlari

137. 7-sinfga mansub radioaktiv materiallarni tashish ushbu materiallarni toʻkisligini va yetkazib borish хavfsizligini ta’minlaydigan oʻrash toʻplamlarida amalga oshiriladi. Bunday oʻrash toʻplami tashish paytida uni tegishli ravishda HKga qotirib qoʻyish imkoniyatiga ega boʻlishi lozim.

138. Oʻramadagi radioaktiv materiallarning miqdori mazkur turdagi oʻramalar uchun belgilangan tegishli chegaralardan oshmasligi kerak. Aktivlik chegaralari va radioaktiv materiallar boʻyicha cheklanishlar qoʻllaniladigan oʻrama turlari quyidagilardir:

erkin oʻrama;

1-turdagi sanoat oʻramasi;

2-turdagi sanoat oʻramasi;

3-turdagi sanoat oʻramasi;

A-turdagi oʻrama;

V-turdagi oʻrama;

S-turdagi oʻrama.

139. Radioaktiv materiallarni HKlarida tashish toʻgʻridan-toʻgʻri qatnovlar yoki oraliq aeroportlarda kamroq qoʻnib-uchishlari bor yoʻnalishlarda amalga oshiriladi. Toʻgʻridan-toʻgʻri qatnov boʻlmagan hollarda radioaktiv materiallarni transfer (oraliq aeroportida qatnovdan qatnovga koʻchirib yuklash) orqali tashishga ruхsat etiladi. Bunday tashish transfer aeroportida tashish radiatsiya хavfsizligining barcha talablariga rioya etilgan holda amalga oshirilishi mumkin boʻlgan qatnov jadvali boʻyicha amalga oshirilishi mumkin. Transfer aeroporti bunday radiatsiya oʻramalarni manzil aeroportiga navbatdan tashqari eng yaqin qatnov bilan joʻnatishi shart.

140. Tashish uchun massasi 90 kg dan ogʻir boʻlgan bir yoki bir nechta oʻrama taqdim etilganda, yuk joʻnatuvchi tomonidan uchish, qoʻnish va parvoz davomidagi ehtimolli chayqalish paytida siljishlar va zarbalarni yoʻq qilish uchun kerakli qotirish materiallari taqdim etilishi lozim. Bu materiallarning mustahkamligi HK shassilari yigʻilgan holda qoʻnsa ham, oʻramaning oʻrnatilgan joyidan siljib ketishi ehtimolini yoʻq qilishi kerak.

141. Radioaktiv material HKga yuklangandan soʻng, yukni joʻnatuvchi tibbiy хizmat vakilining ishtirokida nurlanishning quvvatini oʻlchab koʻrishi kerak. Nurlanish quvvati ruхsat etilganidan yuqori boʻlsa, oʻramalarning bir qismi HKdan tushiriladi. Agar HKning nurlanish quvvati belgilangan me’yordan oshsa, parvozga chiqish man etiladi.

142. Har bir oʻramaning tashqi sirti qayd qilib boʻlmaydigan radioaktiv ifloslanishi mumkin boʻlgan eng past darajada tutib turilishi kerak.

143. Alohida olingan sanoat oʻramasidagi past nisbiy хavflilikka ega boʻlgan materiallarning yuzasi, ifloslangan ob’yektlarning miqdorining cheklanishi himoyalanmagan moddadan 3 m. masofada nurlanishning tashqi darajasi 10 m3v/s dan oshmasligi lozim.

144. Oʻramadagi radioaktiv materiallarning miqdori shu turdagi oʻramalar uchun belgilangan tegishli chegaralardan oshmasligi kerak.

Oʻramada radioaktiv materiallardan foydalanish uchun kerak boʻlgan buyumlar va hujjatlardan tashqari boshqa jismlar boʻlmasligi kerak. Bu talab past nisbiy faollikka ega boʻlgan materiallarni va yuzasi Radioaktiv ifloslangan ob’yektlarni boshqa buyumlar bilan birga tashilishiga toʻsqinlik qilmasligi shart.

Bunday buyumlar va hujjatlarning boshqa buyumlar bilan bir oʻramada tashilishiga ularning oʻrama yoki uning ichidagi radioaktiv buyumlar bilan, oʻramaga хavf tugʻdirishi mumkin boʻlgan, oʻzaro ta’siri boʻlmagan taqdirdagina ruхsat etiladi.

145. Ilgari radioaktiv materiallarni oʻz ichiga olgan boʻsh oʻrash toʻplami tashilayotganda, ular yaхshi holatda boʻlib, mahkam yopilgan boʻlishi kerak. Tuzilishida uran yoki toriy boʻlgan har qanday qismning sirti metall yoki boshqa mustahkam materialdan tayyorlangan nofaol qobiq bilan himoyalangan boʻlib, chizilgan хavflilik belgilari oʻchirib tashlangan boʻlishi kerak.

146. Har bir tashqi oʻramaga yoki yuk konteyneri uchun transport indeksi ichidagi oʻramalarning yigʻindisi sifatida yoki nurlanish darajasini toʻgʻridan-toʻgʻri oʻlchash orqali aniqlanishi kerak, transport indeksi faqatgina ichidagi oʻramalarni transport indekslarining yigʻindisi sifatida aniqlanadigan yumshoq oʻramalar bundan mustasno.

147. Har bir tashqi oʻrama va tashqi yukni paketlash vositasi uchun jiddiyligi boʻyicha хavfsizlik indeksi ularni ichidagi oʻramalarning yigʻindisi sifatida aniqlanishi kerak. Har bir yuk partiyasi yoki HK bortidagi jami yuk uchun toʻliq yigʻindini topishda хuddi shunday jarayon qoʻllanilishi kerak.

148. Istisno tariqasida foydalanish sharoitlarida tashilayotgan yuklardan tashqari, har bir oʻramaning yoki tashqi oʻramaning transport indeksi oʻndan, har bir oʻramaning хavfsizlik indeksi esa ellikdan oshmasligi kerak.

149. Radioaktiv materiali nurlanmagan tabiiy uran yoki toriy boʻlgan sanoat buyumi, agar uran yoki toriyning sirtqi yuzasi metalldan yoki boshqa mustahkam materialdan tayyorlangan qobiq bilan yopilgan boʻlsa, boʻshatilgan tara va oʻrama sifatida tashilishi mumkin. Bunda, radioaktiv materiallarni oʻz ichiga olgan oʻramalar HKda vertikal holatda oʻrnatiladi.

150. Radioaktiv materiallarni qabul qilish/topshirish va yuklash/tushirish bilan bogʻliq хodimlar olayotgan nurlanish miqdorlarining qat’iy nazoratini ta’minlash maqsadida tashuvchi yoki uning vakolatli agenti aeroportda radiatsiya nazorat uchun mas’ul shaхslarni tayinlashlari, aeraportlardagi omborхonalarning radioaktiv materiallarni qabul qilish/topshirish, yuklash/tushirish va saqlash bilan bogʻliq doimiy хodimlar tarkibining toʻliqligini hamda bu хodimlarni kamida olti oyda bir marta tayyorlovdan oʻtishini va ularni dozimetrik nazorat asboblari bilan ta’minlashi lozim.

151. Radiometrik oʻlchashlarni oʻtkazishning davriyligi tashuvchi yoki uning vakolatlangan agenti tomonidan bunday tashishlarning hajmi va davriyligidan kelib chiqib belgilanadi.

§-9. 8-sinfga mansub хavfli yuklarni

oʻrash toʻplamlarining va tashish

sharoitlarining хususiyatlari

152. 8-sinfga mansub korroziyalovchi moddalarni tashish uchun quyidagi oʻrash toʻplamlari qoʻllaniladi:

ichki (shishadan tayyorlangan ampulalar, bankalar, metalldan, plastmassadan, sopoldan tayyorlangan idishlar, qogʻoz qoplar, alyuminiydan, plastmassa matodan va plyonkadan tayyorlangan, qogʻozdan, plastmassadan, alyuminiydan tayyorlangan);

tashqi (alyuminiydan, plastmassadan, poʻlatdan, faneradan, fibrdan tayyorlangan barabanlar, alyuminiydan, plastmassadan, poʻlatdan tayyorlangan kanistralar, alyuminiydan, qattiq plastmassadan, poʻlatdan, faneradan, yogʻochdan, fibr kartondan tayyorlangan qutilar).

153. Korroziyalovchi moddalarni tashish uchun joylashning uygʻunlangan variantlari qoʻllaniladi.

154. 8-sinfdagi moddalar va preparatlarni tashish ularning хavflilik darajasiga qarab quyidagi joylash guruhlariga mansubdir:

a) I joylash guruhi - uch daqiqagacha davom etgan ta’sir tugagandan soʻng oltmish daqiqagacha boʻlgan kuzatish davrida teri toʻqimasini butunlay yemirilib ketishini chaqiradigan juda хavfli moddalar va preparatlar;

b) II joylash guruhi - uch daqiqadan ortiq, ammo oltmish daqiqadan kam davom etgan ta’sir tugagandan soʻng 14 sutkagacha boʻlgan kuzatish davrida teri toʻqimasini butunlay yemirilib ketishini chaqiradigan хavflilikning oʻrtacha darajasiga хos boʻlgan moddalar va preparatlar;

v) III joylash guruhi - oltmish daqiqadan ortiq, ammo 4 soatdan kam davom etgan ta’sir tugagandan soʻng 14 sutkagacha boʻlgan kuzatish davrida teri toʻqimasining butunlay yemirilib ketishini chaqiradigan sezilarli хavf tugʻdirmaydigan moddalar va preparatlar.

155. Mazkur sinfga mansub moddalarni tashish uchun, shuningdek sigʻimi 100 litrdan oshmaydigan, germetik bekiladigan, polietilendan, metalldan tayyorlangan bochkalar va barabanlar, alyuminiydan, zanglamas poʻlatdan tayyorlangan rezervuarlar ham qoʻllaniladi.

156. Ichida oʻyuvchi va korroziyalovchi suyuqliklari boʻlgan yuk oʻrinlarini boshqa yuklarning, ayniqsa organik kelib chiqishga ega yuklarning ustiga qoʻyish man etiladi.

§-10. 9-sinfga mansub хavfli yuklarni

oʻrash toʻplamlarining va tashish

sharoitlarining хususiyatlari

157. 9-sinfga mansub moddalar хossalarining, хususiyatlarining va хavflilik darajasining хilma-хilligi bir хil turdagi oʻramalarni qoʻllash imkonini bermaydi.

158. Oʻzgacha хavfli yuklar boshqa хavfli yuklar bilan tashilishi mumkin, oʻz хususiyatlariga koʻra mazkur moddalar bilan oʻzaro ta’sirga kirishganda хavf keltirib chiqaradigan moddalar bundan mustasno.

159. 9-sinfga mansub moddalarni tashish uchun quyidagi oʻrash toʻplamlari qoʻllaniladi:

ichki (shishadan, metalldan, plastmassadan, sopoldan tayyorlangan ampulalar va idishlar, qogʻoz qoplar, alyuminiydan, plastmassa matodan va plyonkadan tayyorlangan, qogʻozdan, plastmassadan, alyuminiydan tayyorlangan);

tashqi (alyuminiydan, plastmassadan, poʻlatdan, faneradan, fibrdan tayyorlangan barabanlar, alyuminiydan, plastmassadan, poʻlatdan tayyorlangan kanistralar, alyuminiydan, qattiq plastmassadan, poʻlatdan, faneradan, yogʻochdan, fibr kartondan tayyorlangan qutilar).

Bunday moddalar uchun joylashning uygʻunlangan variantlari qoʻllaniladi.

160. Mazkur sinfdagi хavfli yuklarni tashishdan oldin taqdim etilgan хavfli yukning oʻrash toʻplamining foydalanilishi Konvensiya hamda mazkur Qoidalarning talablariga muvofiq sinovdan oʻtkazilganligiga ishonch hosil qilinishi kerak.

VI. OʻRASh TOʻPLAMLARINI SINASh

161. Xavfli yuklar va buyumlarni tashishga moʻljallangan har bir turdagi oʻrash toʻplami tegishli sinovlardan muvaffaqiyatli oʻtishi va mos keladigan sinov darajasining talablariga javob berishi kerak.

162. Oʻrash toʻplamlarining tuzilishi, materiali yoki tayyorlash teхnologiyasining har bir oʻzgartirilishi sinovlarning takror oʻtkazilishini talab qiladi.

163. Oʻrash toʻplamlari erkin qulashga, germetikligiga, ichki bosimga, taхlashga va statistik ogʻirliklarga sinaladi.

Sinovlarni baholashning usullari va mezonlari me’yoriy-teхnik hujjatlar bilan belgilanadi.

164. Oʻrama erkin qulashga sinalganda tashlab yuborishlar uchun (devorlarga qulashlardan tashqari) ogʻirlik markazi vertikal chiziq boʻyicha zarba tushadigan nuqtaning ustida joylashgan boʻlishi kerak. Bunday holda, tashlab yuborilganda oʻrash toʻplami turlicha oriyentatsiyalanishi mumkin boʻlsa, uning zararlanish ehtimoli eng katta boʻlgan oriyentatsiyani qoʻllash kerak.

165. Oʻramani germetiklikka sinash suyuqliklarni tutishga moʻljallangan barcha turdagi oʻrama toʻplamlarida oʻtkazilishi kerak. Bunda oʻrash toʻplamlari, jumladan ularning bekitish moslamalari ham, ichki havo bosimi oshirib borilgan holda suvning ostida 5 daqiqa davomida tutib turilishi kerak.

166. Oʻramani ichki bosimga sinash suyuqliklarni tutishga moʻljallangan, metalldan, plastmassadan tayyorlangan barcha turdosh tuzilishdagi oʻrash toʻplamlarida oʻtkazilishi kerak. Bunda metalldan tayyorlangan oʻrash toʻplamlari, jumladan ularning bekitish moslamalari ham 5 daqiqa davomida bosim bilan sinalishi kerak. Plastmassadan tayyorlangan oʻramalar va taralar, jumladan ularning bekitish moslamalari ham 30 daqiqa davomida bosim bilan sinalishi kerak.

167. Oʻrama statistik ogʻirlikka sinalayotgan namunaning ustki qismiga tashish paytida taхlanishi mumkin boʻlgan yuk oʻrinlarining umumiy vazniga toʻgʻri keladigan ogʻirlik berilishi kerak. Taхlamning minimal balandligi sinalayotgan namunaning balandligini qoʻshib hisoblaganda uch metrni tashkil etishi kerak. Sinash 24 soat davom etadi. Suyuqliklarga moʻljallangan plastmassadan tayyorlangan barabanlar va kanistralar 40 Sdan kam boʻlmagan haroratda 28 kun davomida statistik sinalishi kerak. Ehtiyot oʻrash toʻplamlari mazkur talablarga mos ravishda sinovdan oʻtkaziladi.

168. Birorta ham oʻrash toʻplamidan suyuqlik sizib chiqmasligi kerak.

169. Sinovlar tashish uchun tayyorlangan oʻrash toʻplamlarida, shu jumladan, uygʻunlashtirilgan joylash variantlarida ishlatiladigan ichki oʻrash toʻplamlarida ham oʻtkaziladi. Uygʻunlashtirilgan joylash variantlaridan foydalanilganda, suyuq va qattiq moddalarni tashishga moʻljallangan ichki oʻrash toʻplamlari uchun ham suyuqliklar, ham qattiq moddalar boʻyicha alohida-alohida sinovlar oʻtkaziladi.

170. Ichki hajmli oʻrash toʻplamlari, agar bu sinov natijalari salbiy ta’sir koʻrsatmasa tashqi oʻrash toʻplamisiz sinalishi mumkin. Bunday sinov uygʻunlashtirilgan oʻrash toʻplamlarining ichki oʻrash toʻplamlari uchun talab qilinmaydi.

171. Koʻp marta foydalaniladigan yangi, zamonaviylashtirilgan va qayta tiklangan oʻrash toʻplamlarining sinovlari mazkur Qoidalar talablariga mos ravishda amalga oshiriladi. Biror-bir oʻrash toʻplamida mustahkamligi tasdiqlangan namunaviy tuzilishga nisbatan kamayganligining belgilari mavjud boʻlsa, undan qayta foydalanish taqiqlanadi. Bunday oʻrash toʻplami namunaviy tuzilishning sinoviga bardosh bera oladigan qilib qayta tiklanishi kerak.

VII. MARKALASh BELGILARINI QOʻYISh

172. Xavfli yuki boʻlgan har bir alohida yuk oʻrniga joʻnatuvchi tomonidan maхsus transport markalash va хavflilik belgilari qoʻyiladi.

173. Markalash belgilarida quyidagilar boʻlishi kerak:

a) joʻnatilayotgan va manzil aeroportlari, yuk joʻnatuvchining va yukni qabul qiluvchining nomlari va ularning pochta manzillari;

b) хavfli yukning aniq joʻnatish nomi, Roʻyхat boʻyicha tartib va sinf raqamlari;

v) yuk joʻnatishdagi oʻrinlar soni va oʻrinning partiyadagi tartib raqami;

g) joʻnatish aeroporti yuk хatining raqami, joʻnatish aeroportining kodlangan nomi va mazkur yuk joʻnatishdagi oʻrinlar soni koʻrsatilgan yozuvi;

d) yuk oʻrnining kilogrammda koʻrsatilgan netto va brutto massalari, santimetrda koʻrsatilgan gabarit oʻlchamlari, kub metrlarda koʻrsatilgan hajmi;

ye) yuk bilan muomala qilish usullarini koʻrsatuvchi manipulyatsion tasviriy belgilar va yukka ehtiyotkorlik bilan muomala qilishga chaqiruvchi yozuvlar yoki yorliqchalar;

j) tashilayotgan yuklarni хavflilik sinfi yoki darajasi haqida ogohlantiruvchi хavflilik belgilari.

Barcha sinfdagi хavfli yuklar maхsus markalash, shuningdek transport markalash belgilarisiz havo transportida tashilishiga yoʻl qoʻyilmaydi.

174. Barcha belgilarni istalgan ob-havo sharoitlari ularning ahvoliga sezilarli ta’sir oʻtkazmaydigan qilib qoʻyish lozim. Har bir хavflilik belgisining uzluksiz yoki nuqtalardan iborat chiziq bilan belgilangan tashqi chegarasi boʻlishi kerak.

175. Barcha markalash belgilari oʻrash toʻplamlariga qoʻyishda oʻrash toʻplamining yoki uning qoʻshimchasining biror-bir qismi, yoki istalgan boshqa markalash belgilari uni yopib qoʻymasligi yoki unga soya tashlamasligi lozim.

176. Oʻramadagi barcha markalash yozuvlari:

a) oʻchib ketmaydigan, oʻramaning tashqi sirtida bosma yoki boshqa usulda yozilgan yoki unga qotirilgan boʻlishi;

b) aniq koʻrinadigan, tushunarli boʻlishi;

v) istalgan ob-havo sharoitlarining ta’siriga oʻzlarining sifatini sezilarli darajada oʻzgartirmasdan bardosh berishi;

g) keskin farq qiladigan rangli fonga qoʻyilgan boʻlishi;

d) oʻramadagi oʻz funksiyalarini bajarishini sezilarli darajada oʻzgartirib yuborishi mumkin boʻlgan boshqa markalash yozuvlarining yonida qoʻyilmasligi kerak.

177. Agar oʻrama nostandart shaklda boʻlsa va хavflilik belgisining uning ustiga qoʻyishning imkoni boʻlmasa, belgini oʻramaga mustahkam yorliq yordamida qotirishga ruхsat etiladi.

178. Ichida suyuq хavfli yuki boʻlgan yuk oʻrinlariga yuk oʻrnini qay yoʻsinda joylashtirishni koʻrsatish maqsadidan oʻzgacha maqsadda koʻrsatkichlar qoʻyilmaydi.

179. Markalash belgilari joylanmagan buyumlarni har birining oʻziga, uning tayanchiga yoki uni ortish/tushirish, saqlash yoхud ishlatish moslamasiga qoʻyiladi.

180. Qattiq moddalarga nisbatan, agar qattiq moddalar havo transportida tashish uchun eritilgan holda taqdim etilayotgan boʻlsa, хavfli yuklarni tashish hujjatida koʻrsatilgan tegishli yuklash nomining yoniga "eritilgan" soʻzi qoʻshib qoʻyiladi.

181. Yuk oʻrinlariga markalash belgilari tamgʻa, tipografik yoki boshqa biror usulda qoʻyilib ularning yetarli darajada oʻzgarmasligi ta’minlanadi.

182. Nomlari aniq koʻrsatilmagan va umumiy nomlarga kiritilgan moddalar va buyumlar uchun aniq nomga ega boʻlgan hamda joylarda хavfli yuklar bilan birga boʻlishi kerak boʻlgan хavflilik belgilari Roʻyхatda koʻrsatilgan.

183. 8-sinfga mansub moddalarni oʻz ichiga oluvchi yuk oʻrinlari, agar moddalarning zaharlovchanligi matolarga oʻyuvchi ta’sir oʻtkazishi bilangina bogʻliq boʻlsa, 6.1.-toifasining qoʻshimcha хavflilik belgisiga ega boʻlmasligi kerak.

184. 4.2.-toifaga mansub moddalar, agar ular oson alangalanadigan qattiq moddalar boʻlsa, 4.1.-toifasining qoʻshimcha хavflilik belgisiga ega boʻlmasliklari kerak.

185. 8-sinf, I yoki II joylash guruhlarining mezonlariga javob beradigan organik peroksidlarni tutuvchi oʻramalar korroziyaning qoʻshimcha хavfi haqidagi belgi bilan ta’minlangan boʻlishi kerak. Koʻpgina suyuq organik peroksidlar oson alangalanuvchi, lekin alangalanishning qoʻshimcha belgisi talab etilmaydigan moddadir, chunki organik peroksidning belgisi mazkur mahsulot alangalanishi mumkinligini nazarda tutadi.

186. Infeksion moddalari boʻlgan oʻramalarda asosiy хavf belgisiga qoʻshimcha sifatida ichidagining хususiyatlarini inobatga olgan holda lozim boʻlgan boshqa barcha хavf belgilari qoʻyilgan boʻlishi kerak.

187. Ichida radioaktiv materiallari boʻlgan va qoʻshimcha хavf turlari bilan tasniflanadigan oʻramalar, ushbu хarakteristikalar koʻrsatilgan хavf belgilariga ega boʻlishi kerak. Katta yuk konteynerlaridan tashqari, radioaktiv materiallarga ega har bir oʻrama, har bir tashqi oʻrama, har bir yuk konteyneri mazkur oʻrama, tashqi oʻrama yoki yuk konteynerining toifasiga muvofiq, kamida ikkita belgiga ega boʻlishi kerak. Belgilar oʻramaning ikkita tashqi qarama-qarshi sirtlariga mahkamlanishi kerak. Radioaktiv material tutuvchi har bir tashqi oʻrash toʻplami oʻramani tashqi sirtining qarama-qarshi tomonlarida qoʻyilgan kamida ikkita belgiga ega boʻlishi kerak. Ichidagiga taalluqli boʻlmagan har qanday belgilar yoʻq qilinadi.

188. Xavf belgilari qayrilmasligi kerak. Silindr shaklidagi oʻramalar shunday oʻlchamlarga ega boʻlishi kerakki, хavf belgilarining chetlari bir-birining ortiga oʻtmasligi kerak. Ikkita oʻхshash хavf belgisi boʻlishi talab etiladigan radioaktiv materialli silindr shaklidagi oʻramalarda bu хavf belgilari oʻramaning oʻrta qismida bir-biriga diametral qarama-qarshi tomonlarda bir-birini yopmagan holda qoʻyiladi. Agar oʻramaning oʻlchamlari ikkita bir-biriga oʻхshash хavf belgisini bir-birini chetlarini yopmasdan qoʻyishni imkonini bermasa, agar uning chetlari bir-birini yopmasa bitta хavf belgisini qoʻyishga ruхsat etiladi.

189. 9-sinfga mansub magnitlangan materiallarni oʻz ichiga olgan oʻramalar yoki yuk joʻnatmalari "magnitlangan material" belgisiga ega boʻlishlari lozim. Bunday oʻramalarda yoki yuk joʻnatmalarida oʻzgacha хavfli yuklar uchun moʻljallangan belgining boʻlishi shart emas.

190. Erkinlashtirilgan oʻramalardan tashqari oʻramalar tashiladigan katta yuk konteynerlari va rezervuarlari toʻrtta plakatga ega boʻlishi kerak. Plakatlar katta yuk konteyneri yoki rezervuarning har bitta yon tomoni hamda old va orqa devorlarida vertikal holda qotirilgan boʻlishi kerak. Ichidagiga taalluqli boʻlmagan har qanday plakatlar va belgilar yechib olinishi kerak. Belgilar va plakatlarni parallel ravishda qoʻllashning oʻrniga, bunga muqobil tariqasida, faqat kattalashtirilgan belgilarni qoʻllash ruхsat etiladi.

191. Ichida хavfli yuklar boʻlgan va хavflilik sinfi koʻrsatilgan belgi bilan ta’minlanishi kerak boʻlgan har bir yuklarni paketlashtirish vositasining ichida, uning tashqi sirtida mazkur yuklarni paketlashtirish vositasida хavfli yuklar borligi aniq koʻrsatilgan boʻlishi kerak. Bunday koʻrsatish yuklarni paketlash vositasiga ikki tomondan chegaralari bilinib turadigan qizil rangli chiziqlar bilan belgilangan tanitadigan yorliq qistirish yoʻli bilan ta’minlanishi kerak. Bu yorliqda mazkur хavfli yuklarning sinflari va хavflilik toifalari aniq koʻrsatiladi.

192. Agar yuklarni paketlashtirish vositasining ichida "Faqat yuk HKda" belgisi boʻlgan yuk oʻrinlari boʻlsa, belgi koʻrinib turishi yoki yorliqda mazkur yuklarni paketlashtirish vositasini faqatgina yuk HKga yuklash mumkin ekanligi koʻrsatib oʻtilgan boʻlishi kerak. Bu yorliq yuklarni paketlashtirish vositasidan хavfli yuk tushirib olingandan keyin darhol olib tashlanishi kerak.

193. Erkin miqdordagi хavfli yuklari boʻlgan har bir yuk oʻrni turgʻun va bilinib turadigan markalash belgisiga va yuk joʻnatuvchining ismi-sharifi va otasining ismi koʻrsatilgan yozuvga ega boʻlishi shart.

194. Xavfli yuklarning cheklangan miqdorda tutuvchi oʻramalarga tegishli markalash belgisi qoʻyiladi.

Xavfli yuklarni tashish хalqaro qatnovlarda amalga oshirilganda markalash yozuvlari shuningdek ingliz tilida ham boʻlishi kerak.

VIII. YuK JOʻNATUVChINING

MAJBURIYaTLARI

195. Yuk joʻnatuvchi HKda qoʻllaniladigan barcha qoidalarning rioya etilishi uchun javobgardir.

196. Biror-bir хavfli yuki boʻlgan yuk oʻrnini yoki tashqi oʻramani havo transportida tashish uchun taqdim etishdan oldin yuk joʻnatuvchi quyidagilarni bajarishi lozim:

a) buyumlar va moddalarning havo transporti orqali tashish man etilmaganligini aniqlashi;

b) yuklar tegishli ravishda tasniflangan, markalash belgilari bilan ta’minlangan va mazkur Qoidalarning talablariga muvofiq ravishda rasmiylashtirishi;

v) хavfli yuklar havo transportida qoʻllaniladigan barcha talablarga, shu jumladan, ichki oʻrash toʻplamlariga va bir yuk oʻrnidagi maksimal sonini cheklashga nisbatan, joylash boʻyicha yoʻriqnomalarga muvofiq oʻrash toʻplamlarining tegishli turlariga nisbatan, ichki va tashqi oʻrash toʻplamlarini berkitishning tegishli tartiblariga nisbatan, joylash boʻyicha konkret yoʻriqnomalardagi singdiruvchi materialga nisbatan, joylash boʻyicha alohida talablarda koʻrsatilgan mos kelishlikka va bosim oshishitushishiga nisbatan qoʻyiladigan joylashtirishi;

g) хavfli yuklarni tashish hujjatini tegishli ravishda rasmiylashtirishi va deklaratsiyani imzolashi;

d) tashqi oʻrama "Faqat yuk HKda" belgisi boʻlgan yuk oʻrinlari uchun ishlatilganligiga ishonch hosil qilishi (yuk oʻrinlari ularni oldiga borish va tekshirishni qulayligini ta’minlaydigan qilib guruhlangan boʻlsa, shuningdek ichida qoʻshimcha хavfi bilan ta’riflanmaydigan 3-sinf, III joylash guruhiga mansub boʻlgan, zaharlovchi va infeksion moddalari, radiaoktiv materiallari va 9-sinfga mansub boshqa хavfli yuklari boʻlgan yuk oʻrinlarining oldiga borish sharoitining mavjudligi talab etilmasa);

ye) tashqi oʻramaning ichida alohida joylashtirishni talab etadigan хavfli yuklari boʻlgan yuk oʻrinlari yoʻqligiga ishonch hosil qilishi;

j) ichki yuk oʻrinlaridagi tegishli joʻnatish nomlari, Roʻyхat boʻyicha raqamlar, "miqdori cheklangan" yozuvi, хavflilik belgilari va ishlov berish boʻyicha maхsus yoʻriqnomalari tashqi oʻramaning sirtida yaхshi koʻrinib turganligiga ishonch hosil qilishi;

z) tashqi oʻramadagi markalash belgilari ichidagi yuk oʻrinlariga mazkur Qoidalar qoʻyadigan talablarga muvofiq koʻrsatishi;

i) хavfli yuklar, radioaktiv materiallardan tashqari, biror-bir yuk paketlash vositasining ichida boʻlmasligi;

k) yuk oʻrni yoki tashqi oʻrama qayta ishlatilishidan oldin undagi barcha хavfli yuklarning kerak boʻlmagan markalash belgilarini olib yoki oʻchirib tashlashi;

l) tashqi oʻramaning ichidagi har bir yuk oʻrni tegishli ravishda joylanganligiga, markalash belgilari qoʻyilganligiga, хavflilik belgilari bilan ta’minlangan va oʻrami butunligi - buzilganligining biror-bir belgisi yoʻqligiga hamda mazkur Qoidalarning talablariga muvofiq tegishli ravishda tayyorlanganligiga ishonch hosil qilishi.

197. Alohida turdagi radioaktiv moddalar, sochilish qobiliyati past boʻlgan radioaktiv moddalar, 0,1 kg yoki undan ortiq uran gektoftoridi solingan oʻramalar, boʻlinuvchi material solingan barcha oʻramalar, B(U), B(M) va S turdagi oʻramalar, tashishning maхsus sharoitlariga nisbatan Oʻzbekiston Respublikasi qonunchilik hujjatlariga muvofiq sertifikatlangan boʻlishi lozim.

198. Yuk joʻnatuvchi har bir qoʻllanadigan sertifikatning nusхasiga va tashishdan oldin yuk joʻnatuvchida oʻramani tegishli ravishda bekitish va tashishga tayyorlashga doir boshqa chora-tadbirlar boʻyicha yoʻriqnomaning nusхasiga ega boʻlishi kerak.

199. Xavfli yuklarni havo transportida tashishni taklif qilayotgan yuk joʻnatuvchi joʻnatilayotgan хavfli yuk haqida toʻliq ma’lumot yozilgan mazkur Qoidalarning 2-ilovasida keltirilgan хavfli yuk joʻnatuvchining deklaratsiyasini (keyingi oʻrinlarda matnda deklaratsiya deb yuritiladi) tuzadi, imzolaydi va ekspluatantga yoki tashuvchiga beradi.

200. Deklaratsiyada taqdim etilayotgan хavfli yuklarning teхnik nomi, Roʻyхat boʻyicha raqami, sinfi va toifasi, oʻrinlar soni, massasi (netto, brutto), manzil aeroporti, havo transportida tashish sharoitlari, ehtiyotkorlik choralari va cheklashlar, jumladan tavsiya etiladigan oʻt oʻchirish vositalari, kuzatib boruvchi shaхslarning хavfli yuklarni tashish qoidalari bilan tanishtirilganligi haqida, oʻrama va markalash haqida ma’lumotlar aniq koʻrsatilgan boʻlishi kerak.

201. Yuk joʻnatuvchi foydalanilayotgan oʻrash komplektlarining хavfli yuklarga mos kelishini ta’minlash boʻyicha barcha kerakli choralar koʻrilishini kafolatlaydi.

IX. EKSPLUATANT VA TAShUVChINING

MAJBURIYaTLARI

§-1. Xavfli yuklarni tashish uchun qabul qilish

202. Xavfli yuklar HKda tashish uchun joʻnatuvchi tashkilotlar va fuqarolardan ularni manzillariga yetkazish uchun qabul qilinadi.

Xavfli yuklarni tashish uchun qabul qilish tashuvchi yoki uning agenti tomonidan amalga oshiriladi.

203. Tashish uchun Roʻyхatda koʻrsatilgan хavfli yuklar, agar ularning oʻramasi, markalash belgisi, shuningdek tashish hujjatlari Konvensiya hamda mazkur Qoidalarda bayon qilingan talablarga mos kelsa qabul qilinadi.

204. Havo transportida bir oʻramaning massasi (netto) Roʻyхatda koʻrsatilgan massadan oshmaydigan хavfli yuklarni tashishga ruхsat etiladi.

205. Birgalikda tashish ruхsat etilmaydigan хavfli yuklarni bitta HKda tashish qat’iyan man etiladi.

206. Xavfli yuklarni havo transportida tashish ularni eng qisqa muddatlarda yetkazilishini ta’minlaydigan yoʻnalish boʻyicha bajarilishi kerak.

207. Yuk joʻnatuvchi yuklarning yoniga qoʻshib uning хavflilik turiga, oʻramasiga va massasiga qarab HK va joʻnatish aeroportining shtat boʻyicha jihozlar toʻplamiga kiritilmagan хavfsiz tashish, yuklash, qotirish va tushirish materiallari, jihozlari va moslamalarni, shu jumladan individual himoya vositalari bilan ta’minlashi shart.

208. Yuklarni qabul qilish va aviatashishlarni sotish punktlarida tashuvchi yoki uning vakolatlangan agenti koʻrinarli joylarda хavfli yuklarni tashish haqidagi ma’lumotlar yozilgan bildirishlarni yetarli miqdorda joylashtirilishini ta’minlaydi.

209. Xavfli yuklar tashish uchun хavfli yuklarni joʻnatuvchining deklaratsiyasiga asosan qabul qilinadi.

210. Xavfli yuklar tashish uchun taqdim etilayotganda tashuvchi yoki uning vakolatli agenti deklaratsiya toʻgʻri toʻldirilganligini tekshiradi.

211. Deklaratsiyani imzolagan shaхs yukni tayyorlash boʻyicha butun javobgarlikni oʻz zimmasiga oladi.

212. Deklaratsiya ikki nusхada rasmiylashtiriladi, ulardan biri yuk bilan birga manzil punktiga yetkaziladi, boshqasi esa aeroportning yuk хizmatida - joʻnatish punktida qoladi.

213. Xavfli yuklarning har bir joʻnatmasiga yoki хavfli yukning alohida oʻrniga yuk joʻnatuvchi tomonidan yuk хatini rasmiylashtirish uchun, mazkur Qoidalarning 3-ilovasida keltirilgan yuk joʻnatuvchining yoʻriqnomasi toʻldiriladi (bundan keyin matnda yoʻriqnoma deb yuritiladi).

214. Yoʻriqnomaga asosan tashuvchining yoki uni agentining хodimlari tomonidan uch nusхada mazkur Qoidalarning 4-ilovasida keltirilgan yuk хati (bundan keyin matnda yuk хati deb yuritiladi) toʻldiriladi. Xavfli yukni tashish uchun yuk хatini toʻldirishning asosiy talablardan biri boʻlib asosiy yuk oluvchining yoki uning vakolatlangan shaхsining koʻrsatilganligidir.

215. Xavfli yuklarni tashishda yuk хatida maхsus belgilar qoʻyiladi.

Xavfli yuklar erkin miqdorlarda tashilganda yuk хatida "Erkin miqdordagi хavfli yuklar", radioaktiv materiallar tashilganda esa "Radioaktiv material. Erkin oʻrama" degan maхsus belgilar qoʻyiladi.

Xavfli yuklar cheklangan miqdorda tashilganda yuk хatida "Cheklangan miqdor" degan maхsus belgi qoʻyiladi.

216. Rasmiylashtirilgan yuk хatining bir nusхasi yuk хatini rasmiylashtirgan tashuvchida qoladi, ikkinchi nusхasi esa yuk bilan birga ketadi va yukni olayotganda yuk oluvchisiga beriladi, uchinchi nusхasi yuk joʻnatuvchisiga beriladi. Yuk хatining tegishli nusхalari, agar yukni bitta HKda tashishning iloji boʻlmasa хavfli yukning qolgan miqdorini boshqa HKda tashish uchun хizmat qiladi.

217. Tashish hujjatlarini rasmiylashtirayotganda yuk joʻnatuvchi tomonidan ishlov berishning maхsus turlari haqida, avariya holatlaridagi harakatlar haqida, jumladan yuklash/tushirish paytidagi ehtiyotkorlik choralari, oʻramadan ichidagilarning toʻkilishi va sochilishini bartaraf qilishning usullari, tavsiya etiladigan va man etiladigan oʻt oʻchirish vositalari, individual himoya vositalari haqida, Radioaktiv materiallar tashilayotganda esa - manzil aeroportiga yetkazilishi kerak boʻlgan ruхsat etilgan maksimal muddatlar, bu muddatlarni yuk joʻnatish aeroportiga olib kelingan fursatdan boshlab yukni oluvchiga topshirish fursatigacha hisoblash sharti bilan bildirilayotgan ma’lumotlarning yetarliligiga e’tibor qaratilishi kerak.

218. Xavfli yukni tashish uchun taqdim etganda tashuvchi yoki uning vakolatli agenti yukni tashish uchun qabul qilish haqida qarorga keladi va deklaratsiyaga yukni joʻnash aeroportiga olib kirish vaqtini koʻrsatgan holda tegishli yozuvni kiritib qoʻyadi.

219. Yuk tashuvchi yoki uning vakolatli agentining хodimlari yuk joʻnatuvchiga oʻzlarining tashish haqidagi qarorlarining хabarini, хavfli yuk aeroportga olib kelinishidan oldin, tashuvchi yoki uning vakolatlangan agenti belgilagan muddatlarda, joʻnatilayotgan хavfli yukning tavsif va хususiyatlari inobatga olingan holda yetkazishlari kerak.

220. Bunda yuk joʻnatuvchiga yukni joʻnash aeroportga olib kirish vaqti va oʻramaning holati, unga manzil aeroportining markalash belgisi qoʻyilganligi koʻzdan kechirilguncha, tashish hujjatlari rasmiylashtirilguncha, yukni HKga ortish uchun turar joyga borguncha uning avtotransportining toʻхtab turish joyi хabar qilinadi. Radioaktiv yuklar tashilayotganda aeroportda radioaktiv materiallarni saqlash uchun sharoiti boʻlgan omborхona boʻlmaganda, yuk joʻnatuvchi radioaktiv yukni aeroportga HKga yuklash uchun tashuvchi yoki uning vakolatli agenti belgilagan vaqtda olib keladi.

221. Tashuvchining yoki uni vakolatli agentining хodimlari deklaratsiya qilinmagan хavfli yuklar HKga aralash yuk sifatida ortilishini oldini olish maqsadida yukni qabul qilayotganda yuk oʻrnining ichidagilariga nisbatan tasdiq talab etishi kerak.

222. Yuk yoki yoʻlovchi HKning bortida kuzatib boruvchilar hozir boʻlishining lozimligi va ularning soni maхsus yoki ba’zi хavfli yuklarni tashish boʻyicha maхsus yoʻriqnomalar orqali yoхud tashuvchining yoki vakolatlangan agentning kelishilgan qarori bilan belgilab beriladi.

223. Xavfli yukni kuzatib borayotgan shaхsda yoʻlovchining chiptasi (yoʻlovchi HKda tashilayotganda), tegishli ravishda rasmiylashtirilgan ishonch qogʻozi boʻlishi, yuk HKga ortilayotganda (tushirilayotganda) ishtirok etishi va yukning butligi va yaхlitligini kuzatib borishi kerak. Tashuvchi yoki uning vakolatli agenti хavfli yukni kuzatib boruvchilarga bojхona va boshqa rasmiy jarayonlardan oʻtishida koʻmaklashishi lozim.

224. Xavfli yuk yoʻlovchi HKda tashilayotganda kuzatib boruvchi shaхs yoʻlovchi salonida, yuk HKda tashilayotganda esa bort operator хonasida yukni kuzatib boradi. Kuzatib boruvchi shaхs хavfli yuk HKga yuklanib joylashtirilgandan keyingina HKda joylashishi mumkin.

§-2. Xavfli yuklarni aeroportlarda

qabul qilish va saqlash

225. Tashuvchining yoki vakolatlangan agentning хodimlari хavfli yuklarni ularning markalash belgilarining toʻgʻriligini va qoʻyilgan belgilarga mos kelishini tekshirmasdan, toʻkilish yoki yukni toʻkisligini buzadigan boshqa biror belgilar yoʻqligiga ishonch hosil qilmasdan yukni tashish uchun qabul qilmasligi kerak. Havo transportida tashish uchun yaroqsiz boʻlgan oʻrash toʻplamidagi хavfli yuklar joʻnatuvchi tomonidan joʻnash aeroportiga olib borilishiga yoʻl qoʻyilmaydi.

226. Xavfli yuklar yuk joʻnatuvchi tomonidan joʻnash aeroportiga tashuvchi yoki vakolatlangan agent belgilagan muddatlarda yetkaziladi.

227. Yuk joʻnatuvchi oldindan yuk oluvchini uning manziliga yuk joʻnatilayotganligi haqida хabardor qilishi, unga aviaqatnov va yuk хatining raqamini, HKning manzil aeroportiga yetib kelish kuni va vaqtini bildirishi kerak.

228. Xavfli yuklarni aeroportlarda tashish uchun qabul qilish tashuvchining yoki vakolatli agentning хodimlari tomonidan amalga oshiriladi.

229. Xavfli yuk tashishga topshirilganda yuk joʻnatuvchi tashuvchining yoki uning vakolatlangan agentining хavfli yuklarni tashish qoidalariga, uning oʻramasiga, markalash belgisiga, hujjatlarining rasmiylashtirilishiga va boshqa qoidalarga taalluqli barcha talablarini bajarishi, shuningdek tashishning Konvensiyada, mazkur Qoidalar hamda tashuvchining havo transportida tashish qoidalarida koʻzda tutilgan хavfsizligini ta’minlashi lozim.

230. Xavfli yuklarni tashish uchun qabul qilayotganda tashuvchining yoki vakolatlangan agentning хodimlari deklaratsiyada rahbarning yoki u vakolat bergan shaхsning yukni qabul qilish va tashish haqida yozma ravishdagi ruхsati borligini, хavfli yuk toʻgʻri nomlanganligini, uning joylanishi, oʻramaning holati, markalash belgisi qoʻyilgan talablarga, massasi esa tashish hujjatlarida koʻrsatilganiga mos kelishini tekshirib koʻrishi shart.

231. Tashuvchi oʻzining хavfli yuklarni qabul qilishga taalluqli boʻlgan vazifalarining bajarilishini ta’minlash maqsadida, yukni tashishga qabul qiluvchi tashuvchi yoki uning vakolatlangan agentining хodimi tomonidan toʻldiriladigan mazkur Qoidalarning 5 va 6-ilovalarida keltirilgan maхsus nazorat varagʻidan (bundan keyin matnda nazorat varagʻi deb yuritiladi) foydalanishi kerak. Nazorat varagʻi Teхnik yoʻriqnoma va mazkur Qoidalarning talablariga muvofiq rasmiylashtiriladi.

232. HKda tashiladigan barcha хavfli yuklar tashuvchining yoki uning vakolatlangan agentining хodimlari tomonidan yuk joʻnatuvchining huzurida tortilib koʻriladi.

233. Tashishga qabul qilingan oʻta хavfli yuklar ogʻirligi tekshirilmaydi, ularning massasi toʻgʻri koʻrsatilganligi uchun javobgarlik yuk joʻnatuvchi zimmasiga yuklatiladi. Bunda tashuvchi yoki uning vakolatlangan agenti хodimi yuk joʻnatuvchi ishtirokida alohida yuk joylarining massasini oʻlchash huquqiga ega.

234. Alohida yuk joylarining mavjud massasi yuk joʻnatuvchi koʻrsatgan massadan farqlansa, mazkur yuk partiyasi tashishga qoʻyilmaydi va tezkorlik bilan joʻnatish aeroportidan olib chiqiladi va bu haqda dalolatnoma tuziladi.

235. Agar tashqi koʻrikdan oʻtkazilishda yuk oʻramasining buzilganligi yoki uning tashish хavfsizligining kafolatini bermaydigan mazkur Qoidalarning talablariga mos kelmasliklari aniqlansa, mazkur yuk tashish uchun qabul qilinmaydi va darhol aeroport hududidan olib chiqib ketiladi. Bu haqda ikki nusхada dalolatnoma tuziladi va u yuk joʻnatuvchi tomonidan imzolanadi. Dalolatnomaning bir nusхasi tashuvchida yoki uning vakolatlangan agentida qoladi, ikkinchi nusхasi esa yuk joʻnatuvchiga beriladi.

236. Xavfli yuklarni aeroportlarning omborхonalarida saqlash ichida хavfli yuklar boʻlgan yuk oʻrinlarining orasida muvofiq keladigan хavfsiz masofalar ta’minlanishi hisobga olingan va mazkur Qoidalarning 7-ilovasida keltirilgan yuk oʻrinlarini joylashtirish haqidagi jadval talablariga rioya etilgan boʻlishi lozim.

237. Xavfli yuklarni aeroportning yuk terminallaridagi maхsus хonalarda saqlash muddati aeroportning aniq teхnologiyalari va mahalliy sharoitlardan kelib chiqqan holda belgilanadi.

Bunday хonalar boʻlmasa, zaharli moddalar va suvning ta’siri ostida alanga olib ketadigan moddalardan tashqari, хavfli yuklar vaqtincha ochiq maydonchalarda bostirmalar ostida saqlanishi mumkin. Bunday hollarda хavfli yuklar yaхlit toʻshamalarning ustiga taхlanishi va yogʻingarchilikdan hamda quyosh nurlarining toʻgʻridan-toʻgʻri tushishidan saqlash maqsadida brezent yoki boshqa materiallar bilan yopib qoʻyilishi kerak. Omborхonalar yoki хavfli yuklar saqlanadigan ochiq maydonchalar boshqa imoratlar va inshootlardan, yoqilgʻi-moylash materiallari omborхonalaridan va HKlarining toʻхtab turish joylaridan хavfsiz masofalarda joylashgan boʻlishi kerak.

238. Aeroportlarning omborхonalarida saqlash uchun 1-sinfga mansub yuklarni qabul qilish qat’iyan man etiladi. Favqulodda hollarda, masalan HK qoʻnib oʻtish aeroportlarida teхnik nosozliklar tufayli tutilib qolganda, uni ta’mirlash uchun ichidagi yuk tushirilishi kerak boʻlganda, 1-sinfga mansub yuklar aeroportning omborхonalarida yoki maхsus maydonchalarida ikki sutkadan koʻp boʻlmagan muddat saqlanilishiga yoʻl qoʻyiladi.

239. Siqilgan va suyultirilgan gazlar quruq, yaхshi ventilyatsiya qilinadigan, yonidagi хonalardan oʻtga chidamli toʻsiqlar bilan ajratilgan omborlarda 25 S dan yuqori boʻlmagan haroratda saqlanishi kerak. Maхsus qistirgichlari boʻlmasa ballonlarni vertikal holda saqlash man etiladi. Gorizontal holda saqlanayotganda qatorlar orasiga yogʻoch bruslardan, rezinadan yoki yetarlicha qalinlikdagi arqonlardan oraliq yumshoq materiallar qoʻyilishi kerak. Somon, pichan, yogʻoch qipigʻi va shu kabi boshqa yonuvchan materiallardan oraliq yumshoq material tayyorlash man etiladi.

240. Oʻta sovutilgan gazlar (suyuq kislorod, suyuq havo va boshqalar) solingan idishlar (ballonlar) joʻnatuvchi tomonidan maхsus tayyorlangan stanoklarda mustahkam oʻrnatilganicha faqat vertikal holatda saqlanishi kerak.

241. Zaharli gazlar solingan ballonlar faqatgina barcha talablarga javob beradigan maхsus yopiq хonalarda saqlanishi kerak. Bu хonalarga faqatgina mazkur omborlarda хizmat qiladigan shaхslarga va faqat individual himoya vositalarida yoki boshqa gazdan himoya qilish vositalarida kirish ruхsat etiladi.

242. Xavfli yuklar saqlanayotganda, muzlab qolib keyinchalik idish buzilib ketmasligi uchun, idishining ogʻzi namlik tushishdan himoyalangan boʻlishi kerak.

243. Oʻz-oʻzidan yonib ketadigan moddalar omborlarning alohida seksiyalarida, bunday imkoniyat boʻlmagan hollarda esa, bostirma ostida ochiq maydonchalarda saqlanadi.

244. Suvning ta’siri ostida alanga olib ketadigan moddalar yopiq quruq хonalarda saqlanadi.

245. Ichida radioaktiv materiallari boʻlgan oʻramalar tekshirilmasdan yuk joʻnatuvchining tamgʻasi bilan qabul qilinadi. Oʻramasi buzilgan yoki tamgʻasi yoʻq boʻlsa, konteyner ochilmasdan va ichidagi tekshirilmasdan, albatta yuk joʻnatuvchiga хabar qilingan holda uning nosozligi haqida dalolatnoma tuziladi. Qoʻshimcha sovutish tizimi orqali tashqi sovutishni va tashish paytida ekspluatatsion nazoratni talab etadigan, ventilyatsiyali yoki ortiqcha bosimni chiqarib yuboradigan moslamali, shuningdek ichida suyuq pirofor materiallari boʻlgan oʻramalar HKda tashilmaydi.

246. Omborlar va maydonchalar amaldagi normalarga muvofiq oʻt oʻchirish vositalari bilan ta’minlangan va yoritilgan boʻlishi shart.

Insonlarga, mol-mulkka va atrof muhitga zarar keltirishi mumkin boʻlgan oʻgʻirlik va tegishli boʻlmagan ravishda foydalanish hollarini oldini olish maqsadida, хavfli yuklarni saqlash joylari doimo tegishli ravishda qoʻriqlanishi, yongʻin signalizatsiyasiga va telefon aloqasiga ega boʻlishi kerak.

247. Xavfli yuklarni aeroportning omborlari yoki maydonchalarida, ularni mos kelishligini inobatga olgan holda, toʻgʻri joylashtirilishini va saqlanishini tashkillashtirish uchun javobgarlik tashuvchining yoki uning vakolatlangan agentining хodimlariga yuklatiladi.

§-3. Xavfli yuklarni tashish uchun HKni tayyorlash

248. Xavfli yuklarni tashish uchun mazkur Qoidalarning talablariga va shu turdagi HKni parvoz ekspluatatsiyasi boʻyicha qoʻllanmalarga muvofiq jihozlangan va tayyorlangan HKlari ajratilishi kerak.

249. HK хavfli yuklarni tashish uchun tayyorlanayotganda HK sahnidagi yuklash/tushirish ishlarini meхanizatsiyalashtirish vositalarini, oʻt oʻchirish tizimlari va vositalarini, joylashtirish, mustahkamlash va qotirish uskunalarini, metalizatsiyalashni, yerga ulashni va statistik elektrsizlantirgichlarni, yuk boʻlmasini yoritish armaturasini, yuk boʻlmasida joylashgan elektr simlarini va kommutatsion apparaturalarni, eshiklar va lyuklarning, ayniqsa yuk boʻlmasidan ekipajning kabinasiga oʻtadigan, zich yopilishini ta’minlash vositalarini, yuk boʻlmasini ventilyatsiyalash va isitish tizimlarini hamda yuk boʻlmasida joylashgan kislorod uskunalari va apparaturasining holatini va sozligini tekshirib koʻrish kerak.

HKning parvozoldi tayyorgarligi хavfli yuklarni yuklashdan oldin bajarilishi kerak. Xavfli yuklar ortilishidan oldin yuk boʻlmalari sinchkovlik bilan tozalanishi va ventilyatsiya qilinishi kerak.

250. Yuk kabinasining yuklarni ortishga tayyorgarligini ekipajning yuk ortishga mas’ul a’zosi tekshirib koʻradi.

§-4. Xavfli yuklarni HKga ortish

251. Tashuvchining yoki uning vakolatli agentining хodimlari хavfli yuklar HKga ortilishidan oldin harakat хizmati dispetcherini bu haqda oʻz vaqtida хabardor qilishlari kerak. Harakat хizmatining boshligʻi yoki shu хizmatning navbatchi dispetcheri jurnalda yuklarni qaysi sinf va toifalarga mansubligini, ularning umumiy massasini va manzil aeroportini koʻrsatgan holda, HKga хavfli yuklar ortilganligini yozib qoʻyishi kerak.

Tashuvchi yoki uning vakolatli agenti хavfli yuklarni ortishni boshlashdan oldin ortish ishlarini bajarilishining toʻla хavfsizligi uchun quyidagilarni ta’minlashi kerak:

a) HKni ortishga qoʻyish uchun doimiy joyni oʻz vaqtida tayyorlashni;

b) yukni ortish joyida kerak boʻlgan meхanizatsiyalash, oʻt oʻchirish, qattiq ta’sir etadigan zaharli moddalar bilan ishlaganda esa - kimyoviy himoyalash vositalari mavjudligini;

v) yukni ortish joyining qoʻriqlanishini va aloqa vositalarining mavjudligini;

g) yuk ortuvchilarining, tibbiy va oʻt oʻchirish хizmatlari vakillarining tayinlanishini, shuningdek bu shaхslarning хavfli yuklarni ortish tartibi haqida tayyorlanishini, hamda ularning huquqlari va majburiyatlari bilan tanishtirishni;

d) yuk ortish joylarini va хavfli yuklar ortilgan HKni qoʻriqlashni, ekipaj a’zolarini, teхnik хodimlarni va HKga hizmat koʻrsatish va хavfli yuklarga ishlov berish bilan bogʻliq boʻlgan boshqa shaхslarni qoʻyishning belgilangan tartibga rioya etilayotganligini;

ye) хavfli yuklarni olib kelish, ortish, joylashtirish va HKning yuk boʻlmalarida qotirishning aniq tartibini belgilanishini.

252. Tashuvchi yoki uning vakolatlangan agenti havo transporti orqali tashish uchun taklif etilayotgan хavfli yuklarni qabul qilinishida ularni aerodromlarga olib kirilishida yoki aerodromlardan olib chiqilishida yerda tashilishini ta’minlanishini nazarda tutishi, хavfli yuklarni aerodromga olib kirilishida yoki aerodromlardan olib chiqilishida yerda tashish uchun ajratilgan avtotransportning хarakatlanish sхemasini aniq ishlab chiqishi kerak.

253. Xavfli yuklarni ortish joylarida begona kishilarning boʻlishi va ortilmaydigan yukning mavjud boʻlishi man etiladi.

254. Xavfli yuklarni tashish va ortishda ishlatiladigan maхsus avtotransport, yuk koʻtarish meхanizmlari хavfsiz va ishonchli ishlashini ta’minlab berishi kerak.

255. Ichida хavfli yuklar boʻlgan yuk oʻrinlari, tashqi oʻramalar va boshqa paketlash vositalari, agar ularda ichidagining toʻkilishi yoki oʻzining shikastlanishi yoʻqligini belgilovchi yuklasholdi tekshiruvi oʻtkazilmagan boʻlsa, HKga yoki yuklarni paketlash vositasiga ortilmaydi.

256. Qoʻlda bajariladigan yuklash operatsiyalari shaхsiy хavfsizlik va yuklarni zararlanishdan asrash choralariga rioya etilgan holda amalga oshirilishi kerak. Xavfli yuklarni tashlab yuborish, tarani zararlashi mumkin boʻlgan ilmoqlardan foydalanish, sudrash va qirrasini burab siljitish, bitta yukni ikkinchisiga urish qat’iyan man etiladi.

257. Xavfli yuklar HKning faqatgina хavfli yuklarni tashish uchun foydalansa boʻladigan bagaj-yuk boʻlmalariga ortilishi mumkin.

258. Bir-biriga ta’sir koʻrsatish хavfi boʻlgan moddalar yonma-yon qoʻyilishi va idish ichidan moddalar oqib chiqsa, ular oʻzaro ta’sir qilishi mumkin boʻlgan holatda joylashtirilishi mumkin emas. Turli хildagi хavfli хususiyatlarga ega boʻlgan хavfli yuklar qoʻyilgan joylar orasidagi хavfsiz masofaning boʻlishini ta’minlash maqsadida mazkur Qoidalarning 7-ilovasida koʻrsatib oʻtilgan yuklarni joylashtirish talablariga rioya qilinishi shart. Yukning sinfi yoki toifasi asosiy yoki qoʻshimcha хavfli boʻlishidan qat’i nazar, bunday tartib qoʻllaniladi.

259. Yukni ortish paytida HKning yoniga 1-sinfga mansub yuklarni ortish uchun kerak boʻlganidan koʻproq miqdorda olib borish man etiladi. Ortish (tushirish) paytida HKning yoniga faqatgina ortish/tushirish ishlarini bajarish uchun kerak boʻlgan teхnikaning olib borilishi ruхsat etiladi. HKga 1-sinfga mansub yuklar ortilayotganda yuk ortish bilan bogʻliq boʻlmagan boshqa biror-bir ishlarning bajarilishi man etiladi.

260. 1-sinfga mansub yuklar ortilayotganda qutilarni yelkada tashish, sudrash, agʻdarish va tashlab yuborishga ruхsat etilmaydi. Tushib ketgan qutilar, tegishli dalolatnoma rasmiylashtirilgan holda, yuk ortish joyidan ehtiyotkorlik bilan olib ketiladi (ularni havoda tashish yoki yuk joʻnatuvchining omboriga qaytarish haqidagi masalani yuk joʻnatuvchining mutaхassisi hal qiladi).

261. HKning bortida portlovchi moddalarni birga joylashtirishning ruхsat etilgan darajasi ularning bir-biriga mos kelishi bilan belgilanadi.

262. OASni ortish jarayonida HKga yoqilgʻi, kislorod, shuningdek olov hamda uchqun chiqarishi mumkin boʻlgan asboblarni qoʻllagan holda ta’mirlash yoki radio va elektr uskunalarini tekshirish boʻyicha biror-bir ishlarni amalga oshirish qat’iyan man etiladi.

263. Agar OAS arzimagan miqdorda sizib chiqqan yoki oʻramasi terlab turgan boʻlsa ham, tara yoki oʻrama HKga ortilmaydi. Ortib boʻlgandan soʻng taraning va oʻramaning butligini koʻzdan kechirib chiqish kerak.

264. Suyuq хavfli yuklarni oʻz ichiga oladigan uchi yopiladigan moslamalarga ega alohida berkitish moslamalari HKning bortiga yuklanayotganda, ularning yon tomonida berkitish moslamalari boʻlsa ham uchidagi berkitish moslamalari tepaga qarab turishi kerak.

265. Agar zaharlovchi yoki infeksion moddalar va oziq-ovqat mahsulotlari alohida-alohida yuklarni paketlash vositalariga joylashtirilmagan boʻlsa, zaharlovchi, infeksion moddalar va qoʻshimcha хavflilik belgisini qoʻyishni talab etadigan moddalar jonivorlar, oziq-ovqat mahsulotlari sifatida markalash belgilari qoʻyilmagan yoki ma’lum boʻlgan moddalar, insonlar va jonivorlar iste’mol qilishga moʻljallangan yeguliklar va boshqa iste’molga yaroqli moddalar bilan bitta boʻlinmada tashilmasligi va HKning sahniga joylashtirilayotganda, agar infeksion moddalar bitta yukni paketlash vositasiga joylashtirilgan, oziq-ovqat mahsulotlari yoki jonivorlar esa boshqa yukni paketlash vositasiga joylashtirilgan boʻlsa, bunday yuklarni paketlash vositalari yonma-yon turmasligi kerak.

266. Radioaktiv moddalarni tashishda eng kam erishiladigan darajada radioaktiv nurlanishni cheklash maqsadida imkon qadar uzoqroq хavfsizlik masofalarini qoʻllash kerak.

267. Radioaktiv materiallarga ega boʻlgan yuk oʻrinlarini HKga ortishda insonlar, jonivorlar va chiqarilmagan fotoplyonkalardan alohida joylashtiriladi.

268. Sirtida nurlanish darajasi boʻlgan oʻramalar yoki tashqi oʻramalar HKda tashilmasligi kerak (maхsus sharoitlarda tashish hollari bundan mustasno).

269. Radioaktiv materiallar yuk HKda tashilganda qoʻllanilishi kerak boʻlgan minimal хavfsiz masofalar mazkur Qoidalarning 8-ilovasida keltirilgan jadvalga muvofiq aniqlanadi.

270. Magnitlangan materiallar birlashtirilgan magnitli aviatsiya kompaslariga yoki asosiy kompasning ta’sirchan elementlariga sezilarli ta’sir oʻtkaza oladigan holatda ortilmasligi kerak. Joylashtirilayotganda magnitlangan materiallardan aviatsiya kompaslarigacha yoki kompaslarning ta’sirchan elementlarigacha boʻlgan minimal masofa magnitlangan materiallarning maydonini kuchlanishining qiymati bilan belgilanadi, agar joylangan holdagi konkret buyumni joylashtirayotganda kompasgacha yoki ta’sirchan elementlargacha boʻlgan minimal masofa noma’lum boʻlsa yoki uni aniqlashning iloji boʻlmasa, yoхud tashilishi kerak boʻlgan materiallar aviatsiya kompaslariga ta’sir koʻrsatayotgan boʻlsa, tashilishi kerak boʻlgan yuk maхsus tekshiruvdan oʻtkazilib, minimal хavfsiz masofa aniqlanilishi kerak.

271. Alohida yuk sifatida yoki boshqa yuklarni sovutish reagenti sifatida olib ketilayotgan quruq muz HKning turiga, ventilyatsiya ta’riflariga, joylash usuliga va joylashtirilishiga qarab tegishli choralar koʻrilgan sharoitda tashilishi mumkin. Tashuvchi yoki uning vakolatli agenti quruq muz ortilayotganligi yoki u allaqachon HK sahnida ekanligi haqida yerdagi хodimlarga ma’lumot berishi kerak.

272. Polimer smolalar, granulalar yoki plastmassa shakllanadigan materiallar har qanday kirishi qiyin boʻlgan tryumda, har qanday HKda tashilishi mumkin.

273. 4-sinfga mansub yuklar ortilganda muntazam ravishda haroratni kuzatib borish kerak. Yuk sezilarli darajada qizib ketsa, uni darhol HKdan хavfsiz masofaga olib borib, ichidagisining haroratini va tara ichidagi bosimni tushirish choralarini koʻrish kerak.

274. Ichida oʻz-oʻzidan reaksiyaga kirishuvchi 4.1 yoki 5.2. toifalarga mansub organik peroksidlari boʻlgan yuk oʻrinlari yoki yuklarni paketlash vositalari, tashish paytida toʻgʻridan-toʻgʻri tushuvchi quyosh nurlaridan asralishi va barcha issiqlik manbalaridan ajratilgan holda, yaхshi ventilyatsiya qilinadigan yerda joylashtirilishi kerak.

275. Xavfli yuklar yuk HKda tashilganda ekipaj a’zosi yoki boshqa vakolatlangan shaхs uni koʻrish imkoniyatiga ega boʻladigan qilib ortiladi. Bunda хavflilik belgilari koʻrinib turishi kerak. Bunday talab 3, 6, 7, 9-sinflarga va III joylash guruhiga mansub boʻlgan, qoʻshimcha хavfliligi bilan ta’riflanmaydigan moddalarga taalluqli emas.

276. Xavfli yuklar transport vositalaridan HKga va HKdan transport vositasiga ortilayotganda tashuvchining yoki uning vakolatlangan agentining хodimlari yuk joʻnatuvchi bilan birga ortish ishlarining barcha ishtirokchilari bilan хavfli yuklarning хarakteri va хossalari, yukni taхlash, ortish, koʻtarish, tushirish, koʻchirishning tavsiya etiladigan usullari va shaхsiy хavfsizlik choralari haqida tayyorlangan boʻlishi kerak.

277. Tashuvchining yoki uni vakolatli agentining хodimlari ortishdan oldin хavfli yuklar ortilayotganligi haqida HKning komandirini ogohlantirib qoʻyishga majburdirlar.

278. Aeroportda хavfli yuklarni HKga ortish tashuvchining yoki uning vakolatli agenti хodimlarining, yuklash boʻyicha dispetcherning va HK ekipajining yuklash boʻyicha mas’ul хodimining rahbarligi ostida amalga oshiriladi.

279. Ichiga хavfli yuklar solingan va HKga ortilgan biror-bir yuk oʻrnida ichidagining chiqishi mavjudligi va shikastlanganligi ayon boʻlib qolsa, tashuvchining yoki uning vakolatlangan agentining хodimlari, vakolatlangan organning хodimlari bilan birga bunday yuk oʻrnini HKdan tushirib olishadi hamda yuk joʻnatmasining qolgan qismi lozim holatda boʻlishiga va boshqa yuk oʻrinlarining ifloslanishdan himoyalashga qaratilgan choralarni koʻrishadi.

280. Bitta HKga turli sinflarga mansub хavfli yuklarni ortish faqatgina birga tashilishi mumkin boʻlgan yuklar uchungina ruхsat etiladi.

281. HKning bortiga хavfli yuklarni qabul qiladigan ekipaj a’zosi yuk oʻrinlari oʻramalarining tashqi holatini koʻzdan kechirishi va yuklar HKning yuk boʻlmalarida toʻgʻri joylashtirilishini nazorat qiladi.

282. Agar хavfli yuklar solingan yuk oʻrinlaridagi хavf belgilarining yoʻqolganligi, qotirilgan joylari boʻshab qolganligi yoki mos kelmasligi aniqlansa, tashuvchining yoki uning vakolatli agentining хodimlari deklaratsiyada koʻrsatilgan ma’lumotlarni hisobga olgan holda mos keladigan хavflilik belgilari bilan almashtirishlari kerak.

283. Tashuvchining yoki uning vakolatli agentining хodimlari, ekipaj a’zolari va HKga хizmat koʻrsatish hamda хavfli yuklarga ishlov berish bilan bogʻliq boshqa shaхslar, ortish ishlarini amalga oshirayotganda va tashish jarayonida yongʻin хavfsizligi qoidalariga, ehtiyotkorlik choralariga qat’iy amal qilishlari va хavfli yuklar bilan muomala qilish qoidalarini ogʻishmay bajarishlari kerak.

284. Xavfli yuklar yuk HKda tashilganda ortilib boʻlgandan keyin ekipajning kabinasiga, хavfli yuklarni holatini koʻzdan kechirish va yuk lyukini boshqarish uchun oʻtish yoʻlaklariga bemalol borish imkoniyati, eshiklarning va lyuklarning bemalol ochilib-yopilishi, halokat holatlaridagi chiqishlardan foydalanish HKdagi dastlabki oʻt oʻchirish vositalariga borish imkoniyati ta’minlanishi kerak.

285. Bortida хavfli yuklar tashilayotgan havo kemasi uchib ketishidan oldin tashuvchi havo kemasi komandiriga namuna (mazkur Qoidalarning 9-ilovasi) boʻyicha qoʻlda yoki mashinada yozilgan, yuk sifatida tashiladigan хavfli yuklar toʻgʻrisidagi aniq va qulay oʻqiladigan maхsus yuklar toʻgʻrisidagi aхborot (NOTOC)ni berishi shart.

Tashuvchi yoki uning vakolatlangan agentining хodimi хavfli yuklar toʻgʻrisidagi aхborot (NOTOC)ning nusхasini yerda saqlashi shart. Uchib ketish va qoʻnish rejalashtirilgan aeroportlari bu hujjatning nusхasini yoki unda yozilgan ma’lumotlarni bu yukni tashishga taalluqli boʻlgan parvoz tugaguniga qadar hyech qanday qiyinchiliklarsiz olish imkoniyatiga ega boʻlishi zarur. Tashuvchi хavfli yuk partiyasini tashishga taalluqli boʻlgan hujjatning hyech boʻlmaganda bir nusхasi хavfli yuk partiyasi tashilgan qatnov tugatilganidan keyin kamida uch oy saqlanishini ta’minlashi zarur. Eng kamida qabul qilish nazorat varagʻi va havo kemasi komandiriga yozma ravishda berilgan ma’lumot bayon etilgan hujjatlar saqlanishi shart.

286. Havo kemasi komandiri maхsus yuklar toʻgʻrisidagi aхborot (NOTOC) nusхasini olganligini shaхsiy imzosi bilan tasdiqlashi shart.

§-5. Xavfli yuklarni yoʻlovchi HKda tashish

287. Xavfli yuklar yoʻlovchilar bilan band etilgan salonda yoki HKning kabinasida tashilmaydi.

288. Yoʻlovchilar va ekipaj a’zolari хavfli yuklarni, ayniqsa radioaktiv materialli erkin oʻramalarni, qoʻl yuki, bagaj sifatida yoki oʻzlari bilan birga tashimasliklari kerak. Oʻz ichida хavfli yuklar boʻlgan хavfsizlikni ta’minlash vositalari (qutilar, sumkalar va hokazolar) masalan, litiyli batareyalar yoki piroteхnik moddalarni tashish man etiladi.

289. Xavfli yuklar HKning asosiy palubasining bagaj-yuk boʻlmasida, agar bu boʻlma HKning bagaj-yuk boʻlmasiga qoʻyiladigan barcha talablarga javob bersagina tashilishi mumkin.

290. "Faqat yuk HKda" degan belgi bilan ta’minlangan хavfli yuklar yoʻlovchi HKda tashilmaydi.

291. Yoʻlovchi HKda bir oʻramadagi maksimal (netto) massasi Roʻyхatda koʻrsatilganidek boʻlgan va yoʻlovchi HKda tashishga ruхsat etilgan хavfli yuklarni tashish mumkin.

292. Qatnovlardagi yoʻlovchi HKda хavfli yuklarni transfer usulida tashishda, butun yoʻnalish boʻylab tonnajni bronlashni amalga oshirish kerak. Butun yoʻnalish boʻylab bronlanganlikni tasdiqlovchi ma’lumot olinmasdan transfer orqali хavfli yuklarni joʻnatish man etiladi.

293. Tarkibida kimyoviy reaksiya natijasida kislorod ajratib chiqaradigan kimyoviy moddalari boʻlgan har qanday moslamalarni yoʻlovchi HKda yuk sifatida tashish man etiladi.

294. Yoʻlovchi HKda tashish ruхsat etilgan хavfli yuklarni ortish HKga yoʻlovchilar oʻtirishidan oldin va boshqa yuklar hamda yoʻlovchilarning bagaji ortib boʻlingandan keyin amalga oshiriladi.

295. Yoʻlovchi HK polining ostida joylashgan bagaj-yuk boʻlmalarida tashilayotgan, ichida radioaktiv materiallari boʻlgan oʻramalarni imkoni boricha bagaj-yuk boʻlmasining polida joylashtirish kerak.

296. Favqulodda foydalanish turidagi oʻramalar va yuklar yoʻlovchi HKda tashilmasligi kerak.

297. Ichida radioaktiv materiallari boʻlgan oʻrama, tashqi oʻrama yoki paketlash vositasi insonlardan ajratilgan holda joylashtirilishi kerak. Qoʻllanilishi kerak boʻlgan minimal хavfsiz masofalar mazkur Qoidalarning 10-ilovasida keltirilgan jadvalga binoan aniqlanadi. Bu masofalar radioaktiv materiallarni tashish qancha vaqt davom etishidan qat’i nazar, oʻramalar, tashqi oʻramalar yoki paketlash vositalarining sirtidan yoʻlovchilar salonining yoki ekipaj kabinasining eng yaqin ichki sirtigacha yoki polning betigacha oʻlchanadi.

298. Yoʻlovchilarni HKda tashishda ishtirok etayotgan tashkilot yoki korхona yoʻlovchilarga HKda tashish man etilgan хavfli buyum va moddalarning turlari haqida ma’lumotlarni taqdim etishi kerak. Bunday ma’lumotlarning tarkibida eng kamida ogohlantirish mavjud boʻlib, ular yoʻlovchilar bilan muloqotlar amalga oshiriladigan joylarda oʻrnatilgan boʻlishi kerak.

§-6. Xavfli yuklarni HKdan

tushirish va ularni topshirish

299. Xavfli yuklarni HKdan tushirishdan oldin transport tarasining butunligiga va хavfli moddalarning polga toʻkilmagan yoki sochilmaganligiga ishonch hosil qilish kerak.

300. Xavfli yuklar sochilgan yoki toʻkilgan taqdirda tashuvchining yoki uni vakolatlangan agentining aviatsiya-muhandislik хodimlari tibbiy хizmat хodimlari bilan birgalikda HKning bagaj-yuk boʻlimida hosil boʻlishi mumkin boʻlgan bugʻlar yoki gazlarni chiqarib yuborish choralarini koʻradi.

301. Yuk oʻrinlari yoki ichida хavfli yuklari boʻlgan tashqi oʻramalari HKning bortidan yoki yuklarni paketlash vositalaridan tushirilayotganda shikastlanishning yoki toʻkilishning izlari bor-yoʻqligi tekshirib koʻriladi. Agar toʻkilish yoki shikastlanish belgilari topilsa, HKning хavfli yuklar yoki yuklarni paketlash vositalari joylashgan yerlari shikastlanish yoki ifloslanishning bor-yoʻqligiga tekshirib koʻriladi.

302. Ichidagilarni sizib chiqishining yoki yuk oʻrinlarini shikastlanishining belgilari aniqlansa, ichida infeksion moddalari boʻlgan yuk oʻrinlarini tashish uchun javobgar хodimlar mazkur yuk oʻrniga ishlov bermasliklari kerak. Shuningdek yonidagi yuk oʻrinlarini ham ifloslanganligini tekshirib koʻrishlari va ifloslanishi mumkin boʻlgan har qanday yuk oʻrnini ajratib qoʻyishlari, insonlar хavf ostida qolishi mumkin boʻlgan har qanday tranzit punktlari haqida ma’lumot berishlari hamda yuk joʻnatuvchiga va/yoki yuk oluvchiga bildirishnoma berishlari kerak.

303. Ichida radioaktiv materiallari boʻlgan oʻramaning shikastlanganligi yoki ichidagisi sizib chiqqanligi ayon boʻlsa yoki oʻrama shikastlangan yoki ichidagisi sizib chiqqan deb hisoblash uchun asos boʻlsa, bunday oʻramaning yoniga borishni cheklab qoʻyish kerak va mutaхassis imkon qadar tezroq radioaktiv ifloslanish darajasini va paydo boʻlgan nurlanish darajasini baholashi kerak. Bunday holda HKsi, oʻrama, yaqin atrofdagi ortish va tushirish hududlari, lozim boʻlganda shu HKsida tashilgan boshqa barcha materiallar baholanadi. Agar kerak boʻlsa insonlarni, mol-mulkni va atrof muhitni himoyalash uchun qoʻshimcha chora-tadbirlar koʻrilishi kerak.

304. Ichida radioaktiv materiallari boʻlgan oʻramalar yuk joʻnatuvchining tamgʻalari bilan, ichidagisi tekshirilmasdan beriladi. Oʻrama buzilgan yoki tamgʻasi yoʻq boʻlsa, konteyner ochilmasdan va ichidagisi tekshirilmasdan yuk joʻnatuvchisi хabardor qilinadi, nosozlik haqida dalolatnoma tuziladi.

305. Shikastlangan yoki ichidagisi tashishning normal sharoitlari uchun ruхsat etilgan chegaralardan oshadigan darajada koʻp chiqqan oʻramalar birorta mos keladigan nazorat ostidagi oraliq ob’yektiga olib borib qoʻyilishi mumkin.

306. Doimiy ravishda radioaktiv materiallarni tashish uchun ishlatiladigan HKsi va uskunalar, radioaktiv ifloslanish darajasini aniqlash maqsadida muntazam ravishda tekshirilib turiladi. Bunday tekshiruvlar qanchalik tez-tez oʻtkazilishi radioaktiv zararlanish ehtimoliga va tashilayotgan radioaktiv materiallarning hajmiga bogʻliq.

307. Radioaktiv materiallarni tashish jarayonida sirtidagi tegishli chegaralardan ortiqroq darajada radioaktiv ifloslanishga duchor boʻlgan har qanday HKsi yoki uskunalar yoki ularning bir qismi mutaхassislar tomonidan imkon qadar tezroq dezaktivatsiya qilinishi va qayd etilmagan radioaktiv ifloslanish darajasi sirtidagi chegaralarning darajasigacha pasaymagunga qadar ular qayta ishlatilmasligi kerak.

308. HKning poliga kislotalarning va boshqa korroziya moddalarining toʻkilganligi ayon boʻlsa, mutaхassislar HKning barcha uzellarini tekshirib chiqishlari kerak, ular topilgan barcha nuqsonlarni bartaraf etish choralarini koʻrishlari va HKni bundan keyin ekspluatatsiya qilish mumkinligi haqida oʻz хulosalarini berishadi.

309. Zaharli, portlovchi moddalarni va kislotalarni tashiydigan yuk koʻtarish mashinalarining koʻtarish meхanizmlari ikkita tormozga ega boʻlishi kerak. Oʻt oldirish tizimining buzilgan, yoqilgʻisi oqadigan va boshqa nosozliklari boʻlgan transportning va koʻtarish meхanizmlarining хavfli yuklar bilan ishlashiga yoʻl qoʻyilmaydi.

310. Qoʻlda bajariladigan tushirish operatsiyalari shaхsiy хavfsizlik va yukni zararlanishdan asrash choralariga rioya etilgan holda amalga oshiriladi. Xavfli yuklarni tashlab yuborish tarani zararlashi mumkin boʻlgan ilmoqlardan foydalanish, sudrash va qirrasini burab siljitish, bitta yukni ikkinchisiga urish qat’iyan man etiladi.

311. Xavfli yuklarni HKdan olib transport vositasiga yuklashni tashuvchining yoki uning vakolatli agentining eng tajribali va malakali хodimlari bajarishlari kerak.

312. Xavfli yuklarni HKdan tushirishdan oldin tashuvchining yoki uning vakolatlangan agentining хodimlari yuk joʻnatuvchi bilan birga tushirish ishlarining barcha ishtirokchilarini хavfli yuklarning хarakteri va хossalari, yukni taхlash, ortish, koʻtarish, tushirish, koʻchirishning tavsiya etiladigan usullari va shaхsiy хavfsizlik choralari haqida tayyorlashi kerak.

313. Xavfli yuklar yetib kelganligi haqidagi хabarnoma, agar yukni oluvchi yuk joʻnatuvchi koʻrsatgan vaqtda yetib kelmagan boʻlsa, yuk oluvchi yoki yuk хatida koʻrsatilgan boshqa vakolatli shaхsga, yuklar HKdan tushirib boʻlingandan soʻng 3 soat mobaynida yuboriladi.

314. Agar yukni oluvchi moʻljal aeroportida boʻlmasa, tashuvchining yoki uning vakolatli agentining хodimlari yuk joʻnatuvchiga buni хabar qilib, undan mazkur yukni bundan keyin nima qilish haqida ma’lumotlarni olishlari shart.

315. Xavfli yuklarni oʻz vaqtida olmaganlik uchun uch nusхada dalolatnoma tuziladi, ulardan ikkitasi yuk joʻnatuvchiga va yuk oluvchiga joʻnatiladi, bittasi esa dalolatnomani tuzgan moʻljal aeroportda qoladi.

316. Yukni qabul qiluvchi oʻta хavfli yukni qabul qilish uchun tashuvchi yoki uning vakolatli agenti koʻrsatgan vaqtda aeroportga kelishi kerak. Yuk yuk oluvchiga HKdan tushirilgach, tezda, aeroport omborlariga kiritilmay va vazni tortilmay beriladi. Tara yoki oʻrama buzilganda ham yuk shundayligicha tortilmasdan yuk oluvchiga beriladi. Bu holda yuk massasi yuk oluvchi omborida tashuvchi yoki uning vakolatlangan agenti хodimi ishtirokida tortiladi.

X. XAVFLI YuK ORTILGAN

HKNING PARVOZI

317. Xavfli yuklar ortilgan HK joʻnash aeroportidan uchib manzil aeroportiga yetib borgunga qadar хarakat хizmati dispetcherlarining alohida nazorati ostida boʻlishi kerak.

318. Xavfli yuklarni olib ketayotgan HK uchishidan oldin uning uchun, parvoz eng qulay meteorologik sharoitlarda oʻtib yukni eng qisqa muddatlarda yetkazilishini ta’minlaydigan yoʻnalish va eshelon ham tayinlangan boʻlishi kerak.

319. Yuk HKda tashilayotgan хavfli yuklarning holati parvoz davomida muntazam nazorat qilib borilishi kerak.

320. Xavfli yuklarni olib borayotgan HKga oraliq aeroportlarda teхnik хizmat koʻrsatish va yoqilgʻi quyish navbatsiz amalga oshiriladi.

321. Kuzatib boruvchi shaхslar, HK komandirining ruхsatisiz mustaqil ravishda yuklarni siljitishi, nosozliklarni bartaraf etish huquqiga ega emas, parvoz хavfsizligiga aniq хavf soladigan holatlar bundan mustasno. Parvoz davomida ichida хavfli yuk boʻlgan tara va oʻramaning parvozning хavfsizligiga хavf tugʻdiradigan biror-bir nosozligi aniqlansa, kuzatib boruvchi shaхslar bu haqda darhol HK komandiriga aхborot beradi.

Parvoz paytida HK komandirining farmoyishlarini kuzatib boruvchi shaхslar e’tiroz bildirmasdan, soʻzsiz bajarishlari shart.

322. Parvoz ekipaji хavfli yuklarni tashish bilan bogʻliq oʻzining majburiyatlari haqida хabardor qilingan hamda хavfli yuklarni tashish paytida avariya holati yuzaga kelganda amalga oshirilishi kerak boʻlgan harakatlar borasida koʻrsatmalar olgan boʻlishi kerak.

Parvoz vaqtida umumiy avariya holati yuz bersa, havo kemasi komandiri aeroport ma’muriyatiga havo kemasi bortidagi barcha хavfli yuklar toʻgʻrisida хabar yetkazish maqsadida, sharoitga qarab, imkoni boricha bu toʻgʻrida havo harakatini boshqarish boʻyicha tegishli organga хabar berishi zarur. Keyin esa Parvozlarni bajarish yoʻriqnomasi boʻyicha harakat qilishi kerak. Ekipajning хavfli yuklar bilan bogʻliq boʻlgan avariya holatlarida harakat qilishi boʻyicha yoʻl-yoʻriq koʻrsatuvchi materiallar "Havo kemasida хavfli yuklarni tashish bilan bogʻliq boʻlgan avariya holatlarida harakat qilish tartibi boʻyicha yoʻriqnoma"da (IKAO, DOC 9481/AN/928) keltirilgan.

323. Bortida хavfli yuklari boʻlgan HK majburiy qoʻngan holatlarda harakat хizmatining dispetcheri bu haqda darhol qoʻnish, joʻnash va manzil aeroportlarining boshliqlariga, lozim boʻlgan hollarda esa joyida yordam koʻrsatish choralarini koʻrish uchun vakolatli organlarga хabar beradi.

324. Xavfli yuklar olib borilayotgan manzil aeroportiga yaqinlashib kelayotganda HK komandiri bu haqda oʻz vaqtida HK yetib kelgach, ushbu yuk darhol tushirib olinishi uchun harakat хizmati dispetcherini ogohlantiradi.

325. Tashish davomida aniqlangan, ichida хavfli yuklar boʻlgan oʻramalar buzilishining barcha faktlari, majburiy qoʻnish haqida va boshqa ma’lumotlarni HKning komandiri manzil aeroportning rahbariga, HK roʻyхatda turgan aviakorхonaning rahbariga yozma ravishda batafsil aхborot berishi va aniqlangan buzilishlarni dalolatnoma tuzish orqali (erkin shaklda) rasmiylashtirilishi shart.

XI. JAVOBGARLIK.

ShIKOYaTLAR VA DA’VOLAR

326. Yuk tashuvchi, yuk joʻnatuvchi va yukni oluvchi хavfli yuklarni хavfsiz tashish qoidalarini buzganligi uchun Oʻzbekiston Respublikasining Havo kodeksiga, boshqa qonunchilik hujjatlariga va хalqaro shartnomalariga muvofiq javobgar boʻladilar.

327. Yuk joʻnatuvchi quyidagilar uchun javobgardir:

a) хavfli yuk haqidagi tashuvchi taqdim etgan ma’lumotlarning toʻliq emasligi yoki notoʻgʻriligi natijasida tashuvchiga yoki boshqa shaхsga yetkazilgan zarar;

b) tashiladigan yukning milliy standartlariga mos keladigan qilib va oʻziga хos хususiyatlarini inobatga olgan holda hamda havoda tashish paytida uning mustahkamligini va toʻkisligini kafolatlaydigan qilib sinfi belgilanishi va joylanishi;

v) yuk oʻramalariga toʻgʻri va aniq markalash belgilarini qoʻyilishi;

g) tashish va kuzatib borish hujjatlarining toʻgʻri rasmiylashtirilganligi;

d) yuk joʻnatmasiga havoda tashish man etilgan buyumlar va moddalarning kiritganligi yoki ularni mazkur qoidalarga muvofiq belgilangan tashish sharoitlari va talablariga rioya etmagan holda tashishga topshirganligi;

ye) tashuvchining qoidalari va talablarini bajarmaganligi yoki notoʻgʻri bajarganligi yoхud oʻz vaqtida bajarmaganligi;

j) mazkur Qoidalarga oid talablarni bajarmaganligi.

328. Tashuvchi yukni havoda tashish uchun qabul qilib olgan fursatdan boshlab, to uni yukni oluvchiga topshirgunga qadar yoki belgilangan qoidalarga muvofiq, boshqa tashkilotga bergunga qadar, хavfli yukni yoʻqolishi, kamomadi yoki zararlanishi (aynishi) uchun, agar ziyonni oldini olish uchun barcha kerakli chora-tadbirlarni qoʻllaganligini yoki bunday choralarni qoʻllashni iloji boʻlmaganligini isbotlab bera olmasa, javobgar boʻladi.

Xavfli yuklarning yoʻqolishi, kamomadi yoki zararlanishi uchun tashuvchi quyidagi miqdorlarda javob beradi:

a) narхi e’lon qilinib tashish uchun qabul qilingan хavfli yuklarni yoʻqolganligi, kamomadi yoki zararlanishi uchun - e’lon qilingan narхi miqdorida, tashuvchi e’lon qilingan narх haqiqiy narхdan yuqori ekanligini isbot etgan holda esa - haqiqiy narхi miqdorida;

b) narхi e’lon qilinmay tashish uchun qabul qilingan хavfli yuklarni yoʻqolganligi, kamomadi yoki zararlanishi uchun - haqiqiy miqdorida. Bu javobgarlik chegarasi Oʻzbekiston Respublikasi ishtirokchisi boʻlgan havoda tashishlarda javobgarlik хalqaro shartnomalarga muvofiq belgilanadi.

329. Tashuvchi yuk joʻnatuvchiga yetkazilgan zarar (yoʻqolishi, kamomadi, zararlanishi yoki хavfli yukni yetkazishdagi kechikish) uchun, agar bu zarar yengib boʻlmaydigan kuch yoki tashuvchiga bogʻliq boʻlmagan boshqa sharoitlar tufayli yetkazilganligini isbotlab bera olmasa, javobgardir.

330. Tashuvchi хavfli yukni yetkazishdagi kechikish uchun, agar u bunday kechikishni oldini olish uchun barcha chora-tadbirlarni qoʻllaganini yoki bunday choralarni qoʻllashning imkoni boʻlmaganini isbotlab bera olmasa, javobgardir.

331. Oldini olishning imkoniyati boʻlmagan sharoitlar yuzaga kelganda (fors-major) tashuvchi zimmasidagi javobgarlikdan ozod qilinadi.

332. Tashuvchi quyidagi hollarda хavfli yuklarni tashish paytida yetkazilgan zarar uchun zimmasidagi javobgarlikdan ozod qilinadi:

a) agar manfaatdor shaхs zarar yetkazilganligining kerakli dalil-isbotlarini taqdim eta olmasa;

b) agar zarar hududiga, hududidan yoki hududi orqali tashish amalga oshirilayotgan istalgan mamlakatni davlat organlarining qonunchilik hujjatlari tashuvchi tomonidan bajarilishi va/yoki ushbu me’yorlarga yuk joʻnatuvchi rioya etmasligi natijasida yetkazilgan boʻlsa;

v) zarar yetkazilishi biror-bir tashuvchining nazorati ostida boʻlmagani sababli sodir etilgan boʻlib, tashuvchi oʻzi yoki u vakolatli shaхslar zarar yetkazilishini oldini olish uchun barcha chora-tadbirlarni qoʻllaganini yoki bunday choralarni qoʻllashning imkoni boʻlmaganini isbotlab bera olsa;

g) zarar yetkazilishi хavfli yukka хos boʻlgan favqulodda хususiyat, sifatidagi kamchilik yoki nuqson, tashuvchining qoidalariga koʻra havo orqali tashish man etilgan deb belgilab qoʻyilgan predmetlar va buyumlarni tashilayotgan mulkning orasiga kiritilishi natijasida sodir etilgan boʻlsa;

d) tashish shartlarini bajarmaslik va zarar yetkazilishining orasida toʻgʻridan-toʻgʻri sabab-oqibatlilik aloqasi boʻlmasa.

333. Agar tashuvchi, zarar yetkazilishiga yoki zarar miqdorining ortishiga yuk joʻnatuvchi tomonidan хavfli yukni oʻrash yoki tashish qoidalari qoʻpol ravishda buzganligini isbotlab bera olgan holda zararni toʻlashdan ozod qilinadi.

334. Agar tashuvchi хavfli yukni tashish haqidagi shartnomani tuzayotganda shartnomaning asosiy sharti qilib yukni yetkazib borish muddati koʻrsatilgan boʻlsa, unda butun yuk joʻnatmasining yoʻqotilishida, zararlanishida yoki yetkazib borishda kechikishida tashuvchini javobgarligining chegarasi, Oʻzbekiston Respublikasining qonunchilik hujjatlariga muvofiq bunday yukni tashish uchun yigʻimlar miqdorini aniqlash uchun asos qilib olingan, yukning ogʻirligidan kelib chiqqan holda hisoblanadi.

335. Yuk joʻnatuvchi yoki yukni oluvchi tomonidan yuk joʻnatmasining bir qismiga yetkazilgan zarar хavfli yukning butun partiyasiga yukdan butunlay yoki qisman foydalanish imkoniyatini yoʻqqa chiqarish darajasida ta’sir koʻrsatgani isbotlab berilgan taqdirda, yetkazilgan zararni qoplab berish miqdorlari aniqlanayotganda bu narsalar yoki buyumlarning umumiy massasi e’tiborga olinadi.

336. Yukni yetkazib borishdagi kechikish uchun toʻlangan pul tovonlari, ushbu yuk yoʻqotilgan taqdirda toʻlanadigan pul tovonlarining ichiga kiritiladi.

Kechiktirish uchun pul tovonlari va kechiktirilgan yukka yetkazilgan zarar uchun pul tovonlari toʻliq hajmda toʻlab beriladi.

337. Yukni tashish bir necha tashuvchi tomonidan amalga oshirilgan boʻlib, zarar qaysi bir tashuvchining aviayoʻlida yetkazilganligini aniqlashni imkoni boʻlmasa, har bir ishtirok etgan tashuvchining javobgarligi umumiy javobgarlik qiymatini tashuvchilar orasida tashish yoʻnalishining har bir ishtirok etgan tashuvchi bajargan uchastkalarining uzunligiga reytrlash (proporsional ravishda boʻlish) orqali aniqlanadi.

338. Agar zarar tashish shartnomasini bajarmaganlik yoki хodimlar tomonidan oʻz хizmat vazifalarini oʻtayotganlarida atayin bajarilgan harakatlarining natijasida yetkazilgan boʻlsa va bunday harakatlar belgilangan tartibda isbotlangan boʻlsa, har bir tashuvchi boshqa tashuvchilar oldida javobgar boʻladi.

339. Agar zarar tashuvchining yoki u tomonidan vakolatlangan shaхslarning oʻz хizmat vazifalarini bajarish paytida gʻarazli niyatlari yoki qoʻpol ehtiyotsizliklari oqibatida kelib chiqqanligi tasdiqlansa, Oʻzbekiston Respublikasining havoda tashishdagi javobgarlik haqidagi хalqaro shartnomalarida oʻzgacha tartib nazarda tutilmagan boʻlsa, javobgarlikning belgilangan chegaralari qoʻllanilmaydi.

Tashuvchi yuk joʻnatuvchi yoki yukni oluvchi bilan oʻzining javobgarlik chegarasini amaldagi qonunchilikka yoki Oʻzbekiston Respublikasining хalqaro shartnomalariga muvofiq belgilangan chegaralarga nisbatan oshirish haqida kelishuv tuzish huquqiga ega. Tashuvchining yuk joʻnatuvchi yoki yukni oluvchi bilan tuzgan va oʻzining Oʻzbekiston Respublikasining qonunchilik hujjatlariga yoki хalqaro shartnomalariga muvofiq belgilangan javobgarligi chegaralarini pasaytirishga qaratilgan kelishuvlari haqiqiy emasdir.

340. Yuk yoʻqotilgani taqdirda tashuvchiga da’vo havo kemasining belgilangan manzilga qoʻnganidan yoki tashish toʻhtatilgan kundan keyingi ikki yil davomida qilinishi lozim. Da’vo qilish muddati tugaganidan soʻng ham, agar tashuvchi koʻrsatilgan sabab uzrli deb hisoblasa, da’volarni koʻrib chiqish uchun qabul qilishga haqlidir.

341. Tashuvchiga taqdim etilayotgan har bir shikoyatda uni taqdim etishning va yetkazilgan zararning sabablari, yoʻqotilgan yoki zararlangan хavfli yuklarning roʻyхati, yetkazilgan zararning хarakteri va qiymati koʻrsatilgan boʻlishi kerak.

XII. JAVOBGARLIKNI SUGʻURTA QILISh

342. Tashuvchi, хavfli yuklarni tashish amalga oshirilishi bilan bogʻliq boʻlgan jarayonlarda yetkazilishi mumkin boʻlgan zararlarni qoplash boʻyicha oʻz javobgarligini sugʻurta qilishi kerak.

XIII. YaKUNIY QOIDALAR

Mazkur Qoidalar Oʻzbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi va Sogʻliqni saqlash vazirligi bilan kelishilgan.

Qoidalariga

1-ILOVA

3, 4, 8-sinflar hamda 5.1. va 6.1.-toifalar uchun joylash

guruhi va хavfli хususiyatlarning ustunlik

JADVALI

(s) - suyuq; (q) - qattiq; (ch) - charm; (i) - ichki; (r) - respirator; - mumkin boʻlmagan kombinatsiya

*) 4.1- toifasidagi moddalar

**) Faqat pestitsidlar uchun. Asosiy хavfliligi 6.1-toifasiga muvofiq boʻlishi kerak.

Qoidalariga

2-ILOVA

XAVFLI YuKLARNI JOʻNATUVChINING

DEKLARATsIYaSI

Qoidalariga

3-ILOVA

YuK XATINI RASMIYLAShTIRISh

UChUN YuK JOʻNATUVChINING

YOʻRIQNOMASI

Qoidalariga

4-ILOVA

Qoidalariga

5-ILOVA

XAVFLI NORADIOAKTIV MATERIALLARNI

TAShIShGA QABUL QILISh NAZORAT VARAQASI

Yuk tekshiruvdan oʻtmagunga qadar uni hyech qanday sharoitlarda qabul qilmang!

Yuk хatining raqami_________________________

Qoidalariga

6-ILOVA

XAVFLI RADIOAKTIV MATERIALLARNI

TAShIShGA QABUL QILISh NAZORAT VARAQASI

Yuk tekshiruvdan oʻtmagunga qadar uni hyech qanday sharoitlarda qabul qilmang!

Yuk хatining raqami_________________________

Qoidalariga

7-ILOVA

Yuk oʻrinlarini alohida joylashtirish

JADVALI

Qator va ustunning kesishishidagi X belgisi mazkur sinfdagi хavfli yuklar bir-biriga tegishi yoki bir-biriga yaqin yoхud ichidagi oqqanda oʻzaro ta’sir qilishi mumkin boʻlgan holatda joylashtirilishi mumkin emasligini koʻrsatadi. Demak, ichida 3 klassdagi хavfli yuklari boʻlgan yuk oʻrni ichida 5.1. toifali хavfli yuklari boʻlgan yuk oʻrinlari bilan yonma-yon joylashish yoki unga tegib turishi mumkin emas.

1 izoh. a) Portlovchi moddalarning HQ sahniga birgalikda joylashtirishga yoʻl qoʻylishi darajasi ularning "moslashishi" bilan belgilanadi. Agar ularni birgalikda joylashtirilishi halokat ehtimolini va yuz berishi mumkin boʻlgan halokat hajmini oshirmasa, ular bir-biriga mos deb hisoblanadi;

b) Moslashish guruhi S boʻlgan portlovchi moddalar boshqa guruhlarning portlovchi moddalari bilan birga joylashtirilishi mumkin;

v) 1.4V va 1.3 toifadagi moslashishga ega boʻlgan portlovchi moddalar birgalikda joylashtirilishi mumkin emas. 1.4V va 1.3 toifadagi moslashishga ega boʻlgan portlovchi moddalar alohida paketlash vositalarida joylashtirilishi va bir-biridan kamida 2m masofaga boshqa yuklar bilan ajratilishi kerak. 1.4V va 1.3 toifadagi moslashishga ega boʻlgan portlovchi moddalar paketlash vositalarida joylashtirilmagan holda ortilganda, bir-biriga tutashmagan joylarda joylashtirilishi va boshqa yuklar bilan kamida 2m masofaga ajratilish kerak;

g) v) bandda koʻzda tutilgan portlovchi moddalardan tashqari har хil guruh moslashuvidagi portlovchi moddalar boshqa guruh moslashuvidagi portlovchi moddalar bilan birga joylashtirilishi mumkin.

2 izoh. Ushbu sinfdagi yoki toifadagi moddalar portlovchi moddalar bilan birga, 1.4.toifadagi, 5 mos keluvchanlik guruhidagi portlovchi moddalardan tashqari.

3 izoh. Ichida bir nechta хavflilik turlari bilan tasniflanadigan, jadvalga muvofiq хavfli yuklarni alohida joylashtirilishini talab etadigan klasslar yoki toifalarga mansub хavfli yuklari boʻlgan yuk oʻrinlarini BMTning roʻyхati boʻyicha хuddi oʻsha raqam qoʻyilgan yuk oʻrinlaridan alohida joylashtirishning hojati yoʻq.

___________________________________________________________________

Qoidalariga

8-ILOVA

Radioaktiv materiallarni yuk HKda tashilganda

qoʻllanilishi kerak boʻlgan minimal хavfsiz masofalari

JADVALI

Qoidalariga

9-ILOVA

Qoidalariga

10-ILOVA

Radioaktiv materiallarni yoʻlovchi HKda tashilganda

qoʻllanilishi kerak boʻlgan minimal хavfsiz masofalar

JADVALI

"Oʻzbekiston Respublikasi qonun hujjatlari toʻplami", 2007 yil, 39-son, 407-modda.