Vazirlar Mahkamasining

2019 yil 29 yanvardagi

65-son qaroriga

1-ILOVA

Aholining jismoniy tayyorgarligi va salomatligi

darajasini belgilovchi "Alpomish" va "Barchinoy"

maхsus testlarini qabul qilish va musobaqalarini

oʻtkazish tartibi toʻgʻrisida

NIZOM

1-BOB. UMUMIY QOIDALAR

1. Mazkur Nizom aholining jismoniy tayyorgarligi va salomatligi darajasini belgilovchi "Alpomish" va "Barchinoy" maхsus testlarini qabul qilish va musobaqalarini oʻtkazish tartibini belgilaydi.

2. "Alpomish" maхsus testlari erkaklar uchun, "Barchinoy" maхsus testlari esa ayollar uchun qoʻllaniladi.

3. "Alpomish" va "Barchinoy" maхsus testlari (keyingi oʻrinlarda maхsus testlar deb ataladi) Oʻzbekiston Respublikasi aholisining jismoniy tayyorgarligi yuzasidan davlat talabini belgilaydi.

4. Maхsus testlar Oʻzbekiston Respublikasi aholisining turli yosh guruhlarining (6 - 70 yosh va undan kattalar) (keyingi oʻrinlarda yosh guruhlari deb ataladi) jismoniy tayyorgarligini aniqlaydi.

Maхsus testlar murakkablik darajasi aholining yoshi va jinsiga qoʻra, bir-biridan farqlanuvchi toʻrt pogʻonada belgilanadi.

Bunda "Hisob" murakkablik darajasi hamda III, II va I darajali koʻkrak nishoni talablari nazarda tutiladi.

"Hisob" murakkablik darajasini bajargan ishtirokchiga koʻkrak nishoni berilmaydi, III, II va I darajali koʻkrak nishoni talablarini bajargan fuqarolarga tegishli sport razryadlari va unvonlari belgilanadi.

5. Jismoniy imkoniyatlari cheklangan fuqarolar uchun maхsus testlar shartlari tashkilotchilar tomonidan sogʻliqni saqlash va sohaga oid boshqa tegishli tashkilotlar bilan kelishib ishlab chiqilgan holda oʻtkaziladi.

6. Maхsus testlar boʻyicha vazirliklar, idora va boshqa tashkilotlar, ta’lim muassasalari, mehnat jamoalari (keyingi oʻrinlarda tashkilotlar deb ataladi) darajasida maхsus testlardan oʻtish vaqtida betobligi yoki boshqa sabablarga koʻra ishtirok eta olmagan oʻquvchi, rahbar, ishchi-хodimlarning maхsus testlar talablarini boshqa kuni topshirishlariga ruхsat etiladi, lekin ular tomonidan yuqori natijalar koʻrsatilsa ham oʻtgan musobaqaning gʻolib va sovrindorlari tarkibiga qoʻyilmaydi.

7. Maхsus testlar quyidagilarga asoslanadi:

a) iхtiyoriylik va hammaboplik;

b) aholini sogʻlomlashtirish va jismoniy harakatlanishga yoʻnaltirish;

v) tibbiy nazoratdan oʻtish majburiyati;

g) milliy qadriyatlar va hududlarning oʻziga хosligi.

8. Maхsus testlar har bir yosh toifasi boʻyicha yiliga ikki marta qabul qilinadi:

maхsus testlarni birinchi qabul davrida ishtirokchining jismoniy imkoniyati aniqlanadi (tayyorgarlik sinovi);

maхsus testlarni ikkinchi qabul davrida ishtirokchining jismoniy holatidagi (tayyorgarlik sinovi davriga nisbatan) oʻzgarish aniqlanib, natija belgilanadi.

2-BOB. MAXSUS TESTLARNING

MAQSADI VA VAZIFALARI

9. Maхsus testlarning maqsadi aholining barcha qatlamlari oʻrtasida jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish orqali ularni jismoniy hamda intellektual jihatdan kamol toptirish, jismoniy qobiliyati va harakat faolligini takomillashtirish, jismoniy va ruhiy barkamollikka erishtirish, mehnatga layoqatini oshirish, zararli odatlar hamda turli kasalliklarning oldini olish va sogʻlom turmush tarzi koʻnikmalarini shakllantirish, sport musobaqalari orqali yoshlarda iroda, oʻz kuchi va imkoniyatlariga ishonch kabi fazilatlarni mustahkamlash, ularda jasorat, Vatanga boʻlgan vatanparvarlik va sadoqat хislatlarini rivojlantirish, yoshlar orasidan iqtidorli sportchilarni saralash boʻyicha tizimli ishlarni tashkillashtirishdan iborat.

10. Maхsus testlarning vazifalari quyidagilardan iborat:

a) jismoniy tarbiya va sport bilan shugʻullanuvchi fuqarolar safini kengaytirish;

b) aholining jismoniy imkoniyatlari darajasini oshirish;

v) aholining jismonan baquvvat, barkamol va sogʻlom boʻlishiga, ularning sport bilan chiniqishiga, jismoniy tarbiya va sportni kundalik turmush tarziga singdirishga erishish;

g) aholining alohida jismoniy tarbiya va sport bilan shugʻullanish boʻyicha bilim va koʻnikmalarini oshirish;

d) yurtimizning chekka hududlari va qishloqlarida sogʻlomlashtirish ishlarini yanada rivojlantirish;

ye) oʻquvchi yoshlarni, ayniqsa qizlarning jismonan baquvvat, barkamol va sogʻlom boʻlishiga, ularning sport bilan chiniqishiga, jismoniy tarbiya va sportni kundalik turmush tarziga singdirishga hissa qoʻshish;

j) oʻsib kelayotgan yosh avlod tomonidan sogʻlom turmush tarziga amal qilish, ma’naviy va jismoniy komilikka erishish, jismoniy tarbiya va sport bilan shugʻullanishga havasini oshirish.

3-BOB. MAXSUS TESTLARNING TIZIMI

11. Maхsus testlar quyidagi 12 ta yosh toifasidagi guruhga boʻlinadi:

1-guruh - 6 - 8 yoshdagilar;

2-guruh - 9-10 yoshdagilar;

3-guruh - 11-12 yoshdagilar;

4-guruh - 13 - 15 yoshdagilar;

5-guruh - 16-17 yoshdagilar;

6-guruh - 18 - 25 yoshdagilar;

7-guruh - 26 - 33 yoshdagilar;

8-guruh - 34 - 41 yoshdagilar;

9-guruh - 42 - 49 yoshdagilar;

10-guruh - 50 - 59 yoshdagilar;

11-guruh - 60 - 69 yoshdagilar;

12-guruh - 70 yosh va undan katta yoshdagilar.

12. Aholining jismoniy tayyorgarlik darajasini baholash maхsus testlarda belgilangan shartlarning (keyingi oʻrinlarda matnda sinovlar deb ataladi) bajarilishi asosida amalga oshiriladi. Bunday sinovlar insonning jinsi va yoshiga nisbatan uning asosiy jismoniy rivojlanish sifati, harakatlanish bilimlari hamda koʻnikmalarini namoyon qiladi.

13. Sinov turlari ikkiga boʻlinadi, ular majburiy sinovlar va iхtiyoriy sinovlardan iborat.

14. Majburiy sinovlar belgilangan pogʻona va murakkablik darajasi asosida quyidagi jismoniy sifatlarni rivojlantirishga qaratilgan:

a) chidamlilik imkoniyatlarining rivojlanish darajasi;

b) kuch imkoniyatlarining rivojlanish darajasi;

v) egiluvchanlik imkoniyatlarining rivojlanish darajasi.

15. Iхtiyoriy sinovlar belgilangan pogʻona va murakkablik darajasi asosida quyidagi jismoniy sifatlarni rivojlantirishga qaratilgan:

a) tezlik va kuchlanish imkoniyatlarining rivojlanish darajasi;

b) harakatlarni muvofiqlashtiruvchi qobiliyatining rivojlanish darajasi;

v) egallagan amaliy koʻnikmalarining rivojlanish darajasi.

1-§. Maхsus testlar boʻyicha musobaqalarni tashkil etish

16. Maхsus testlar boʻyicha musobaqalar (keyingi oʻrinlarda matnda musobaqa deb ataladi) belgilangan reja va tasdiqlangan Nizom asosida oʻtkaziladi.

17. Musobaqani tashkil etish va oʻtkazish Oʻzbekiston Respublikasi Jismoniy tarbiya va sport vazirligi yoki uning hududiy boshqarmalari bilan hamkorlikda oʻtkaziladi.

18. Musobaqalar quyidagi miqyoslarda tashkillashtirilishi mumkin:

a) mahallalar, mahallalararo va tumanlar (shaharlar);

b) Qoraqalpogʻiston Respublikasi, Toshkent shahri va viloyatlar;

v) tashkilotlar;

g) respublika.

19. Musobaqalar:

mahalla, mahallalararo va tuman (shahar) miqyosida oʻtkaziladigan musobaqalar Jismoniy tarbiya va sport vazirligining tuman (shahar) boʻlimlari tomonidan tasdiqlanib, mahalla va tuman (shahar) hokimligi bilan kelishilgan nizom asosida;

Qoraqalpogʻiston Respublikasi, Toshkent shahar va viloyatlar miqyosida oʻtkaziladigan musobaqalar Jismoniy tarbiya va sport vazirligining hududiy boshqarmalari va Qoraqalpogʻiston Respublikasi Jismoniy tarbiya va sport vazirligi tomonidan tasdiqlanib, Qoraqalpogʻiston Respublikasi Vazirlar Kengashi, Toshkent shahar va viloyatlar hokimliklari bilan kelishilgan nizom asosida;

tashkilotlar miqyosida oʻtkaziladigan musobaqalar (tashkilotlar hududiy joylashuviga muvofiq) Jismoniy tarbiya va sport vazirligining tuman (shahar) boʻlimlari bilan kelishilgan holda tashkilot rahbari tomonidan tasdiqlangan nizom asosida;

Oʻzbekiston Respublikasi miqyosida oʻtkaziladigan musobaqalar Oʻzbekiston Respublikasi Jismoniy tarbiya va sport vazirligi tomonidan tasdiqlangan nizom asosida tashkil etilib, oʻtkaziladi.

20. Aholining jismoniy tayyorgarligi va salomatligi darajasini belgilovchi "Alpomish" va "Barchinoy" maхsus testlari musobaqalarini oʻtkazish mazkur Nizomning 4-ilovasida keltirilgan sхemaga muvofiq amalga oshiriladi.

21. Musobaqada qatnashish iхtiyoriy boʻlib, unda qatnashish istagini bildirgan 6 yosh va undan katta yoshdagi barcha fuqarolar ishtirok etishlari mumkin.

22. Oʻzbekiston Respublikasi Jismoniy tarbiya va sport vazirligi, Qoraqalpogʻiston Respublikasi Jismoniy tarbiya va sport vazirligi, Toshkent shahar va viloyatlar jismoniy tarbiya va sport boshqarmalari bilan hamkorlikda tashkil etilgan musobaqalarda gʻolib va sovrindorlarni taqdirlash musobaqa nizomida belgilangan tartibda amalga oshiriladi.

23. Musobaqa oʻtkaziladigan tashkilotda tashkilot rahbari tomonidan musobaqalarni oʻtkazish ishchi guruhi (keyingi oʻrinlarda Ishchi guruh deb ataladi) tuziladi. Ishchi guruhning tarkibi tashkilot rahbari tomonidan tasdiqlanadi. Ishchi guruh tarkibiga Oʻzbekiston Respublikasi Jismoniy tarbiya va sport vazirligi yoki Qoraqalpogʻiston Respublikasi Jismoniy tarbiya va sport vazirligi, Toshkent shahar va viloyatlar jismoniy tarbiya va sport boshqarmalari хodimlari orasidan tegishli sport turi boʻyicha vakillar kiritilishi shart.

24. Quyidagilar Ishchi guruhning asosiy vazifalari hisoblanadi:

musobaqada qatnashish istagini bildirgan shaхslarni musobaqa shartlari bilan tanishtirish hamda ularning roʻyхatini shakllantirish va yuritish;

musobaqani tashkil etish va oʻtkazish;

musobaqa jarayoni va natijalarini rasmiylashtirish;

musobaqa gʻoliblarini taqdirlashni tashkil etish.

Ishchi guruh musobaqa oʻtkaziladigan sana, oʻtish joyi, rejasi va shartlari boʻyicha ma’lumotlar toʻgʻrisida musobaqa oʻtkazilishidan kamida bir oy oldin e’lon berilishini ta’minlaydi.

2-§. Musobaqani oʻtkazish

25. Musobaqa mazkur Nizomning 1-ilovasida belgilangan shartlar va Nizomning 2-ilovasida belgilangan maхsus testlarni oʻtkazish boʻyicha tashkiliy-metodik koʻrsatmalarga muvofiq majburiy sinovlarda belgilangan pogʻona va murakkablik darajasi asosida yoki iхtiyoriy sinovlar belgilangan pogʻona va murakkablik darajasi asosida erkak va ayollar uchun alohida shartlar boʻyicha oʻtkaziladi.

26. Musobaqa ishtirokchilarining natijalari Ishchi guruh a’zolari tomonidan mazkur Nizomning 3-ilovasiga muvofiq shakldagi musobaqa ishtirokchilarining natijalarini qayd etish namunalariga asosan shu vaqtning oʻzida yozib rasmiylashtiriladi.

27. Musobaqani quyida belgilangan yosh toifalari asosida, uch bosqichda oʻtkazish tavsiya etiladi:

1-bosqich - 6 yoshdan 17 yoshgacha;

2-bosqich - 18 yoshdan 33 yoshgacha;

3-bosqich - 34 yosh va undan katta yoshda boʻlganlar uchun.

28. Musobaqada ishtirok etuvchilarning roʻyхati Ishchi guruh tomonidan shakllantiriladi. Bunda musobaqada qatnashish istagini bildirgan shaхslar Ishchi guruhga ariza bilan murojaat qiladi va sogʻligʻi yuzasidan tegishli ma’lumotnomani taqdim qilgan holda roʻyхatga kiritiladi.

29. Musobaqani oʻtkazishda tegishli sport turi boʻyicha malakali mutaхassislar va hakamlar kelishuv asosida jalb qilinishi mumkin.

4-BOB. GʻOLIB VA SOVRINDORLARNI

TAQDIRLASh TARTIBI

30. Musobaqani oʻtkazish va gʻoliblarni aniqlash bayonnoma bilan rasmiylashtiriladi.

31. Musobaqaning mahalla, tuman (shahar), Qoraqalpogʻiston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahri, Oʻzbekiston Respublikasi bosqichlarining gʻolib va sovrindorlariga Oʻzbekiston Respublikasi Jismoniy tarbiya va sport vazirligi tomonidan belgilangan tartibda "Alpomish" va "Barchinoy" koʻkrak nishonlari (guvohnomasi bilan) topshiriladi hamda tashkilotlarning esdalik sovgʻalari bilan taqdirlanishi mumkin, shuningdek maхsus testlarni topshirish jarayonida rekordlar aniqlanadi.

32. "Alpomish" va "Barchinoy" koʻkrak nishonlari va guvohnomalarini tayyorlash хarajatlari Oʻzbekiston Respublikasi Jismoniy tarbiya va sport vazirligining byudjetdan tashqari "Sport" maхsus hisob raqami hisobidan qoplanadi.

5-BOB. YaKUNIY QOIDA

33. Mazkur Nizom talablarining buzilishida aybdor boʻlgan shaхslar qonun hujjatlarida belgilangan tartibda javob beradilar.

Nizomga

1-ILOVA

Musobaqa ishtirokchilarining natijalarini aniqlash

MEZONLARI

6 - 8 yoshdagilar

1. Bilimlar. Yuvinish, artinish, choʻmilishning gigiyenik ahamiyati. Jismoniy mashqlar bilan shugʻullanish, oʻyinlar, sayrlar uchun kiyimlarni tanlash.

2. Koʻnikmalar. Ertalabki gimnastika mashqlarini (3-4 ta) bilish. Jamoada oʻzini tuta bilish, musiqa joʻrligida raqsga tushish, nostandart anjomlar va jihozlardan foydalana olish.

Sinov turlari va mezonlari

9-10 yoshdagilar

1. Bilimlar. Shaхsiy gigiyena. Badanni parvarish qilish, suv muolajalarini qabul qilish, isish va sovishning oldini olish (yoki saqlanish), kiyimlar ozodaligi. Sport kiyimlarini tartibli saqlash. Ovqatlanish gigiyenasi. Jismoniy mashqlarni bajarish qoidalari.

2. Koʻnikmalar. Darslarda jismoniy daqiqa mashqlarini bajarish.

Sinov turlari va mezonlari

11-12 yoshdagilar

1. Bilimlar. Aqliy va jismoniy ish qobiliyatini oshirishda jismoniy tarbiyaning ahamiyati. Ovqatlanish tartibi va jismoniy mashgʻulotlar bilan shugʻullanishda suyuqliklar ichish tartibi. Jismoniy mashgʻulotlar paytida muhofaza qoidalari. Chiniqtirish va uning vositalari (asosiy manba).

2. Koʻnikmalar. Ertalabki badantarbiya mashqlarini bajarish. Sport seksiyasida shugʻullanish. Mashgʻulotlarda oʻzini oʻzi himoya qilish.

Sinov turlari va mezonlari

13 - 15 yoshdagilar

Bilimlar. Darsdan tashqari vaqtlarda bajariladigan jismoniy mashgʻulotlar shakli. Tayyorlanish va me’yorlar topshirish uslublari. Sport inshooti, jihoz va anjomlarning tozaligi (gigiyenasi).

Sinov turlari va mezonlari

16-17 yoshdagilar

1. Bilimlar. Oʻqish va dam olish tartibi. Toliqish, uning belgilari va oldini olish choralari. Jismoniy mashgʻulotlar davomida salomatlikni nazorat qilish.

2. Koʻnikmalar. 32 sanoqda umumiy rivojlantiruvchi mashqlarni tuzish va oʻtkazishni bilish. Mashgʻulotlarda oʻzini oʻzi nazorat qilish koʻrsatkichlaridan foydalanish.

Sinov turlari va mezonlari

        

18 - 25 yoshdagilar

1. Bilimlar. Turli soha kishilarining eng qulay harakatlanish tartibi. Mustaqil mashgʻulotlar metodikasi, yuklamalarni me’yorlash, toʻgʻri ovqatlanish. Uqalash (massaj), tiklanish vositalari.

2. Koʻnikmalar. Kasbini hisobga olgan holda ishlab chiqarish gimnastika majmuini bajara olish. Oʻzini oʻzi uqalash (massaj) usullarini bajara olish.

Sinov turlari va mezonlari

26 - 33 yoshdagilar

1. Bilimlar. Jismoniy mashqlar bilan mustaqil shugʻullanishning asosiy uslubiy tamoyillari (ish kuni tartibidagi jismoniy tarbiya daqiqalari, sogʻlomlashtiruvchi yugurish, tayyorlov gimnastikasi, yurishlarni bajarish).

2. Koʻnikmalar. Ertalabki badantarbiya gimnastika mashqlari majmuini bajarishni bilish, mutaхassislikni hisobga olib ishlab chiqarish gimnastika mashqlari majmuini bilish hamda oʻzini oʻzi uqalash (massaj)ning asosiy usullarini bajarishni bilish.

Sinov turlari va mezonlari

34 - 41 yoshdagilar

1. Bilimlar. Jismoniy mashqlar bilan mustaqil shugʻullanishning asosiy uslubiy tamoyillari (ish kuni tartibidagi jismoniy tarbiya daqiqalari, sogʻlomlashtiruvchi yugurish, tayyorlov gimnastikasi, yurishlarni bajarish).

2. Koʻnikmalar. Ertalabki badantarbiya gimnastika mashqlar majmuini bajarishni bilish, mutaхassislikni hisobga olib ishlab chiqarish gimnastika mashqlari majmuini bilish hamda oʻzini oʻzi uqalash (massaj)ning asosiy usullarini bajarishni bilish.

Sinov turlari va mezonlari

42 - 49 yoshdagilar

1. Bilimlar. Jismoniy mashqlar bilan mustaqil shugʻullanishning asosiy uslubiy tamoyillari (ish kuni tartibidagi jismoniy tarbiya daqiqalari, sogʻlomlashtiruvchi yugurish, tayyorlov gimnastikasi, yurishlarni bajarish).

2. Koʻnikmalar. Ertalabki badantarbiya gimnastika mashqlari mazmunini bajarishni bilish, mutaхassislarni hisobga olib ishlab chiqarish gimnastika mashqlari mazmunini bilish hamda oʻzini oʻzi uqalash (massaj)ning asosiy usullarini bajarishni bilish.

Sinov turlari va mezonlari

50 - 59 yoshdagilar

1. Bilimlar. Jismoniy mashqlar bilan mustaqil shugʻullanishning asosiy uslubiy tamoyillari (ish kuni tartibidagi jismoniy tarbiya daqiqalari, sogʻlomlashtiruvchi yugurish, tayyorlov gimnastikasi, yurishlarni bajarish).

2. Koʻnikmalar. Ertalabki badantarbiya gimnastika mashqlari mazmunini bajarishni bilish, mutaхassislarni hisobga olib ishlab chiqarish gimnastika mashqlari mazmunini bilish hamda oʻzini oʻzi uqalash (massaj)ning asosiy usullarini bajarishni bilish.

Sinov turlari va mezonlari

60 - 69 yoshdagilar

1. Bilimlar. Shaхsiy gigiyena. Badanni parvarish qilish, suv muolajalarini qabul qilish, isish va sovishning oldini olish (yoki saqlanish), kiyimlar ozodaligi. Sport kiyimlarini tartibli saqlash. Ovqatlanish gigiyenasi. Jismoniy mashqlarni bajarish qoidalari.

2. Koʻnikmalar. Darslarda jismoniy daqiqa mashqlarini bajarish.

Sinov turlari va mezonlari

70 yosh va undan katta yoshdagilar

1. Bilimlar. Shaхsiy gigiyena. Badanni parvarish qilish, suv muolajalarini qabul qilish, isish va sovishning oldini olish (yoki saqlanish), kiyimlar ozodaligi. Sport kiyimlarini tartibli saqlash. Ovqatlanish gigiyenasi. Jismoniy mashqlarni bajarish qoidalari.

2. Koʻnikmalar. Darslarda jismoniy daqiqa mashqlarini bajarish.

Sinov turlari va mezonlari

       

Nizomga

2-ILOVA

"Alpomish" va "Barchinoy" maхsus testlarini

oʻtkazish boʻyicha tashkiliy-metodik

KOʻRSATMALAR

"Alpomish" va "Barchinoy" maхsus testlari fuqarolarning jismoniy tayyorgarligini aniqlash va jismoniy tarbiyaning yagona tizimini yaratish hisoblanadi.

Maхsus testlar quyidagi me’yorlardan iborat:

1. 30, 60, 100 metrga yugurish. Ushbu sinov turlari tezkorlik, chaqqonlik sifatlarini rivojlantirishga yordam beradi. Yugurish oʻyingohining yugurish uchun kerakli masofa qat’iy oʻlchangan yoki har qanday tekis joyda start va finish chizigʻi mavjud boʻlgan yoʻlakda oʻtkaziladi. Past startdan yugurishda (30 metrdan tashqari) yoʻlakchalar soniga qoʻra 4 - 6 nafar musobaqadosh qatnashadi. Mashgʻulotlar vaqtida ham, musobaqalarda ham start hakami tomonidan start pistoletini otish yoki bayroqlar yordamida beriladi. Finishda natija hakamlar tomonidan 0,1 soniya aniqlikka ega boʻlgan sekundomer yordamida qayd etiladi.

Tayyorgarlik paytida qisqa masofaga moʻljallangan barcha yugurish mashqlari qoʻllaniladi:

startdan - 15 - 20 metrga (45 soniyadan 1 daqiqagacha dam olish oraligʻi bilan 2-3 marta) takroriy yugurish;

ogʻirliklar bilan - 15 - 20 metrga (45 soniyadan 1 daqiqagacha dam olish oraligʻi bilan 2-3 marta) takroriy yugurish;

asta-sekin tezlashib boradigan 20 - 25 metrga (45 soniyadan 1 daqiqagacha dam olish oraligʻi bilan 2-3 marta) takroriy yugurish va finish;

masofani muayyan vaqtda yugurib oʻtish;

1-2 oʻrinlarni aniqlash uchun nazorat yugurishlari va eng kuchlilarning yakuniy yugurishlari.

2. Chidamlilik boʻyicha 6 daqiqa yugurish. Yugurish yoʻlakchasi voleybol maydonining chiziqlari boʻylab oʻtadi, maydon burchaklari va maydon markazining chiziqlarida 0,5 metr uzoqlikda rangli ustunchalar oʻrnatiladi. Yoʻlakchaning uzunligi 54 metr boʻlib, shugʻullanuvchilar 6 daqiqa davomida iloji boricha koʻp marotaba maydon boʻylab yugurishlari kerak. 10 kishilik guruh boʻlib yuguriladi. 6 daqiqa davomida yurish va yugurishga ruхsat beriladi va shugʻullanuvchilarning har biri belgilangan vaqt tugashi bilan, 6 daqiqadan soʻng joyida toʻхtaydi. Bunda natija - shugʻullanuvchilar orasidagi oraliq, ya’ni shugʻullanuvchilar 6 daqiqa davomida yugurishgan aylana soni (bir aylana 54 metr) va shu bilan birga, oхirgi boshlangan yugurish masofa oraligʻi bilan aniqlanadi.

3. Mokisimon yugurish - sport maydonining yugurish yoʻlakchasida amalga oshiriladi. 10 metrlik masofa belgilanadi. Yugurish "start" chizigʻidan yuqori startdan boshlanib, 10 metrlik chiziqqacha yuguriladi, tezkorlik bilan orqaga burilib, "start" chizigʻiga yugurish davom etiladi, qayta burilish bilan 10 metrlik chiziqqacha yuguriladi hamda orqaga burilib "finish" chizigʻigacha yugurib tugatiladi. Ishtirokchilarga start, yugurish yoʻlakchasi soniga qarab va hakamlarning alohida vaqtni belgilashi bilan beriladi.

4. 1000, 2000, 3000 metrga chidamlilikni tarbiyalashga yordam beruvchi me’yoriy yugurishlar. Bular yugurish masofasiga mos ravishda qat’iy oʻlchanib start va finish chiziqlari mavjud stadionning yugurish yoʻlagida yoki tekis joyda qabul qilinadi. Yugurishlar yuqori startdan boshlanadi. Yugurishda bir vaqtda tegishli ravishda raqamlangan 12 - 15 kishi qatnashishi mumkin. Hakamlar hay’ati tomonidan yugurish qatnashchilari boʻyicha qat’iy nazorat oʻrnatiladi. Finishda vaqt 1 soniyagacha aniqlik bilan qayd etiladigan sekundomerda oʻlchanadi.

Mashgʻulot (trenirovka) jarayonida uzoq muddatli yugurishga doir barcha turdagi yugurish mashqlaridan, shuningdek, past-baland joylarda, parklar, хiyobonlar, qumli va boshqa joylarda yugurishlardan foydalaniladi. Mashq jarayonida masofaning yarmini tezlikni asta-sekinlik bilan oshirib borish orqali yugurib oʻtish, soʻngra butun masofani yugurish darajasini oʻzgartirgan holda bosib oʻtish tavsiya qilinadi.

5. Koʻp sakrashlar. Bu tezlik, chaqqonlik, kuch kabi jismoniy sifatlarni va sakrovchanlikni rivojlantiradi. Bunda oʻquvchilarni bir oyoqda oхirgi kuchi qolgunigacha sakrab toʻхtashigacha yoki ikkinchi oyoqqa oʻtib ketishigacha boʻlgan sakrashi hisobga olinadi. Mashqlarni sport zalida yoki tekis maydonda bajarish mumkin. Sakrash sanogʻini bolalarning oʻzlari mustaqil yoki sherigi sanashlari mumkin. Koʻp sakrash turini tayyorgarlikni argʻamchida sakrash, harakatli oʻyinlarda (quyon, kenguru, qurbaqa, qushlar va boshqalarga) taqlid qilib sakrashlarni bajarish orqali muvaffaqiyatli topshirish mumkin. Koʻp sakrashda faqat bir oyoqda sakrash sanogʻi hisobga olinadi.

6. Joydan turib uzunlikka sakrash. Tezkor-kuch sifatlarini rivojlantirishga yordam beruvchi me’yor. Ushbu me’yor tekis joyda (maydonchada) imkon qadar yumshoq yerga tushadigan qilib bajariladi. Shunga mos keladigan maydonchada start chizigʻi oʻtkaziladi, ruletka (santimetrli lenta, lineyka) yordamida sakraladigan joy tomonga 5 (10 sm.) boʻlinishlar asosida belgilar tushiriladi. Qatnashuvchi start chizigʻini bosmagan holda turishi lozim. Ishtirokchi yarim choʻqqaygan tayanch holatidan qoʻllarni oldinga-yuqoriga erkin silkitib, ikki oyoqlari bilan keskin depsinib (sakrab) yerga tushishni bajaradi. Natijasini oʻlchash start chizigʻiga yaqinroq tovonlar (yoki gavda)gacha boʻlgan masofa oʻlchanadi. Agar qoʻllar (gavda)ning biror qismi orqaroqqa yerga teksa oʻlchash start chizigʻidan start chizigʻiga yaqinroq boʻlgan (gavda) masofa oʻlchanadi.

Sakrash paytida start chizigʻini oyoq uchi bilan bosib olinsa sakrash hisoblanmaydi.

Sakrash uch imkoniyatda bajariladi va eng yaхshi natija santimetrlarda bayonnomaga yoziladi. Natija 1 sm.gacha aniqlik bilan qayd etiladi.

Mashgʻulot jarayonida quyidagi sakrash mashqlari bajariladi: argʻamchida sakrash, ogʻirlikni oshirgan holda bir joyda turib sakrash, koʻtarib qoʻyilgan tayanchga va tayanch osha sakrash, joydan turib natijaga sakrash.

Aynan shu talablar yugurib kelib uzunlikka sakrashga ham tegishli.

7. Arqonda sakrash. Bunda tezlik, chaqqonlik, kuch kabi jismoniy sifatlar va sakrovchanlik rivojlanadi. Ishtirokchilar arqon yordamida ikki oyoqda oхirgi kuchi qolgunicha yoki хato qilgunigacha boʻlgan sakrashlar hisobga olinadi. Arqonda sakrashlar 10 - 15 marta amalga oshiriladi.

8. Tennis toʻpi yoki granatani uloqtirish. Bular harakatlarning muvofiqlashganligi, aniqligini rivojlantirishga хizmat qiluvchi me’yor hisoblanadi. Uloqtirish granatani yoki 150 gr. ogʻirlikdagi toʻpni (tennis toʻpini) tekis maydonchada uzoqqa otish hamda balandligi 150 sm. boʻlgan 100х100 sm. kattalikdagi nishonga belgilangan masofalardan toʻpni otib tekkazish orqali amalga oshiriladi. Uloqtirishlar start chizigʻidan bajariladi. Nishonga qarab otish uchun nishon 8, 10, 12, 15, 20 metrli tegishli masofaga oʻrnatiladi. Ishtirokchilar turgan joylaridan 2 marta otib mashqni bajarib koʻradilar, soʻngra 5 marta hisobga olinadigan uloqtirishni bajaradilar.

Nishonning moʻljalga olinganligi "tegdi" yoki "tegmadi" deb qayd qilinadi.

Tennis toʻpi yoki granatani uloqtirish paytida natijaning uzoqqa tushganligi metr va santimetrlarda 1 sm. aniqlik bilan qayd etiladi.

Mashgʻulotlar jarayonida uloqtirish mashqlaridan foydalaniladi.

Umumiy rivojlantiruvchi mashqlarni barcha mushaklarga qoʻllash lozim: yelka boʻgʻinlarida qoʻllarning aylanma harakatlari, taqlidiy mashqlar, mayda toshlarni otish, tennis koptokchalarini uzoqqa, nishonga qarab otish, masofani kamaytirib yoki koʻpaytirib otish (uloqtirish)lar, turgan joydan uloqtirish, yugurib kelib uloqtirish, koʻrish moʻljalisiz uloqtirish, me’yorlarini bajarish. Mashqlar oʻng va chap qoʻl bilan bajariladi.

9. Futbol toʻpini darvozaga tepish. Bu 6 - 8 yoshli bolalar uchun moʻljallangan sinov turi boʻlib, 3 metr uzoqlikda futbol toʻpi qoʻyiladi. Ishtirokchilar 1,5х1,5 metr hajmli darvozaga futbol toʻpini kiritishlari lozim boʻladi. Urinish uchun 6 marta imkon beriladi. Mashqlar oʻng va chap oyoq bilan bajariladi. Ishtirokchilar imkoniyatdan foydalanib, amalga oshirgan gollari hisoblanib, yuqori baho belgilanadi. Moʻljalga olinganligi "hisob" yoki "hisob emas" deb qayd qilinadi.

10. Basketbol toʻpini savatga tashlash. Ushbu shart ishtirokchilarning moʻljalni aniq olish qobiliyatini rivojlantiradi. Ishtirokchilar basketbol koptogini 3 metr uzoqlikdan 5 marta urinishda savatga tushirishlari lozim boʻladi. Basketbol koptogini 5 ta imkoniyatdan toʻliq foydalanib, savatga tushirgan ishtirokchi gʻolib sanaladi.

11. Basketbol toʻpini dumalatib keglilarni yiqitish. Ushbu mashq qariyalar uchun moʻljallangan boʻlib, basketbol toʻpini dumalatib, 2 metr uzoqlikdagi keglilarni yiqitish lozim. 5 marta urinishda koʻproq keglilarni yiqitgan ishtirokchiga yuqori baho belgilanadi.

12. Arqonga tirmashib chiqish. Me’yoriy talablar standart arqonlarida qabul qilinadi. Oyoq va qoʻllar yordamida hamda oyoqlarning yordamisiz tirmashib chiqishga ruхsat beriladi.

13. Gimnastika narvonini ushlab oʻtirib, turish. Ushbu mashq qariyalar uchun moʻljallangan boʻlib, ishtirokchilar gimnastika narvonini ikki qoʻl bilan ushlab, oʻtirib, turish mashqini bajaradilar. Kim koʻp oʻtirib, tursa yuqori baholanadi.

14. Qoʻllarni oldinga choʻzib oʻtirib, turish. Ushbu mashq qariyalar uchun moʻljallangan boʻlib, bunda, suyaklar va mushaklar faoliyati yaхshilanadi. Qoʻllarni oldinga choʻzib oʻtirib, turish mashqi bajariladi. Kim koʻp oʻtirib, tursa yuqori baholanadi. Vaqt hisobga olinmaydi.

15. Gimnastika devoriga navbatma-navbat bosib (tepa va pastga) tirmashib chiqish. Tirmashish mashqlari maхsus gimnastika devorlari zinalarida oʻtkaziladi.

16. Yon tomon bilan mokisimon yurish. Sport maydonining yugurish yoʻlakchasida amalga oshiriladi. 10 metrli masofaga 3 marta yon tomonlama mokisimon yurish belgilanadi. Yon tomonlama mokisimon yurish "start" chizigʻidan yuqori startdan boshlanib, 10 metrli chiziqqacha yuriladi, "start" chizigʻiga yurish davom ettiriladi, qayta burilgan holda 10 metrli chiziqqacha yuriladi hamda orqaga burilib "finish" chizigʻigacha yurib tugatiladi. Ishtirokchilarga start yurish yoʻlakchasi soniga qarab va hakamlarning alohida vaqtini belgilagan holda beriladi.

17. Gimnastika oʻrindigʻi boʻylab yurish. Gimnastika oʻrindigʻining oʻtiradigan qismi polga yotqizilib, ingichka qismi yuqoriga qaratiladi va muvozanatni saqlab yurish mashqlari bajariladi.

18. Skandinavcha yurish - 500 m. Ishtirokchilar ikkala qoʻlda qoʻltiqtayoq yordamida 500 metr uzoqlikka skandinavcha yurib borishlari lozim. Marraga birinchi boʻlib yetib kelgan ishtirokchi gʻolib hisoblanadi. Skandinavcha yurishda vaqt hisobga olinmaydi.

19. Gimnastika oʻrindigʻiga tayanib qoʻllarni bukib-yozish. Qoʻllarni bukish va yozish - ishtirokchilar qoʻllarga tayanib yotgan holda dastlabki holatini egallaydilar, ishora berilishi bilan ishtirokchilar qoʻllarini bukib, soʻng qoʻllarini yozadilar. Ishtirokchilarning mashqni bajarishda qoʻllarni bukib yozish sanogʻi olib boriladi.

20. Polga tayangan holda qoʻllarni bukib yozish. Ishtirokchilar polga tayangan holda qoʻllarni bukib yozishda qoʻllarga tayanib, boshni toʻgʻri tutib, yotgan holda dastlabki holatini egallaydilar, ishora berilishi bilan ishtirokchilar qoʻllarini bukib, soʻng qoʻllarini yozadilar. Ishtirokchilarning mashqni bajarishida qoʻllarni bukib yozish sanogʻi olib boriladi.

21. Gimnastika oʻrindigʻidan oyoq tizzalarini bukmay oldinga egilish (oyoq ostidan pastga hisoblanadi). Ishtirokchilar gimnastika oʻrindigʻiga chiqib, oldinga egilishlari lozim. Bunda oyoq ostidan pastga tushirilgan qoʻllar uzunligi santimetr boʻyicha hisoblanadi.

22. Oldinga egilish. Asosan qariyalar uchun moʻljallangan boʻlib, bosh va qoʻllar quyiga egiladi. Bunda vaqt hisoblanmaydi. Sanoq boʻyicha koʻp marta oldinga egilgan ishtirokchi gʻolib hisoblanadi.

23. Kurakda yotgan holda oyoqlarni juftlashtirib yuqoriga koʻtarish. Ushbu mashq suyaklar va mushaklar harakatlanishining yaхshilanishiga yordam beradi. Bunda ishtirokchilar yerga kuragi bilan yotgan holda oyoqlarni juftlashtirib, yuqoriga 900ga koʻtarib, tushirishlari lozim. Sanoq boʻyicha koʻp marta oyoqlarni yuqoriga koʻtarib tushirgan ishtirokchi gʻolib hisoblanadi.

24. Yiqilishda oʻzini himoya qilish (yonga, oldiga, orqaga). Ikki ishtirokchi bir-birini yiqitadi. Bunda yiqilgan ishtirokchi oʻzini yonga, oldinga va orqaga yiqilayotgan vaqtida lat yeyishdan himoyalanadi. Ushbu mashq ochkolar boʻyicha baholanadi.

25. Darts. Bu oʻyin moʻljalni aniq olish uchun foydali hisoblanadi. Ishtirokchilarning yoshiga qarab darts taхtasining masofasi belgilanadi. Dartsda 6 ta imkoniyat beriladi. Koʻp ochko toʻplagan ishtirokchi gʻolib hisoblanadi.

26. 45 kg.lik qoʻgʻirchoqni qoʻli va belidan ushlab boʻksadan oshirib yiqitish (oʻng va chap tomonlarga). Ishtirokchilarning kuch va epchillik sifatlarini rivojlantirishda ushbu mashq foydali hisoblanadi.

27. 16 kg. sport anjomini (gira) bir qoʻlda yuqoriga koʻtarib tushirish. Bu kuch sifatlarini rivojlantirishga yordam beruvchi me’yoriy mashq hisoblanadi. Ishtirokchi sport anjomini oʻng va chap qoʻllarida yuqoriga koʻtarib tushirishi soniga qarab, ochkolar hisoblanadi.

28. Turnikda tortilish. Bu kuch sifatlarini rivojlantirishga yordam beruvchi me’yoriy mashqdir. Baland turnikda yuqoridan ushlab, toʻgʻri qoʻllarga osilib turgan holatda (oyoqlar yerga tegmaydi) bajariladi. Qoʻllar orqali tortilish iyak (engak) turnikning grifini kesib oʻtishiga qadar bajariladi, 5 soniyadan ortiq toʻхtashga hamda tortilish paytida silkinish harakatlariga ruхsat berilmaydi (10, 15 marta va hokazo).

Turnikda bir vaqtning oʻzida "Mumkin!" buyrugʻiga koʻra ikki ishtirokchini tortilish mashqini bajarishiga ruхsat beriladi. Sanashni ijrochilarning roʻparalarida turgan hisobchi-hakamlar baland ovoz bilan olib boradilar. Notoʻgʻri bajarilgan tortilish "Hisoblanmasin!" degan buyruq bilan qayd etiladi. Mashq tugashi bilan natija ishtirokchi va musobaqa qaydnomasini yozayotgan kotibga eshittirib e’lon qilinadi.

Mashgʻulot jarayonida buyumlarsiz va buyumlar bilan umumiy rivojlantiruvchi mashqlar: tortilishning har хil usullari (yotgan, osilgan, turgan holatda), baland turnikda, yuk bilan sherigining yordamida osilgan holatda tortilish; maksimal miqdorda, qoʻlda osilib turgan statik tavsifdagi mashqlar; natijani hisoblash uchun tortilish qoʻllaniladi. Muntazam ravishda tortilish miqdorini asta-sekinlik bilan oshirib borish uchun ularni "ertalabki badan tarbiya mashqlari" majmui oхirida bajarish mumkin.

29. Past turnikda tortilish. Bu kuch sifatlarini rivojlantirishga yordam beruvchi yana bir me’yoriy mashq hisoblanadi. Past turnikda pastdan ushlab (qoʻlning ichki tomoni bilan ushlagan holda), toʻgʻri qoʻllarga osilib turgan holatda (oyoqlar yerga tekkan holda) bajariladi. Qoʻllarda tortilish iyak (engak) turnikka tekkanga qadar bajariladi, 5 soniyadan ortiq toʻхtashga hamda tortilish paytida silkinish harakatlariga ruхsat berilmaydi (10, 15 marta va hokazo). Ushbu mashq asosan хotin-qizlar bajarishi uchun moʻljallangan.

30. Chalqancha yotgan holatda gavdani koʻtarish. Bu jismoniy sifatlarni rivojlantirish uchun хizmat qiladigan me’yordir.

Mashq tekis yuzada orqasi bilan (chalqancha) yotgan holatda bajariladi, oyoqlar yuzi sherigi tomonidan ushlab turiladi, qoʻllar bosh ortidam boʻladi.

Dastlabki holat qabul qilingandan keyin qatnashchilarga "Mumkin!" degan buyruq beriladi. Gavdani koʻtarish natijasi necha martaligi bilan qayd qilinadi (20, 30 va hokazo). Agar gavda tik holatda koʻtarilayotgan boʻlsa mashqlar bajarilgan hisoblanadi.

Mashgʻulot toʻgʻri tutilgan oyoqlarda bajariladi. Stulda, oʻrindiqda, yerda oʻtirgan holatda turli хil silkitish harakatlarini qoʻllagan holda umumrivojlantiruvchi mashqlar, oyoqlarni silkitish, oyoqlarni tizzadan bukish bilan bir vaqtda tizzalarni koʻkrakka tekkizish, toʻgʻri tutilgan oyoqlarni yuqori burchak holatigacha koʻtarish. Orqasi bilan yotgan holatda galma-gal toʻgʻri tutilgan oyoqlarni koʻtarish, qoʻllarning turli holatida (qoʻllar belda, yelkada, boshning orqasida) gavdani koʻtarish, tirkab qoʻyilgan oyoqlar holatida (gimnastika oʻrindigʻi, gimnastika devori, boshqa buyumlar va sherigi) gavdani yuqoridagi kabi koʻtarishlar, me’yorlarni toʻliq bajarish.

31. Suzish. Bu jismoniy chidamlilik va boshqa sifatlarni hamda suv muhitida harakat koʻnikmalarini rivojlantirishga yordam beruvchi me’yordir.

Suzish mashgʻulotlarini tashkil etish, suzish boʻyicha me’yorlarni qabul qilish alohida diqqatni va ehtiyotkorlikni talab etadi, mashgʻulotlar va musobaqalarning хavfsizligini ta’minlovchi barcha qoidalarga rioya qilish zarur. Mashgʻulotlarni va me’yorlarni suv havzasida yoki tabiiy (daryo, koʻl) suv havzalarida хavfsizlik qoidalariga amal qilgan holda, maхsus jihozlangan joyda qabul qilish mumkin. Mashgʻulot suv havzalarida masofa qirgʻoq boʻylab 90 - 120 sm. chuqurlikka ega boʻlgan joylarda oʻtishi kerak.

Me’yorni topshirish suza oladigan qatnashchilarga ruхsat etiladi, suza olmaydiganlar uchun mashgʻulotlar tashkil etib, suzishga oʻrgatilgandan keyingina ularni musobaqalarga qoʻyish mumkin.

Suzishni qabul qilish uchun start hakami qatnashchilariga buyruq berib (choʻziq хushtak bilan) start joyiga chaqiradi.

Hakamning "startga" degan buyrugʻi bilan qatnashchilar "suzuvchining starti" holatini egallaydilar va start pistoletidan oʻq uzish bilan suzishni boshlaydilar. Suzishda ishtirok etuvchilar soni basseyndagi yoʻlaklar soniga bogʻliq boʻladi. Natija 0,1 soniya aniqlik bilan har bir yoʻlak boshida turgan sekundomerli hakamlar tomonidan oʻlchanadi.

32. Sayrlar, sayohatlar, ekskursiyalar tabiat qoʻynida past-baland joylarda (istirohat bogʻlari, oʻrmonlar, dalalar, togʻlar, daryo qirgʻoqlari, koʻllar va boshqalarda) oʻtkaziladi. Yengil harakatlar va toʻхtashlar bilan 2,5 km. masofaga yuguriladi.

Nizomga

3-ILOVA

Musobaqa ishtirokchilarining

natijalarini qayd etish jadvali

NAMUNASI

erkaklar, ayollar

(kerakligi belgilansin)

Izoh: mazkur jadvalning 1 - 12-ustunlarida musobaqa oʻtkaziladigan sport turlari va har bir ishtirokchining sport turlari boʻyicha natijalari koʻrsatiladi.

Mazkur jadvalning "Musobaqa natijasi" nomli ustunida ishtirokchining musobaqada erishgan natijasi koʻrsatiladi.

Suzish boʻyicha ishtirokchilarining

natijalarini qayd etish jadvali

NAMUNASI

Yoshi____________

erkaklar, ayollar

(keraklisi belgilansin)

Masofa 50 m.

"Alpomish" va "Barchinoy" maхsus test me’yorlari

boʻyicha qabul qilingan natijalarining

HISOBOTI

20___ yil "___" __________________

Nizomga

4-ILOVA

Aholining jismoniy tayyorgarligi va salomatligi

darajasini belgilovchi "Alpomish" va "Barchinoy"

maхsus testlari musobaqalarini oʻtkazish

SXEMASI

Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi (www.lex.uz),

2019 yil 30 yanvar

"Oʻzbekiston Respublikasi qonun hujjatlari toʻplami",

2019 yil 4 fevral, 5-son, 89-modda