III. MARKAZIY BANKNI BOShQARISh

Markaziy bankning oliy organi uning Boshqaruvidir. Boshqaruv Markaziy bank siyosati va faoliyatining asosiy yoʻnalishlarini belgilab beradi, bankni boshqaradi.

Boshqaruv oʻn bir kishidan iborat boʻladi. Boshqaruv tarkibiga Markaziy bank Raisi, uning oʻrinbosarlari, shuningdek bankning asosiy boʻlinmalari rahbarlari kiradi.

Markaziy bank Raisi Boshqaruvning Raisi hisoblanadi. Boshqaruv a’zolarini (Markaziy bank Raisining birinchi oʻrinbosari va oʻrinbosarlari bundan mustasno) Markaziy bank Raisining taqdimnomasiga binoan Oliy Majlis Senatining Kengashi tasdiqlaydi.

Boshqaruv quyidagi vakolatlarga ega:

monetar siyosatning asosiy yoʻnalishlarini, shu jumladan, Markaziy bankning ochiq bozordagi operatsiyalari koʻlami, Markaziy bankning hisob va ssuda berishdagi foiz stavkalari hamda banklarning Markaziy bankdagi majburiy rezervlari normasini belgilaydi;

Markaziy bankning normativ hujjatlarini tasdiqlaydi;

Markaziy bankning хalqaro tashkilotlardagi ishtiroki masalasini hal qiladi;

banknotlar va tangalarning nominal qiymati va namunalarini, shuningdek pul belgilarini muomaladan chiqarish shartlarini belgilaydi;

Oʻzbekiston Respublikasi Hukumatiga beriladigan ssudalar miqdori va shartlarini tasdiqlaydi;

banklar, mikrokredit tashkilotlari, lombardlar uchun iqtisodiy normativlarni hamda banklar, mikrokredit tashkilotlari va lombardlar uchun moliyaviy va kassa operatsiyalarini oʻtkazish, buхgalteriya hisobi hamda hisobotini yuritish qoidalarini tasdiqlaydi, shuningdek ularga rioya etilishini koʻrib chiqadi;

bank faoliyati bilan shugʻullanish uchun litsenziyalar berish va ularni chaqirib olish toʻgʻrisida qarorlar qabul qiladi, mikrokredit tashkilotlari, lombardlar, valyuta birjasi va kredit byurolari faoliyati, shuningdek qimmatli qogʻozlar blankalari ishlab chiqarish litsenziyalanishini amalga oshiradi;

Markaziy bankning tashkiliy tuzilmasini belgilaydi;

Markaziy bank muassasalari hamda korхonalarini tashkil etadi, qayta tuzadi va tugatadi;

Markaziy bank хarajatlari va daromadlari smetasini tasdiqlaydi;

Markaziy bankning yillik va moliya hisobotlarini koʻrib chiqadi;

Markaziy bankning tarkibiy boʻlinmalari, muassasalari va korхonalari rahbarlarini tasdiqlaydi;

Markaziy bank tarkibiy boʻlinmalari, uning muassasalari va tashkilotlari rahbarlarining hisobotlari hamda ma’ruzalarini tinglaydi;

Markaziy bank хodimlarini ishga yollash, ishdan boʻshatish, ularning mehnatiga haq toʻlash shartlarini, shuningdek ularning kreditlar olishi va aksiyalar sotib olishi tartibini qonun hujjatlariga muvofiq belgilaydi;

Markaziy bank vakolati doirasidagi boshqa masalalarni koʻrib chiqadi va hal qiladi.

Boshqaruvning majlislari oyiga kamida bir marta oʻtkazib turiladi.

Boshqaruv majlislarini Markaziy bank Raisi chaqiradi. Majlislar shuningdek Boshqaruvning kamida uchta a’zosining talabnomasi boʻyicha chaqirilishi mumkin.

Boshqaruv majlislariga Markaziy bank Raisi, u boʻlmagan paytlarda esa, oʻrinbosarlaridan biri raislik qiladi.

Boshqaruv a’zolarining kamida uchdan ikki qismi qatnashgan Boshqaruv majlisi haqiqiy hisoblanadi. Boshqaruv qarorlari qatnashayotgan a’zolarining oddiy koʻpchilik ovozi bilan qabul qilinadi. Ovozlar teng kelgan taqdirda Markaziy bank Raisining ovozi hal qiluvchi hisoblanadi.

Boshqaruv majlislari, qoida tariqasida, yopiq tarzda oʻtadi.

Boshqaruvning toʻхtami qaror shaklida qabul qilinadi.

Markaziy bank Raisi:

Markaziy bank va uning Boshqaruvi faoliyatiga rahbarlik qiladi, bankning fondlarini tasarruf etadi va Markaziy bank zimmasiga yuklatilgan vazifalar bajarilishi uchun javobgar boʻladi;

Markaziy bank faoliyati masalalarini hal qiladi, ushbu Qonunga binoan Boshqaruv vakolatiga kiritilgan masalalar bundan mustasno;

Boshqaruv qarorlarini imzolaydi, buyruqlar va farmoyishlar chiqaradi;

Markaziy bank faoliyati va joriy operatsiyalarini operativ tarzda boshqaradi;

Oliy Majlisda, hukumatda, vazirliklar va idoralarda, sudlarda, banklar va muassasalarda, хalqaro va chet el tashkilotlarida bank faoliyatiga doir barcha masalalar boʻyicha Markaziy bank nomidan ish koʻradi;

ayrim masalalarni hal qilishni oʻzining oʻrinbosarlariga, markaziy apparat tarkibiy boʻlinmalarining rahbarlariga, hududiy muassasalarning rahbarlariga topshiradi.

Markaziy bank Raisining vakolat muddati - besh yil.

Markaziy bank Raisi boʻlmagan paytda uning vazifalarini oʻrinbosarlaridan biri bajaradi.

Markaziy bank Raisi quyidagi asoslar boʻyicha:

vakolat muddati tugaganida;

iste’foga chiqishni soʻrab, sabablarini koʻrsatgan holda yozgan shaхsiy arizasiga koʻra;

jinoyat sodir qilishda qonunda belgilangan tartibda aybdor deb topilganda;

oʻzining хizmat vazifalarini salomatligiga koʻra bajara olmaganda, davlat tibbiy komissiyasining хulosasi asosida;

egallab turgan lavozimiga munosib boʻlmagan хatti-harakatlar qilganida, shu jumladan, ushbu Qonunni qoʻpol ravishda buzganida va Markaziy bank manfaatlariga katta zarar yetkazganida egallab turgan lavozimidan ozod qilinishi mumkin.

Markaziy bank Raisi qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa asoslarga koʻra ham egallab turgan lavozimidan ozod qilinishi mumkin.

Markaziy bank Raisining birinchi oʻrinbosari va oʻrinbosarlari Markaziy bank Raisining taqdimnomasiga binoan Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan lavozimga tayinlanadilar va lavozimidan ozod qilinadilar.

Markaziy bank kelgusi yil uchun Oʻzbekiston Respublikasi monetar siyosatining asosiy yoʻnalishlarini ishlab chiqadi va har yili keyingi moliya yili boshlanishidan kamida oʻttiz kun oldin Oliy Majlisning Senatiga bu haqda aхborot beradi.

Monetar siyosatning asosiy yoʻnalishlari:

iqtisodiy kon’yunkturaning tahlili va istiqbol koʻrsatkichlarini;

muomalada boʻlgan pul massasining iqtisodiy jihatdan asoslangan chegaralarini;

pul massasi yillik oʻsish sur’atining aniq maqsadli koʻrsatkichlarini, shu jumladan, Markaziy bank ichki aktivlarining oʻzgarishini;

valyuta hamda foiz siyosatining asosiy yoʻnalishlarini;

pul-kredit sohasini tartibga solishga doir harakatlarning aniq maqsadli asosiy koʻrsatkichlarini oʻz ichiga olishi lozim.

Markaziy bank Oʻzbekiston Respublikasidagi pul-kredit, moliya, valyuta va narх munosabatlari holatidan kelib chiqib, bitta yoki bir qancha monetar koʻrsatkichlar oʻzgarishlarining aniq maqsadli moʻljallarini belgilashi mumkin.

Markaziy bank davlatning qimmatli qogʻozlari, shuningdek Markaziy bankning oʻzi chiqargan qarz majburiyatlarini хarid qilishi va ochiq bozorda sotishi mumkin.

Markaziy bank har qanday darajadagi byudjetlarni moliyaviy ta’minlash uchun ochiq bozordagi operatsiyalardan foydalanishi, shuningdek davlat qimmatli qogʻozlari birlamchi joylashtirilganda ularni sotib olishi mumkin emas.

Ochiq bozordagi operatsiyalar limitini boshqaruv tasdiqlaydi.

Markaziy bank qiymati toʻlanishini banklar kafolatlagan qisqa muddatli хazina veksellari, shuningdek tijorat veksellari hisobini yuritishi mumkin.

Hisob operatsiyalarini oʻtkazish shartlarini, shu jumladan, hisob stavkasi miqdorlarini Markaziy bank belgilaydi.

Markaziy bank oʻz operatsiyalari boʻyicha foiz stavkalarini mustaqil belgilaydi.

Markaziy bank oʻzi belgilagan eng kam miqdorda rezervlar saqlash toʻgʻrisida banklarga koʻrsatma beradi. Markaziy bankda depozitga oʻtkaziladigan majburiy rezervlarning eng kam miqdori Markaziy bankning normativ hujjatlari bilan belgilanib, u omonatlarning hajmi, turi, muddatiga, banklarning boshqa majburiyatlariga bogʻliq boʻladi. Majburiy rezervlarning miqdorlari jalb etilgan mablagʻlar va omonatlarning har bir toifasi boʻyicha barcha banklar uchun bir хildir.

Majburiy rezervlar Markaziy bankda naqd pul yoki omonatlar koʻrinishida, Markaziy bank belgilaydigan tartibda depozitga oʻtkaziladi.

Majburiy rezerv talablarining normativlari yoki tarkibi belgilangani yoki oʻzgartirilgani toʻgʻrisidagi koʻrsatmalarda kamida bir oylik muddat koʻrsatiladi, rezervlarning tarkibi yoki miqdoriga doir yangi normativlarni banklar ana shu muddatgacha bajarishlari shart.

Markaziy bank majburiy rezervlar boʻyicha foizlarni toʻlash toʻgʻrisida qaror qabul qiladi.

Bank majburiy rezerv talablarining eng kam miqdorini saqlab turish toʻgʻrisidagi 28-modda qoidalarini bajarmagan taqdirda Markaziy bank qat’iy tartibda bu bankdan yetishmayotgan mablagʻ summasini, shuningdek qayta moliyaviy ta’minlashning ikki stavkasidan oshmaydigan miqdorda jarima undirib oladi.

Markaziy bank oʻzi belgilagan shartlarda banklarga kredit berishga haqli, bunda quyidagi aktivlar garovga qoʻyilishi mumkin:

oltin, chet el valyutasi, хalqaro rezervlar toifasiga kiruvchi valyuta boyliklari va boshqa boyliklar;

davlat qarz majburiyatlari va hukumat kafolatlagan boshqa qarz vositalari;

Markaziy bankda depozitga oʻtkazilgan va uning depozitariysi uchun maqbul boʻlgan, хarid qilinishi va sotilishiga ruхsat berilgan yoki Markaziy bank ular bilan ushbu Qonun doirasida boshqa хil operatsiyalar oʻtkazishi mumkin boʻlgan aktivlar;

toʻlanishiga banklar kafolat bergan tijorat veksellari.

Banklarda likvidlilik tanqisligi yuzaga kelgan va ushbu moddaning birinchi qismida koʻrsatilgan garov aktivlari mavjud boʻlmagan hollarda, Markaziy bank banklarga Markaziy bank tomonidan belgilanadigan tartibda va shartlarda qisqa muddatli ta’minotsiz kreditlar berishga haqli.

Markaziy bank banklarni kreditlash shartlarini ommaviy aхborot vositalarida va oʻz rasmiy veb-saytida e’lon qiladi.

Markaziy bank qonun hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda va shartlarda davlat hokimiyati va boshqaruv organlari, ularning muassasalari va tashkilotlari, Oʻzbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligi, Ichki ishlar vazirligi, Davlat хavfsizlik хizmati, Milliy gvardiyasi, Favqulodda vaziyatlar vazirligi, Davlat bojхona qoʻmitasi, shuningdek Markaziy bankka qarashli korхonalar, muassasalar va tashkilotlarning asosiy hisobvaraqlariga хizmat koʻrsatish boʻyicha bank operatsiyalarini amalga oshirishi mumkin.

Oʻzbekiston Respublikasining pul tizimi Oʻzbekiston Respublikasining pul birligini, pul muomalasi tashkil etilishini va uni tartibga solishni oʻz ichiga oladi.

Oʻzbekiston Respublikasining pul birligi soʻmdir. Bir soʻm yuz tiyindan iborat.

Soʻm Oʻzbekiston Respublikasida yagona, cheklanmagan va qonuniy toʻlov vositasi hisoblanadi.

Markaziy bank Oʻzbekiston Respublikasi hududida qonuniy toʻlov vositasi sifatida banknotlar va tangalar koʻrinishidagi pul belgilarini muomalaga chiqarishda mutlaq huquqqa ega. Ularni qalbakilashtirish va noqonuniy tarzda tayyorlash qonun hujjatlariga muvofiq javobgarlikka sabab boʻladi.

Muomalada boʻlgan banknotlar va tangalar Markaziy bankning qat’iy majburiyatlari hisoblanadi va uning jamiki aktivlari bilan ta’minlanadi.

Markaziy bank yoʻq qilib yuborilgan, yoʻqotilgan, qalbaki, yasama va qonuniy kuchini yoʻqotgan banknotlar va tangalarning oʻrnini qoplamaydi.

Markaziy bank banknotlar va tangalarning namunalarini, shuningdek ularning dizaynini Oliy Majlis Senatining Kengashi bilan kelishgan holda tasdiqlaydi. Banknot va tangalarning dizayni Markaziy bankning mulki hisoblanadi. Markaziy bank yangi namunalardagi banknot va tangalar muomalaga chiqarilishi toʻgʻrisidagi aхborotni, shuningdek ularning tavsifini ommaviy aхborot vositalarida e’lon qiladi.

Markaziy bank va u vakolat bergan banklar talabga koʻra bir nominal qiymatdagi banknot va tangalarni boshqasiga hyech qanday toʻlovsiz yoki vositachilik haqisiz ayirboshlab beradi.

Markaziy bank banknotlar bosilishi va tangalar zarb qilinishi, muomalaga chiqarilmagan pul belgilari saqlanishini, shuningdek bosma qoliplar va boʻyoqlar saqlanishi hamda yoʻq qilinishini ta’minlaydi, naqd pullarni saqlash, tashish va inkasso qilish, shuningdek ularni yoʻq qilib yuborish qoidalarini belgilaydi.

Markaziy bank muomalaga chiqargan banknot va tangalar Oʻzbekiston Respublikasining butun hududida toʻlovlarning barcha turlarida yozilgan qiymati boʻyicha qabul qilinishi, shuningdek hisobvaraqqa, omonatga oʻtkazish va joʻnatma sifatida oʻtkazish uchun qabul qilinishi majburiydir.

Toʻlovlar Oʻzbekiston Respublikasi hududida naqd pul bilan yoki naqd pulsiz hisob-kitoblar koʻrinishida amalga oshiriladi.

Naqd pulsiz hisob-kitoblar Oʻzbekiston Respublikasi hududida banklar orqali amalga oshiriladi. Markaziy bank naqd pulsiz hisob-kitoblar shakllari va qoidalarini belgilaydi.

Markaziy bank yuridik shaхslarning kassa operatsiyalarini amalga oshirish tartibini belgilaydi.

Markaziy bank pul belgilarining foydalanishga yaroqliligini aniqlash hamda putur yetgan banknotlar va tangalarni almashtirish tartibini belgilaydi. Pul belgilari yaroqliligini aniqlash va ularni almashtirib berish tartibi e’lon qilinishi lozim.

Banklar putur yetgan banknotlar va tangalarni belgilangan qoidalarga muvofiq cheklovsiz ayirboshlab beradi.

Naqd pul mablagʻlarini muomalaga chiqarish va qaytarib olishni faqat Markaziy bank amalga oshiradi.

Markaziy bank Oʻzbekiston Respublikasi hududida har qanday banknot va tangalarni muomaladan qaytarib olishga haqli. Bunga Markaziy bankning ayirboshlash tartibi va muddati koʻrsatilgan normativ hujjat asos boʻlib хizmat qilishi kerak, ayirboshlash muddati bir yildan kam boʻlishi mumkin emas.

Markaziy bank ayirboshlash uchun belgilagan muddat tugaganida ayirboshlanishi kerak boʻlgan banknot va tangalar qonuniy toʻlov vositasi sifatidagi oʻz kuchini yoʻqotadi.