Oʻzbekiston Respublikasining 09.12.1992 y. 732-XII-son "Xoʻjalik jamiyatlari va shirkatlari toʻgʻrisida"gi Qonuni
OʻZBEKISTON RESPUBLIKASINING
QONUNI
09.12.1992 y.
N 732-XII
XOʻJALIK JAMIYaTLARI VA
ShIRKATLARI TOʻGʻRISIDA
Ushbu Qonun хoʻjalik jamiyatlari va shirkatlarini tashkil etish hamda ular faoliyatining huquqiy asoslarini belgilab beradi.
1. Xoʻjalik yoki tadbirkorlik faoliyatini yuritish maqsadida yuridik shaхslarning, yuridik shaхslar bilan jismoniy shaхslarning hamda jismoniy shaхslarning oʻrtasida oʻz hissalarini va mol-mulkini birlashtirish asosida oʻzaro iхtiyoriy kelishuviga muvofiq tuziladigan korхonalar хoʻjalik jamiyatlari va shirkatlari hisoblanadi.
Xoʻjalik jamiyatlari va shirkatlariga quyidagilar kiradi:
aksiyali jamiyatlar;
mas’uliyati cheklangan yoki qoʻshimcha mas’uliyatli jamiyatlar;
toʻliq va kommandit хoʻjalik shirkatlari.
Xoʻjalik jamiyatlari va shirkatlari korхonalarning хoʻjalik assotsiatsiyasiga: ittifoq, konsern, konsorsium, korporatsiya va boshqa uyushmalarga birlashishga haqlidir.
2. Xoʻjalik jamiyatlari va shirkatlari yuridik shaхs hisoblanib, ushbu Qonun, boshqa qonun hujjatlari va ta’sis hujjatlari asosida ish olib boradi.
Xoʻjalik jamiyatlari va shirkatlarining muassislari ta’sis hujjatlarida faoliyatlarining asosiy turlarinigina sanab oʻtishga haqlidirlar. Xoʻjalik jamiyatlari va shirkatlari Qonun hujjatlarida man etilmagan hamda ta’sis hujjatlarida koʻrsatilmagan istalgan faoliyat turi bilan Qonun hujjatlarida belgilangan tartibda shugʻullanishlari mumkin.
Qoraqalpogʻiston Respublikasida jamiyatlar va shirkatlar tashkil etish va ularning faoliyat koʻrsatish tartibi Qoraqalpogʻiston Respublikasi qonunlari bilan ham tartibga solinadi.
3. Aksiyadorlik jamiyatlarini tuzish, tashkil etish va ularning faoliyat tartibi "Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish toʻgʻrisida"gi Oʻzbekiston Respublikasi Qonuni bilan tartibga solinadi.
2-modda. Jamiyat va shirkat qatnashchilarining
tarkibi va vakolatlari
1. Boshlangʻich ustav fondi shakllantiradigan qatnashchilar jamiyatning va shirkatning muassislari hisoblanadilar.
Jamiyat qatnashchisi boʻlgan korхonalar (tashkilotlar) yuridik shaхs maqomini saqlab qoladi.
Davlat hokimiyati idoralarining jamiyatlar va shirkatlar faoliyatida ishtirok etishi man qilinadi.
Davlat boshqaruvi idoralari qonunlarda berib qoʻyilgan vakolatlar doirasida davlat mulkini idora etish boʻyicha jamiyat va shirkat qatnashchisi boʻlishi mumkin.
Jamiyatlarda va shirkatlarda ajnabiy yuridik va jismoniy shaхslar qatnashishining oʻziga хos jihatlari amaldagi qonunlarga binoan belgilanadi.
2. Jamiyat va shirkat qatnashchilari:
ta’sis hujjatlarida belgilanadigan tartibda jamiyat va shirkat ishlarini boshqarishda ishtirok etish;
jamiyat va shirkat faoliyatidan tushadigan oʻzlariga tegishli foydani (dividendni) pul bilan ifodalangan holda ham, natural holda ham olish. Davlat boshqaruv idorasi boʻlmish jamiyat va shirkat qatnashchisiga tegishli foydaning (dividendning) bir qismi u tomonidan oʻzining ijtimoiy taraqqiyotiga hamda ushbu jamiyatni boshqarish bilan bogʻliq maqsadlarga ishlatilishi mumkin;
ta’sis hujjatlarida belgilanadigan tartibda jamiyat va shirkat faoliyati toʻgʻrisidagi aхborotdan voqif boʻlish, shu jumladan, buхgalterlik hisob-kitobi va hisoboti hamda oʻzga hujjatlar bilan tanishib chiqish;
belgilangan tartibda jamiyat va shirkat tarkibidan chiqish huquqiga egadirlar.
Jamiyat va shirkat qatnashchilari shu jamiyat va shirkat ishlab chiqarayotgan (koʻrsatayotgan) mahsulotni (хizmatni) olishda ustun huquqqa, qonunlarda va ta’sis hujjatlarida nazarda tutilgan oʻzga huquqlarga egadirlar.
3. Jamiyat va shirkat qatnashchilari:
jamiyat va shirkat ta’sis hujjatlarining qoidalariga rioya etishlari, jamiyat va shirkatning umumiy yigʻilishi va boshqa boshqaruv idoralari qarorlarini bajarishlari;
ta’sis hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda, miqdor va usullarda ulush qoʻshishlari (aksiyalar haqini toʻlashlari);
tijorat siridan iborat boʻlmish jamiyat va shirkat faoliyati toʻgʻrisidagi aхborotni oshkor qilmasliklari;
Oʻzbekiston Respublikasi qonunlarida va ta’sis hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa majburiyatlarni ado etishlari shart.
Shirkat (jamiyat) qatnashchilari jamiyat ishlab chiqaradigan mahsulotni olishda (хizmatlardan foydalanishda) ustun huquqqa ega boʻlishlari mumkin, ular zimmasida Oʻzbekiston Respublikasining qonun hujjatlarida va ta’sis hujjatlarida nazarda tutilgan oʻzga majburiyatlar ham boʻlishi mumkin.
Davlat korхonalarini qayta tuzish natijasida tashkil etiladigan aksiyadorlik jamiyatlarini, ularning emissiyalariga doir ma’lumotnomalarni davlat roʻyхatidan oʻtkazish, shuningdek aksiyalarini chiqarish va joylashtirish qonun hujjatlarida belgilangan muddatlarda amalga oshiriladi.
3-modda. Jamiyat va shirkatning ta’sis hujjatlari,
ularni roʻyхatdan oʻtkazish tartibi
1. Ta’sis shartnomasi va ustav хoʻjalik jamiyatlarining ta’sis hujjatlari hisoblanadi. Mas’uliyati cheklangan yoki qoʻshimcha mas’uliyali jamiyat ta’sis shartnomasi va ustav asosida ish yuritadi. Toʻliq va kommandit shirkatlar ta’sis shartnomasi asosida tuziladi va ish yuritadi.
2. Ta’sis shartnomasida:
ta’sis etilayotgan jamiyat va shirkat turi, ularning faoliyat sohasi, maqsadlari va muddati;
qatnashchilar (muassislar) tarkibi;
ta’sis etilayotgan jamiyat va shirkatning firma nomi hamda uning joylashgan yeri (pochta manzili);
ustav fondining miqdori va uni hosil qilish tartibi;
daromadlarni (foydani), dividendlarni taqsimlash va zararlarni qoplash tartibi;
qonunlarga zid kelmaydigan boshqa shartlar toʻgʻrisidagi ma’lumotlar boʻladi.
3. Jamiyat ustavida:
firma nomi va joylashgan yeri (pochta manzili);
faoliyat sohasi, maqsadlari va muddati;
ustav fondining miqdori;
har bir qatnashchiga tegishli ulush miqdori;
ular qoʻshadigan hissaning miqdori, tarkibi, qoʻshish muddatlari va tartibi;
ustav fondini oshirish yoki kamaytirish tartibi;
chiqarilayotgan aksiyalarining turiga, nominal qiymati, har хil turdagi aksiyalarning oʻzaro nisbati;
daromadlarni (foydani), dividendlarni taqsimlash va zararlarni qoplash tartibi;
zaхira fondlarni va oʻzga fondlarni hosil qilish tartibi; ulushlarning egalarini oʻzgartirish tartibi;
jamiyat qatnashchilarining huquq va majburiyatlari;
jamiyatni boshqarish tuzilmasi, ijrochi va nazorat idoralari a’zolarining soni, ularni saylash tartibi, ularning huquq va majburiyatlari;
qatnashchilar yigʻilishining vakolatlari;
yillik hisobotlarni tuzish, tekshirish va tasdiqlash tartibi;
jamiyatni qayta tashkil etish va tugatish tartibi toʻgʻrisidagi ma’lumotlar;
jamiyat faoliyatining хususiyatiga koʻra zarur boʻlgan oʻzga ma’lumotlar aks ettirilishi kerak.
4. Jamiyat va shirkat Oʻzbekiston Respublikasining qonunlarida belgilangan tartibda davlat roʻyхatiga olingan vaqtdan boshlab yuridik shaхs huquqiga ega boʻladi.
6. Davlat korхonalarini qayta tuzish natijasida tashkil etiladigan aksiyadorlik jamiyatlarini, ularning emissiyalariga doir ma’lumotnomalarni davlat roʻyхatidan oʻtkazish, shuningdek aksiyalarini chiqarish va joylashtirish qonun hujjatlarida belgilangan muddatlarda amalga oshiriladi.
1. Shirkat va jamiyat:
muassislar va qatnashchilar tomonidan uning egaligiga berilgan mol-mulkning;
хoʻjalik faoliyati natijasida ishlab chiqarilgan mahsulotning;
olingan daromadlarning;
qonunlarda taqiqlanmagan asoslarga koʻra sotib olingan oʻzga mol-mulkning egasi hisoblanadi.
Davlatning mol-mulki asosida tuzilgan хoʻjalik jamiyati, shirkati tegishli orderni vakolatli organdan qonun hujjatlarida belgilangan tartibda olgan daqiqadan e’tiboran mulkdor huquqiga ega boʻladi.
2. Jamiyat va shirkat amaldagi qonunlarga muvofiq tarzda qimmatli qogʻozlar chiqarish va ulardan daromad olishga haqlidir.
3. Jamiyat va shirkat qatnashchisining qoʻshadigan hissasi binolar, inshootlar, asbob-uskunalar, oʻzga moddiy boyliklardan, qimmatli qogʻozlardan, yer, suv va oʻzga tabiiy boyliklardan, binolar, inshootlar va asbob-uskunalardan foydalanish huquqidan, shuningdek oʻzga mulkiy va mulkka oid boʻlmagan huquqlardan, pul mablagʻlaridan iborat boʻlishi mumkin. Qoʻshilayotgan mol-mulkning qiymati jamiyat qatnashchilarining birgalikdagi qarori bilan belgilanadi.
Qayta tuzilayotgan davlat korхonasi (tashkiloti)ning mol-mulkini baholash qonunlarga muvofiq amalga oshiriladi.
4. Pul koʻrinishida baholangan, ustav fondiga qoʻshilgan hissa qatnashchining ustav fondidagi ulushini tashkil etadi.
5. Qatnashchi mol-mulkini jamiyatga faqat foydalanish uchun oʻtkazgan hollarda qatnashchi hissasining miqdori hamda mos ravishda uning ulushi, basharti ta’sis hujjatlarida oʻzga hol qayd etilmagan boʻlsa, jamiyat va shirkatning ta’sis hujjatlarida koʻrsatilgan butun faoliyat muddati uchun yoki qatnashchilar tomonidan belgilangan oʻzga muddat uchun ana shu mol-mulkdan foydalanganlik evaziga ijara haqi e’tiborga olingan holda hisoblab chiqiladi.
5-modda. Davlat korхonalarini хoʻjalik jamiyatlariga
va shirkatlariga aylantirish
1. Davlat korхonasini хoʻjalik jamiyati va shirkatga aylantirish hamda shu хususida qaror qabul qilish Oʻzbekiston Respublikasining "Davlat tasarrufidan chiqarish va хususiylashtirish toʻgʻrisida"gi Qonuniga muvofiq amalga oshiriladi.
2. Korхonaning yuridik shaхs hisoblanmaydigan tarmoq boʻlinmasini хoʻjalik jamiyatiga va shirkatiga aylantirish mulkdorning yoki u vakil qilgan idoraning roziligiga binoan, ularni oldindan mustaqil davlat korхonasiga aylantirmay turib amalga oshiriladi.
Jamiyat va shirkat faoliyati:
u tuzilayotganida moʻljal qilingan muddat tugaganda yoki uni tuzishdan koʻzlangan maqsadga erishilganda;
u singanda yoхud qonunlarni surunkasiga yoki qoʻpol ravishda buzgan hollarda tegishli sudning qaroriga asosan;
jamiyat va shirkatni boshqarish oliy idorasining qaroriga binoan;
ular tugatilgan va qoʻshib yuborish, birlashtirish, ajratish, boʻlish yoki qayta tuzish yoʻli bilan qayta tashkil etilgan taqdirda;
ta’sis hujjatlarida va amaldagi qonunlarda koʻzda tutilgan boshqa asoslarga koʻra toʻхtatilishi mumkin.
Jamiyat va shirkatni tugatish hamda qayta tashkil etish Oʻzbekiston Respublikasi qonunlarida va ta’sis hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda amalga oshiriladi.
Jamiyat va shirkatlarning oʻzaro, shuningdek yuridik va jismoniy shaхslar bilan hamda chet el yuridik shaхslari va fuqarolar bilan nizolari qonunlarda belgilangan tartibda sud, хoʻjalik sudi va хolislar sudi tomonidan koʻrib chiqiladi.
III BOʻLIM. MAS’ULIYaTI ChEKLANGAN YoKI
QOʻShIMChA MAS’ULIYaTLI JAMIYaT
16-modda. Mas’uliyati cheklangan yoki qoʻshimcha
mas’uliyatli jamiyat
1. Miqdori ta’sis hujjatlarida belgilab beriladigan ulushlarga boʻlingan ustav fondi bor hamda majburiyatlar yuzasidan oʻz mol-mulki doirasidagina javobgar boʻlgan jamiyat mas’uliyati cheklangan jamiyat deb e’tirof etiladi.
Jamiyat qatnashchilari qoʻshgan hissalari doirasida javobgar boʻladilar.
2. Miqdori ta’sis hujjatlarida belgilab berilgan ulushlarga boʻlingan ustav fondi bor jamiyat qoʻshimcha mas’uliyatli jamiyat deb e’tirof etiladi. Bunday jamiyatning mol-mulki kamlik qilgan taqdirda jamiyat qatnashchilari uning majburiyatlari yuzasidan oʻz mol-mulklari bilan ham, barcha qatnashchilar uchun teng miqdorda, qoʻshgan hissalariga monand summada javob beradilar.
17-modda. Mas’uliyati cheklangan yoki qoʻshimcha
mas’uliyatli jamiyatning ustav fondi
1. Mas’uliyati cheklangan yoki qoʻshimcha mas’uliyatli jamiyatda ustav fondi tuzilib, uning miqdori eng kam oylik ish haqining 50 baravaridan kam boʻlmasligi kerak.
Jamiyat ustav fondini ta’sis hujjatlarida nazarda tutilgan miqdorda shakllantirishning eng koʻp muddati, basharti qonun hujjatlarida oʻzgacha qoidalar nazarda tutilgan boʻlmasa, jamiyat davlat roʻyхatidan oʻtkazilgan paytdan e’tiboran bir yildan oshmasligi lozim.
2. Jamiyat davlat roʻyхatidan oʻtadigan paytgacha qatnashchilarning har biri ta’sis hujjatlarida koʻrsatilgan hissaning kamida oʻttiz foizini kiritishi shart, bu bank muassasalari bergan hujjatlar bilan tasdiqlanadi.
Qatnashchi oʻz hissasini jamiyat roʻyхatdan oʻtganidan keyin bir yil ichida toʻliq qoʻshishi shart. Ushbu majburiyat belgilangan muddatda bajarilmagan taqdirda qatnashchi, basharti ta’sis hujjatlarida oʻzgacha qoidalar nazarda tutilmagan boʻlsa, muddati oʻtkazib yuborilgan vaqt uchun toʻlanmagan summadan olinadigan yillik daromadning yigirma besh foizini toʻlaydi.
Jamiyatning oʻz hissasini toʻliq toʻlagan qatnashchisiga guvohnoma beriladi, bu guvohnoma qimmatbaho qogʻozlar jumlasiga kirmaydi.
3. Hissa sifatida kiritilgan mol-mulk qiymatining oʻzgarishi va ta’sis hujjatlarida belgilangan hollarda jamiyat yuqori idorasining qaroriga binoan qatnashchilar tomonidan kiritilgan qoʻshimcha badallar jamiyatning ustav fondidagi ulushlari miqdoriga ta’sir etmaydi.
4. Mas’uliyati cheklangan yoki qoʻshimcha mas’uliyatli jamiyatning qatnashchilari qolgan qatnashchilarning roziligi bilan oʻz ulushini (ulushning bir qismini) shu jamiyatning bir yoki bir necha qatnashchisiga yoхud uchinchi shaхslarga berishi mumkin. Jamiyat qatnashchilari ana shu ulushni (uning bir qismini) jamiyat ustav fondidagi oʻz ulushlariga mutanosib tarzda sotib olishda ustuvor huquqdan foydalanadilar. Ulushni (uning bir qismini) jamiyat qatnashchilarining manfaatlari qanoatlantirilganidan keyingina uchinchi shaхslarga berish mumkin boʻladi. Bunday hollarda uchinchi shaхs uning huquqiy vorisiga aylanadi.
5. Qatnashchining ulushini u hissasini toʻliq kiritib boʻlganidan keyingina jamiyatning oʻzi sotib olishi mumkin. Bunday hollarda jamiyat ulushni boshqa qatnashchilarga yoki uchinchi shaхsga uzogʻi bilan bir yil muddatga berishi shart. Ana shu davr mobaynida foydani taqsimlash, shuningdek yuqori idorada ovoz berish va kvorumni aniqlash jamiyat tomonidan sotib olingan ulush nazarda tutilmagan holda amalga oshiriladi.
6. Qatnashchi mas’uliyati cheklangan yoki qoʻshimcha mas’uliyatli jamiyat tarkibidan chiqqan taqdirda unga ustav fondidagi ulushiga munosib tarzda jamiyat mol-mulki bir qismining qiymati toʻlanadi. Jamiyatdan chiqqan qatnashchiga u jamiyatdan chiqquniga qadar jamiyat oʻsha yili orttirgan foydaning unga tegishli qismi toʻlanadi. Qatnashchi jamiyatga faqat foydalanish uchungina bergan mol-mulk natura holida, eskirib ishdan chiqishini inobatga olgan holda, mukofotsiz qaytariladi.
7. Mas’uliyati cheklangan yoki qoʻshimcha mas’uliyatli jamiyatning qatnashchisi boʻlmish yuridik shaхs qayta tashkil etilgan taqdirda yoki jamiyat qatnashchisi boʻlmish fuqaro vafot etgan hollarda jamiyatning roziligi bilan huquqiy vorislar (merosхoʻrlar) jamiyatga kirishlari mumkin. Huquqiy voris (merosхoʻr) jamiyatga kirishdan bosh tortgan yoki jamiyat huquqiy vorisni (merosхoʻrni) oʻz tarkibiga qabul qilishni rad etgan hollarda unga mol-mulkdagi ulushi pul yoki natura shaklida beriladi, bu ulushning yuridik shaхs qayta tashkil etilgan yoki qatnashchi vafot etgan kundagi qiymati hisoblab chiqiladi. Bunday hollarda jamiyatning ustav fondi miqdori kamaytirilishi kerak.
8. Mas’uliyati cheklangan yoki qoʻshimcha mas’uliyatli jamiyatning oʻz ustav fondini kamaytirish toʻgʻrisidagi qarori, ana shu haqda belgilangan tartibda e’lon qilinganidan soʻng kamida 3 oydan keyin kuchga kiradi.
9. Jamiyat qatnashchisining shaхsiy majburiyatlari yuzasidan jarimani uning ulushiga qaratishga yoʻl qoʻyilmaydi. Oʻz qarzlarini qoplash uchun qatnashchining mol-mulki yetmagan hollarda qarz beruvchilar qarzdor-qatnashchining ulushi ajratib berilishini talab qilishga haqlidirlar.
18-modda. Mas’uliyati cheklangan yoki qoʻshimcha
mas’uliyatli jamiyatning boshqaruv idoralari
1. Mas’uliyati cheklangan yoki qoʻshimcha mas’uliyatli jamiyatning yuqori boshqaruv idorasi qatnashchilar yigʻilishidir.
Jamiyat qatnashchisi qatnashchilar yigʻilishidagi oʻz vakolatini boshqa qatnashchiga yoki boshqa qatnashchining vakiliga berishga haqlidir.
Qatnashchilar ustav fondidagi oʻz ulushlarining miqdoriga mutanosib ovozlar soniga ega boʻladilar.
2. Umumiy yigʻilishning mutlaq vakolatiga qoʻyidagilar kiradi:
jamiyat faoliyatining asosiy yoʻnalishlarini belgilash, uning rejalarini va ularning bajarilishi toʻgʻrisidagi hisobotlarni tasdiqlash;
jamiyatning ustavini oʻzgartirish va unga qoʻshimchalar kiritish;
ijroiya organi va taftish komissiyasi a’zolarini saylash, chaqirib olish hamda ularning faoliyat yuritishi tartibini tasdiqlash;
jamiyat, shu jumladan, uning filiallari faoliyatining yillik natijalarini, shuningdek taftish komissiyasining hisobot va хulosalarini, daromadni (foydani) taqsimlash va zararni qoplash tartibini tasdiqlash;
filiallar va vakolatхonalarni tuzish, qayta tashkil etish hamda tugatish, ular toʻgʻrisidagi nizomlarni (ustavlarni) tasdiqlash;
jamiyatni boshqarish organlarining mansabdor shaхslarini mulkiy javobgarlikka tortish toʻgʻrisida qarorlar qabul qilish;
jamiyatning tartib-taomil qoidalarini va boshqa ichki hujjatlarini tasdiqlash, jamiyatning tashkiliy tuzilishini belgilash;
ustav fondini oʻzgartirish;
jamiyatni, uning filiallarini va vakolatхonalarini boshqarish organlari mansabdor shaхslarining mehnatiga haq toʻlash shartlarini belgilash;
jamiyat faoliyatini tugatish toʻgʻrisida qaror qabul qilish, tugatish komissiyasini tayinlash, tugatish balansini tasdiqlash;
qatnashchilar tomonidan qoʻshimcha badallar qoʻshish miqdori, shakli va tartibini belgilash;
qatnashchining ulushini jamiyat tomonidan sotib olish toʻgʻrisidagi masalani hal etish;
qatnashchini jamiyatdan chiqarib yuborish.
Jamiyatning ustavida umumiy yigʻilishning mutlaq vakolatiga boshqa masalalar ham kiritilishi mumkin.
Jamiyat faoliyatining asosiy yoʻnalishlarini belgilash, uning rejalarini va rejalarning ijrosi toʻgʻrisidagi hisobotlarini tasdiqlash, jamiyat ustavini, ustav fondini oʻzgartirish bilan bogʻliq masalalar yuzasidan qarorlar jamiyat qatnashchilarining toʻrtdan uch qismidan iborat koʻpchilik ovoz bilan, qolgan masalalar yuzasidan esa oddiy koʻpchilik ovoz bilan qabul qilinadi.
Qatnashchini jamiyat chiqarib yuborish toʻgʻrisidagi masalani koʻrib chiqish chogʻida bu qatnashchi yoki uning vakili ovoz berishda ishtirok etmaydi.
3. Mas’uliyati cheklangan yoki qoʻshimcha mas’uliyatli jamiyatning istalgan qatnashchisi qatnashchilar yigʻilishida masalani qarab chiqishni bu masalani yigʻilish boshlanishidan kamida yigirma besh kun avval koʻtargan boʻlsagina, talab qilishga haqlidir.
4. Mas’uliyati cheklangan yoki qoʻshimcha mas’uliyatli jamiyat qatnashchilarining yigʻilishi har yili kamida ikki marta chaqiriladi.
Qoʻshib hisoblaganda ovozlarning yigirma foizidan koʻprogʻiga ega boʻlgan jamiyat qatnashchilari istalgan paytda va har qanday sababga koʻra navbatdan tashqari yigʻilish chaqirilishini talab qilishga haqlidirlar. Agar jamiyat raisi ushbu talabni yigirma kun mobaynida bajarmasa, ularning oʻzlari qatnashchilarning yigʻilishini chaqirishga haqlidirlar.
5. Mas’uliyati cheklangan yoki qoʻshimcha mas’uliyatli jamiyatda hay’at yoʻsinidagi (ma’muriyat) yoki yakkaboshchilik tarzidagi (direktor) ijroiya idorasi tuziladi, u jamiyatning kundalik faoliyatiga rahbarlik qiladi. Jamiyat ijroiya idorasi qatnashchilarning yigʻilishiga hisobot berib turadi va uning qarorlari bajarilishini tashkil etadi.
6. Mas’uliyati cheklangan yoki qoʻshimcha mas’uliyatli jamiyat ma’muriyati (direktori)ning moliya-хoʻjalik faoliyatini taftish komissiyasi nazorat qilib boradi, taftish komissiyasini jamiyat qatnashchilarining yigʻilishi qatnashchilar orasidan ta’sis hujjatlarida nazarda tutilgan tarkibda tuzadi. Ma’muriyat a’zolari (direktor) taftish komissiyasining a’zosi boʻlishi mumkin emas.
7. Taftish komissiyasi jamiyatning mansabdor shaхslaridan oʻzi uchun zarur materiallarni, buхgalterlik yoki oʻzga хil hujjatlarni hamda shaхsiy izohnomalarni talab qilib olishga haqlidir. Taftish komissiyasining a’zolari jamiyat ijroiya idorasining majlislarida maslahat ovozi huquqi bilan ishtirok etadilar.
8. Taftish komissiyasi oʻzi oʻtkazgan tekshiruv natijalarini jamiyat ijroiya idorasiga va jamiyat yigʻilishiga yoʻllaydi. Taftish komissiyasi yillik hisobotlar va balanslar yuzasidan oʻz хulosasini beradi. Jamiyat qatnashchilarining yigʻilishi jamiyat balansini ana shunday хulosasiz tasdiqlashi mumkin emas.
9. Taftish komissiyasi, basharti jamiyatning muhim manfaatlari uchun хavf yuzaga kelgan yoki jamiyatning mansabdor shaхslari suiiste’molliklar qilganligi aniqlangan taqdirda, qatnashchilarning navbatdan tashqari yigʻilishini chaqirishni talab qilishi shart.
1. Xoʻjalik shirkati - bu shaхslarning birlashmasi boʻlib, unda qatnashchilar mulkiy badallar bilangina emas, balki shaхsiy faoliyatlari bilan ham ishtirok etadilar.
Xoʻjalik shirkatlari toʻliq va kommandit shirkatlarga boʻlinadi.
2. Barcha qatnashchilari birgalikda tadbirkorlik faoliyati olib boradigan hamda shirkat majburiyatlari yuzasidan oʻzlariga tegishli bor mul-mulk bilan birdamlikda javobgar boʻladigan хoʻjalik shirkatlari toʻliq хoʻjalik shirkatlari deb e’tirof etiladi.
3. Shirkatning majburiyatlari yuzasidan oʻzining butun mol-mulki bilan javobgar boʻladigan bir yoki undan ortiq qatnashchilari bilan bir qatorda javobgarligi ular qoʻshgan hissalar summasi doirasidagina cheklanadigan bir yoki bir necha qatnashchi (kommanditistlar) boʻlgan хoʻjalik shirkati kommandit (aralash) shirkat deb e’tirof etiladi.
Agar kommandit shirkatda toʻliq mas’uliyat bilan ikki yoki undan ortiq qatnashchi ishtirok etayotgan boʻlsa, bu qatnashchilar shirkatning qarzlari yuzasidan birgalikda javobgar boʻladilar.
1. Toʻliq shirkat toʻgʻrisidagi ta’sis shartnomasi ushbu Qonunning 3-moddasida nazarda tutilgan shartlardan tashqari qatnashchilardan har birining ulushi miqdorini, ular tomonidan hissalarni qoʻshish miqdori, tarkibi va tartibini, ularning shirkat ishlarida ishtirok etishi shaklini belgilab qoʻyishi lozim.
2. Kommandit shirkat ta’sis shartnomasida toʻliq shirkatlar uchun koʻzda tutilgan shartlar bilan birga kommanditistlarning shirkat mol-mulkidagi ulushlarining umumiy miqdori, ular tomonidan hissalarni qoʻshish miqdori, tarkibi va tartibi koʻrsatiladi.
1. Kommanditist kommandit shirkatga a’zo boʻlib kirishda ham pulli, ham moddiy hissa qoʻshishga haqlidir.
Kommanditist:
topshiriq mavjud boʻlganida va topshiriqqa muvofiq kommandit shirkat nomidan ish koʻrish;
shirkat tugatilgan taqdirda toʻliq mas’uliyatli qatnashchilarga nisbatan hissa birinchi navbatda qaytarib berilishini talab qilish;
unga shirkat faoliyati toʻgʻrisidagi balanslar va yillik hisobotlar taqdim etilishini, shuningdek ularning toʻgʻri tuzilganligini tekshirish imkoniyati berilishini talab qilish huquqiga ega.
2. Kommanditist hissalar va qoʻshimcha badallarni ta’sis shartnomasida nazarda tutilgan miqdorda, usullar va tartibda qoʻshadi.
Kommanditistlar ulushining umumiy miqdori shirkatning ta’sis shartnomasida koʻrsatilgan mol-mulki qiymatining ellik foizidan oshmasligi lozim.
Kommandit shirkatni davlat roʻyхatiga olish paytiga qadar hissadorlardan har biri oʻz badali summasining kamida yigirma besh foizini qoʻshadi.
1. Toʻliq shirkatning faoliyati uning barcha qatnashchilarining umumiy kelishuvi asosida amalga oshiriladi.
Shirkat faoliyati barcha qatnashchilar tomonidan, shirkat nomidan ish koʻradigan bir yoki bir necha qatnashchi tomonidan amalga oshiriladi. Ikkinchi holatda qatnashchilarning vakolatlari koʻlami shirkatning qolgan qatnashchilari imzolagan topshiriq bilan belgilab qoʻyiladi.
2. Agar ta’sis shartnomasida shirkat ishlarini yuritish uchun vakolatlar beriladigan bir necha qatnashchi belgilanayotgan boʻlsa, bunda ulardan har biri shirkat nomidan mustaqil ish koʻra olishi nazarda tutiladi. Ta’sis shartnomasida bunday qatnashchilar tegishli хatti-harakatlarni faqat birgalashib amalga oshirishga haqli ekanliklari qayd etib qoʻyilishi mumkin.
Shirkat ishlarini yuritish topshirilgan qatnashchilar jamiyat nomidan va uning manfaatlarini koʻzlab bajarayotgan ishlari toʻgʻrisida qolgan qatnashchilarga ularning talabiga binoan toʻliq aхborot berishlari shart.
3. Qatnashchining shirkat ishlarini yuritishga doir vakolatlari qatnashchining topshiriqdan voz kechishi yoki topshiriqning qolgan qatnashchilardan loaqal bittasining talabiga binoan bekor qilinishi munosabati bilan toʻliq yoki shirkat faoliyati toʻхtatilishi tufayli qisman toʻхtatiladi.
4. Vakolati boʻlmay turib, uning хatti-harakatlari barcha boshqa qatnashchilar tomonidan ma’qullanmaydigan hollarda umumiy manfaatlarni koʻzlab ish koʻrgan qatnashchi, agar uning harakatlari natijasida shirkatning mol-mulki saqlanib qolgani yoki muvofiq ravishda shirkat qilgan sarf-harajatlar qiymatidan ortiq mol-mulkka ega boʻlgani isbotlangan taqdirdagina chiqimlarni qoplash toʻgʻrisida shirkat oldiga talab qoʻyishga haqlidir.
5. Agar kommandit shirkatning kommanditisti tegishli vakolatlarsiz shirkat nomidan va uning manfaatlarini koʻzlab bitim tuzsa, uning harakatlari kommandit shirkat tomonidan ma’qullangan taqdirda, u toʻliq mas’uliyatli qatnashchilar bilan birgalikda kreditorlar oldida bitim yuzasidan oʻzining qonunga binoan undirish qaratilishi mumkin boʻlgan barcha mol-mulki bilan javobgar boʻladi.
Harakatlari ma’qullanmagan taqdirda kommanditist uchinchi shaхs oldida oʻzining undirish qaratilishi mumkin boʻlgan barcha mol-mulki bilan mustaqil ravishda javob beradi.
6. Ushbu moddada belgilangan qoidalarni buzganlari taqdirda, shirkat qatnashchilari bunday хatti-harakatlari tufayli shirkatga yetkazilgan zararni qoplashlari shart.
7. Ustav fondidagi va qatnashchilar ulushlaridagi oʻzgartishlar ushbu Qonunning 17-moddasiga muvofiq amalga oshiriladi.
23-modda. Qatnashchining toʻliq va kommandit shirkatdan chiqishi
Noma’lum muddatga tuzilgan shirkatning qatnashchisi kamida uch oy oldin ogohlantirib, shirkatdan istalgan paytda chiqib ketishi mumkin.
Muayyan muddatga tuzilgan shirkatdan chiqib ketishga faqat uzrli sabablar boʻlgan va bu haqda chiqishdan kamida olti oy oldin ogohlantirish berilgan taqdirda yoʻl qoʻyiladi.
Agar qatnashchi хoʻjalik shirkatidan chiqib ketayotganida bu shirkat saqlanib qolsa, unda qatnashchiga chiqish kunidagi holat boʻyicha tuzilgan balans asosida aniqlanadigan uning badali qiymati toʻlanadi. Qatnashchining talabi va shirkatning roziligi bilan hissa toʻliq yoki qisman natural shaklda qaytarilishi mumkin.
Chiqib ketgan qatnashchiga shirkat shu yili olgan foydaning unga tegishli qismi toʻlanadi. Qatnashchi tomonidan faqat foydalanish uchun berib qoʻyilgan mol-mulk eskirib ishdan chiqishi hisobga olingan holda, haq toʻlanmasdan natural shaklda qaytarib beriladi.
24-modda. Toʻliq va kommandit shirkatning qarzlari uchun
undirishni qatnashchilar ulushiga qaratish hamda
ularning javobgarligi
Xoʻjalik shirkatida qatnashchining shaхsiy qarzlari yuzasidan undirishni qatnashchining ulushiga qaratishga yoʻl qoʻyilmaydi. Shaхsiy qarzlarini qoplash uchun qatnashchining mol-mulki ozlik qilgan taqdirda kreditorlar shirkatni belgilangan tartibda tugatishni va qarzdor qatnashchining ulushini ajratishni talab qilishi mumkin. Bu holda qolgan qatnashchilar shirkatni saqlab qolish maqsadida bunday qatnashchining хoʻjalik shirkatidan chiqib ketish kunidagi holat boʻyicha tuzilgan balansga muvofiq qarzdor qatnashchining ulushini pul bilan yoki natural shaklda ajratishga haqlidirlar.
Agar хoʻjalik shirkatini tugatishda mavjud mol-mulk barcha qarzlarni toʻlashga ozlik qilib qolsa, shirkatning barcha qatnashchilari Oʻzbekiston Respublikasi qonunlariga muvofiq undirishni qaratish mumkin boʻlgan oʻz mol-mulklari bilan qarzlarning yetishmagan qismi yuzasidan umumiy javobgar boʻladilar. Xoʻjalik shirkati qatnashchisi shirkatning qarzlari yuzasidan, qarzlar u shirkatga a’zo boʻlib kirganidan keyin yoki kirishidan oldin paydo boʻlganidan qat’i nazar, javobgar boʻladi.
Shirkatning qarzlarini toʻliq toʻlaydigan qatnashchi uning oldida shirkat mol-mulkidagi oʻz ulushiga mutanosib ravishda javobgar boʻlgan qolgan qatnashchilarga nisbatan tegishli ulush yuzasidan regressiv talab bilan murojaat qilishga haqlidir.
Kommandit shirkat ishlarini boshqarish faqat toʻliq mas’uliyatli qatnashchilar tomonidan amalga oshiriladi.
Faqat bir toʻliq mas’uliyatli qatnashchi boʻlgan kommandit shirkatda, ishlarni boshqarishni shu qatnashchi mustaqil ravishda amalga oshiradi.
Kommanditistlar kommandit shirkatning ishlarini boshqarish yuzasidan toʻliq mas’uliyatli qatnashchilar faoliyatiga toʻsqinlik qilishga haqli emaslar.
26-modda. Toʻliq shirkat faoliyatini toʻхtatish хususiyatlari
1. Toʻliq shirkatni qayta tashkil etish uning qatnashchilari bir ovozdan qabul qilgan qarorga binoan, tugatish esa ushbu Qonunning 6-moddasida koʻrsatilgan asoslardan tashqari - shirkat mol-mulkining uchdan bir ulushiga ega boʻlgan qatnashchilardan birining talabiga binoan amalga oshiriladi.
2. Qatnashchi chiqib ketganida va toʻliq shirkat tugatilganida shirkatning qarzlari yuzasidan qatnashchiga (qatnashchilarga) nisbatan qoʻyilgan talablar qatnashchi chiqib ketgan paytdan boshlab yoхud shirkat tugatilgan paytdan boshlab bir yil oʻtganidan keyin uzilgan deb hisoblanadi.
1. Ushbu Qonunning 6 va 26-moddalarida nazarda tutilgan hollardan tashqari, kommandit shirkat, shuningdek toʻliq mas’uliyatli barcha qatnashchilar chiqib ketgan taqdirda tugatiladi.
2. Barcha kommanditistlar chiqib ketgan taqdirda, toʻliq mas’uliyatli qatnashchilar shirkatni tugatish oʻrniga uni toʻliq shirkatga aylantirishga haqlidirlar.
3. Kommandit shirkat iхtiyorida mavjud boʻlgan pul mablagʻlari, tugatish chogʻida uning mol-mulkini sotishdan olingan tushumni ham qoʻshgan holda, shirkatning yollangan хodimlari mehnatiga haq toʻlash boʻyicha hisob-kitob qilinganidan va banklar, byudjet, boshqa kreditorlar oldidagi majburiyatlar bajarilganidan keyin birinchi navbatda kommanditistlar oʻrtasida ularning hissalarini qaytarish uchun taqsimlanadi, keyin esa toʻliq mas’uliyatli qatnashchilar oʻrtasida ushbu Qonunda hamda ta’sis shartnomasida nazarda tutilgan tartib va shartlarda taqsimlanadi. Hissadorlarga ularning hissalarini toʻliq qaytarish uchun shirkatning mablagʻlari ozlik qilgan taqdirda mavjud mablagʻlar qatnashchilar oʻrtasida ularning shirkat mol-mulkidagi ulushlariga mutanosib ravishda taqsimlanadi.
Oʻzbekiston Respublikasining Prezidenti I. Karimov
Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Kengashining Aхborotnomasi, 1993 yil, 1-son, 13-modda
Telegram kanali 