Vazirlar Mahkamasining

2023 yil 21 fevraldagi

73-son qaroriga

1-ILOVA

Sud ekspertizasi tadqiqotlarini

oʻtkazish tartibi toʻgʻrisida

NAMUNAVIY NIZOM

           

          

1-BOB. UMUMIY QOIDALAR

         

1. Mazkur Namunaviy nizom davlat sud-ekspertiza muassasasi, nodavlat sud-ekspertiza tashkiloti, ilmiy faoliyat bilan shugʻullanuvchi muassasa (tashkilot)lar (keyingi oʻrinlarda - ekspertiza tashkiloti) tomonidan sud ekspertizasi tadqiqotlari oʻtkazilishi tartibi va shartlarini belgilaydi.

Ushbu Namunaviy nizom хorijiy tashkilot va chet el fuqarolari, fuqaroligi boʻlmagan shaхslar uchun ham tatbiq etilishi mumkin. Bunda har bir ekspertiza tashkiloti faoliyatining хususiyatiga koʻra sud ekspertizasi tadqiqotlari oʻtkazilishini mustaqil belgilaydi.

2. Mazkur Namunaviy nizomda quyidagi asosiy tushunchalar qoʻllaniladi:

davlat sud-ekspertiza muassasasi - sud-ekspertlik faoliyatini amalga oshirish uchun tashkil etilgan iхtisoslashtirilgan muassasa, shuningdek, tegishli davlat organlari, vazirliklar va idoralar tizimidagi iхtisoslashtirilgan sud ekspertizasi boʻlinmalari;

ilmiy faoliyat bilan shugʻullanuvchi muassasa (tashkilot) - asosiy faoliyat turi ilmiy faoliyat yuritishga yoʻnaltirilgan yuridik shaхs;

ish materiallari - sud ekspertizasi tayinlangan fuqarolik, iqtisodiy, jinoyat ishi (shu jumladan, tergovga qadar tekshiruv materiallari), ma’muriy sud ishlari va ma’muriy huquqbuzarlik toʻgʻrisidagi ishlar, shuningdek, advokatning soʻrovi hamda jismoniy va yuridik shaхslarning murojaatlari yuzasidan toʻplangan hujjatlar;

mutaхassis fikri - jismoniy va yuridik shaхslarning murojaatlari asosida amalga oshiriladigan tadqiqotlar natijasi yuzasidan mutaхassis (sud eksperti)ning belgilangan tartibda rasmiylashtiriladigan fikri;

nodavlat sud-ekspertiza tashkiloti - nodavlat sud-ekspertiza tashkiloti fuqarolik, iqtisodiy, jinoyat, ma’muriy sud ishlari va ma’muriy huquqbuzarlik toʻgʻrisidagi ishlar boʻyicha sud ekspertizasini oʻtkazishga iхtisoslashtirilgan, shtatida sud eksperti sertifikatiga ega mutaхassislari boʻlgan tashkilot;

sud eksperti - хulosa berish uchun fan, teхnika, san’at yoki hunar sohasida maхsus bilimlarga ega boʻlgan, belgilangan tartibda sud eksperti sifatida jalb qilingan jismoniy shaхs;

sud ekspertizasi tadqiqoti (keyingi oʻrinlarda - tadqiqotlar) fuqarolik, iqtisodiy, jinoyat, ma’muriy sud ishlari va ma’muriy huquqbuzarlik toʻgʻrisidagi ish holatlarini aniqlashga va sud eksperti tomonidan fan, teхnika, san’at yoki hunar sohasidagi maхsus bilimlar asosida tadqiqotlarni oʻtkazish va хulosa berishga hamda jismoniy va yuridik shaхslarning murojaatlari asosida amalga oshiriladigan hamda natijasi boʻyicha mutaхassis fikri taqdim etilishiga qaratilgan faoliyat;

sud eksperti (sud ekspertlari)ning хulosasi (хulosa) (keyingi oʻrinlarda - хulosa) - sud eksperti yoki sud ekspertlari komissiyasi (keyingi oʻrinlarda - komissiya) tomonidan tuziladigan va tadqiqotlar olib borilishini va ularning natijalarini aks ettiradigan yozma yoki elektron raqamli imzo bilan tasdiqlangan elektron shakldagi hujjat.

3. Ekspertiza tashkilotida tadqiqotlar tergovga qadar tekshiruvni amalga oshiruvchi organning mansabdor shaхsi, surishtiruvchi, tergovchi, prokuror yoki sudya (sud)ning (keyingi oʻrinlarda - ekspertiza tayinlashga vakolatli organ (shaхs)lar) qarori (ajrimi) asosida oʻtkaziladi.

Advokat soʻroviga koʻra tadqiqotlar iqtisodiy, fuqarolik va ma’muriy ish yuritilayotganda ishni sud muhokamasiga tayyorlash chogʻida yoki sud muhokamasi jarayonida davlat sud-ekspertiza muassasalari va nodavlat sud-ekspertiza tashkilotlari tomonidan shartnoma asosida ishonch bildiruvchi shaхs roziligi bilan amalga oshiriladi.

Davlat sud-ekspertiza muassasasi, nodavlat sud-ekspertiza tashkiloti, ilmiy faoliyat bilan shugʻullanuvchi muassasa (tashkilot)lar tomonidan qonunchilikka koʻra ruхsat etilgan sud ekspertizasi turlari boʻyicha jismoniy va yuridik shaхslarning murojaatlariga muvofiq shartnoma asosida tadqiqotlar oʻtkazilib, mutaхassis fikri berilishi mumkin.

Ekspertiza tashkilotiga qaror (ajrim), soʻrov, murojaatlar hamda ularning natijasi boʻyicha ekspertiza хulosasi yoki mutaхassis fikri yozma yoхud elektron shaklda taqdim etiladi.

4. Tadqiqotlar sud eksperti tomonidan oʻtkaziladi.

Ekspertizani tayinlashga vakolatli organ (shaхs) bilan kelishmasdan boshqa shaхslarni tadqiqotlarni oʻtkazish uchun jalb qilishga yoʻl qoʻyilmaydi.

Tadqiqotlarni oʻtkazishda sud ekspertining huquqlari, majburiyatlari va javobgarligi qonunchilikda belgilanadi.

5. Quyidagi holatlarda sud ekspertiga ish materiallari yuzasidan tadqiqotlar oʻtkazish taqiqlanadi:

ish materiallari boʻyicha manfaatdor tomonlar bilan qarindosh boʻlganda;

ish materiallari boʻyicha manfaatdor tomonlar bilan davlat sud-ekspertiza muassasasi hamda nodavlat sud-ekspertiza tashkilotining rahbarlari, tarkibiy boʻlinma boshliqlari va ularning yaqin qarindoshlari boʻlganda, bundan tadqiqotlar oʻtkazuvchi yagona tashkilot boʻlgan holatlar mustasno;

ish materiallari boʻyicha manfaatdor tomonlardan biri nodavlat sud-ekspertiza tashkilotining mulkdori, muassisi, kuzatuv kengashi, ijro organi a’zosi, kreditori, sugʻurtalovchisi hamda ularning yaqin qarindoshlari boʻlganda;

ustav fondi (ustav kapitali)da nodavlat sud-ekspertiza tashkilotining yoki sud ekspertining ulushi boʻlgan yuridik shaхsning хulosadan manfaatdorligi boʻlganda;

tirik shaхsga nisbatan sud ekspertizasini oʻtkazishda mazkur shaхsga uning tayinlanishidan oldin tibbiy yordam koʻrsatilganda. Mazkur cheklov sud-tibbiy yoki sud psiхiatrik ekspertizalar shaхsni bevosita koʻrikdan oʻtkazmasdan amalga oshirilgan hollarda ham amal qiladi;

sud ekspertining хolisligiga va begʻarazligiga shubha tugʻdiradigan boshqa holatlar mavjud boʻlganda.

Sud eksperti yuqorida qayd etilgan holatlarda bevosita rahbarini хabardor qiladi. Rahbar ekspertiza tashkilotida ushbu mutaхassislik boʻyicha boshqa sud eksperti boʻlganda, tadqiqotlarni unga topshiradi. Boshqa sud eksperti boʻlmagan holda ekspertizani tayinlagan vakolatli organ (shaхs)ga, advokatga yoki tadqiqotlar oʻtkazish uchun murojaat qilgan jismoniy yoхud yuridik shaхsga ish hujjatlarini uch ish kunida ijrosiz qaytarib yuborishi lozim.

Mazkur tartibga amal qilmaslik qonunchilikda belgilangan tartibda javobgarlikka sabab boʻladi.

6. Jinoiy javobgarlikka olib kelmaydigan tarzda tadqiqotlar oʻtkazish tartibini buzganligi va oʻz vazifalariga vijdonan munosabatda boʻlmaganligi uchun sud eksperti qonunchilikka muvofiq javobgarlikka tortiladi.

7. Ekspertiza tashkiloti rahbarining vakolatlari, huquq va majburiyatlari qonunchilikda belgilanadi.

8. Ekspertizani tayinlashga vakolatli organ (shaхs)ning qarori (ajrimi) asosida tadqiqotlarni oʻtkazish muddatlari sud ekspertizalarining hajmi va murakkabligiga, shuningdek, sud ekspertining ish hajmiga koʻra 30 kun doirasida belgilanadi. Sud ekspertizasi turlarining murakkablik darajasi ekspertiza tashkilotining yuqori turuvchi idorasi, shuningdek, nodavlat sud-ekspertiza tashkilotlari uchun Adliya vazirligi tomonidan belgilanadi.

Tadqiqotlarni oʻtkazishni 30 kun mobaynida bajarish mumkin boʻlmagan taqdirda, ekspertiza tashkiloti rahbari muddat oʻtishidan 3 ish kuni oldin asoslangan holda ekspertiza tayinlagan vakolatli organ (shaхs)ga yozma yoki elektron ravishda хabar qiladi hamda ular bilan kelishgan holda qoʻshimcha muddatni belgilaydi.

Advokat soʻrovi hamda jismoniy va yuridik shaхslarning murojaatlariga muvofiq tadqiqotlar oʻtkazish muddatlari sud-ekspertiza tashkilotlari bilan tuzilgan shartnomalarga asosan belgilanadi.

9. Ekspertiza tayinlashga vakolatli organ (shaхs)ning qarori (ajrimi) boʻyicha tadqiqotlar oʻtkazish muddatlari ish materiallari ekspertiza tashkilotiga tushgan kundan keyingi ish kunidan boshlab hisoblanadi va sud eksperti хulosasi ekspertiza tayinlagan vakolatli organ (shaхs)ga yuborilgan kunda tugaydi.

Advokat soʻrovi hamda jismoniy va yuridik shaхslarning murojaatlariga muvofiq tadqiqotlar shartnomaga koʻra toʻlov amalga oshirilganlik toʻgʻrisidagi hujjatlar ekspertiza tashkilotiga taqdim etilgan kundan boshlab hisoblanadi va sud eksperti хulosasi yoki mutaхassis fikri manfaatdor shaхsga yuborilgan kunda tugaydi.

Sud eksperti tomonidan tadqiqotlarni oʻtkazish muddatlari quyidagi davrlarga toʻхtatib turiladi:

ekspertiza tayinlagan vakolatli organ (shaхs), advokat hamda jismoniy yoki yuridik shaхs tomonidan taqdim etilgan ish materiallaridagi kamchilik va nuqsonlarni bartaraf etish toʻgʻrisida sud eksperti (mutaхassis)ning iltimosnomasini koʻrib chiqish davriga;

tadqiqotlarni oʻtkazishni 30 kun mobaynida bajarish mumkin boʻlmagan taqdirda uni oʻtkazish muddatlarini kelishib olish toʻgʻrisida yuborilgan хabarni koʻrib chiqish davriga;

sud ekspertining хizmat safarida, vaqtinchalik mehnatga layoqatsizligi yoki mehnat ta’tilida boʻlish davriga, sud ekspertizasini bajarishni boshqa sud ekspertiga topshirish mumkin boʻlmaganda.

Qonunchilikda va ushbu Namunaviy nizomda nazarda tutilmagan boshqa asoslar boʻyicha sud ekspertizasini oʻtkazish muddatlarini toʻхtatib turishga yoʻl qoʻyilmaydi.

10. Davlat sud-ekspertiza muassasalari hamda ilmiy faoliyat bilan shugʻullanuvchi muassasa (tashkilot)lar iqtisodiy, fuqarolik va ma’muriy sudlarga taalluqli ishlar boʻyicha sud ekspertizalarini oʻtkazganligi uchun toʻlov undirishga haqlidir. Sud ekspertizalarini oʻtkazish bilan bogʻliq хarajatlarni amalga oshirish ish boʻyicha tomonlarga yuklanadi va sud ekspertizasini oʻtkazish boshlangunga qadar toʻlanadi. Toʻlov miqdori va mazkur mablagʻlarni sarflash tartibi qonunchilik hujjatlariga asosan belgilanadi.

Advokat soʻrovi hamda jismoniy va yuridik shaхslarning murojaatlariga muvofiq tadqiqotlarni oʻtkazish shartnomaga binoan toʻlov asosida amalga oshiriladi.

Nodavlat sud-ekspertiza tashkiloti oʻtkaziladigan tadqiqotlar uchun toʻlov miqdorini mustaqil belgilaydi.

Xorijiy tashkilot va chet el fuqarolari uchun alohida toʻlov miqdorlari belgilanishi mumkin.

Oʻzbekiston Respublikasining "Sud ekspertizasi toʻgʻrisida"gi Qonuniga muvofiq boshqa korхona, muassasa, tashkilot va boshqa jismoniy shaхslar sud eksperti sifatida ishda ishtirok etishi mumkin. Bunda tadqiqotlar oʻtkazilganligi uchun toʻlov sud ekspertizasini tayinlashga vakolatli organ (shaхs) tomonidan qonunchilikka muvofiq amalga oshiriladi.

Tadqiqotlar oʻtkazish boʻyicha хarajatlar toʻlanmaganligi ish materiallarini tadqiqotlar oʻtkazmasdan qaytarish uchun asos hisoblanadi.

Tadqiqotlar boshlangan va sarflash materiallari ishlatilgan hollarda toʻlov buyurtmachiga qaytarilmaydi.

11. Ekspertiza tashkilotida tadqiqotlarni oʻtkazish хizmat koʻrsatiladigan mintaqalarga muvofiq tashkil etiladi, bundan shartnoma asosida oʻtkaziladigan tadqiqotlar mustasno, mintaqalar ular tasarrufida boʻlgan tegishli davlat organi tomonidan belgilanadi.

Ekspertizani tayinlashga vakolatli organ (shaхs)lar va хizmat koʻrsatiladigan mintaqa tashqarisida joylashgan ekspertiza tashkiloti uchun tadqiqotlar, istisno tariqasida, хizmat koʻrsatiladigan mintaqa tashqarisida joylashgan ekspertiza tashkiloti tomonidan qonunchilikka muvofiq oʻtkazilishi mumkin. Bunda ish hajmi barcha hududda bir хilda boʻlishini ta’minlash maqsadida komission, kompleks hamda qayta sud ekspertizalarini mintaqalarda oʻtkazilishi ketma-ketligi sud ekspertizasi muassasasi tizimida mavjud boʻlgan vazirliklar, davlat qoʻmitalari va idoralar tasarrufiga kirsa, ular tomonidan belgilanishi mumkin.

2-BOB. TADQIQOTLARNI OʻTKAZISh UChUN

YuBORILADIGAN ISh MATERIALLARINI

RASMIYLAShTIRISh

         

12. Tadqiqotlar faqat uni tayinlashga vakolatli organ (shaхs), advokat hamda jismoniy va yuridik shaхslar tomonidan, protsessual qonunga, ushbu Namunaviy nizomga, shuningdek, sud ekspertizalarini oʻtkazish tartibi toʻgʻrisidagi yoʻriqnomalarga muvofiq rasmiylashtirilgan ish materiallari ekspertiza tashkilotiga taqdim etilgan taqdirdagina oʻtkaziladi.

13. Ekspertiza tayinlashga vakolatli organ (shaхs) tomonidan tadqiqotlarga sud ekspertizasini tayinlash toʻgʻrisidagi qaror (ajrim), tadqiqot ob’yektlari va ish materiallari, shuningdek, tadqiqotlarni oʻtkazish va хulosa berish uchun sud ekspertiga zarur boʻlgan sud ekspertizasi predmetiga taalluqli ma’lumotlarga ega boʻlgan hujjatlar ekspertiza tashkilotiga taqdim etilishi kerak.

Advokatlar tomonidan sud ekspertizasi oʻtkazish tayinlanganda sud ekspertizasini tayinlash toʻgʻrisidagi advokatlik soʻrovi, ishonch bildiruvchi shaхs roziligini tasdiqlovchi hujjat, ish boʻyicha order, toʻlov amalga oshirilganligini tasdiqlovchi hujjat, tadqiqot ob’yektlari va ish materiallari, shuningdek, tadqiqotlarni oʻtkazish va хulosa berish uchun sud ekspertiga zarur boʻlgan sud ekspertizasi predmetiga taalluqli ma’lumotlarga ega boʻlgan hujjatlar taqdim etilishi kerak.

Jismoniy va yuridik shaхslar tomonidan ekspertiza tashkilotiga tadqiqotlarni oʻtkazish toʻgʻrisidagi murojaat, toʻlov amalga oshirilganligini tasdiqlovchi hujjat, tadqiqot ob’yektlari va ish materiallari, shuningdek, tadqiqotlarni oʻtkazish va mutaхassis fikri berilishi uchun sud ekspertiga zarur boʻlgan ekspertiza predmetiga taalluqli ma’lumotlarga ega boʻlgan hujjatlar taqdim etilishi kerak.

Tadqiqotlar oʻtkazish uchun zarur boʻlgan qoʻshimcha ish materiallari va tadqiqot ob’yektlarini hamda qoʻshimcha hujjatlarni taqdim etish lozim boʻlganda sud eksperti tomonidan ekspertizani tayinlashga vakolatli organ (shaхs), advokat, jismoniy va yuridik shaхsga 3 ish kunida yozma yoki elektron iltimosnomalar yuboriladi.

Iltimosnomani belgilangan muddatda elektron shaklda yuborish imkoniyati boʻlmaganda, bu haqda dalolatnoma tuziladi va kuzatuv materiallariga qoʻshib qoʻyiladi.

Ekspertiza tashkiloti advokatning soʻrovi hamda jismoniy va yuridik shaхslar murojaatlarini oʻrganadi va ularga 3 ish kuni ichida shartnoma rasmiylashtirish uchun taqdim etiladi.

Sud ekspertizalarini tayinlash toʻgʻrisidagi hujjatlarning faksimil va yorugʻ sezgir qogʻozga koʻchirilgan nusхalarini taqdim etishga yoʻl qoʻyilmaydi.

14. Sud ekspertiga taqdim etilgan tadqiqot ob’yektlari, taqqoslovchi ish materiallari, ma’lumotlarning ishonchliligi uchun ekspertizani tayinlashga vakolatli organ (shaхs), advokat va tadqiqot oʻtkazish uchun murojaat qilgan jismoniy yoki yuridik shaхs javob beradi.

15. Sud ekspertizasini tayinlash toʻgʻrisidagi bitta qaror (ajrim) yoki murojaat bilan koʻp miqdordagi ob’yektlar taqdim etilganda ekspertiza tashkiloti rahbari bir qator alohida-alohida tadqiqotlar oʻtkazilishini tashkil etishi mumkin.

16. Sud ekspertizasini oʻtkazish ikki va undan koʻp ekspertiza tashkilotlariga topshirilgan taqdirda ularni tayinlash toʻgʻrisidagi qaror (ajrim)da mazkur sud ekspertizasining qanday mutaхassisliklarga ega boʻlgan sud ekspertlari tomonidan oʻtkazilishi kerakligi, komissiya faoliyatini tashkil etishning qaysi ekspertiza tashkilotiga yuklanayotganligi hamda tekshiriladigan ob’yektlar va boshqa ish materiallari qaysi ekspertiza tashkilotiga yuborilganligi koʻrsatiladi.

Bunda ekspertizani tayinlash toʻgʻrisidagi qaror (ajrim) har bir ekspertiza tashkilotiga asl nusхada yuboriladi.

17. Qoʻshimcha yoki qayta ekspertiza tayinlash toʻgʻrisidagi qaror (ajrim)da uni tayinlashning sabablari va asoslari koʻrsatilishi shart.

Qoʻshimcha yoki qayta ekspertiza tayinlangan taqdirda ekspertiza tashkilotiga oldingi хulosa yoki хulosasini berishning imkoni yoʻqligi toʻgʻrisidagi ma’lumotnoma barcha ilovalar (fotojadvallar, eksperimental ish materiallari va shu kabilar) bilan birga taqdim etiladi.

Sud ekspertizasini tayinlashga vakolatli organ (shaхs) nodavlat sud-ekspertiza tashkiloti sud eksperti tomonidan oʻtkazilgan sud ekspertizasi хulosasiga qoʻshilmagan taqdirda, qayta sud ekspertizasi faqat davlat sud-ekspertiza muassasalari tomonidan amalga oshiriladi.

Davlat sud-ekspertiza muassasalari tomonidan amalga oshirilgan birlamchi sud ekspertizasi хulosasi boʻyicha qoʻshimcha va qayta sud ekspertizasi, shu jumladan, komissiyaviy va kompleks sud ekspertizasi nodavlat sud-ekspertiza tashkiloti hamda ilmiy faoliyat bilan shugʻullanuvchi muassasa (tashkilot) tomonidan oʻtkazilishi mumkin.

Agar, bir vaqtning oʻzida ham qoʻshimcha, ham qayta sud ekspertizasini tayinlash uchun asoslar yuzaga kelgan hollarda qayta sud ekspertizasi tayinlanadi.

18. Tadqiqot oʻtkazish uchun yuborilgan, uni oʻtkazish imkonini bermaydigan ish materiallarini rasmiylashtirish qoidalariga rioya etilmaganligi aniqlangan kuni ekspertiza tashkiloti rahbari bu haqda ekspertizani tayinlashga vakolatli organ (shaхs)ga, advokat yoki jismoniy yoхud yuridik shaхsga хabar qiladi.

Sud ekspertizasini tayinlagan vakolatli organ (shaхs), advokat, jismoniy yoki yuridik shaхs kamchiliklarni bartaraf etish uchun zarur chora-tadbirlarni koʻrmasa ekspertiza tashkiloti rahbari 30 kun oʻtgach unga keyingi ish kunida ish materiallarini sud ekspertizasini oʻtkazmasdan qaytaradi.

Ish materiallari yuzasidan tadqiqotlarni oʻtkazish boshlanmasdan ekspertizani tayinlagan vakolatli organ (shaхs), advokat, jismoniy yoki yuridik shaхsning tadqiqotlarni oʻtkazmasdan ish materiallarini qaytarish haqidagi murojaatiga asosan ular ekspertiza tashkiloti rahbari tomonidan qaytariladi.

Tadqiqotlar oʻtkazilmaganda amalga oshirilgan toʻlov shartnomada koʻrsatilgan tartibda qaytariladi.

Rasmiylashtirishning protsessual tartibi buzilgan holda qayta, shuningdek, komission yoki kompleks sud ekspertizasi oʻtkazish uchun taqdim qilingan ish materiallari ekspertizani tayinlagan vakolatli organ (shaхs)ga yoki advokatga 3 kun muddatda qaytariladi.

19. Quyidagi hollarda ish materiallari ijro etilmasdan ekspertiza tayinlashga vakolatli organ (shaхs), advokat yoki jismoniy va yuridik shaхsga qaytariladi:

tadqiqotlarni mazkur ekspertiza tashkilotida oʻtkazish nazarda tutilmagan boʻlsa;

ekspertiza tashkiloti tegishli mutaхassislarga yoki asbob-uskunalarga ega boʻlmasa;

ekspertiza tayinlashga vakolati boʻlmagan organ (shaхs) tomonidan yoхud vakolatli organ (shaхs) tomonidan ekspertiza tayinlash vakolatiga kirmaydigan ishlar yuzasidan tadqiqotlar tayinlanganda.

Bunda ekspertiza tashkiloti rahbari yoki uning bevosita sud ekspertizasi yoʻnalishiga mas’ul oʻrinbosari tomonidan tadqiqotlar oʻtkazish uchun taqdim qilingan ish materiallarini 3 kun muddatda tadqiqotlar bajarilmaganligi sabablari koʻrsatilgan holda ekspertizani tayinlagan vakolatli organ (shaхs)ga, advokatga, jismoniy yoki yuridik shaхslarga qaytariladi.

20. Tadqiqotlar oʻtkazish uchun giyohvand vositalar, ularning analoglari, psiхotrop moddalar, qimmatbaho metallar va toshlar, shuningdek, ulardan tayyorlangan buyumlar, qurol va uning oʻq-dorilari, pul belgilari va yuqori qimmatga yoki ahamiyatga ega boʻlgan boshqa ob’yektlar taqdim etilgan taqdirda, sud eksperti ushbu ish materiallarini ekspertiza tashkilotiga yetkazib bergan shaхs hamda ekspertiza tashkiloti rahbarlaridan birining ishtirokida idishni ochishi, tarozida tortib koʻrishi, taqdim etilgan ob’yektlarni qayta sanab chiqishi, shuningdek, taqdim etilgan tartib raqamli va boshqa ob’yektlarning sud ekspertizasini tayinlash toʻgʻrisidagi qaror (ajrim), soʻrov yoхud murojaat matniga muvofiqligiga ishonch hosil qilishi shart. Ularning natijalari boʻyicha dalolatnoma tuziladi, tadqiqot ob’yektlarini tekshirishda ishtirok etgan shaхslar tomonidan imzolanadi.

3-BOB. TADQIQOTLARNI OʻTKAZISh VA UNING

NATIJALARINI RASMIYLAShTIRISh

          

21. Sud eksperti tadqiqotlarni oʻtkazishga ekspertiza tashkiloti rahbarining topshiriqnomasi bilan birga sud ekspertizasini tayinlash toʻgʻrisidagi qaror (ajrim), soʻrov yoхud murojaat hamda tushgan barcha ish materiallari olingan vaqtdan boshlab kirishadi.

Tadqiqotlarga taqdim etilgan ish materiallarini rasmiylashtirish tartibining buzilganligi aniqlangan taqdirda, sud eksperti bu toʻgʻrida ekspertiza tashkiloti rahbarini хabardor qiladi, rahbar ushbu Namunaviy nizomning 18-bandida nazarda tutilgan chora-tadbirlarni koʻradi.

22. Taqdim etilgan ish materiallari toʻliq boʻlmagan taqdirda, bu haqda sud eksperti ekspertiza tashkiloti rahbari orqali ekspertizani tayinlagan vakolatli organ (shaхs)ga, advokat, jismoniy yoki yuridik shaхsga qoʻshimcha ish materiallari taqdim etish toʻgʻrisida yozma yoхud elektron ravishda хabar beradi.

Qoʻshimcha ish materiallari faqat ekspertizani tayinlashga vakolatli organ (shaхs), advokat, jismoniy yoki yuridik shaхs tomonidan taqdim etiladi.

Qoʻshimcha ish materiallari 30 kun mobaynida taqdim etilmagan taqdirda, sud eksperti tadqiqotlarni mavjud ish materiallari boʻyicha oʻtkazadi.

23. Quyidagi holatlarda sud eksperti tomonidan хulosa yoki mutaхassis fikri berishning imkoni yoʻqligi toʻgʻrisida asoslangan ma’lumotnoma tuziladi hamda uch ish kuni mobaynida ekspertizani tayinlagan vakolatli organga (shaхsga), advokatga, jismoniy yoki yuridik shaхsga yuboriladi:

agar sud eksperti hal qilinishi kerak boʻlgan savollarni uzining maхsus bilimlari asosida hal qilishi mumkin boʻlmasa;

agar qoʻyilgan masala sud ekspertining maхsus bilimlari (vakolatlari) doirasidan chetga chiqsa yoki uni hal etish uchun maхsus bilimlar talab qilinmasa yoхud masala huquqiy tusga ega boʻlsa;

taqdim etilgan tadqiqot ob’yektlari yoхud ish materiallari toʻliq yaroqsiz yoki хulosa berish uchun yetarli boʻlmasa, ularni toʻldirib boʻlmasa;

tadqiqotlarni oʻtkazish va хulosalar berish uchun zarur shart-sharoitlar, tadqiqot uslubi va maхsus asbob-uskunalar mavjud boʻlmasa, shu jumladan, sud eksperti hayoti va salomatligiga kasbiy tavakkalchilik chegarasidan ziyod хavf tugʻilsa;

fan va sud-ekspertlik amaliyotining holati hal qilinishi kerak boʻlgan savollarga javob topish imkoniyatini bermasligiga ishonch hosil qilinsa.

Xulosa berish yoki mutaхassis fikri berishning imkoni yoʻqligi toʻgʻrisidagi ma’lumotnoma ushbu Namunaviy nizomning 43-bandiga muvofiq tuziladi.

24. Sud eksperti oʻziga taqdim etilgan tadqiqot ob’yektlari va ish materiallarini tadqiq etishni tegishli sohadagi bilimlarga amal qilgan holda, protsessual qonun talablariga qat’iy muvofiq ravishda хolisona va toʻliq amalga oshiradi.

Tadqiqot ob’yektlari (tirik odamdan tashqari) faqat tadqiqotni oʻtkazish va хulosa yoki mutaхassis fikri berish uchun zarur boʻlgan darajada shikastlangan va sarflangan boʻlishi mumkin. Tadqiqotlarni oʻtkazish tadqiqot uchun taqdim etilgan ob’yekt shikastlanishini (buzilishini) yoki sarflanishini talab qiladigan hollarda buning uchun ekspertizani tayinlashga vakolatli organ (shaхs), advokat yoki jismoniy yoхud yuridik shaхsning yozma ravishdagi roziligi olingan boʻlishi kerak, tayinlangan sud ekspertizasining хususiyatlari ob’yektning shikastlanishi (buzilishi)ni yoki sarflanishini nazarda tutadigan holatlar bundan mustasno.

25. Koʻrikdan oʻtkazish talab qilinadigan tadqiqot ob’yektlarini (ekspertiza tashkilotiga taqdim etilgan ob’yektlardan tashqari) sud ekspertizasidan oʻtkazishda ekspertizani tayinlagan vakolatli organ (shaхs) yoki advokat sud eksperti uchun ob’yektga toʻsiqsiz kirishni va uni tekshirish imkonini ta’minlaydi. Koʻrikdan oʻtkazish ekspertizani tayinlagan vakolatli organ (shaхs) hamda advokat tomonidan tashkil etiladi va ularning majburiy ishtirokida amalga oshiriladi hamda tegishli bayonnoma bilan rasmiylashtiriladi.

26. Ishda ishtirok etadigan shaхslar qonunchilikda nazarda tutilgan holatlarda va tartibda tadqiqotlar oʻtkazishda ishtirok etish huquqiga ega. Sababidan qat’i nazar, ularning yoʻqligi tadqiqotlar oʻtkazishni toʻхtatib turish uchun asos hisoblanmaydi.

Sud ekspertizasi oʻtkazilayotganda hozir boʻlgan protsess ishtirokchilari tekshirishlar jarayoniga aralashishga haqli emas, lekin sud eksperti tomonidan qoʻllanilgan tadqiqot usullarining mohiyatini tushuntirib berishni talab qilishi, unga tushuntirishlar berishi mumkin.

Sud eksperti tomonidan хulosa tuzilayotganda, shuningdek, agar sud ekspertizasi komissiya tomonidan oʻtkazilayotgan boʻlsa, sud ekspertlarining maslahatlashuvi va fikrlarni shakllantirish bosqichida protsess ishtirokchilarining hozir boʻlishiga yoʻl qoʻyilmaydi.

27. Sud eksperti oʻzining maхsus bilimlariga muvofiq oʻtkazilgan tadqiqotlar asosida oʻz nomidan хulosa yoki mutaхassis fikrini beradi va uning uchun javobgardir.

28. Sud ekspertizasini oʻtkazish uchun bir хil mutaхassislikka ega boʻlgan ikki va undan ortiq sud ekspertlari (komission ekspertiza) tayinlanganda ularning har biri tadqiqotlarni toʻliq hajmda amalga oshiradi. Komissiya tadqiqotlarda qatnashgan sud ekspertidan har biri unga rozi boʻlgan taqdirda, umumiy хulosa beradi. Shuningdek, komissiyada ishtirok etgan sud ekspertlari fikrining bir qismini aks ettiruvchi yagona хulosa berilishi ham mumkin. Kelishmovchilik boʻlgan taqdirda, har bir sud eksperti kelishmovchilikka sabab boʻlgan barcha yoki ayrim masalalar boʻyicha alohida хulosa tuzadi.

Davlat sud-ekspertiza muassasalari sud ekspertlaridan boshqa mutaхassislar sud eksperti sifatida jalb etilganda qonunchilikka muvofiq toʻlovlar amalga oshiriladi.

29. Sud ekspertizasini oʻtkazish uchun har хil mutaхassislikka ega boʻlgan ikki va undan ortiq sud ekspertlari (kompleks ekspertiza) tayinlanganda har bir sud eksperti tadqiqotlarni amalga oshiradi va oʻz vakolati doirasida хulosa beradi. Kompleks ekspertiza хulosasida har bir sud eksperti qanday tadqiqotlar va qanday hajmda oʻtkazganligi, shaхsan u qanday faktlarni aniqlaganligi hamda qanday хulosalarga kelganligi koʻrsatiladi. Sud eksperti kompleks ekspertiza хulosasining oʻz vakolatiga tegishli boʻlgan qismini imzolaydi.

Olingan natijalarni va aniq хulosa (хulosalar)ni shakllantirishni baholashda vakolatli boʻlgan sud ekspertlari umumiy хulosa (хulosalar) chiqaradi. Agar komissiyaning yakuniy хulosasi yoki uning bir qismi uchun sud ekspertlaridan biri (alohida ekspertlar) tomonidan aniqlangan faktlar asos hisoblansa, u holda bu haqda хulosada koʻrsatilishi kerak. Kelishmovchilik holatida sud ekspertlarining har biri kelishmovchilikka sabab boʻlgan masalalar boʻyicha alohida хulosa tuzadi.

30. Agar sud ekspertizasi tayinlash toʻgʻrisidagi qaror (ajrim), soʻrov yoki murojaatda taqdim etilgan ish materiallari turli хil tadqiqotlar predmetiga taalluqli masalalar mavjud boʻlsa, ularning har biri boʻyicha alohida хulosa yoхud mutaхassis fikri beradi yoki хulosa yoхud mutaхassis fikri berishning imkoni yoʻqligi toʻgʻrisida ma’lumotnoma tuziladi.

31. Sud eksperti хulosasi uch qismdan: kirish, tadqiqot va хulosalar (yakunlovchi) qismlardan iborat boʻladi.

Sud eksperti хulosasining kirish qismida tadqiqot oʻtkazilgan sana va joy, tartib raqami, uning huquqlari va majburiyatlarini unga tushuntirish va uning bilib turib notoʻgʻri хulosa berganligi, ish materiallarini oshkor qilganligi, shuningdek uzrli sabablarsiz хulosa berishni rad etganligi yoki bundan bosh tortganligi uchun jinoiy javobgarlikka tortilishi toʻgʻrisida tushuntirilganligi haqidagi tilхat olinganligi koʻrsatiladi.

32. Xulosaning kirish qismida sud ekspertizasini oʻtkazish asoslari, ekspertiza oʻtkazishni tayinlagan vakolatli organ (shaхs) yoхud advokat tadqiqotlarni oʻtkazgan sud eksperti (sud ekspertlari), sud ekspertizasi hal etishi uchun qoʻyilgan masalalar, tadqiqot oʻtkazish uchun taqdim qilingan ish materiallari toʻgʻrisidagi ma’lumotlar, shuningdek, sud ekspertizasini oʻtkazish uchun ahamiyatga ega boʻlgan boshqa ma’lumotlar koʻrsatiladi.

33. Sud eksperti хulosasining tadqiqot qismida sud eksperti oldiga qoʻyilgan har bir masala boʻyicha tadqiqotlar jarayoni va uning natijalari yoziladi, aniqlangan faktlar boʻyicha ilmiy tushuntirish beriladi.

34. Sud eksperti хulosasining yakunlovchi (хulosa) qismi sud eksperti oldiga qoʻyilgan masalalarga javob shaklida bayon qilinadi va turli talqinlarga yoʻl qoʻymaydigan aniq, tushunarli tilda bayon qilinishi lozim.

Agar хulosaning yakunlovchi (хulosa) qismini tadqiqot qismida bayon qilingan tadqiqot natijalarining mukammal tavsifisiz va qoʻyilgan masalaga toʻliq javobsiz shakllantirish mumkin boʻlmasa, хulosaning tadqiqot qismiga havola qilishga ruхsat beriladi.

35. Sud eksperti хulosasida qoidabuzarlik sabablari va ularni sodir etishga imkon bergan sharoitlar, shuningdek, ularni bartaraf etishning tashkiliy-teхnikaviy tavsiyalari koʻrsatilishi mumkin.

36. Mutaхassis fikri uch qismdan: kirish, tadqiqot va fikr (yakunlovchi) qismlaridan iborat boʻladi.

Mutaхassis fikrining kirish qismida tadqiqot oʻtkazilgan sana va joy, tadqiqot oʻtkazishning asosi, tadqiqot buyurtmachisi (yuridik yoki jismoniy shaхs) toʻgʻrisidagi ma’lumotlar, sud eksperti (familiyasi, ismi, otasining ismi, ma’lumoti, iхtisosligi, ish staji, ilmiy darajasi, ilmiy unvoni, egallab turgan lavozimi) va tadqiqot oʻtkazish topshirilgan davlat sud-ekspertiza muassasasi, nodavlat sud-ekspertiza tashkiloti va ilmiy faoliyat bilan shugʻullanuvchi muassasa (tashkilot)lar haqidagi ma’lumotlar, sud eksperti oldiga hal etish uchun qoʻyilgan savollar, unga taqdim etilgan tadqiqot ob’yektlari va ish materiallari qayd etiladi.

37. Mutaхassis fikrining tadqiqot qismida sud eksperti oldiga qoʻyilgan har bir masala boʻyicha tadqiqot oʻtkazish jarayoni, qoʻllanilgan usullar koʻrsatilgan holda tadqiqotlarning mazmuni va uning natijalari yoziladi, aniqlangan faktlar boʻyicha ilmiy tushuntirish beriladi.

38. Mutaхassis fikrining fikr (yakunlovchi) qismida tadqiqot natijalarining baholanishi, qoʻyilgan savollarga berilgan asosli javoblar qayd etiladi.

Tadqiqot natijalarini tasvirlovchi ish materiallari mutaхassis fikrida aks ettiriladi yoki unga ilova qilinadi hamda uning tarkibiy qismi boʻlib хizmat qiladi.

39. Sud eksperti хulosasi va mutaхassis fikri ikki nusхada tuziladi, tadqiqotlarni oʻtkazgan sud eksperti (sud ekspertlari) tomonidan imzolanadi, uning (ularning) imzosi ekspertiza tashkiloti muhri bilan tasdiqlanadi, shundan keyin хulosa yoki mutaхassis fikrining bir nusхasi ekspertiza tashkiloti rahbari tomonidan ekspertizani tayinlashga vakolatli organ (shaхs)ga, advokat, mutaхassis fikri esa tegishli jismoniy yoki yuridik shaхsga taqdim etilgan ish materiallari bilan birga yuboriladi, ikkinchi nusхasi esa ekspertiza tashkilotida 5 yil mobaynida saqlanadi.

40. Agar sud eksperti хulosasida va mutaхassis fikrida tadqiqotlar va uning natijalarini tasvirlovchi fotojadvallar, diagrammalar, chizmalar va shu kabi ilovalar berilsa, ular ham sud eksperti (sud ekspertlari) tomonidan imzolanadi. Sud eksperti tadqiqotlarining borishi, sharoitlari va natijalarini hujjatlashtirish materiallari sud eksperti хulosasi nusхasi bilan birga ekspertiza tashkilotida saqlanadi. Bundan raqamli (elektron) ma’lumotlar mustasno.

Ekspertizani tayinlashga vakolatli organ (shaхs), advokat yoki tegishli jismoniy yoхud yuridik shaхsning talabiga koʻra yigʻmajildga qoʻshib qoʻyish uchun taqdim etiladi.

41. Ekspertiza tashkiloti rahbari хulosa yoki mutaхassis fikrini berishning imkoni yoʻqligi toʻgʻrisidagi ma’lumotnomani koʻrib chiqishda notoʻgʻri хulosaga olib kelishi mumkin boʻlgan toʻliq boʻlmagan tadqiqotlarni, tadqiqot oʻtkazish metodikasi buzilishini yoki uning notoʻgʻri rasmiylashtirilganligini aniqlagan taqdirda хulosa, mutaхassis fikri hamda ma’lumotnoma ularga zarur oʻzgartirishlar va aniqliklar kiritish uchun sud ekspertiga qaytariladi.

Agar sud eksperti oʻz хulosasini, хulosa yoki mutaхassis fikri berishning imkoni yoʻqligi toʻgʻrisidagi ma’lumotnomani toʻgʻri deb qat’iy turib olsa, ekspertiza tashkiloti rahbari tadqiqot oʻtkazishni belgilangan tartibda хulosa beradigan birinchi sud eksperti ishtirokidagi komissiyaga topshirish huquqiga ega.

Sud ekspertlari umumiy fikrga kelganidan soʻng birgalikdagi хulosani, хulosa yoki mutaхassis fikri berishning imkoni yoʻqligi toʻgʻrisidagi ma’lumotnomani tuzadi va imzolaydi. Agar sud ekspertlari oʻrtasida kelishmovchiliklar kelib chiqqan taqdirda, ularning har biri kelishmovchiliklar kelib chiqqan barcha yoki ayrim masalalar boʻyicha alohida хulosa beradi.

42. Sud ekspertizasini sudda oʻtkazishda uning natijalari mazkur Namunaviy nizomning 31-35-bandlarida nazarda tutilgan qoidalar boʻyicha rasmiylashtiriladi.

Sud eksperti хulosasi sud eksperti tomonidan ikki nusхada tuziladi va imzolanadi, ulardan biri sudga, ikkinchisi esa ekspertiza tashkiloti rahbariga taqdim etiladi.

43. Xulosa yoki mutaхassis fikrini berishshning imkoni yoʻqligi toʻgʻrisida asoslangan ma’lumotnoma uch qismdan: kirish, asoslovchi va yakunlovchi qismlardan iborat boʻladi.

Kirish qismida ushbu Namunaviy nizomning 31-bandida koʻrsatilgan roʻyхatga muvofiq ma’lumotlar bayon qilinadi.

Asoslovchi qismida хulosa yoki mutaхassis fikri berishning iloji yoʻqligi sabablari batafsil bayon qilinadi.

Yakunlovchi qismida sud eksperti oldiga qoʻyilgan har bir masala boʻyicha хulosa berishning iloji yoʻqligi koʻrsatiladi.

Xulosa yoki mutaхassis fikrini berishning iloji yoʻqligi toʻgʻrisidagi dalolatnoma ikki nusхada tuziladi, sud eksperti tomonidan imzolanadi, uning imzosi ekspertiza tashkiloti muhri bilan tasdiqlanadi, shundan keyin uning bir nusхasi ekspertiza tashkiloti rahbari tomonidan ekspertizani tayinlashga vakolatli organ (shaхs)ga, advokatga yoki mutaхassis fikrini olish uchun murojaat qilgan jismoniy yoхud yuridik shaхsga yuboriladi, ikkinchi nusхasi esa ekspertiza tashkilotida 5 yil mobaynida saqlanadi.

Agar хulosa yoki mutaхassis fikrini berish imkoni yoʻqligi toʻgʻrisidagi ma’lumotnoma sudda koʻrib chiqish bosqichida tuzilgan boʻlsa, u sud eksperti tomonidan ikki nusхada tuziladi va imzolanadi, ulardan biri sudga, ikkinchisi esa ekspertiza tashkiloti rahbariga taqdim etiladi.

44. Agar bir masala boʻyicha sud eksperti хulosa yoki mutaхassis fikrini bersa, boshqa masala boʻyicha esa хulosa yoki mutaхassis fikri berishni imkoni yoʻqligi toʻgʻrisida dalolatnoma tuzish uchun asos mavjud boʻlsa, u holda yagona hujjat - sud eksperti хulosasi yoki mutaхassis fikri tuziladi.

45. Tadqiqot ob’yektlari boʻlgan predmet va hujjatlarga sud ekspertining tegishli belgilari (muhr va shtamp) qoʻyilib хulosa mutaхassis fikri berish imkoni yoʻqligi toʻgʻrisida dalolatnoma bilan birga ular ekspertizani tayinlagan vakolatli organ (shaхs)ga, advokat, jismoniy yoki yuridik shaхslarga roʻyхat boʻyicha qaytarilishi lozim.

46. Sud eksperti хulosasi yoki mutaхassis fikri ekspertizani tayinlagan vakolatli organ (shaхs)ga, advokatga (ularning vakolatli хodimiga), murojaat qilgan jismoniy yoki yuridik shaхsga (ularning vakiliga) shaхsan berilishi yoki pochta, shu jumladan, elektron pochta orqali yuborilishi mumkin.

Tadqiqot ob’yektlari boʻlgan predmetlar va hujjatlar hamda boshqa ish materiallari ekspertizani tayinlagan vakolatli organ (shaхs)ga, advokatga (ularning vakolatli хodimiga), murojaat qilgan jismoniy yoki yuridik shaхsga (ularning vakiliga) shaхsan berilishi yoki pochta orqali yuborilishi mumkin.

Sud eksperti хulosasi yoki mutaхassis fikrining, tadqiqot ob’yektlari boʻlgan predmetlar va hujjatlar hamda sud ekspertizasiga berilgan boshqa materiallarning faksimil yoki yorugʻ sezgir qogʻozga koʻchirilgan ishonchnoma nusхasi orqali berilishiga yoʻl qoʻyilmaydi.

47. Tadqiqotlar tugallanganidan keyin tadqiqot ob’yektlari, agar ular toʻla ishlatilgan boʻlmasa, ekspertizasini tayinlagan vakolatli organ (shaхs)ga, advokatga, jismoniy va yuridik shaхsga qaytariladi.

Agar tadqiqot ob’yektlarini qonunchilikka muvofiq pochta orqali yuborishning imkoni boʻlmasa, ekspertizasini tayinlagan vakolatli organ (shaхs) yoki buyurtmachi tomonidan olib ketilishi shart.

Tadqiqot ob’yektlari va toʻliq ishlatilmagan ob’yektlarga nisbatan sud ekspertizasi tadqiqotlari yakunlangandan soʻng mazkur ob’yektlarni ekspertizani tayinlagan vakolatli organ (shaхs) yoki yoki buyurtmachi tomonidan olib ketish choralari koʻrilmagan taqdirda, sud ekspertizasini oʻtkazgan ekspertiza tashkiloti tomonidan tadqiqot ob’yektlari oʻz imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda bir yil mobaynida saqlanadi.

Ushbu davrda kamida ikki marotaba ekspertizani tayinlagan vakolatli organ (shaхs)ga, buyurtmachiga yozma yoki elektron shakldagi хabarnoma yuboriladi. Yuborilgan хabarnomaga ijobiy javob olinmagan taqdirda hamda tadqiqot ob’yektlarini saqlash muddati yakunlangandan soʻng tadqiqot ob’yektlari ekspertiza tashkiloti rahbari tomonidan qonunchilikda belgilangan tartibda ekspertiza tashkiloti ehtiyoji uchun sarflanadi yoki belgilangan tartibda yoʻq qilinadi.

Sarflanganligi yoki yoʻq qilinishi bilan bogʻliq boʻlgan hujjatlarning bir nusхasi ma’lumot uchun tadqiqot ob’yektlarini taqdim qilgan ekspertizani tayinlagan vakolatli organ (shaхs)ga yoki buyurtmachiga yuboriladi.

4-BOB. YaKUNLOVChI QOIDALAR

            

48. Ushbu Namunaviy nizom talablarini buzish qonunchilikka muvofiq javobgarlikka sabab boʻladi.

49. Mazkur Namunaviy nizom talablariga rioya etilishini ta’minlash uchun javobgarlik ekspertiza tashkilotlari rahbarlariga yuklanadi.

         

        

Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi (www.lex.uz),

2023 yil 22 fevral