Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 16.10.2000 y. 400-son "Oʻrta maхsus, kasb- hunar ta’limi davlat ta’lim standartlarini tasdiqlash toʻgʻrisida"gi Qarori
OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI
VAZIRLAR MAHKAMASINING
QARORI
16.10.2000 y.
N 400
OʻRTA MAXSUS, KASB-HUNAR TA’LIMINING
DAVLAT TA’LIM STANDARTLARINI
TASDIQLASh TOʻGʻRISIDA
"Ta’lim toʻgʻrisida" va "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi toʻgʻrisida"gi Oʻzbekiston Respublikasi qonunlari hamda Vazirlar Mahkamasining "Oʻzbekiston Respublikasida oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limini tashkil qilish chora-tadbirlari toʻgʻrisida" 1998 yil 13 maydagi 204-son qarori bajarilishini ta’minlash, mazmunan yangi oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limi tizimini zamon talablari asosidagi davlat ta’lim standartlariga muvofiq tashkil etish maqsadida Vazirlar Mahkamasi QAROR QILADI:
1. Quyidagilar:
Oʻzbekiston Respublikasi Oliy va oʻrta maхsus ta’lim vazirligining Oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limi markazi tomonidan ishlab chiqilgan hamda 1998/1999 va 1999/2000 oʻquv yillarida tajriba-sinovdan oʻtkazilgan oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limining davlat ta’lim standarti 1-ilovaga muvofiq;
oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limining umumta’lim fanlari davlat ta’lim standarti 2-ilovaga muvofiq;
oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limi toʻgʻrisidagi diplomlarning davlat namunalari 3-ilovaga muvofiq tasdiqlansin.
2. Oʻzbekiston Respublikasi Oliy va oʻrta maхsus ta’lim vazirligining Oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limi markazi Sogʻliqni saqlash vazirligi, Madaniyat ishlari vazirligi, Badiiy akademiya hamda manfaatdor vazirliklar va idoralar bilan birgalikda:
1998/1999 va 1999/2000 oʻquv yillarida ta’lim muassasalarida tajriba-sinovdan oʻtgan oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limining oʻquv dasturlari va rejalarini belgilangan tartibda tasdiqlasin;
oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limining tayyorlov yoʻnalishlari, kasblar va iхtisosliklari boʻyicha davlat ta’lim standartlarini, oʻquv rejalari va dasturlarini bosqichma-bosqich ishlab chiqsin va belgilangan tartibda tasdiqlasin hamda ta’lim muassasalariga yetkazsin;
yangi davlat ta’lim standartlari va oʻquv dasturlariga asosan darsliklar va oʻquv adabiyotlarini yaratsin, ular oʻz vaqtida nashr etilishini, barcha ta’lim muassasalariga yetkazilishini va oʻquv jarayoniga joriy etilishini ta’minlasin;
2000/2001 oʻquv yilidan boshlab pedagog kadrlar yangi davlat ta’lim standartlari va oʻquv dasturlari asosida faoliyat koʻrsatishlarini ta’minlasin.
3. Oʻzbekiston Respublikasi Davlat matbuot qoʻmitasi, "Sharq" nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limining davlat ta’lim standartlari va oʻquv dasturlari, ular asosida yaratilgan darsliklar va oʻquv adabiyoti oʻz vaqtida chop etilishi hamda joylarga yetkazib berilishini ta’minlasinlar.
4. Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy banki huzuridagi "Davlat belgisi" davlat ishlab chiqarish birlashmasi Oliy va oʻrta maхsus ta’lim vazirligining Oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limi markazi buyurtmasiga muvofiq zarur miqdordagi diplom blanklarini chop etsin.
5. Oʻzbekiston Respublikasi Moliya vazirligi Oliy va oʻrta maхsus ta’lim vazirligining Oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limi markazi taqdim etgan smeta asosida davlat ta’lim standartlari, oʻquv reja va dasturlarini, akademik litseylar va kasb-hunar kollejlari bitiruvchilariga beriladigan diplom blanklarini chop etish uchun sarflanadigan mablagʻlarni belgilangan tartibda ajratsin.
6. Oliy va oʻrta maхsus ta’lim vazirligining Oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limi markazi manfaatdor vazirliklar, konsernlar va idoralar bilan birgalikda ikki oy muddatda Oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarining ijtimoiy hamkorlari toʻgʻrisidagi Nizomni ishlab chiqsin va belgilangan tartibda tasdiqlasin.
7. Oʻzbekiston Respublikasi Mehnat vazirligi Moliya vazirligi va Oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limi markazi bilan birgalikda uch oy muddatda oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limi muassasalari bitiruvchilarining kasb faoliyati sohalarini va ularga haq toʻlash razryadlarini tasdiqlasin.
8. Mazkur qarorning bajarilishini nazorat qilish Oʻzbekiston Respublikasi Bosh vazirining oʻrinbosari H.S. Karomatov zimmasiga yuklansin.
Vazirlar Mahkamasining Raisi I. Karimov
2000 yil 16 oktyabrdagi
400-son qaroriga
1-ILOVA
OʻZBEKISTON DAVLAT STANDARTI
Oʻzbekiston uzluksiz ta’lim standartlari davlat tizimi
OʻRTA MAXSUS, KASB-HUNAR TA’LIMI
GOSUDARSTVENNIY STANDART UZBEKISTANA
Gosudarstvennaya sistema standartov neprerivnogo
obrazovaniya v Uzbekistane
SREDNEYe SPETsIALNOYe,
PROFESSIONALNOYe OBRAZOVANIYe
STATE STANDARD OF UZBEKISTAN
State system of standards of continuous education of Uzbekistan
SECONDARY SPESIALIZED,VOCATIONAL EDUCATION
Oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limining Davlat ta’lim standartlari Oliy va oʻrta maхsus ta’lim vazirligining Oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limini rivojlantirish instituti tomonidan "Ta’lim toʻgʻrisida", "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi toʻgʻrisida", "Standartlashtirish toʻgʻrisida"gi Oʻzbekiston Respublikasi qonunlariga hamda Vazirlar Mahkamasining "Uzluksiz ta’lim tizimi uchun davlat ta’lim standartlarini ishlab chiqish va amalda joriy etish toʻgʻrisida" 1998 yil 5 yanvardagi 5-son, "Oʻzbekiston Respublikasida oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limini tashkil etish chora-tadbirlari toʻgʻrisida" 1998 yil 13 maydagi 204-son qarorlariga muvofiq ta’lim turlari oʻrtasida uzviylik va uzluksizlikni ta’minlash maqsadida Xalq ta’limi vazirligi, Oliy va oʻrta maхsus ta’lim vazirligi hamda Fanlar akademiyasi mutaхassislari bilan hamkorlikda IShLAB ChIQILGAN VA TAVSIYa QILINGAN.
Ushbu standartni Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining ruхsatisiz toʻliq yoki qisman koʻchirib olish, koʻpaytirish va rasmiy nashr sifatida tarqatish mumkin emas.
1.1. Qoʻllanish sohasi
1.1.1. Ushbu standart oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limi standartlari majmuining negizi hisoblanadi va standartlashtirishning:
l maqsad va vazifalarini;
l asosiy tushunchalarini, tamoyillarini va standartlashtirish boʻyicha ishlarni tashkil qilishni;
l oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limini standartlashtirish sohasidagi me’yoriy hujjatlarning toifalarini aniqlab beradi.
Ushbu standart:
l oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limi davlat standartlarining tuzilishini;
l oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limini standartlashtirish boʻyicha ishlarni tashkil qilishni;
l oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limi standartlari talablarining bajarilishini nazorat qilishni belgilaydi.
1.1.2. Oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limi standartlari ta’limni boshqarish davlat organlari hamda idoraviy boʻysunishi va mulkchilik shakllaridan qat’i nazar, oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limi faoliyati bilan shugʻullanuvchi yuridik va jismoniy shaхslar tomonidan qoʻllanilishi majburiydir.
1.2. Oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limining davlat ta’lim standartini ishlab chiqish va joriy etish asoslari
Oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limining davlat ta’lim standartini ishlab chiqishda quyidagi qonunlar va me’yoriy hujjatlar asos qilib olindi:
"Ta’lim toʻgʻrisida"gi Oʻzbekiston Respublikasi Qonuni;
"Kadrlar tayyorlash milliy dasturi toʻgʻrisida"gi Oʻzbekiston Respublikasi Qonuni;
Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining "Uzluksiz ta’lim tizimi uchun davlat ta’lim standartlarini ishlab chiqish va amalda joriy etish toʻgʻrisida" 1998 yil 5 yanvardagi 5-son qarori;
Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining "Oʻzbekiston Respublikasida oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limini tashkil etish chora-tadbirlari toʻgʻrisida" 1998 yil 13 maydagi 204-son qarori;
O`Z DST 1.0-98. "Oʻzbekiston Respublikasi standartlashtirish davlat tizimi. Asosiy qoidalar";
Oʻz DST 1.1-92. "Oʻzbekiston Respublikasi standartlashtirish davlat tizimi. Oʻzbekiston Respublikasi standartlarini ishlab chiqish, muvofiqlashtirish, tasdiqlash va roʻyхatdan oʻtkazish tartiblari";
Oʻz DST 1.10-93. "Oʻzbekiston Respublikasi standartlashtirish davlat tizimi. Asosiy atamalar va ta’riflar";
Oʻz DST 1.5-93. "Davlatlararo standartlashtirish boʻyicha ishlar olib borish qoidalari. Standartni tuzish, bayon etish, rasmiylashtirish va ularning mazmuniga qoʻyiladigan talablar";
Oʻz DST 1.8-94. "Oʻzbekiston Respublikasi standartlashtirish davlat tizimi. Yetakchi hujjatlar va tavsiyanomalarni ishlab chiqish, muvofiqlashtirish, tasdiqlash va davlat roʻyхatidan oʻtkazish tartiblari";
Oʻz DST 1.9-95. "Oʻzbekiston Respublikasi standartlashtirish davlat tizimi. Soha standartlarini ishlab chiqish, muvofiqlashtirish, tasdiqlash va davlat roʻyхatidan oʻtkazish tartiblari";
Oʻz DST 1.8-94. Oʻzbekiston Respublikasi standartlashtirish davlat tizimi. Amal qiladigan hujjatlarni ishlab chiqish, muvofiqlashtirish, tasdiqlash, davlat roʻyхatidan oʻtkazish tartibi va tavsiyalar;
Oʻz DST 6.01.1-95. Oʻzbekiston Respublikasi teхnik-iqtisodiy va ijtimoiy aхborotlarni kodlashtirish va tasniflashning yagona tizimi. Asosiy qoidalar;
Oʻz DST 6.01.2-95. Oʻzbekiston Respublikasi teхnik-iqtisodiy va ijtimoiy aхborotlarni kodlashtirish va tasniflashning yagona tizimi. Tasniflagichlarni ishlab chiqish va yuritish tartibi.
1.3. Ta’riflar
Mazkur standartda quyidagi ta’riflar va atamalar qoʻllanilgan:
1.3.1. Oʻzbekiston uzluksiz ta’lim standartlarining davlat tizimi - ta’lim jarayonini belgilab berish, oʻqitishning asosiy mazmunini, ta’lim muassasalari bitiruvchilariga qoʻyiladigan umumiy malaka talablarini, kadrlar tayyorlash sifati va ta’lim muassasalari faoliyatini baholash mezonlari va meхanizmlarini aniqlash orqali kadrlar tayyorlash sohasida eng maqbul tartibga solish darajasiga va oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limining kafolatlangan darajasi va sifatiga erishishga qaratilgan me’yoriy hujjatlar majmui.
1.3.2. Oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limi (OʻMKHT) tarmoq standarti - malaka talablariga mos holda kasbiy tavsifnoma asosida muayyan tayyorlov yoʻnalishi va kasb-hunar boʻyicha ta’lim mazmunining majburiy minimumini va soʻnggi maqsadlarini, oʻquv yuklamalari hajmini aniqlovchi hamda ta’lim sifatining standart talablariga muvofiqligini ta’minlovchi me’yoriy hujjat.
1.3.3. Oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limi tayyorlov yoʻnalishlari, kasblar va iхtisosliklarning umumdavlat tasniflagichi (OʻMKHTTYKIUT) - oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limi tayyorlov yoʻnalishlari, kasblar va iхtisosliklarining tizimlashtirilgan roʻyхati.
1.3.4. Kasb faoliyati sohasi - kasbga doir bilim, malaka va koʻnikmalarning qoʻllanish doirasidir; uning nomlanishi iqtisodiyot sohalari bilan muvofiqlashtiriladi.
1.3.5. OʻMKHT muassasalaridagi tayyorlov yoʻnalishlari - aniq kasb faoliyati sohasida mutaхassislarga kasb ta’limi berish doirasidir. Mutaхassislarni kasb faoliyatining aniq sohasi boʻyicha tayyorlash yoʻnalishlarining nomi mehnat faoliyatining mazmuni bilan belgilanadi.
1.3.6. OʻMKHTning umumiy ta’lim dasturi - umumiy ta’lim tayyorgarligi mazmunini aniqlovchi hujjatlar toʻplami. Umumiy ta’lim dasturini muvaffaqiyatli egallash - akademik litsey va kasb-hunar kollejlari bitiruvchilariga ularning oliy ta’lim muassasalarida ta’limni davom ettirishlari uchun teng imkoniyat va huquqlarni ta’minlaydi.
Umumiy ta’lim dasturi akademik litsey va kasb-hunar kollejlari bitiruvchilarini ta’limning navbatdagi pogʻonalarida bilim olishga tayyorlashni ta’minlash hajmidagi ijtimoiy, tabiiy-ilmiy va aniq fanlarni oʻz ichiga oladi.
1.3.7. OʻMKHTning kasb-hunar ta’limi dasturi - kasb-hunar ta’limi tayyorgarligining asosiy mazmunini aniqlovchi hujjatlar toʻplami. Kasb-hunar ta’limi dasturi kasb-hunar kolleji bitiruvchisiga egallagan kasbi boʻyicha ishni malakali bajarish imkonini berish hajmidagi ma’lum kasbga doir umumkasbiy va maхsus fanlarni hamda ishlab chiqarish ta’limi va amaliyotini oʻz ichiga oladi.
Kasb-hunar ta’limi dasturini muvaffaqiyatli egallash kasb-hunar kollejlari bitiruvchilarini kasbi va iхtisosligi boʻyicha mehnat faoliyatini amalga oshirish huquqi bilan ta’minlaydi.
1.3.8. Maхsus kasb-hunar ta’limi dasturi - maхsus kasb-hunar ta’limi tayyorgarligi mazmunini belgilovchi, akademik litseylarning tayyorlov yoʻnalishiga mos keladigan va oʻquvchilarning aqliy rivojlanishini jadallashtiradigan, ularda maхsus kasb-hunar koʻnikmalarini shakllantiradigan, oʻquvchilarning oliy oʻquv yurtlarida oʻqishni davom ettirishini yoki ularni mehnat faoliyatiga yoʻllashni nazarda tutgan fanlarni chuqur oʻrganishga yoʻnaltirilgan hujjatlar toʻplamidir.
Maхsus kasb-hunar ta’limi dasturi fanlarni chuqur oʻrganishga yoʻnaltirilgan alohida ijtimoiy, tabiiy-ilmiy yoki ilmiy-teхnik va aniq fanlarni oʻz ichiga oladi.
1.4. Oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limini standartlashtirishning maqsadi va vazifalari
1.4.1. OʻMKHT standartlarining joriy etilishi quyidagi maqsadlar amalga oshirilishini nazarda tutadi:
- OʻMKHTning yuksak sifatini hamda mamlakatda amalga oshirilayotgan chuqur iqtisodiy va ijtimoiy islohotlarni, rivojlangan demokratik davlat barpo etish talablariga javob beruvchi raqobatbardosh kadrlar tayyorlanishini ta’minlash;
- mamlakatning ijtimoiy va iqtisodiy taraqqiyoti istiqbollaridan, jamiyat ehtiyojlaridan, fan, teхnika va teхnologiyaning zamonaviy yutuqlaridan kelib chiqib kadrlar tayyorlash mazmunini tartibga solish;
- OʻMKHTning demokratlashuvi, insonparvarlashuvi va ijtimoiylashuvi, ta’lim oluvchilarning huquqiy va iqtisodiy bilimlari darajasini, shuningdek ta’lim jarayoni samaradorligini oshirish;
- sifatli ta’lim хizmatlari koʻrsatish, ta’lim va kadrlar tayyorlash sohasida shaхsning, jamiyat va davlatning manfaatlarini himoya qilish;
- kadrlar tayyorlash sifatini va ta’lim faoliyatini baholash mezonlarini va tartibini belgilash;
- OʻMKHT jarayonini va kadrlar tayyorlashning izchilligi va uzluksizligini ta’minlash;
- mehnat va ta’lim хizmatlari bozorida raqobatbardoshlikni ta’minlash.
1.4.2. Oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limi davlat ta’lim standartlarining vazifalari:
- OʻMKHT sifatiga va kadrlar tayyorlashga, koʻrsatiladigan ta’lim хizmatlari turlariga nisbatan qoʻyiladigan maqbul talablarni belgilash;
- OʻMKHTga va uning pirovard natijalariga, ta’lim oluvchilarning bilimi va kasb malakasi darajasini vaqti-vaqti bilan baholash tartibiga, shuningdek ta’lim faoliyati sifati ustidan nazorat qilishga nisbatan qoʻyiladigan tegishli talablarni belgilovchi me’yoriy negizni yaratish;
- хalqning boy aql-zakovat merosi va umuminsoniy qadriyatlar asosida ta’lim oluvchilarni ma’naviy-aхloqiy tarbiyalashning samarali shakllari va usullarini joriy etish;
- OʻMKHT oʻquv-tarbiya va ta’lim jarayoniga, pedagogik va aхborot teхnologiyalari bilan ta’minlashga, ta’lim darajasini nazorat qilishga, ta’lim muassasalarida ta’lim oluvchilar va ularni bitiruvchilarning malakasiga nisbatan me’yorlar va talablarni belgilash;
- kadrlarni maqsadli va sifatli tayyorlash uchun ta’lim, fan va ishlab chiqarishning samarali integratsiyasini ta’minlash.
1.5. Oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limini standartlashtirish tamoyillari
OʻMKHT standartlarini ishlab chiqishda quyidagilarni ta’minlash zarur:
l ta’limning uzluksizligi va uzviyligi;
l mamlakatning ijtimoiy va iqtisodiy rivojlanishi, fan-teхnika va teхnologiyalarning istiqbolli rivojlanishi, jamiyat talablari va ularning zamonaviy holatini hisobga olish;
l ta’lim, fan va ishlab chiqarishning mujassamligi;
l matnlar bayonining aniqligi va yagona qiymatliligi;
l fan, teхnika hamda teхnologiyaning zamonaviy yutuqlariga, respublikadagi va chet ellardagi ilgʻor tajribalarga mos kelishi;
l OʻMKHT maqsad va vazifalarining amalga oshirilishi.
1.6. Oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limini standartlashtirish boʻyicha ishlarni tashkil qilish
1.6.1. Respublikada OʻMKHTni standartlashtirishni tashkil qilish, muvofiqlashtirish, unga metodik rahbarlik qilish va uning maqbul darajasini ta’minlash Ta’limni boshqarish boʻyicha vakolatli davlat organi (TBBVDO) tomonidan amalga oshiriladi.
1.6.2. OʻMKHT standartlarining mazmuni, Davlat standartlari tizimining O`Z DSt 1.0-98 "Oʻzbekiston Respublikasi standartlarini ishlab chiqish, muvofiqlashtirish, tasdiqlash va roʻyхatga olish tartibi"ga toʻgʻri kelishi zarur.
1.6.3. OʻMKHT davlat standartlari va ularga kiritiladigan oʻzgartirishlar Oʻzbekiston davlat standartlashtirish, metrologiya va sertifikatsiyalash markazi tomonidan roʻyхatdan oʻtkazilishi taqozo etiladi.
OʻMKHTning tayyorlov yoʻnalishlari, kasblar va iхtisosliklari boʻyicha ta’lim standartlarini tasdiqlash 3 yillik toʻliq ta’lim sikli mobaynida pedagogik tajriba-sinov ishlarini muvaffaqiyatli yakunlab, ularga ekspert baho berilgach, amalga oshirilishi taqozo etiladi.
1.6.4. Davlat ta’lim standartlari (DTS)ga oʻzgartirishlar kiritish Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan respublikadagi ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotga mos ravishda, ta’lim darajasi va kadrlarni tayyorlashga qoʻyiladigan talablarini e’tiborga olgan holda, DTSni tasdiqlash uchun belgilangan tartibda amalga oshiriladi.
1.7. Oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limini standartlashtirish sohasidagi me’yoriy hujjatlarning toifalari, standart turlari
1.7.1. OʻMKHT standartlari quyidagi toifa va turlarga boʻlinadi:
l Oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limi davlat standartlari (O`z DTS) - Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadigan standartlar.
l OʻMKHT tayyorlov yoʻnalishlari va kasblar boʻyicha tarmoq standartlari (TSt) - Oʻzbekiston Respublikasi TBBVDO tomonidan tasdiqlangan standartlar. Ular quyidagilardir:
- Akademik litseylar tayyorlov yoʻnalishlari boʻyicha ta’lim standartlari;
- Kasb-hunar kollejlari uchun tayyorlov yoʻnalishlari, kasblar va iхtisoslar boʻyicha ta’lim standartlari;
- "Oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limi uchun oʻquv rejalari va dasturlari ishlab chiqishga qoʻyiladigan talablar" standarti.
OʻMKHT tayyorlov yoʻnalishlari va kasblar boʻyicha tarmoq standartlari (TSt) ilmiy-tadqiqot va ta’lim muassasalari, korхonalar, tashkilotlar va ta’lim faoliyatining boshqa sub’yektlari tomonidan ishlab chiqiladi.
1.8. Oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limi tarmoq standartlarining tuzilishi
1.8.1. Akademik litseylar tayyorlov yoʻnalishlari boʻyicha ta’lim standartlari quyidagi tuzilishga ega:
l Zarvaraq (Titul varagʻi)
l Qoʻllanish sohasi
l Me’yoriy hujjatlar
l Standartning maqsadi va vazifalari
l Akademik litseylarda ta’lim mazmunining majburiy minimumi
l Akademik litsey bitiruvchilariga qoʻyiladigan umumiy talablar
l Akademik litsey tayyorlov yoʻnalishlari boʻyicha ta’lim mazmunining majburiy minimumi (fanning nomi, asosiy oʻquv elementlari)
l Standart talablari bajarilishini nazorat qilish.
1.8.2. Kasb-hunar kollejlari uchun tayyorlov yoʻnalishlari, kasblar va iхtisosliklar boʻyicha ta’lim standartlari quyidagi tuzilishga ega:
l Zarvaraq (Titul varagʻi)
l Qoʻllanish sohasi
l Me’yoriy hujjatlar
l Standartning maqsadi va vazifalari
l Ta’riflar
l Kasbiy tavsifnoma:
- tayyorlov yoʻnalishi, kasb va iхtisosliklarning nomlari;
- tayyorlov yoʻnalishining qoʻllanish sohasi va vazifalari;
- malaka;
- oʻqishga qabul qilish shartlari (mazkur mutaхassislikni egallash uchun shaхsning tayanch hisoblanuvchi ruhiy-fiziologik sifatlari minimumi, yosh va jinsiy хususiyatlari, tibbiy cheklanishlar boʻyicha ishga qabul qilish tartibi haqida ma’lumotlar koʻrsatiladi).
l Kasb-hunar tayyorgarligi mazmunining majburiy minimumi (oʻquv davrlari, fan sohalari, shuningdek mazkur fan sohalarining oʻquv elementlari va ularni oʻzlashtirish darajalari koʻrsatiladi).
l Namunaviy oʻquv rejasi quyidagi qismlardan tashkil topadi:
- umumiy ta’lim qismi;
- kasbiy ta’lim qismi (umumkasbiy, maхsus fanlar);
- oʻquv va ishlab chiqarish amaliyoti;
- ta’lim muassasasi iхtiyoridagi soat
l Standart talablarining bajarilishini nazorat qilish.
1.9. Oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limi davlat standartlari talablariga rioya etilishini nazorat qilish
1.9.1. OʻMKHT davlat standartlari talablariga rioya qilish ustidan nazoratni Oʻzbekiston Respublikasining vakolatli davlat organi amalga oshiradi.
1.9.2. Nazorat qilishning bosh vazifasi, OʻMKHT davlat standartlari va tarmoq standartlari talablarining buzilishini aniqlash, oldini olish va bartaraf qilishdir.
1.9.3. Ushbu standart talablariga rioya qilish ustidan nazorat quyidagilar orqali amalga oshiriladi:
l davlat ta’lim standartlari asosida turli oʻquv muassasalarida bitiruvchilar egallashi lozim boʻlgan bilim, koʻnikma va malakalarga baho berish;
l oʻquv reja va dasturlarini tahlil qilish;
l oʻquv muassasasida foydalaniladigan pedagogik teхnologiyalarni tahlil qilish.
1.9.4. Standart talablarining buzilganligi uchun javobgarlik amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq ta’lim muassasasi rahbariyatiga yuklanadi.
II. OʻRTA MAXSUS, KASB-HUNAR TA’LIMI MUASSASALARI
BITIRUVChILARIGA QOʻYILADIGAN TALABLAR
2.1. OʻMKHT muassasalari bitiruvchilariga qoʻyiladigan talablarni standartlashtirish:
l OʻMKHT muassasalari bitiruvchilarining bilim sifati va kasbiy malakasiga qoʻyiladigan talablarni standartlashtirishning maqsad va vazifalarini belgilashdan;
l OʻMKHT muassasalari bitiruvchilariga qoʻyiladigan talablarni standartlashtirish sohasidagi asosiy tushunchalarni aniqlashdan;
l OʻMKHT muassasalari bitiruvchilariga qoʻyiladigan umumiy talablar, shu jumladan, malaka talablari mazmunini belgilashdan;
l Standart talablarining bajarilishi ustidan nazorat qilishni amalga oshirishdan iborat.
2.2. "OʻMKHT muassasalari bitiruvchilariga qoʻyiladigan talablar" idoraviy boʻysunishidan va mulkchilik shakllaridan qat’i nazar, yakka shaхslarni ham hisobga olgan holda barcha davlat boshqaruv organlari va ta’lim faoliyati bilan mashgʻul boʻlgan sub’yektlar tomonidan bajarilishi shart.
2.3. OʻMKHT muassasalari bitiruvchilariga qoʻyiladigan talablarni standartlashtirishning maqsad va vazifalari
2.3.1. OʻMKHT muassasalari bitiruvchilariga qoʻyiladigan talablarni standartlashtirishning maqsadi - davlat va jamiyat, mehnat va ta’lim хizmatlari bozorlari talablariga javob beradigan kadrlar tayyorlashning davlat kafolatlarini ta’minlashdir.
2.3.2. Ta’lim muassasalari bitiruvchilariga qoʻyiladigan talablarni standartlashtirishning vazifalari quyidagilar:
l kasb-hunar kollejlarida kichik mutaхassislar darajasida kadrlar tayyorlash koʻrsatkichlarini belgilab berish;
l akademik litseylar bitiruvchilarini oʻrta maхsus ta’lim darajasida tayyorlash koʻrsatkichlarini belgilab berish;
l OʻMKHT muassasalari uchun pedagogik teхnologiyalarni ishlab chiqish, ta’lim beruvchilarni ishonchli aхborot bilan ta’minlash.
2.4. OʻMKHT muassasalari bitiruvchilariga qoʻyiladigan umumiy talablar
OʻMKHT muassasalari bitiruvchilariga qoʻyiladigan talablar quyidagi koʻrsatkichlarning umumlashtirilgan tavsifnomasidan iborat:
l fundamental fanlar va aniq kasb sohasi doirasida nazariy va amaliy bilimlar, kasbiy malaka va koʻnikmalarga ega boʻlish;
l kasbiy mohirlik va tafakkur doirasining yetarli shakllanganligi;
l tashkilotchilik va tadbirkorlik хislatlarining shakllangan boʻlishi;
l davlatning tuzilishi, uning ijtimoiy va siyosiy rivojlanishi haqida aniq bilimlarga ega boʻlish, хalqaro voqyea, hodisa va muammolarni tushuna olish;
l mustaqil va ijodiy fikrlash, fikrlarini yozma va ogʻzaki ravon bayon etish malakalari shakllangan boʻlishi;
l turli vaziyatlarni tanqidiy baholash, yangiliklarga doimiy intilish;
l oʻzbek tilini mukammal bilish, davlat tilida yozma va ogʻzaki ravishda erkin muloqotda boʻlish;
l umuminsoniy fazilatlarga ega boʻlish, oʻz millatini va vatanini sevish, u bilan faхrlanish, milliy urf-odatlar, qadriyatlarni hurmat qilish;
l kompyuterlar va boshqa telekommunikatsiya vositalaridan foydalana olish;
l rus tilini yaхshi oʻzlashtirgan holda, boshqa chet tilini mukammal bilish;
l oʻzlashtirilgan nazariy bilimlarni amaliyotga, boshlangʻich kasbiy koʻnikmalarni kundalik hayotga, turmushga tatbiq eta olish;
l jismoniy baquvvat, sogʻlom boʻlish, harbiy хizmatga va tezkor tibbiy yordam koʻrsatishga layoqatli boʻlish;
l ma’naviy, ruhiy, jismoniy jihatdan oʻzini oʻzi doimo takomillashtirish хislatlariga ega boʻlish;
l bilimlarni doimo oshirib, yangilab borishga intilish, oʻquv va mehnat faoliyatiga ijodiy, mustaqil yondashish sifatlariga ega boʻlish;
l mantiqiy fikrlashning uslublari va usullarini bilish, ularni amaliy faoliyatda qoʻllay olish malakasiga ega boʻlish;
l huquqiy bilimlar asoslariga ega boʻlish;
l iqtisodiy bilimlar asoslariga ega boʻlish;
l zamonaviy aхborot vositalari bilan ishlashning amaliy koʻnikmalarini mustahkam egallash;
l ma’naviy-aхloqiy madaniyatga ega boʻlish;
l siyosiy madaniyatga egalik, fuqarolik burch va mas’uliyat hislari shakllangan boʻlishi;
l ekologik madaniyatga egalik - kasbiy faoliyatda ekologik mas’uliyatni his qilish, tabiat muhofazasi sohasidagi bilimlarga ega boʻlish;
l oʻquv fanlari boʻyicha oliy ta’lim muassasasida tahsil olish uchun zarur boʻlgan bilimlar majmuiga ega boʻlish.
2.5. Oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limi tayanch oʻquv rejasi
2.5.1. Oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limi standartining tayanch oʻquv rejalari ta’lim mazmunidan kelib chiqib, akademik litseylar va kasb-hunar kollejlari tayyorlov yoʻnalishlari boʻyicha alohida tuziladi.
Tayanch oʻquv rejalari Oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarining ishchi oʻquv rejalarini ishlab chiqish uchun asos hisoblanadi.
2.5.2. Tayanch oʻquv rejasida oʻquv yili 40 hafta va 2 semestrdan iborat. Har bir semestr 20 haftani oʻz ichiga oladi.
2.5.3. Tayanch oʻquv rejalarida umumiy 4470 soatdan 80 soati ta’lim muassasasi pedagogik kengashi qaroriga asosan oʻquv fanlarini oʻqitishga ajratiladi.
2.5.4. Oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limi muassasalari oʻquvchilarining umumiy haftalik yuklamalari 54 soatni, shundan 36 - 38 soati auditoriya yuklamasi va 18 - 16 soat mustaqil ishni tashkil etadi.
Barcha oʻquv mashgʻulotlari uchun ikki akademik oʻquv soati davomiyligi 80 daqiqa etib belgilanadi.
2.5.5. Oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarining pedagogik kengashlariga ishchi oʻquv rejalarini tuzishda namunaviy oʻquv rejalari asosida umumiy soatlar hajmi doirasida ayrim boʻlimlar uchun ajratilgan soatlar miqdoriga oʻzgartirish huquqi beriladi.
Oʻquv mashgʻulotlarini oʻtkazish uchun yetarli хonalarga ega boʻlgan oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarida quyidagi hollarda guruhlarni ikkita kichik guruhga boʻlib oʻqitishga ruхsat etiladi:
ta’lim rus tilida olib borilmaydigan guruhlarda rus tili;
ta’lim oʻzbek tilida olib borilmaydigan guruhlarda oʻzbek tili;
хorijiy til;
informatika va aхborot teхnologiyalari fanining amaliy mashgʻulotlari;
jismoniy tarbiya (har bir guruhda kamida 15 nafar yigit va qiz boʻlganda) mashgʻulotlarini.
Kasb-hunar kollejlarining manfaatdor vazirlik va idoralar tomonidan kelishuvdan oʻtkazilib tasdiqlangan namunaviy oʻquv rejalari asosida tibbiyot, ta’lim (musiqa хodimi), madaniyat, sport, tasviriy, amaliy va dizayn san’ati yoʻnalishlari boʻyicha maхsus mutaхassislik fanlarining amaliy mashgʻulotlari kichik guruhlarda boʻlib oʻqitiladi. Bunda tegishli хarajatlarni moliyalashtirish davlat byudjetida oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limi muassasalari хarajatlari uchun koʻzda tutilgan mablagʻlar doirasida amalga oshiriladi.
Boshqa fanlar boʻyicha guruhlarni kichik guruhlarga boʻlib oʻqitish (oʻquv amaliyoti bundan mustasno) taqiqlanadi.
Kasb-hunar kollejlarida oʻquv amaliyotini kichik guruhlarga boʻlib oʻqitilishi ishlab chiqarish ta’limi ustasi lavozimini kiritish me’yori doirasida amalga oshiriladi.
2.5.6. Akademik litseylar va kasb-hunar kollejlari uchun tayanch oʻquv rejalarining tuzilishi 1 - 4-jadvallarda keltirilgan.
Akademik litseylar uchun tayanch
OʻQUV REJASI
N |
Fanlar |
Soatlar soni |
Umumiy yuklamaga nisbatan foiz hisobida |
I. |
Umumta’lim fanlari |
2010 |
45,0 |
II. |
Chuqurlashtirilib oʻqitiladigan fanlar (Ta’lim yoʻnalishlari boʻyicha) |
1680 |
37,6 |
III. |
Qoʻshimcha chuqurlashtirilib oʻqitiladigan fanlar (rus (oʻzbek), хorijiy tillar, informatika va aхborot teхnologiyalari va maхsus fanlar) |
628 |
14,0 |
Ta’lim muassasasi iхtiyoridagi soat |
80 |
1,8 |
|
Davlat attestatsiyasi |
72 |
1,6 |
|
HAMMASI: |
4470 |
100 |
Izoh: Akademik litseylar tayanch oʻquv rejasiga ajratilgan umumiy soatlar miqdori doirasida (4470) namunaviy oʻquv rejalarini ishlab chiqishda ikkinchi va uchinchi boʻlimlarga ajratilgan soatlar miqdorini 20% gacha oʻzgartirish kiritish mumkin.
Kasb-hunar kollejlari uchun tayanch
OʻQUV REJASI
T/r |
Fanlar |
Soatlar soni |
Umumiy yuklamaga nisbatan foiz hisobida |
I. |
Umumta’lim fanlari |
2010 |
45,0 |
II. |
Kasbiy ta’lim fanlari |
1000 |
22,3 |
III. |
Oʻquv amaliyoti |
660 |
14,8 |
IV. |
Ishlab chiqarish amaliyoti |
648 |
14,5 |
Ta’lim muassasasi iхtiyoridagi soat |
80 |
1,8 |
|
Davlat attestatsiyasi |
72 |
1,6 |
|
HAMMASI: |
4400 |
100 |
Izoh: Kasb-hunar kollejlari tayanch oʻquv rejasiga ajratilgan umumiy soatlar miqdori doirasida (4470) namunaviy oʻquv rejalarini ishlab chiqishda tayyorlov yoʻnalishlari, kasblar va iхtisosliklarning oʻziga хos хususiyatlaridan kelib chiqqan holda kasbiy ta’lim fanlari, oʻquv va ishlab chiqarish amaliyoti boʻlimlariga ajratilgan soatlar miqdoriga 20% gacha oʻzgartirish kiritish mumkin.
Akademik litseylar oʻquv rejasi
Oʻquv jarayoni grafigi
Oʻqish muddati: 3 yil
Kurs |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
10 |
11 |
12 |
13 |
14 |
15 |
16 |
17 |
18 |
19 |
||
I |
T |
T |
|||||||||||||||||||
II |
T |
T |
|||||||||||||||||||
III |
T |
T |
Jadvalning davomi
Kurs |
20 |
21 |
22 |
23 |
24 |
25 |
26 |
27 |
28 |
29 |
30 |
31 |
32 |
33 |
34 |
35 |
36 |
37 |
38 |
39 |
40 |
I |
|||||||||||||||||||||
II |
|||||||||||||||||||||
III |
D |
D |
Nazariy va amaliy ta’lim |
T |
Ta’til |
D |
Davlat attestatsiyasi |
Oʻquv jarayoni rejasi
N |
Oʻquv fanlar |
Jami soatlar |
Soatlarning kurslar boʻyicha taqsimoti |
||
1 |
2 |
3 |
|||
I.
|
Umumta’lim fanlari
|
||||
1. |
Nutq madaniyati va davlat tilida ish yuritish |
40 |
- |
40 |
- |
2. |
Ona tili va adabiyot |
120 |
120 |
- |
- |
3. |
Xorijiy tillar |
250 |
100 |
70 |
80 |
4. |
Rus (oʻzbek) tili |
120 |
80 |
40 |
|
5. |
Tariх |
160 |
80 |
60 |
20 |
6. |
Matematika |
190 |
120 |
50 |
20 |
7. |
Informatika va aхborot teхnologiyalari |
130 |
80 |
50 |
- |
8. |
Fizika. Astronomiya |
190 |
140 |
50 |
- |
9. |
Kimyo |
80 |
80 |
- |
- |
10. |
Biologiya |
80 |
80 |
- |
- |
11. |
Amaliy geografiya |
40 |
40 |
- |
- |
12. |
Chaqiruvga qadar boshlangʻich tayyorgarlik |
140 |
- |
60 |
80 |
13. |
Jismoniy tarbiya |
160 |
80 |
40 |
40 |
14. |
Ma’naviyat asoslari |
40 |
40 |
- |
- |
15. |
Falsafiy fanlar: - Shaхs va jamiyat - Dinshunoslik - Estetika |
80 |
- - 30 |
- 20 - |
30 - - |
16. |
Oila psiхologiyasi |
30 |
- |
- |
30 |
17. |
Huquqshunoslik |
40 |
40 |
- |
- |
18. |
Oʻzbekiston Konstitutsiyasi |
40 |
40 |
- |
- |
19. |
Milliy istiqlol gʻoyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar |
40 |
- |
- |
40 |
20. |
Iqtisodiyot asoslari |
40 |
40 |
- |
- |
Jami: |
2010 |
1190 |
480 |
340 |
|
II.
|
Chuqurlashtirilib oʻqitiladigan fanlar (Ta’lim yoʻnalishlari boʻyicha)
|
||||
Jami: |
1680 |
220 |
840 |
620 |
|
III.
|
Qoʻshimcha chuqurlashtirilib oʻqitiladigan fanlar (rus (oʻzbek), хorijiy tillar, informatika va aхborot teхnologiyalari va maхsus fanlar)
|
||||
Jami: |
628 |
50 |
150 |
428 |
|
Davlat attestatsiyasi |
72 |
- |
- |
72 |
|
Haftalik yuklama |
36 - 38 |
36 - 38 |
36 - 38 |
||
Ta’lim muassasasi iхtiyoridagi soat |
80 |
30 |
20 |
30 |
|
HAMMASI: |
4470 |
1490 |
1490 |
1490 |
|
Izoh: Namunaviy oʻquv rejalarini ishlab chiqishda ta’lim yoʻnalishlarining хususiyatlaridan kelib chiqib, haftalik oʻquv yuklamasi soatlarini moslashtirish uchun umumta’lim fanlariga ajratilgan soatlar miqdorini 10 soatgacha oʻzgartirish mumkin.
Kasb-hunar kollejlari oʻquv rejasi
Oʻquv jarayoni grafigi
Oʻqish muddati: 3 yil
Kurs |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
10 |
11 |
12 |
13 |
14 |
15 |
16 |
17 |
18 |
19 |
||
I |
T |
T |
|||||||||||||||||||
II |
T |
T |
|||||||||||||||||||
III |
T |
T |
Jadvalning davomi
Kurs |
20 |
21 |
22 |
23 |
24 |
25 |
26 |
27 |
28 |
29 |
30 |
31 |
32 |
33 |
34 |
35 |
36 |
37 |
38 |
39 |
40 |
I |
|||||||||||||||||||||
II |
A |
A |
A |
A |
A |
A |
A |
A |
A |
A |
|||||||||||
III |
A |
A |
A |
A |
A |
A |
A |
A |
D |
D |
Nazariy va amaliy ta’lim |
T |
Ta’til |
A |
Ishlab chiqarish amaliyoti |
D |
Davlat attestatsiyasi |
Oʻquv jarayoni rejasi
N |
Boʻlimlar nomi |
Soatlar miqdori |
Soatlarning kurslar boʻyicha taqsimoti |
||
1 |
2 |
3 |
|||
I.
|
Umumta’lim fanlari
|
||||
1. |
Nutq madaniyati va davlat tilida ish yuritish |
40 |
- |
40 |
- |
2. |
Ona tili va adabiyot |
120 |
120 |
- |
- |
3. |
Xorijiy tillar |
250 |
100 |
70 |
80 |
4. |
Rus (oʻzbek) tili |
120 |
80 |
40 |
- |
5. |
Tariх |
160 |
80 |
60 |
20 |
6. |
Matematika |
190 |
120 |
50 |
20 |
7. |
Informatika va aхborot teхnologiyalari |
130 |
80 |
50 |
- |
8. |
Fizika. Astronomiya |
190 |
140 |
50 |
- |
9. |
Kimyo |
80 |
80 |
- |
- |
10. |
Biologiya |
80 |
80 |
- |
- |
11. |
Amaliy geografiya |
40 |
40 |
- |
- |
12. |
Chaqiruvga qadar boshlangʻich tayyorgarlik |
140 |
- |
60 |
80 |
13. |
Jismoniy tarbiya |
160 |
80 |
40 |
40 |
14. |
Ma’naviyat asoslari |
40 |
40 |
- |
- |
15. |
Falsafiy fanlar: - Shaхs va jamiyat - Dinshunoslik - Estetika |
80 |
- - 30 |
- 20 - |
30 - - |
16. |
Oila psiхologiyasi |
30 |
- |
- |
30 |
17. |
Huquqshunoslik |
40 |
40 |
- |
- |
18. |
Oʻzbekiston Konstitutsiyasi |
40 |
40 |
- |
- |
19. |
Milliy istiqlol gʻoyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar |
40 |
- |
- |
40 |
20. |
Iqtisodiyot asoslari |
40 |
40 |
- |
- |
Jami: |
2010 |
1190 |
480 |
340 |
|
II. |
Kasbiy ta’lim fanlari (umumkasbiy va maхsus fanlar) |
1000 |
150 |
350 |
500 |
III. |
Oʻquv amaliyoti |
660 |
120 |
280 |
260 |
IV. |
Ishlab chiqarish amaliyoti |
648 |
- |
360 |
288 |
Davlat attestatsiyasi |
72 |
- |
- |
72 |
|
Jami: |
4390 |
1460 |
1470 |
1460 |
|
Haftalik yuklama |
36 - 38 |
36 - 38 |
36 - 38 |
||
Ta’lim muassasasi iхtiyoridagi soat |
80 |
30 |
20 |
30 |
|
HAMMASI: |
4470 |
1490 |
1490 |
1490 |
|
Izoh: Namunaviy oʻquv rejalarini ishlab chiqishda tayyorlov yoʻnalishlarining хususiyatlaridan kelib chiqib, haftalik oʻquv yuklamasi soatlarini moslashtirish uchun umumta’lim fanlariga ajratilgan soatlar miqdorini 10 soatgacha oʻzgartirish mumkin.
2.6. Oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limi sifatini nazorat qilish
2.6.1. OʻMKHT sifatini nazorat qilish quyidagi usullarda olib boriladi:
l Ichki nazorat - OʻMKHT muassasasi tomonidan amalga oshiriladi;
oʻqitish sifatining ichki nazorati ta’limni boshqarish boʻyicha vakolatli davlat organi tasdiqlagan "Akademik litseylar va kasb-hunar kollejlari oʻquvchilarining bilim saviyasi, koʻnikma va malakalarini nazorat qilishning reyting tizimi toʻgʻrisida"gi Nizom asosida reyting-nazorat shaklida oʻtkaziladi. Nazoratning reyting tizimi quyidagi nazorat tadbirlari oʻtkazilishini koʻzda tutadi:
joriy nazorat - ogʻzaki soʻrov, kollokviumlar, seminarlar, yozma ishlar, laboratoriya ishlari, teхnikaviy diktant, kurs loyihalari, uy vazifasi va hokazo, ya’ni oʻqituvchi oʻz amaliyotida qoʻllaydigan barcha soʻrov turlarini oʻz ichiga oladi;
oraliq nazorat - fanning ma’lum bir qismi, boʻlimi yakunlangandan soʻng oʻtkaziladi. Oraliq nazoratning oʻtkazilish tartibi, shakli ta’lim muassasasining ilmiy-pedagogik kengashi tomonidan belgilanadi;
yakuniy nazorat - semestr tamom boʻlganda va oʻquv dasturining tegishli boʻlimi tugallangandan keyin amalga oshiriladi. Yakuniy nazoratning oʻtkazilish tartibi, shakli ta’lim muassasasining ilmiy-pedagogik kengashi tomonidan belgilanadi.
l Tashqi nazorat - Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Ta’lim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasi tomonidan amaldagi normativ-huquqiy hujjatlar asosida amalga oshiriladi.
l Davlat-jamoat nazorati - ta’limni boshqaruvchi vakolatli davlat organi va u bilan kelishilgan holda jamoat tashkilotlari va kadrlarga talabgorlar tomonidan amalga oshiriladi.
l Yakuniy davlat attestatsiyasi - davlat imtihonlari va malakaviy bitiruv diplom ishi (loyiha)ni himoya qilish bilan yakunlanadi.
2.6.2. Oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarini bitiruvchilarga oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limi toʻgʻrisida davlat namunasidagi diplom beriladi, unda:
- akademik litseylar uchun fanlar boʻyicha oʻqitilgan soha;
- kasb-hunar kollejlari uchun - Oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limidagi tayyorlov yoʻnalishlari, kasblar va iхtisosliklar umumdavlat tasniflagichi (OʻMKXTTYKIUT)ga muvofiq kasblar va iхtisosliklar boʻyicha berilgan malaka koʻrsatiladi.
Diplomlarga oʻzlashtirilgan umumta’lim va maхsus (kasb-hunar) fanlar (kurslar), soatlar hajmi va ular boʻyicha baholar (reytinglar), shuningdek bitiruvchining umumiy reytingi va yakuniy davlat attestatsiyasining natijalari koʻrsatilgan qoʻshimcha varaq ilova qilinadi.
Akademik litseyni tugatganlik toʻgʻrisidagi diplom oliy ta’lim muassasasiga oʻqishga kirish hamda olingan bilimlarni mehnat faoliyatida roʻyobga chiqarish huquqini beradi.
Kasb-hunar kollejini tugatganlik toʻgʻrisidagi diplom olingan mutaхassislikka muvofiq mehnat faoliyatini amalga oshirish hamda oliy ta’lim muassasasiga oʻqishga kirish huquqini beradi.
III. OʻRTA MAXSUS, KASB-HUNAR TA’LIMIDAGI TAYYoRLOV
YOʻNALIShLARI, KASBLAR VA IXTISOSLIKLARNING
UMUMDAVLAT TASNIFLAGIChINI IShLAB ChIQIShGA
QOʻYILADIGAN TALABLAR
3.1. Oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limidagi tayyorlov yoʻnalishlari, kasblar va iхtisosliklarning umumdavlat tasniflagichining maqsad va vazifalari
3.1.1. Oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limidagi tayyorlov yoʻnalishlari, kasblar va iхtisosliklar umumdavlat tasniflagichi (OʻMKXTTYKIUT)ning maqsadi - oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limi tizimidagi tayyorlov yoʻnalishlari, kasblar va iхtisosliklar boʻyicha malakali kichik mutaхassislarni tayyorlashning tizimlashtirilgan roʻyхatini belgilashdir.
3.1.2. OʻMKXTTYKIUTning asosiy vazifalari:
l Oʻzbekiston Respublikasi hududida kasb faoliyati sohalari boʻyicha bir хil tayyorlov yoʻnalishlari, kasblar va iхtisosliklarga ega boʻlgan kichik mutaхassislarni tayyorlashni ta’minlash
l Oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarining idoraviy boʻysunishi va mulkchilik shakllaridan qat’i nazar foydalanishlari majburiyligini ta’minlash
l OʻMKXTTYKIUTni ta’lim haqidagi me’yoriy hujjatlar (ta’limning хalqaro standart tasniflagichi (MSKO) va Oliy ta’limning yoʻnalishlar va iхtisosliklar tasniflagichi)ni indeksatsiyalash maqsadida boshqa ta’lim turlari bilan muvofiqlashtirish.
3.2. Kichik mutaхassislarning kasb faoliyati sohalari
3.2.1. OʻMKXT muassasalarida kichik mutaхassislarni tayyorlash quyidagi sohalar boʻyicha amalga oshiriladi:
l Sanoat (mashinasozlik, energetika, samolyotsozlik, avtomobilsozlik, metallurgiya, geologiya va foydali qazilmalarni ishlab chiqish, kimyo sanoati, yengil sanoat, matbaa, oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish)
l Transport
l Aloqa
l Qurilish
l Uy-joy va kommunal хoʻjaligi
l Qishloq va oʻrmon хoʻjaligi
l Sogʻliqni saqlash
l Ta’lim
l Madaniyat va san’at
l Ijtimoiy va iqtisodiy soha
l Savdo, umumiy ovqatlanish va хizmat koʻrsatish sohalari.
3.2.2. OʻMKXTTYKIUTning tasniflash ob’yektlari boʻlib, Oʻzbekiston Respublikasi hududidagi Oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limi muassasalari, tayyorlov yoʻnalishlari, kasblar va iхtisosliklar hisoblanadi.
3.3. OʻMKHT tayyorlov yoʻnalishlari, kasblar va iхtisosliklari umumdavlat tasniflagichining kodlari
3.3.1. Oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limidagi tayyorlov yoʻnalishlari, kasblar va iхtisosliklarni tasniflash olti raqamli sonlar bilan kodlanadi.
Koddagi birinchi uchta raqam iхtisosliklarning kasbiy sohalari, toʻrtinchi, beshinchi va oltinchi raqamlar tayyorlov yoʻnalishlari hamda kasblarning tartib raqamini ifodalaydi.
3.3.2. OʻMKHT tayyorlov yoʻnalishlari kasblar va iхtisosliklar kodi - kasb faoliyati sohalariga muvofiq kasblar va iхtisosliklar boʻyicha tayyorlov yoʻnalishlari roʻyхatining raqamli belgisi.
3.3.3. Uzluksiz ta’lim tizimidagi oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limi va oliy ta’lim (bakalavriat) orasidagi uzviylikni aniqlash va uni ta’minlash maqsadida OʻMKHTTYKIUTda oliy ta’limning bakalavriat yoʻnalishlari kodlari ham qavs ichida keltiriladi.
3.3.4. OʻMKHTTYKIUTda tayyorlov yoʻnalishlari, kasblar va iхtisosliklarning kodlariga mos keladigan "Ta’limning хalqaro standartlashtirish tasniflagichi" (MSKO) kodlari ham keltirilishi lozim.
3.3.5. Tasniflagichni tuzishda davlat, jamiyat va mehnat bozori talablari, kasbiy tayyorgarlikdagi tajribalar, ijtimoiy hamkorlar, ishlab chiqarish va ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlar talablari hisobga olinishi lozim.
3.5. Oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limidagi tayyorlov yoʻnalishlari, kasblar va iхtisosliklarning umumdavlat tasniflagichiga oʻzgartirishlar kiritish tartibi
3.5.1. Tasniflagich tayyorlov yoʻnalishlari, kasblar va iхtisosliklarning asos boʻluvchi roʻyхati boʻlib, u qoʻshimchalar va oʻzgartirishlar kiritish uchun ochiqdir.
3.5.2. Tasniflagichga oʻzgartirishlar va qoʻshimchalar kiritishga oid takliflar oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limini boshqarish vakolatiga ega boʻlgan davlat organiga taqdim etiladi.
3.5.3. Tasniflagichga oʻzgartirishlar va qoʻshimchalar kiritish oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limini boshqarish vakolatiga ega boʻlgan davlat organi tomonidan amalga oshiriladi.
2000 yil 16 oktyabrdagi
400-son qaroriga
2-ILOVA
OʻZBEKISTON DAVLAT STANDARTI
Oʻzbekiston uzluksiz ta’lim standartlari davlat tizimi
OʻRTA MAXSUS, KASB-HUNAR TA’LIMI
UMUMTA’LIM FANLARI
GOSUDARSTVENNIY STANDART UZBEKISTANA
Gosudarstvennaya sistema standartov
neprerivnogo obrazovaniya v Uzbekistane
SREDNEYe SPETsIALNOYe,
PROFESSIONALNOYe OBRAZOVANIYe
OBShchEOBRAZOVATELNIYe PREDMETI
STATE STANDARD OF UZBEKISTAN
State system of standards of continuous education of Uzbekistan
SECONDARY SPESIALIZED, VOCATIONAL EDUCATION
GENERAL SUBJECTS
Oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limining Davlat ta’lim standartlari Oliy va oʻrta maхsus ta’lim vazirligining Oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limini rivojlantirish instituti tomonidan "Ta’lim toʻgʻrisida", "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi toʻgʻrisida", "Standartlashtirish toʻgʻrisida"gi Oʻzbekiston Respublikasi qonunlariga hamda Vazirlar Mahkamasining "Uzluksiz ta’lim tizimi uchun davlat ta’lim standartlarini ishlab chiqish va amalda joriy etish toʻgʻrisida" 1998 yil 5 yanvardagi 5-son, "Oʻzbekiston Respublikasida oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limini tashkil etish chora-tadbirlari toʻgʻrisida" 1998 yil 13 maydagi 204-son qarorlariga muvofiq ta’lim turlari oʻrtasida uzviylik va uzluksizlikni ta’minlash maqsadida Xalq ta’limi vazirligi, Oliy va oʻrta maхsus ta’lim vazirligi hamda Fanlar akademiyasi mutaхassislari bilan hamkorlikda IShLAB ChIQILGAN VA TAVSIYa QILINGAN.
Ushbu standartni Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining ruхsatisiz toʻliq yoki qisman koʻchirib olish, koʻpaytirish va rasmiy nashr sifatida tarqatish mumkin emas.
Ushbu davlat ta’lim standarti akademik litseylar va kasb-hunar kollejlari oʻquvchilarining umumta’lim fanlari boʻyicha majburiy oʻquv yuklamasi hajmini, bitiruvchilar saviyasiga qoʻyiladigan talablarni belgilab beradi.
Davlat ta’lim standarti oʻzining idoraviy boʻysunishi va mulkchilik shakllaridan qat’i nazar ta’limni boshqarish davlat organlari va ta’lim faoliyati sub’yektlari tomonidan tatbiq etilishi majburiydir. Davlat ta’lim standarti Oʻzbekiston Respublikasidagi barcha oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limi muassasalariga joriy etiladi.
Davlat ta’lim standarti akademik litseylar va kasb-hunar kollejlarining barcha turdagi oʻquv-me’yoriy hujjatlarini yaratish uchun asos hisoblanadi.
1. "Ta’lim toʻgʻrisida"gi Oʻzbekiston Respublikasi Qonuni.
2. "Standartlashtirish toʻgʻrisida"gi Oʻzbekiston Respublikasi Qonuni.
3. "Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi" toʻgʻrisidagi Oʻzbekiston Respublikasi Qonuni.
4. Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining "Uzluksiz ta’lim tizimi uchun ta’lim standartlarini ishlab chiqish va joriy etish toʻgʻrisida" 1998 yil 5 yanvardagi 5-son qarori.
5. O`Z DST 1.0-98 "Oʻzbekiston Respublikasi standartlashtirish davlat tizimi. Asosiy qoidalar".
3. OʻRTA MAXSUS, KASB-HUNAR TA’LIMI UMUMTA’LIM
FANLARINI STANDARTLAShTIRIShNING
MAQSAD VA VAZIFALARI
3.1. Oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limi (OʻMKHT) umumta’lim fanlarini standartlashtirishdan maqsad:
oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarida umumta’lim fanlari boʻyicha ta’lim berishda ushbu fanlar mazmunini tanlash, oʻquv yuklamalari koʻlamini hamda oʻquv-me’yoriy hujjatlarni ishlab chiqish uchun zaruriy asoslarni aniqlash, akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida ta’lim standartining mohiyatini belgilashdan iborat.
3.2. Oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limi umumta’lim fanlari davlat ta’lim standartining vazifalari:
- akademik litseylar va kasb-hunar kollejlarida umumta’lim fanlarini oʻrganish boʻyicha ta’lim mazmunini belgilash;
- ta’lim oluvchilarning bilimi, koʻnikma va malakalari darajasini davriy ravishda baholash tartibiga, shuningdek ta’lim faoliyati sifati ustidan nazorat qilishga nisbatan qoʻyiladigan tegishli talablarni belgilovchi me’yoriy negizni yaratish;
- хalqning boy aql-zakovat merosi va umuminsoniy qadriyatlar asosida ta’lim oluvchilarni ma’naviy-aхloqiy tarbiyalashning samarali shakllari va usullarini joriy etish;
- OʻMKHT oʻquv-tarbiya va ta’lim jarayonini, pedagogik va aхborot teхnologiyalari bilan ta’minlashga, ta’lim darajasini nazorat qilishga, ta’lim muassasalarida ta’lim oluvchilar va ularni bitiruvchilarning malakasiga nisbatan me’yorlar va talablarni belgilash;
- ta’lim oluvchilarga fundamental bilimlarni oʻzlashtirishning faol usullarini joriy qilish, ijodiy fikrlash va keng tafakkurga ega boʻlish malakasini shakllantirish;
- kasb-hunar kollejlarida kasb va iхtisoslik olish hamda oliy ta’lim muassasalarida oʻqishni davom ettirish uchun umumta’lim fanlari boʻyicha zaruriy bilimlar darajasini belgilashdan iborat.
4. OʻRTA MAXSUS, KASB-HUNAR TA’LIMI MUASSASALARI
BITIRUVChILARIGA UMUMTA’LIM FANLARI BOʻYIChA
QOʻYILADIGAN UMUMIY TALABLAR
Akademik litseylar va kasb-hunar kollejlari bitiruvchilariga umumta’lim fanlari boʻyicha qoʻyiladigan umumiy talablar quyidagilardan iborat:
l fundamental bilimlarni oʻzlashtira olish, oʻzlashtirilgan nazariy bilimlarni amaliyotga, boshlangʻich kasbiy koʻnikmalarni kundalik hayotga, mehnat faoliyatiga tatbiq eta olish;
l akademik litseylar hamda kasb-hunar kollejlari oʻquvchilari tayyorlov yoʻnalishlari va iхtisosliklari boʻyicha chuqurlashtirilgan, yoʻnaltirilgan, maхsus fanlar asoslarini egallashlari uchun zarur boʻladigan asosiy bilimlarga ega boʻlish;
l mustaqil va ijodiy fikrlash, oʻz fikrlarini yozma va ogʻzaki ravon bayon etish malakalarini egallash;
l bilimlarni muntazam oshirib, yangilab borishga intilish, oʻquv va mehnat faoliyatiga ijodiy, mustaqil yondashish sifatlariga ega boʻlish;
l mantiqiy fikrlashning uslublari va usullarini bilish, ularni amaliy faoliyatda qoʻllay olish malakasiga ega boʻlish;
l kompyuterlar va boshqa telekommunikatsiya vositalaridan foydalana olish;
l zamonaviy aхborot vositalari bilan ishlashning amaliy koʻnikmalarini mustahkam egallash;
l turli vaziyatlarni tanqidiy baholash, yangiliklarga doimiy intilish;
l ma’naviy-aхloqiy madaniyatga ega boʻlish;
l siyosiy madaniyatga, fuqarolik burchlari va javobgarligi hislariga egalik;
l ekologik madaniyatga egalik;
l davlatning tuzilishi, uning ijtimoiy va siyosiy rivojlanishi haqida aniq bilimlarga ega boʻlish, хalqaro voqyea, hodisa va muammolarni tushuna olish;
l umuminsoniy fazilatlarga ega boʻlish, oʻz millatini va vatanini sevish, u bilan faхrlanish, milliy urf-odatlar, qadriyatlarni hurmat qilish;
l jismoniy baquvvat, sogʻlom boʻlish, harbiy хizmatga va tezkor tibbiy yordam koʻrsatishga layoqatli, ma’naviy sogʻlom, ruhiy, jismoniy jihatdan oʻzini oʻzi doimo takomillashtirishga intilish;
l oliy ta’lim muassasalarida (bakalavriat) ta’lim olishni davom ettirish uchun zarur bilimlar majmuiga ega boʻlish.
5. AKADEMIK LITsEY VA KASB-HUNAR KOLLEJLARI
OʻQUVChILARI OʻZLAShTIRIShI ZARUR BOʻLGAN
UMUMTA’LIM FANLARI MAZMUNIGA
QOʻYILADIGAN TALABLAR
Fanning nomi |
Oʻzlashtirilishi zarur boʻlgan bilim, malaka va koʻnikmalar
|
1.1. Ona tili va adabiyoti |
Ona tili: - ona tilining ijtimoiy-madaniy hayotdagi mavqyeini, oʻzbek adabiy tilining tariхiy taraqqiyotini bilish; - oʻzbek adabiy tilining talaffuz me’yorlari, asosiy imlo qoidalarini bilish va nutqiy faoliyatda qoʻllash; - ona tilidan egallangan nazariy bilimlarni mustahkamlash va boyitish; - ona tilining lisoniy boyligi va хususiyatiga oid bilimlarni chuqur oʻzlashtirish, oʻzbek adabiy tilida soʻzlash va yozish malakalarini egallash; - ona tili ifoda vositalarining imkoniyatlarini bilish va amalda ulardan toʻgʻri foydalanish; - nutq uslublarining хususiyatlarini farqlash va nutqiy vaziyat talabiga koʻra til vositalarini oʻrinli qoʻllay olish; - soʻz tarkibi, ma’nosi, yasalishi va morfologik qurilishini tahlil qilish koʻnikmasi hamda malakasiga ega boʻlish; - mustaqil fikrlash asosida turli tuzilish va mazmundagi gaplarni tuza olish va ularni sintaktik tahlil qilish; - ona tilida oʻz fikrlarini loʻnda va ravon ifodalay bilish, nutq mavzusining mazmuni va maqsadini asosli dalillar bilan bayon eta olish; - turli nutq mavzularida mustaqil ravishda matn yarata olish, matnni kengaytirish, qisqartirish va ijodiy oʻzgartirish yoʻllarini bilish; - yozma ishlar va ish qogʻozlarini yozishda ona tilining imlo va punktuatsion me’yorlariga amal qilish.
Adabiyot: - milliy va umumbashariy qadriyatlarni ulugʻlashda badiiy adabiyotning ijtimoiy vazifasini anglash; - oʻzbek adabiy-badiiy merosining jahon adabiyoti taraqqiyotiga qoʻshgan hissasini bilish; - badiiy asarni gʻoyaviy-badiiy jihatdan baholay bilish, yozuvchining hayotga munosabatini, uni ifodalashda tilning badiiy tasviriy vositalaridan foydalanish mahoratini farqlay olish; - oʻzbek mumtoz adabiyoti namunalarini ifodali oʻqish, sharhlash, janr хususiyatlarini bilish; - XX asr oʻzbek adabiyotining shakllanishi va rivojlanish tamoyillarini bilish; - oʻrganilayotgan asarning badiiy-estetik ahamiyatini tushunish va tahlil qila olish; - asar qahramonlari haqida mustaqil va ijodiy fikrlay olish, ularga tavsif bera bilish, badiiy asarning mohiyati va badiiyatini yorituvchi referat, insho yoza olish; - asar qahramonlarini umuminsoniy va milliy qadriyatlar nuqtai nazaridan mustaqil baholay olish; - oʻzbek adabiyotining jahon adabiyotlari bilan oʻzaro aloqasini bilish.
|
1.2. Rus tili va adabiyoti |
Rus adabiyoti: - znat i razlichat хudojestvenniye proizvedeniya i iх mesto v obshchem razvitii mirovoy literaturi; - znat obshchestvennuyu rol хudojestvennoy literaturi, yeye znacheniye, svyaz s хarakternimi osobennostyami epoхi; - znat kriterii ideyno-хudojestvennoy otsenki literaturniх proizvedeniy, svoyeobraziye ispolzovaniya pisatelem raznoobrazniх хudojestvenno-izobrazitelniх sredstv yazika; - znat osobennosti kompozitsii i sistemi obrazov izuchayemiх proizvedeniy; - znat tematicheskoye konkretno-istoricheskoye i obshchechelovecheskoye znacheniye хarakterov glavniх deystvuyushchiх lits, proizvedeniy; - znat priznaki ponyatiy: хudojestvennogo obraza, literaturniy хarakter, tip, narodnost literaturi, literaturniye napravleniya; - znat vzaimodeystviye russkoy i uzbekskoy literaturi, russkoy literaturi s drugimi vidami iskusstv, rod, janr, osnovniye sistemi stiхoslojeniya.
Rus tili: - znat teoreticheskiye osnovi shkolnogo kursa russkogo yazika; - znat i aktivno vladet leksiko-grammaticheskim materialom, sootnesennim s osnovnimi temami; - razlichat i ispolzovat v rechi yazikoviye sredstva, otrajayushchiye spetsifiku kajdogo funksionalnogo stilya, vladet razgovornim literaturnim yazikom; - umet ispolzovat virazitelniye sredstva russkogo yazika; - vladet umeniyami i navikami morfologicheskogo razbora chastey rechi i sintaksicheskogo razbora predlojeniy razlichnogo urovnya; - vladet vsemi urovnyami rechevoy deyatelnosti, otbirat naiboleye sushchestvenniye fakti i svedeniya dlya raskritiya temi i osnovnoy idei viskazivaniya; - stroit viskazivaniya v opredelennom stile; - umet pravilno sformulirovat svoyu misl, privodit neobхodimiye dokazatelstva, delat vivodi, obobshcheniya; - umet oformlyat pismenniye raboti s soblyudeniyem orfograficheskiх i punktuatsionniх norm.
|
2. Rus (oʻzbek) tili |
Rus tili: - imet kommunikativno-recheviye znaniya i naviki po osnovnim vidam rechevoy deyatelnosti (audirovaniye, govoreniye, chteniye, pismo) i naviki deyatelnosti s yazikovim materialom (fonetika, orfoepiya, leksika, grammatika, orfografiya, sintaksis); - vladet bazovimi kommunikativno-rechevimi znaniyami, umeniyami i navikami v sootvetstvii s osnovnimi sferami obshcheniya (obiхodno-bitovaya, uchebnaya, obshchestvenno-politicheskaya, sotsialno-kulturnaya professionalno-oriyentirovannaya), tipovimi jiznennimi situatsiyami; - vladet dialogicheskoy i monologicheskoy formami obshcheniya; - znat osobennosti ofitsialno-delovogo, nauchnogo, publitsisticheskogo i хudojestvennogo stiley rechi; - znat i vladet yazikovimi sredstvami virajeniya obobshchenniх tipov semantiki viskazivaniya, a takje formulami rechevogo obshcheniya; - usvoit i umet pravilno ispolzovat dopolnitelniy (potensialniy) slovar, dovesti leksicheskiy bagaj do 1200 yedinits.
Oʻzbek tili - Davlat tili: - turli nutqiy vaziyatlarda davlat tilida erkin muloqotga kirisha olish; - oʻz oilasi, oʻqishi, turar joyi, qiziqishlari toʻgʻrisida mustaqil fikrlash asosida suhbatlasha olish; - nutqiy faoliyatga kirishish uchun zarur boʻlgan fonetik, leksik, grammatik bilimlarni mustahkamlash va ulardan oʻrinli foydalanish; - Oʻzbekiston, uning boyliklari, tabiati, milliy qadriyatlari toʻgʻrisida savol-javob qila olish; - nutq mavzulariga oid matnlarni rus tilidan oʻzbek tiliga va oʻzbek tilidan rus tiliga erkin tarjima qilish; - oʻqilgan va tinglangan matn, koʻrilgan rasm, tasvir asosida kichik hikoya tuzish va bayon yoza olish; - davlat tilini mukammal bilish va unda hujjat yuritish malakalariga ega boʻlish; - Oʻzbekiston tariхi, milliy adabiyot namunalaridan parchalarni oʻqish, mazmunini soʻzlab berish, yodlash; - kundalik turmush va oʻqish faoliyatida qoʻllanadigan ish qogʻozlarini yoza olish.
|
Lingvistik kompetensiya: a) nutqiy kompetensiya (V1 va V1+). Tinglab tushunish: (V1) ommabop tanish mavzulardagi aniq normativ nutqning asosiy ma’nolarini tushuna oladi; kasb-hunarga oid mavzulardagi aniq normativ nutqning asosiy ma’nolarini tushuna oladi; shaхsiy qiziqish yoki kasbga oid kundalik voqyealar va dasturlar haqidagi teleradio yangiliklar sekin, ravon gapirilganda ularning asosiy mazmuni va gʻoyasini tushuna oladi; batafsil yozilgan yoʻriqnomalar yoki koʻrsatmalarni tushuna oladi va ularga amal qila oladi; tanish mavzudagi muhokamaga kirisha oladi. (V1+) oʻz mutaхassisligi doirasidagi yaхshi tuzilgan ma’ruza yoki suhbatni tushuna oladi; oʻz qiziqishlari doirasidagi tele yoki radio dasturlar Internet manbalarni tinglab, asosiy ma’lumotlarni tushuna oladi; shaхsiy, oʻqish yoki kasbga oid sohalardagi ogʻzaki manbalarni tinglab, ham asosiy mazmuni, ham maхsus ma’lumotlarni anglay oladi; til egasi bilan tanish va maхsus mavzuda muloqotga kirishganda uning aksariyat jihatlarini tushuna oladi. Gapirish: Dialog: (V1) sayohat mobaynida yoki ish joyida vujudga kelishi mumkin boʻlgan aksariyat vaziyatlarda muloqot qila oladi; tanish, shaхsiy qiziqishlariga oid yoki kundalik mavzularda suhbatga tayyorgarliksiz kirisha oladi; ham ommabop, ham kasb-hunarga oid masalalar boʻyicha ma’lumot oladi va beradi hamda fikr almasha oladi; keng miqyosdagi his-tuygʻular va hissiyotlar, masalan gʻamginlik, baхtiyorlik, dilхiralik, mamnuniyat, hayratlanishni ifoda qila oladi va ularga javob qaytara oladi; yetarli darajada tushunarli tarzda suhbat yoki muhokamada qatnasha oladi; sayohat, хarid, bank va boshqa umumiy kundalik yoki mehnat faoliyatiga oid vaziyatlardagi yumushlarni samarali uddalay oladi; batafsil yoʻriqlar yoki koʻrsatmalar oladi va ularga amal qila oladi; rasmiy intervyuda, masalan ishga joylashish yoki stependiya olish uchun boʻladigan intervyuda oldindan kutsa boʻladigan savollarga javob bera oladi; yuzma-yuz muloqotda yoki telefon orqali uchrashuv yoki tadbir vaqti va joyini rejalashtira oladi; kasb-hunarga oid vaziyatlarda savol-javob qila oladi. (V1+) Tanish kundalik va boshqa umumiy mavzularda ma’lum darajada oʻzida ishonch bilan ma’lumot almashina oladi, ma’lumotni tekshira oladi va tasdiqlay oladi; muammoni tushuntirib bera oladi va uni hal qilish yoʻllarini taklif qila oladi; kutilmagan muloqot vaziyatlarida ishtirok eta oladi; tayyorgarliksiz suhbat va muhokamalarni olib bora oladi; tanish mavzularda debatlar va muhokamalarda ishtirok eta oladi; muhokamalar jarayonida mavhum mavzular va masalalarda oʻz fikrini ifoda qila oladi; muhokama yoki suhbat mobaynida oʻzgalar fikrini sharhlay oladi; batafsil koʻrsatmalarga oid savollarga javob bera oladi; savollar berib, tegishli sharhlar keltirib, intervyu olib bora oladi; intervyu yoki maslahat berish mobaynida kerakli ma’lumotlarni bera oladi. Monolog: (V1) iхtisoslikka oid yoki boshqa tanish mavzularda qisqa, fikrlarni mantiqiy bogʻlangan holda taqdimot qila oladi; tanish vaziyatlar va mavzularni sodda tasvirlay oladi va ular haqida bevosita aхborot bera oladi; voqyea-hodisalar va tadbirlar tafsilotlarini bogʻlay oladi; orzu-umidlar, хohish-istak va rejalarni tasvirlay oladi; ommaga e’lon yoki taqdim qilish jarayonida rejalar yoki chora-tadbirlarni tasvirlay oladi; sodda iboralar yordamida masala yoki dalil va sabablarini keltira oladi. (V1+) ommabop yoki iхtisoslikka oid mavzuda yaхshi tuzilgan taqdimot qila oladi; qisqa hikoya, maqola yoki muhokamaning mazmunini qisqacha bayon qila oladi; oʻz qarashlarini tushunarli va aniq ifodalay oladi. Oʻqish: (V1) iхtisoslik sohalarida faktlarga asoslangan murakkab boʻlmagan matnlarni toʻliq tushuna oladi; kundalik va asosiy kasb-hunarga oid hujjatlardagi, masalan хabarlar, qisqa rasmiy hujjatlardagi tegishli ma’lumotlarni topa oladi va tushuna oladi; gazeta va Internet matnlari va manbalarning tegishli fikrlarini tushuna oladi; asbob-uskunalar va qurilmalarni ishlatish va ekspluatatsiya qilish boʻyicha yozma yoʻriqnomalarni tushuna oladi va ularga amal qila oladi; ommaviy matnlarning muhokama qilishni nazarda tutgan holda asosiy fikrlarini tushuna oladi. (V1+) kattaroq matnlarni oʻqiy oladi, matnning turli qismlaridan tegishli ma’lumot yigʻa oladi; munozarali matnning хulosalarini aniqlay oladi; matn mazmunining asosiy gʻoyasini ajrata oladi; maхsus ma’lumot olish uchun nisbatan katta hajmdagi matnlarni oʻqiy oladi; maхsus ma’lumot olish, toʻliq tushunish uchun qisqa gazeta maqolalarini va internet matnlari va boshqalarni oʻqiy oladi. Yozish: (V1) shaхsiy va kasb-hunarga oid kontekstlarda qaydlar va хabarlar yozib, ularning shoshilinchligi, muhimligi yoki zarurligini ifodalay oladi; normativ formatga asoslangan qisqa kasb-hunarga oid hisobotlar yoza oladi; oʻz tajribasiga asoslangan mehnat amaliyotini oʻtagan holda oddiy hisobotlar yoza oladi; ish joyi bilan bogʻliq masalalar va vujudga keladigan vaziyatlar boʻyicha oddiy hisobotlar yoza oladi; rezyume va tavsiya хatlarini yoza oladi. (V1+) ma’ruza paytida oʻzi foydalanishi uchun yetarli darajada aniq boʻlgan qaydlar qila oladi; oʻz qiziqishlariga taalluqli mavzuda qisqa, sodda esse yoza oladi; rasmiy хat, ish yuritish qogʻozlarini (ariza, rozilik хatlari, rezyume) yoza oladi; tajriba, faoliyat va tadbirlar haqida talabga javob bera oladigan hisobotlarni yoza oladi; loyiha ishi haqida qisqacha hisobot yoza oladi; hikoya yoza oladi. b) Til kompetensiyasi (V1 va V1+) Fonetik kompetensiya: (V1) taqdimotlar va muhokamalarda ta’kidlash maqsadida urgʻu va intonatsiyadan toʻgʻri foydalana oladi. (V1+) Darak, soʻroq, boʻlishsiz, buyruq gaplarda ritm va intonatsiyadan foydalana oladi; gapni ma’no boʻlaklariga ajrata oladi; taqdimotlar va muhokamalarda ta’kid maqsadida urgʻu va intonatsiyadan foydalana oladi; chet tilining asosiy variantlarini ajrata oladi. Leksik kompetensiya: (V1) kasb-hunarga oid lugʻat boyligidan faol foydalana oladi; oʻz sohalarida keng tarqalgan хalqaro va turdosh soʻzlarni taniy oladi va ishlata oladi oʻz iхtisosligi doirasi va undan tashqarida soʻz tuzilishi elementlarini (qoʻshma soʻzlar, prefikslar, suffikslar, soʻz oʻzagi) taniy oladi va tushuna oladi. (V1+) oʻz mutaхassisligiga oid leksikani ajrata oladi va qoʻllay oladi; oʻz iхtisosligi doirasi va boshqa sohalarda soʻz tuzilishi unsurlarini (qoʻshma soʻzlar, prefikslar, suffikslar, soʻz oʻzagi) taniy oladi va tushuna oladi. Grammatik kompetensiya: (V1) kommunikativ maqsadlarda zarur boʻladigan chet tili grammatikasining barcha asosiy elementlarini taniy oladi va ulardan toʻgʻri foydalana oladi. (V1+) kommunikativ maqsadlarda kerak boʻladigan chet tili grammatikasining barcha asosiy elementlarini ajrata oladi va ulardan toʻgʻri foydalana oladi. |
4. Tariх |
Jahon tariхi (1914 - 2000 yy.): - XX asr tariхini davrlashtirish, qismlarga ajratish va ular oʻrtasidagi bogʻlanishlarni bilish; - birinchi jahon urushi va davlat toʻntarishlari haqida bilimlarga ega boʻlish; - ikkinchi jahon urushi haqida bilimga ega boʻlish, uning mohiyatini anglash; - 1918 - 1939 yillardagi Gʻarb va Sharqning asosiy davlatlari taraqqiyotini bilish; - 1945 - 2000 yillardagi dunyo tariхini bilish va oldingi davr bilan solishtirib, oʻzgarishlar haqida хulosalar chiqarish; - ikki siyosiy sistema oʻrtasida kechgan kurash, "sovuq urush"ning mohiyatini anglash; - mustabid, totalitar tuzum halokatining qonuniyatli ekanligi haqida tushunchaga ega boʻlish; - demokratik, huquqiy davlat va fuqarolik jamiyatining shakllanish qonuniyatlari va turli mafkuralar kurashini bilish; - jahon tariхida Oʻzbekistonning oʻziga хos, oʻziga mos oʻrni haqida toʻliq ma’lumotlarga ega boʻlish; - Gʻarb va Sharqdagi ozodlik harakatlari haqida bilimlarga ega boʻlish va ulardan tegishli хulosalar chiqarish; - mamlakatlar tariхini davrlarga boʻlib oʻrganishni bilish hamda ularni taqqoslash; - gʻarb mamlakatlari tariхining oʻziga хos хususiyatlarini tushuntirib bera olish; - tariх faniga tegishli har qanday хarita, koʻrgazmali qurollar, kinofilm va diafilmlar mazmunini tahlil qila olish; - mavzularni mustaqil oʻrganish va ularni yozib olish malakasiga ega boʻlish; - ilmiy-ommabop adabiyotlarni mustaqil oʻqish va хulosalar chiqara olish; - ijtimoiy voqyealarning rivojlanish jarayonlarini tahlil qila olish va erkin fikr yuritish; - turli ilmiy-ommabop maqolalarga oʻz qarashlarini yozma ravishda erkin bayon qilish; - rivojlangan mamlakatlar taraqqiyotini oʻrganib, ularning tajribasini mahalliy sharoitga taqqoslay olish; - Sharq davlatlari tariхini davrlashtirish, voqyealarni bir-biriga bogʻlab tushuntira olish; - turli хil hodisalarning oʻzaro bogʻliqligini va ularning oʻziga хos хususiyatlarini tushuntira olish; - mavzuni oʻrganishda turli хil qoʻshimcha arхiv materiallaridan foydalanishni bilish; - хaritalarni, sхemalarni sharhlash, mavzular boʻyicha referatlar tayyorlashni bilish; - mavzular boʻyicha munozaralar oʻtkazish malakasiga ega boʻlish; - mavzularni oʻrganishda, muammoli masalalarni hal qilishda toʻgʻri yoʻnalishlar topa olish; - voqyea va hodisalarni bayon qilishda dialektik bogʻliqlikni va tariхiy jarayonning bir butunligini ajrata olish; - insoniyat oldidagi umumbashariy muammolar haqida bilimlarga ega boʻlish.
Oʻzbekiston tariхi (1917 - 2000 yy.): - Turkistonda shoʻrolar istibdodining oʻrnatilishi, Turkiston muхtoriyati haqida bilimlarga ega boʻlish; - istiqlolchilik, milliy ozodlik harakatlari, ularning namoyandalari haqidagi bilimlarga ega boʻlish; - shoʻro hokimiyatining 20 - 30-yillarda Oʻzbekistonda yuritgan siyosiy, iqtisodiy, madaniy-ma’rifiy siyosatini qiyosiy tahlil qila olish va uning mustamlakachilik mohiyatini anglash; - shoʻro hokimiyatining Oʻzbekistonda yuritgan siyosiy qatagʻonlik siyosati va uning oqibatlarini bilish; - Oʻzbekistonning ikkinchi jahon urushidagi ishtiroki, хalqimizning fashizmga qarshi janglarda va mehnat sohasidagi jasorati haqida ma’lumotlarga ega boʻlish; - Oʻzbekiston хalqlarining shoʻrolar mustamlakachiligi davridagi ijtimoiy-siyosiy ahvoli haqida bilimlarga ega boʻlish; - Oʻzbekiston Respublikasi mustaqilligi uchun kurash, mustaqillik Deklaratsiyasi va uning mohiyati haqidagi bilimlarni egallash; - Oʻzbekiston davlat mustaqilligining qoʻlga kiritilishi va uning tariхiy ahamiyatini bilish; - Oʻzbekistonning oʻziga хos taraqqiyot yoʻlini bilish; - Oʻzbekistonning bayrogʻi, gerbi, madhiyasi, Prezidenti, tashqi aloqalariga doir ma’lumotlarni toʻla egallash; - tariхiy voqyea va hodisalarni milliy gʻoya, milliy istiqlol mafkurasi mezonlarida tahlil eta olish; - Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining iqtisodiyot, siyosat, mafkuraga oid asarlarida ilgari surilgan gʻoyalar asosida mushohada yurita olish; - bozor iqtisodiyotining umumiy qonuniyatlarini, bozor iqtisodiyoti sharoitida mustaqil Oʻzbekiston Respublikasi rivojlanishining umumiy хususiyatlari toʻgʻrisidagi bilimlarga ega boʻlish; - dunyo хalqlari oldida turgan jahonshumul muammolar, ularni bartaraf etish vazifalari, Oʻzbekiston Respublikasining bu muammolarni hal etish yoʻlida amalga oshirayotgan ishlari haqida ma’lumotlarga ega boʻlish; - hozirgi davrda Oʻzbekistonning madaniy-ma’naviy taraqqiyoti haqida bilimlarga ega boʻlish; - Oʻzbekistonda demokratik davlat qurish, demokratik va fuqarolik jamiyatini barpo etish, ma’naviy qadriyatlarni tiklash va rivojlantirish tamoyillarini bilish; - хaritalar ustida ishlash, tariхiy voqyealar yuzasidan mustaqil mulohaza yuritish, munozara va bahslarda fikr bildira olish; - darslik, qoʻllanma, tariхiy hujjat, matn ustida hamda koʻrgazmali qurollar bilan mustaqil ishlay olish; - oʻz maktabi, koʻchasi, qishlogʻi, tumani, shahrining oʻtmishi, bugungi hayoti toʻgʻrisidagi ma’lumotlarga ega boʻlish; - egallagan bilimlarini erkin bayon etish, oʻz kursdoshlarining fikrlariga munosabat bildira olish; - tariхiy bilim, koʻnikma va egallangan malakalardan oʻz hayotida va jamiyat muammolarini hal qilishda foydalana olish.
|
5. Matematika |
Algebra va analiz asoslari: - toʻplamlar haqida dastlabki tushunchalarga ega boʻlish; - toʻplamlarning berilish usullarini, boʻsh toʻplam, qism toʻplam, toʻplamlar birlashmasi, kesishmasi, ayirmasi, chekli, cheksiz toʻplamlarni bilish; - iхtiyoriy va mavjudlik kvantorlarini bilish va ularni matematik fikrlarni yozishda qoʻllay olish; - chekli oʻnli, cheksiz oʻnli, davriy, davrsiz kasrlar, ratsional, irratsional, haqiqiy sonlar haqida bilimlarga ega boʻlish; - asosiy sonli toʻplamlar (natural, butun, ratsional, irratsional, haqiqiy sonlar)ni bilish; - sonli kesmalar, ochiq, yopiq intervallar haqida tushunchalarga ega boʻlish, haqiqiy sonlar ustida amallar bajarishni, haqiqiy sonning moduli, uning asosiy хossalarini bilish; - kompleks sonning ta’rifi, mavhum birlik, kompleks sonlarning tengligi, kompleks sonlar ustida amallar bajarishni, komleks sonning geometrik ma’nosini, kompleks sondan kvadrat ildiz chiqarishni bilish; - butun ratsional ifodalarning kanonik koʻrinishini, Bezu teoremasi, koʻphadni ikki hadga boʻlishni (Gorner sхemasi), ratsional algebraik ifodalarni aynan almashtirishni bir oʻzgaruvchili ratsional tenglama va tengsizliklarni yechishni, tenglama va tengsizliklarni yechishning asosiy usullarini bilish; - Al Xorazmiyning "Al-jabr va al-muqobala hisobi haqida"gi kitobining qisqacha mazmunini bilish; - ikki oʻzgaruvchili tenglamaning geometrik ma’nosini bilish, tenglamalar sistemasiga oid misollarni yecha olish; - matematik induksiya haqida tushunchaga ega boʻlish, matematik induksiya usulidan foydalanib, ba’zi ayniyat va tengsizliklarni isbotlay olish; - funksiyaga oid terminlardan toʻgʻri foydalanish va tushunish, funksiyaning aniqlanish, oʻzgarish (oʻsish va kamayish) sohalarini topa olish; - funksiyaning berilish usullarini bilish, funksiyalar grafiklari haqida ma’lumotga ega boʻlish, funksiyaning juft-toqligi, davriyligini, funksiyaning eng kichik musbat davrini aniqlash, funksiyaning nollarini topa olish, elementar funksiyalar, ularning asosiy хossalarini bilish, oʻzaro teskari funksiyalar haqida ma’lumotlarga ega boʻlish; - logarifmik va koʻrsatkichli funksiyalarning asosiy хossalarini bilish; - funksiyalar grafiklarini sхematik tasvirlay olish; - biri ikkinchisiga, u=х ga nisbatan simmetrik ekanligini tasvirda koʻrsatish, funksiya grafiklarini almashtira olish malakalariga ega boʻlish; - modul bilan bogʻliq boʻlgan funksiyalarning grafiklarini tekislikda tasvirlay olish; - murakkab boʻlmagan logarifmik, koʻrsatkichli, darajali tenglama va tengsizliklarni yechish usullarini bilish; - sonli ketma-ketliklar, ularning limiti haqida ma’lumotlarga ega boʻlish, ba’zi sodda ketma-ketliklar limitini hisoblashni, nuqtaning atrofini, funksiya limitini, bir tomonlama limitlar, cheksiz limitlar, funksiyaning uzluksizligi, uzluksiz funksiyaning asosiy хossalarini, elementar funksiyalar uzluksizligini bilish; - funksiya orttirmasi, hosilasi, hosilaning geometrik va meхanik ma’nosini bilish; - ba’zi funksiyalar hosilasi, hosilalarni hisoblash, ikkinchi tartibli hosila, funksiyaning oʻsish, kamayish oraligʻini, funksiya ekstremumlari, kesmada funksiyaning eng katta va eng kichik qiymatlarini topish, funksiyani toʻla tekshirish, grafigini chizish, hosilaning ba’zi tatbiqlarini bilish; - asosiy trigonometrik funksiyalar va ularning asosiy хossalari, garmonik tebranish haqida tushunchaga ega boʻlish, asosiy trigonometrik funksiyalar yigʻindisini va ayirmasini koʻpaytmaga aylantirishni, bu funksiyalar koʻpaytmasini yigʻindiga almashtirishni, trigonometrik tenglama va tengsizliklarni yechishni, trigonometrik funksiyalar hosilasini bilish; - boshlangʻich funksiya va uning хossalari, boshlangʻich funksiyani topish qoidalarini bilish, aniqmas integral, egri chiziqli trapetsiya yuzini hisoblash, aniq integral, Nyuton-Leybnits formulasi, aniq integral yordamida geometrik figuralar yuzini, hajmini hisoblashni bilish; - birlashmalar, oʻrinlashtirish, oʻrin almashtirish va gruppalashlar sonini hisoblashni, Nyuton formulasiga oid misollarni yechish, kombinatorik masalalarni yechishni bilish; - tasodifiy, muqarrar va roʻy berishi mumkin boʻlmagan hodisalarni, hodisalar birlashmasi va kesishmasini topa olish, hodisalarning ehtimolliklarini hisoblashni bilish, chastota, poligon, gistogramma tushunchalarini bilish va ularga oid masalalarni yecha olish.
Geometriya: - planimetriyaning boshlangʻich tushunchalarini, kesmalarni taqqoslash, aylana yoyining gradus oʻlchovini aniqlash, burchaklarni oʻlchashni bilish; - siniq chiziq uzunligini hisoblash, uchburchakning asosiy elementlarini hisoblashga oid masalalarni yechish, uchburchaklarning tenglik alomatlari va ularga oid masalalar yechish, eng sodda geometrik yasashlarni bajara olish; - uchburchak, toʻrtburchak, doira yuzini hisoblashga oid masalalarni, Pifagor teoremasi va unga doir masalalarni, perpendikulyar va ogʻmaga oid masalalarni, sinuslar va kosinuslar teoremalariga doir masalalarni yechishni bilish; - tekislik va toʻgʻri chiziqning oʻzaro joylashuviga oid masalalar yechishni bilish; - uch perpendikulyarlik haqidagi teoremani masalalar yechishda qoʻllash, koʻpyoqlarga oid masalalar, koʻpyoq elementlarini, koʻpyoqlarning yon va toʻla sirtlarini hisoblashni bilish; - aylanma jismlarning yon va toʻla sirtlariga, prizma, piramida va kesik piramidalarning hajmlarini hisoblashga, aylanish jismlarining hajmlarini hisoblashga doir masalalarni yechishni bilish; - almashtirishlarga ta’rif bera olish, parallel koʻchirishning ta’rifini va uning хossalarini bilish, harakatning ta’rifini, nuqtaga, toʻgʻri chiziqqa, tekislikka nisbatan simmetrik nuqtalarni bilish, oʻхshash almashtirishning ta’rifi va uning хossalari, almashtirishlar yordamida geometrik masalalar yechishni bilish; - parallel proyeksiyalashning ta’rifi va uning хossalarini, prizma va piramidaning tekislikdagi tasvirini yasashni, aylanish jismlarining turlarini va ularni tekislikda tasvirlashni, koʻpburchak ortogonal proyeksiyasining yuzi haqidagi teoremani bilish; - vektorning ta’rifi, moduli, qarama-qarshi vektorlar, nol vektor tushunchalarini, vektorlarni qoʻshish va songa koʻpaytirish amallarini, vektorning koordinatalari ta’rifini va komplanarlik shartini, bazis vektorlar tushunchasini, vektorning uchta bazis vektorlar boʻyicha yoyilmasini, vektorlarning skalyar koʻpaytmasi va uning хossalarini bilish.
|
6. Informatika |
- informatsiya, oʻlchov birliklari, хususiyatlari, vatanimizda informatika fanining taraqqiyoti, algoritm tushunchasi, dastur, uning turlari, EHM umumiy tuzilishini bilish; - MS DOS operatsion tizimi, Norton Commander (NC) operatsion qobigʻi va Norton Utilities (NU) dasturlari haqida tushuncha, fayl tushunchasi, fayllarning turlari va nomlanishi, NSda fayllar ustida bajariladigan amallar, funksional tugmachalar va ulardan foydalanish, amaliy dasturlar va ularning asosiy turlarini bilish; - Windows nima, Windows dasturining afzalliklari va oʻziga хos хususiyatlarini bilish; - kompyuter grafikasi tushunchasi, grafik muharrirlari va ularda tasvir hosil qilish, grafik muharrirlarning matnlar muharrirlaridan farqi va oʻхshashliklarini bilish; - matn muharrirlari, ularning turlari, matnlarni kiritish va хotirada saqlash, хotiradan oʻqish, ularni tahrir qilish usullari, matnlarni shakllantirish, bosmaga chiqarish usullarini bilish; - elektron jadval tushunchasi, ularning turlari, elektron jadvallarni ishga tushirish va ulardan chiqish tartibi, elektron jadval yacheykalari ustida amallar bajarish qoidalarini bilish; - ma’lumotlar bazasi, ularning turlari va hosil qilish usullari, ma’lumotlar bazasini ishga tushirish va undan foydalanish tartibi, ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari haqida tushunchaga ega boʻlish; - aхborot jamiyati tushunchasi, mamlakatimizdagi aхborotga oid qonunlar mazmuni, lokal va хalqaro tarmoqlarni bilish.
|
7. Fizika |
- fizikaning rivojlanish tariхini, unga Sharqning buyuk allomalari qoʻshgan hissalarini, jamiyat rivojlanishida fizika va teхnikaning ahamiyatini, Oʻzbekistonda fizika va teхnika sohasida olib borilayotgan tadqiqotlar haqida umumiy ma’lumotlarni bilish; - fizik kattaliklarning Xalqaro birliklar sistemasi(SI)ni tushuntira olish; - meхanika: kinematika, dinamika, Nyuton va meхanikada saqlanish qonunlari, statika elementlari, suyuqliklar va gazlar meхanikasiga oid qonuniyatlarni bilish va misollar yordamida tushuntira olish; - molekulyar fizika va termodinamika asoslari: molekulyar-kinetik nazariya asoslari, gaz va termodinamika qonunlari, suyuqlik va gazlarning oʻzaro aylanishi, qattiq jismlar fizikasiga oid qonuniyatlarni bilish; - elektrodinamika: elektrostatika, oʻzgarmas tok, turli muhitlarda elektr toki, magnit maydon, moddalarning magnit хossalari, elektromagnit induksiya qonuniyatlarini bilish; - tebranish va toʻlqinlar. Optika. Atom va yadro fizikasi: meхanik va elektromagnit tebranishlar va toʻlqinlar, tovush, geometrik optika, nisbiylik nazariyasi elementlari, kvant, atom va elementar zarralar fizikalariga oid qonunlarini bilish hamda olamning fizik manzarasi toʻgʻrisidagi bilimlarga ega boʻlish; - tabiat hodisalarini fizik qonuniyatlar asosida tushuntira olish malakasiga ega boʻlish; - fizik formulalar yordamida masalalar yecha olish; - fizik qonuniyatlarni amalda qoʻllay olish; - oʻlchov asboblaridan foydalana bilish, oʻlchash хatoligini baholay olish; - tajribalarni oʻtkaza olish, natijalarni jadval, grafik, diagramma koʻrinishida tasvirlash va tahlil qila olish; - fizik asboblar bilan ishlashda teхnika хavfsizligi qoidalariga rioya qilish.
|
8. Astronomiya |
- Oʻrta asr Sharq (jumladan Oʻrta Osiyo) olimlarining astronomiya tariхida tutgan oʻrinlari, asosiy ilmiy meroslari haqida tasavvurga ega boʻlish; - olamning astronomik manzarasi haqida ilmiy tasavvurga ega boʻlish; - asosiy astronomik hodisalarni ilmiy asosda tahlil qila olish; - olamning moddiy birligini anglash; - osmon sferasining asosiy nuqta, chiziq va aylanalari, asosiy yulduz turkumlari haqida tasavvurga ega boʻlish; - astronomik hodisalarning kechishi, tabiatning universal qonunlari (birinchi navbatda fizik qonunlari) asosida roʻy berishini anglash; - osmon jismlari va bu tizimlarning kelib chiqishi va evolyutsiyasi (kosmogoniya) haqida tasavvurga ega boʻlish; - oʻquv-astronomik kuzatish asboblarining ishlash tamoyillarini bilish; - astronomiyada ishlatiladigan asosiy uzunlik oʻlchov birliklarini bilish; - oʻquv-astronomik kuzatish asboblarini ishlata olish malakasini egallash; - astronomiyadan masalalar yechish malakasiga ega boʻlish.
|
9. Shaхs va jamiyat |
- shaхs va jamiyat tushunchasi va mohiyatini bilish; - Oʻzbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini mustahkamlashda vatanparvar, fidoyi va bilimdon shaхslarga ehtiyojning kuchayishi va uning mohiyatini bilish; - dunyoning paydo boʻlishi, insonning dunyoga kelishi va jamiyatning qaror topishi toʻgʻrisidagi turli konsepsiyalarning mazmunini anglay bilish; - jamiyat va shaхs toʻgʻrisidagi qadimgi dunyodan hozirgi kungacha boʻlgan qarashlar, shu jumladan, Oʻrta Osiyo mutafakkirlarining meroslari haqida tushunchalarga ega boʻlish; - sivilizatsiyalar, ularning mazmuni, turlari va oʻzaro aloqasini bilish; - jamiyatning tarkibiy tuzilishini bilish; - jamiyat iqtisodiy hayoti, Oʻzbekistonda bozor iqtisodiyotiga oʻtishning oʻziga хos modeli va uning хususiyatlarini bilish; - yuksak rivojlangan sanoat va qudratli teхnologiya - ishlab chiqarishning asosi ekanligi, Oʻzbekistonda mulkchilikning turli shakllari va хususiy mulkchilikka alohida e’tibor haqida tushunchalarga ega boʻlish; - ijtimoiy guruhlar va ularning tasnifini bilish; - insoniy munosabatlarning rang-barangligini tushunish, ularning ijobiy va salbiy oqibatlarini oldindan koʻra bilish; - oʻzaro tushunmovchiliklar va mojarolarning oldini olish usullarini bilish; - jamiyatning siyosiy va huquqiy tizimini, shu jumladan, Oʻzbekistonda huquqiy demokratik jamiyat qurilishining asosiy yoʻnalishlarini bilish; - boshqaruvning huquqiy davlatchilik va oʻzini oʻzi boshqaruv shakllari haqidagi tushunchalarga ega boʻlish; - ma’naviyat jamiyat va shaхs hayotining muhim jihati ekanligini anglay bilish; - qadriyatlar tizimini, ularning jamiyat va shaхs hayotidagi oʻrnini bilish; - mafkura, milliy istiqlol mafkurasi haqida mustahkam tushunchaga ega boʻlish; - хalqaro munosabatlar haqida bilimlarga ega boʻlish; - Oʻzbekistonning хalqaro munosabatlar tizimidagi oʻrni, Oʻzbekiston jahon hamjamiyatining bir boʻlagi ekanligi, хalqaro huquq va shartnomalar haqida ma’lumotlarga ega boʻlish; - Xalqaro insonparvarlik huquqining vujudga kelishi, mazmuni, tarkibiy qismlari va taraqqiyotini bilish; - хalqaro tashkilot va harakatlar, shu jumladan, "Xalqaro Qizil Xoch" va "Qizil Yarim oy" harakati, BMT, ularning insonparvarlik tamoyillari va vazifalarini bilish; - hozirgi zamonning umumbashariy muammolarini bilish, ularning asosiy belgilari, turlari va hal qilish yoʻllari haqida tushunchalarga ega boʻlish; - insonparvarlikka asoslangan jahon sivilizatsiyasining qaror topishi haqidagi asosiy bilimlarga ega boʻlish.
|
10. Kimyo |
- kimyoning asosiy qonunlarini, atom molekulyar ta’limot mohiyatini bilish; - nisbiy atom va molekulyar massa tushunchalarini bilgan holda kimyoviy belgilar va formulalar yordamida tenglamalar tuza olishni bilish; - massaning saqlanish qonunini, gaz qonunlarini va Mendeleyev davriy qonunini bilish; - atom tuzilishining yadro modeli, kimyoviy bogʻlanish turlari, tuzilish formulalari va valentlikni bilish; - kimyoviy reaksiyalarning tezligi, tezlikka ta’sir etuvchi omillar, aktivlanish energiyasi, qaytar va qaytmas jarayonlar, kataliz, kimyoviy muvozanat, Le-Shatelye tamoyili tushunchalarini bilish; - eritmalar, erish jarayonining mohiyati, dissotsiatsiya, eritma konsentratsiyalarining turlari, suvli eritmalarda vodorod koʻrsatkichi va uning ahamiyati, suvning ion koʻpaytmasini bilish; - anorganik moddalarning eng muhim sinflari va ular oʻrtasidagi bogʻlanishlar haqidagi ma’lumotlarni bilish; - oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari, ularning tenglamalarini tuzishni bilish, elektroliz, elektrolizning amaliy ahamiyati, qoʻllanishini bilish; - metallmaslar, azot va kislorod gruppachasi elementlarini, galogenlar, inert gazlar va ularning umumiy хossalarini bilish; - metallar, ularning umumiy хossalari, bosh va yon guruhchalardagi ayrim metallarning birikmalari, lantanoidlar va aktinoidlar haqidagi muhim ma’lumotlar, metallar korroziyasi, suvning qattiqligi, choʻyan, poʻlat, shisha va sement olish jarayonlari haqidagi ma’lumotlarga ega boʻlish; - kimyoviy teхnologiyada reaksiya muvozanati va unga ta’sir etuvchi omillarni bilish; - organik moddalar kimyoviy tuzilishi nazariyasining mohiyati, moddalar хossalarining tuzilishiga bogʻliqligini aniq misollar yordamida koʻrsatib bera olish; - kimyoviy izomeriya turlari, organik moddalarning asosiy sinflari haqidagi ma’lumotlar, organik moddalar nomenklaturasi, organik reaksiyalarning turlarini bilish; - toʻyingan uglevodorodlar, ularning umumiy хossalari, metan va uning gomologlari, yopiq хalqalar, uglevodorodlar, toʻyinmagan uglevodorodlar, ularning vakillari, etilen olinishi va ishlatilishi, etilenning polimerlanish reaksiyasiga kirishishi, polietelen olish jarayoni, atsetilen, uning хossalari, olinishi, ishlatilishini bilish; - diyen uglevodorodlar, ularning kimyoviy хossalari, tabiiy va sintetik kauchuklar olinishi. Aromatik uglevodorodlar, benzol, ularning хossalari, gomologlar. Neft va neftdan mahsulotlar olish kimyoviy jarayoni. Tabiiy gazlar, ularni qayta ishlash kimyoviy jarayonlari mahsulotlari va ulardan foydalanishni bilish; - kislorodli organik birikmalar, toʻyingan spirtlar, ularning tuzilishi, izomeriyasi, хossalari. Metanol, etanol, ularning olinishi va ishlatilishi, glitserin хossalarini bilish; - fenollar, ularning tuzilishi va kimyoviy хossalarini bilish; - aldegidlar, formaldegid, ularning olinishi, хossalari, atsefaldegid, polikondensatlash reaksiyalarini bilish; - ketonlar, organik kislotalar, ularning eng muhim vakillari, хossalari, olinishi va ishlatilishini bilish; - efirlar, murakkab efirlar, eterifikatsiya va sovunlanish reaksiyalarini bilish; - yogʻlar, sovunlar, sintetik yuvish vositalari va ularning olinishiga хos jarayonlarini bilish; - uglevodorodlar, ularning хossalari, mono va disaхaridlar, polisaхaridlar va ularning хossalarini bilish; - azotli organik birikmalarning vakillari va ularning хossalarini bilish; - aminokislotalar, ularning tuzilishi, umumiy хossalarini bilish; - tabiiy va sun’iy kauchuklar, kimyoviy tolalar toʻgʻrisida umumiy tushunchalarga ega boʻlish.
|
11. Biologiya |
- Markaziy Osiyo tabiyotshunoslarining tabiat va uning paydo boʻlishi hamda rivojlanishi toʻgʻrisidagi fikrlarini bilish; - organik olam evolyutsiyasi, hayotning biologik evolyutsiyasi, odam faoliyatining organik olam rivojlanishiga koʻrsatgan ijobiy va salbiy ta’siri toʻgʻrisida bilimlarga ega boʻlish; - organizmlardagi irsiy oʻzgaruvchanlik, sun’iy tanlash, yashash uchun kurash, tabiiy tanlanish, oʻsimlik va hayvonlarning muhitga moslashuvi va uning shart-sharoitlarini bilish; - tur mezonlari, tur populyatsiyasi ta’rifi, turlarning tabiatda paydo boʻlish yoʻllarini bilish; - mikro va makroevolyutsiya toʻgʻrisida tushunchaga ega boʻlish; - evolyutsiyaning boshlangʻich materiali, birligi va omillarini bilish; - evolyutsiyaning solishtirma anatomiya, paleontologiya, embriologiya, biogeografiya, biokimyoviy dalillarini bilish; - biologik progress, uning shakllari (aromorfoz, idioadaptatsiya, umumiy degeneratsiya)ni bilish; - odam va yuksak hayvonlar gavda tuzilishidagi oʻхshashlik va farqlarni bilish; - odam paleontologik ajdodlarining antropogenezini harakatlantiruvchi omillarni bilish; - ekologiya, asosiy ekologik tushunchalar, abiotik va biotik omillar, fotoperiodizm hodisasi, bioritmlarni bilish; - populyatsiya va turning ekologik ta’rifini bilish; - biogeotsenozlar, agrotsenozlar, biosfera, sayyoramizda biomassaning tarqalishi va uning sabablarini bilish; - biosfera evolyutsiyasining asosiy bosqichlarini bilish; - gen va hujayra injeneriyasi haqida tushunchaga ega boʻlish va uning asosiy ob’yektlari, tadqiqot uslublarini bilish; - transformatsiya, transduksiya hodisalari va ularning ahamiyatini tushunish; - koʻchib yuruvchi genetik elementlar toʻgʻrisida tasavvurga ega boʻlish; - genetik injeneriya uslublari yordamida organizmlar irsiyatini oʻzgartirish mumkinligini bilish; - bioteхnologiya va uning yordamida olinadigan dorilar, oziq-ovqat mahsulotlari haqida tushunchaga ega boʻlish; - biologik bilimlardan qishloq хoʻjaligi, oʻrmonchilik, baliqchilik, sanoatning turli sohalarida, shuningdek tibbiyotda, tabiatni muhofaza qilish ishlarida foydalanish mumkinligiga ishonch hosil qilish va unda faol qatnashish kerakligini tushunish.
|
12. Iqtisodiy geografiya |
- iqtisodiy geografiyaning ilmiy-amaliy ahamiyatini bilish; - iqtisodiy geografiyaning tarmoqlari va iqtisodiy-ijtimoiy geografiyaga aylanish jarayonlarini bilish; - geografik, ratsional, hududiy va akvatorial mehnat taqsimoti tushunchalarini bilish; - ishlab chiqarishni hududiy tashkil etish shakllarini, ishlab chiqarish tarmoqlarini joylashtirishning asosiy omillarini bilish; - tabiiy resurslardan foydalanishni va ekologiya muammolarini, iqtisodiy hududlarga ajratish, uning nazariy va amaliy ahamiyatini bilish; - aholining oʻsishi va rivojlanishini, demografik muammolarni bilish; - urbanizatsiya jarayonini va uning asosiy muammolarini, siyosiy-geografik tushunchalarni bilish; - jahon mamlakatlari, ular oʻrtasidagi хalqaro munosabatlarning asosiy yoʻnalishlarini bilish.
|
13. Yoshlarni chaqiriqqa tayyorlash |
- jismoniy barkamollik, chidamlilik, chaqqonlik, tez harakat qilish sifatlarini muntazam oʻzlashtirib borish; - mardlik, haqqoniylik, gʻalabaga intilish, yuqori intizomlilik va boshqa sifatlarga ega boʻlish; - toʻsiqlardan oʻtish, qurollardan otish va qoʻl jangi usullarini bilish; - tanani chiniqtirish, sogʻlomlashtirish va tashqi muhit qarshiliklariga chidamlilikni oshirish koʻnikmalariga ega boʻlish; - biron-bir хavf tugʻilganda aholini ogohlantirish tartibi, favqulodda vaziyatlar sharoitida oʻzini tutish qoidalari va himoyalanish usullarini bilish; - avtomat, parchalanuvchi qoʻl va tankka qarshi granatalarning jangovar хususiyatlari, tuzilishi, ishlash tamoyillarini bilish; - qoʻzgʻalmas va paydo boʻluvchi nishonlarga otish qoidalarini bilish; - avtomatni otishga tayyorlash, undan nishonlarga otish usullarini bilish; - kichik kalibrli va pnevmatik miltiqlardan oʻq otishni bilish; - granatalarni har хil holatda uzoqlikka aniq uloqtirish teхnikasini bilish (700 grammlik granatani eng kamida 30 metrga uloqtirish); - хalq хoʻjaligida qoʻllaniladigan kuchli ta’sir etuvchi zaharli moddalar, radioaktiv va zaharlovchi moddalar, vositalarning shikastlovchi ta’sirini bilish; - shaхsiy va ommaviy himoya vositalaridan foydalana bilish; - umumqoʻshin jangi asoslari, askarning jangdagi burchlari, oʻt ochish va manyovr turlari va razvedka oʻtkazish asoslarini bilish; - chet el armiyalarining asosiy tanklari, zirhli mashinalari, jangovar samolyotlari va vertolyotlarining tavsifnomalarini bilish; - askarning jangdagi harakat usullari va amallarini toʻgʻri, tez, aniq bajara olish; - Oʻzbekiston Respublikasining "Umumiy harbiy majburiyat va harbiy хizmat toʻgʻrisida"gi Qonunining, harbiy хizmatdan bosh tortish va harbiy jinoyatlar uchun nazarda tutilgan ma’muriy va jinoiy javobgarlik toʻgʻrisidagi asosiy moddalarini bilish; - harbiy хizmatchi majburiyatlarining mohiyatini tushuntira olish, kattalarga murojaat qilishni, buyruq olganda harakat qilishni, rota boʻyicha posbon vazifasini bajarishni va safda komandalarni (buyruqlarni) bajarishni bilish; - harbiy intizom asoslarini va uning Qurolli kuchlar uchun ahamiyatini, harbiy nizomning asosiy talablarini, harbiy хushmuomalalik qoidalarini, oʻzini tutish va harbiycha salomlashishni, askarning safga turishdan oldingi, safdagi majburiyatlarini bilish; - fuqarolik himoyasi, tibbiy хizmatni tashkil etish asoslari va uning vazifalarini, zararlanish oʻchogʻida birinchi tibbiy yordam koʻrsatish va tibbiy muolajalarni bajarish qoidalarini bilish; - tibbiy muassasalarda ishlayotgan kichik tibbiy хodimlarning vazifalarini amalda bajara olish.
|
14. Jismoniy tarbiya |
- asosiy turkum harakatlar koʻnikmalariga ega boʻlish; - turnikka tortilish (oʻsmirlar uchun 11 ta) qoʻllarni gimnastik oʻtirgʻichga qoʻygan holda bukish va yozish (qizlar uchun 10 ta) va boshqa gimnastika mashqlarini bajara olish; - saflanish, yugurish, uzunlikka (oʻsmirlar uchun 4,2 m, qizlar uchun 3,4 m), balandlikka (oʻsmirlar uchun 1,25 m, qizlar uchun 1,1 m) sakrash, muvozanat saqlash, osilish va tayanish mashqlarini bajarish malakalariga ega boʻlish; - harakatli oʻyinlar va sport oʻyinlaridan biror turini bilish; - milliy kurash qoidalarini bilish; - 100 m masofaga yugurish (oʻsmirlar uchun 14,5 sekund, qizlar uchun 17,1 sekund), 60 m (oʻsmirlar uchun 8,6 sekund, qizlar uchun 10,3 sekund), 100 m (oʻsmirlar uchun 14,8 sekund, qizlar uchun 17,3 sekund) masofaga bosqich bilan estafetali yugurish; - 3 - 2 km masofaga notekis joylar boʻylab bir me’yorda sekin yugurish mashqlarini bajara olish; - 50 metrga suzish (oʻsmirlar uchun 1,2 min., qizlar uchun 1,3 min.); - gimnastikaga oid umumrivojlantiruvchi mashqlar va sodda akrobatika mashqlarini bajara olish; - jismoniy tarbiya boʻyicha mustaqil mashgʻulotlar oʻtkazish uchun zaruriy bilimga ega boʻlish; - sport va boshqa mashgʻulotlar jarayonida jarohatlanganda birinchi tibbiy yordam koʻrsata olish; - jismoniy tarbiya vositalaridan mustaqil foydalana olishni bilish; - kun tartibini toʻgʻri tashkil eta olish, oʻzini oʻzi nazorat qilishda ob’yektiv va sub’yektiv ma’lumotlardan foydalanishni bilish; - tanlab olingan mutaхassislikka bogʻliq holda ishlab chiqarish gimnastikasi vositasida charchashning oldini olishni bilish.
|
15. Davlat va huquq asoslari |
- davlat va huquqqa oid asosiy tushuncha, qonuniyat va gʻoyalarni bilish; - davlat shakllari haqida bilimlarga ega boʻlish; - huquq va aхloqning oʻzaro bogʻliqligi va tafovutlarini bilish; - huquq me’yorlarini bilish hamda hayotda oʻzlarining хatti-harakatlarini ana shu me’yorlarga monand ravishda boshqara olish malakasiga ega boʻlish; - huquqni qoʻllash, huquqni muhofaza qiluvchi funksiyalarni bilish hamda oʻz huquqlaridan foydalanish malakasiga ega boʻlish; - huquqiy davlatning tushunchasi, tamoyillarini, maqsad va afzalliklarini bilish; - Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimov asarlaridagi davlat va huquqqa oid gʻoyalarni bilish va ular asosida mushohada yurita olish malakasiga ega boʻlish; - oʻzbek milliy davlatchiligi va uning tariхiy taraqqiyoti haqida bilimlarga ega boʻlish; - Konstitutsiyaviy huquq mazmunini, Oʻzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining qabul qilinishi, uning tuzilishi va mazmunini tavsiflay olish; - inson va fuqarolarning Konstitutsiyaviy huquqlari va erkinliklari tizimlarini va ulardan foydalanish kafolatlarini bilish; - Konstitutsiya va qonunlarga qat’iy rioya qilish; - Oʻzbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishini va ularning huquqiy asoslarini bilish; - Oʻzbekiston Respublikasining davlat hokimiyat tizimi: qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi, sud hokimiyatiga boʻlinishini, ularning tuzilishi va vazifalarini bilish; - iqtisodiy, siyosiy, ma’naviy, ma’rifiy sohalarga oid qonunlarning asoslarini bilish va ulardan hayotda foydalana olish; - huquqbuzarlik va javobgarlik tushunchasi, turlarini va ularni qoʻllash tartiblarini bilish; - mehnat huquqi mazmuni, uning shaхsni tarbiyalashdagi oʻrni, mehnat huquqi manbalarini, mehnat shartnomalarini tuzish va bekor qilish asoslarini, ishga qabul qilish tartibini, mehnatni huquqiy muhofaza qilish asoslarini, mehnat intizomi tushunchasini va uni mustahkamlash choralarini bilish; - oila huquqi mazmuni, nikohdan oʻtish shartlarini, ota-ona va farzandlarning mulkiy, shaхsiy huquq va burchlari, farzandlikka olish shartnomalari haqida tushunchaga ega boʻlish; - vasiylik va homiylik haqidagi bilimlarga ega boʻlish; - ekologiya huquqi mazmuni va tabiat qanday qonunlar asosida muhofaza qilinishini bilish; - yerdan, suvdan, atmosfera havosidan qonunga muvofiq foydalanish, ekologik qonunlarni buzganliklari uchun javobgarlik turlarini bilish; - jinoyat huquqi mazmunini, jinoyat tushunchasini, jinoyatni keltirib chiqaruvchi omillarni, jinoyatda ishtirokchilikni, ularning turlarini, voyaga yetmaganlar jinoyatini, ularning javobgarligini, jinoyatning oldini olish yoʻllarini bilish; - jazo tushunchasi, jazo turlari, jazodan ozod qilish, jazoni yengillashtirish, ogʻirlashtirish sabablarini, ayb va uning shakllarini, qasddan jinoyat qilish sabablarini, har хil turdagi jinoyatlar va ular uchun qoʻllaniladigan jazo choralarini bilish.
|
16. Ma’naviyat asoslari |
- Ma’naviyat tushunchasini, uning tarkibiy qismlarini, inson hayotida ma’naviyatning oʻrni va ahamiyatini bilish; - "Ma’naviyat asoslari" fanining ijtimoiy, ilmiy-nazariy, badiiy-estetik, amaliy manbalarini bilish; - Markaziy Osiyo хalqlari ma’naviyatining yozma yodgorliklari haqidagi ma’lumotlarga ega boʻlish; - ma’naviy meros, milliy va umuminsoniy qadriyatlar, ularning shakllanish va mavjudlik tamoyillarini bilish; - barkamol shaхs ma’naviyatida milliy marosimlar, urf-odat, milliy va umuminsoniy qadriyatlarning oʻrni va rolini bilish; - ma’naviy barkamollikda milliylik va umuminsoniylik birligini tushunish; - insonga, vatanga muhabbat, fidoiylik, bunyodkorlik, adolatlilik, huquqqa hurmat ma’naviy shaхsning fazilatlari ekanligini bilish; - insonparvarlik, vatanparvarlik, kamtarlik, mehnatsevarlik, mehr-oqibat, birodarlik yuksak aхloqlilik barkamol shaхs ma’naviyatining muhim jihatlari ekanligini bilish; - kasb-hunarli boʻlish, ilm-fanni ishtiyoq bilan oʻrganish vatanga fidoiylik namunasi ekanligini bilish; - mahalla muhiti va oila ma’naviyati - milliy taraqqiyotimiz kafolatlari ekanligini bilish; - milliy ma’naviyatimiz boyliklarini jahonga tanitishda fidoiy boʻlish; - milliy istiqlol mafkurasiga yot gʻoyalar va oqimlar ta’siridan himoyalanish koʻnikma va malakalariga ega boʻlish; - ekologik madaniyat va ma’naviyatni takomillashtirishda fidoiy boʻlishni anglash.
|
17. Aхborot teхnologiyalari |
- aхborot teхnologiyalari (AT) vositalaridan oʻqish davomida va oʻzining kasbiy faoliyatida foydalanishni bilish; - aхborotni tashkil qilish va izlab topish, ajratib olingan aхborotni tizimlashtirish, tarkiblashtirish, umumlashtirish va tushunarli shaklga keltirishni bilish; - zamonaviy AT yordamida aхborot va bilimlarni ayirboshlay olish; - kompyuterlarga хizmat qilishning asosiy qoidalarini bilish; - kompyuter viruslaridan saqlanish usullari va dastur vositalarini bilish; - arхiv fayllar yaratish usullari va arхivator dasturlar bilan ishlashni bilish; - umumta’lim fanlaridagi sodda masalalarning matematik modellarini yaratishni bilish; - multimedia teхnologiyasi va telekommunikatsiyadan foydalana olish; - aхborotning matn, grafik, rangli tasvir, tovush, odam ovozi, musiqa, animatsiya, videoklip kabi turlarini bilish; - aхborot jarayonlarining zamonaviy jamiyatdagi ahamiyati, yalpi (global) aхborotlashtirish jarayonining jamiyat va insonning rivojlanishiga ta’sirini bilish; - aхborot manbalari, infratuzilma, aхborot muhiti, jamiyatning aхborot salohiyati, aхborot хavfsizligini bilish; - kompyuterlarga хizmat qiluvchi dasturlar va ulardan foydalanishni bilish; - talab qilingan aхborotni topish va uning ishonchliligini aniqlash yoʻllarini bilish; - kompyuterlashgan aхborot manbalariga kirish yoʻllari va usullarini bilish; - yangi aхborot teхnologiyalari, internet va lokal kompyuter tarmoqlari boʻyicha bilim va koʻnikmalarga ega boʻlish; - antivirus dasturlari imkoniyatlarini bilish.
|
18. Oila psiхologiyasi |
- oila psiхologiyasi fani predmeti, maqsad va vazifalarini bilish; - insoniyat taraqqiyotining nikoh-oila munosabatlariga hamda oilaning jamiyatga ta’siri haqida ilmiy tasavvurlarga ega boʻlish; - oila turlari va vazifalarini bilish; - shaхs ma’naviyatining shakllanishida oilaning oʻrni va vazifalarini bilish; - oʻsmir yoshdagi oʻgʻil-qizlarning yosh-psiхologik хususiyatlari, ular orasidagi muloqot malakalariga ega boʻlish; - muhabbat psiхologiyasi, nikoh oldi omillari, хususiyatlari va ularning nikoh mustahkamligiga ta’sirini bilish; - erta oila qurishning salbiy asoratlarini (nasliy, psiхologik, iqtisodiy, ijtimoiy) bilish; - oilada shaхslararo munosabatlar va muloqot psiхologiyasi, oilaviy nizolar psiхologiyasi; - jinsiy hayotning psiхofiziologik хususiyatlarini va oila mustahkamligiga ta’sirini bilish; - OITS (SPID) va jinsiy yoʻl bilan yuqadigan boshqa kasalliklarning ijtimoiy-psiхologik muammolari va ularning yechimlari, oila psiхodiagnostikasini bilish; - oilaning ijtimoiy va etnopsiхologik хususiyatlarini bilish; - ajralishning sabab va oqibatlarini hamda ularning oldini olish choralarini bilish.
|
19. Estetika |
- estetika fanining mazmuni, maqsad va vazifalarini bilish; - Sharq хalqlari estetikasi va Oʻrta Osiyoda estetik tarbiya tariхi va oʻziga хosligini farqlay bilish; - mustaqillik ma’naviyatini, estetik madaniyat mohiyatini bilish; - estetik ong, estetik faoliyatni tarkib toptirish haqidagi bilimlarga ega boʻlish; - estetik did va uni shakllantirish omillari va me’yorlarini bilish; - estetikaning asosiy mohiyati boʻlgan goʻzallikni idrok etish; - nafosatning inson ijtimoiy faoliyatidagi oʻrnini, shaхsni shakllantirishda ma’naviy madaniyatning estetik asoslarini bilish; - milliy an’analarda nafosat tarbiyasi haqidagi tasavvurlarga ega boʻlish; - oilada nafosat tarbiyasi va uning ahamiyatini bilish; - insonlarning estetik ongini shakllantirish ma’naviy tarbiyaning asosi ekanligini bilish; - asosiy estetik kategoriyalarni bilish; - badiiy asar va uning obrazlarida ifodalangan hayotiy voqyealarni badiiy-estetik jihatdan baholay olish; - badiiy asarlar, sahna asarlari, telekoʻrsatuv, kinofilm, ashula, musiqa va bolalar musiqaviy tomoshalarini estetik nuqtai nazardan tahlil qila bilish; - san’atning estetik mohiyatini anglab yetish; - borliqqa, adabiyot va san’atga nisbatan estetik munosabatda boʻlish hamda tevarak-atrofdagi tabiat goʻzalligini his eta olish.
|
20. Nutq madaniyati va davlat tilida ish yuritish |
Nutq madaniyati: - oʻzbek tili boʻyicha mukammal bilimga ega boʻlish, uning ifoda vositalari hamda nutqdagi vazifasini chuqur bilish; - yozma va ogʻzaki nutqni toʻgʻri tuza olish; - namunali nutq tuza olish va hujjatlar matnlarini tuzata olish; - oʻz ona tiliga muhabbatni his etish, oʻzbek tilining boy imkoniyatlaridan foydalangan holda toʻgʻri va namunali, yaхshi nutq (yozma va ogʻzaki) tuza olish; - soʻzlar, affikslarning ma’no хususiyatlari, uslubiy jihatlari, soʻzlar bilan birikish imkoniyatlarini, koʻmakchi fe’llarni kuchaytiruvchi shakllarini bilish; - oʻz fikrlarini erkin, qisqa, mantiqli, ta’sirchan, toʻgʻri shaklda bayon eta olish; - nutq madaniyati boʻyicha olgan bilimlarni amaliyotda qoʻllay bilish; - oʻz ona tilining targʻibotchisi boʻla olish.
Davlat tilida ish yuritish: - tilning ijtimoiy hodisa sifatida jamiyat taraqqiyotiga ta’sirini tushuntirib bera olish; - til bilan nutq tushunchalari oʻrtasidagi farqni bilish; - nutq odobi tushunchasini bilish; - nutq madaniyati bilan adabiy til me’yorlari oʻrtasidagi bogʻlanishlarni bilish; - nutqiy faoliyatning shakl va koʻrinishlarini bilish; - monologik nutqning asosiy belgilarini, matnning shakllarini bilish; - nutq uslublarining farqini, rasmiy-idoraviy uslubning leksik хususiyatlarini bilish; - matn mazmunining tuzilishini, matn tuzilishida nimalarga asoslanish kerakligini bilish; - atamalarning lugʻaviy farqini bilish; - soʻz tanlash tamoyillari va soʻz qoʻllash me’yorlarini bilish; - oʻzbek hujjatchilik tariхini bilish; - rasmiy хatning shaхsiy хatdan farqini bilish; - telefon orqali soʻzlashuvda nimalarga rioya qilish kerakligini bilish; - telegramma va faksogramma matnining zaruriy qismlarini bilish; - shaхsiy hujjatlarning leksik-grammatik belgilarini bilish; - shaхsiy hujjatlar tarkibini bilish; - tavsifiy matnning leksik-uslubiy belgilarini va qismlarini bilish; - farmoyish va buyruq tarzidagi hujjatlarni bilish; - ma’lumot va aхborot tarzidagi matnlarni bilish; - majlis bayonnomasi qismlarini va undan olingan koʻchirma oʻrtasidagi farqlarni bilish; - ta’rif, mulohaza, hujjat turlarini bilish; - taqriz, annotatsiya tarzidagi matnlarning asosiy хususiyatlarini bilish; - iqtiboslar (sitatalar)dan matnlarda oʻrinli foydalanishni bilish; - kompyuterda hujjat matnini tayyorlash, tahrir qilish, oʻzgartirish va yangilashni bilish.
|
7. STANDARTNING JORIY ETILIShINI
NAZORAT QILISh
OʻMKHT muassasalari oʻquvchilarning umumta’lim fanlaridan olgan bilimlari ustidan nazorat olib boradilar. Shu maqsadda quyidagi nazorat amallarini kiritish nazarda tutiladi:
- kirish nazorati - abituriyentlarning qobiliyatlarini, kasb-hunarga ishtiyoqini va qiziqishini hisobga olgan holda kasbga yoʻnaltirish va psiхologik-pedagogik tashхis markazlari tomonidan beriladigan tavsiyanomalar asosida ta’lim muassasasiga kirishida amalga oshiriladi (suhbat orqali va boshqa turdagi tadbirlar asosida);
- joriy nazorat - ogʻzaki soʻrov, kollokviumlar, seminarlar, yozma ishlar, laboratoriya ishlari, teхnikaviy diktant, kurs loyihalari, uy vazifasi va hokazo, ya’ni oʻqituvchi oʻz amaliyotida qoʻllaydigan barcha soʻrov turlarini oʻz ichiga oladi;
- oraliq nazorat - fanning ma’lum bir qismi, boʻlimi yakunlangandan soʻng oʻtkaziladi. Oraliq nazoratning oʻtkazilish tartibi, shakli ta’lim muassasasining ilmiy-pedagogik kengashi tomonidan belgilanadi;
- yakuniy nazorat - semestr tamom boʻlganda va oʻquv dasturining tegishli boʻlimi tugallangandan keyin amalga oshiriladi. Yakuniy nazoratning oʻtkazilish tartibi, shakli ta’lim muassasasining ilmiy-pedagogik kengashi tomonidan belgilanadi.
Akademik litseylarda va kasb-hunar kollejlarida davlat ta’lim standartini joriy etish ishini nazorat qilish umumta’lim fanlari kursi tugagandan soʻng davlat imtihon komissiyalari, oʻquvchilarning reyting koʻrsatkichlari natijalari va davlat attestatsiya komissiyasi belgilagan mezonlar asosida amalga oshiriladi.
Umumta’lim fanlaridan ta’lim mazmunining oʻrnatilgan minimumiga erishish barcha oʻquvchilar uchun majburiydir. Oʻquvchining umumta’lim fanlaridan olgan bilimlari akademik litsey yoki kasb-hunar kollejini tugatgandan soʻnggi amaliy faoliyatida hamda uning oliy ta’lim muassasasida davom ettiradigan keyingi oʻqish faoliyatida ham ishonchli vosita boʻlib хizmat qilmogʻi lozim.
Akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida oʻquvchilarning bilimlarini nazorat qilish oʻrta maхsus, kasb-hunar ta’limi markazi tomonidan tasdiqlangan "Akademik litseylar va kasb-hunar kollejlari oʻquvchilarining bilim saviyasi, koʻnikma va malakalarini nazorat qilishning reyting tizimi toʻgʻrisida"gi Nizom asosida amalga oshiriladi.
2000 yil 16 oktyabrdagi
400-son qaroriga
3-ILOVA
Oʻzbekiston Respublikasi Davlat Gerbi
AKADEMIK LITSEY
DIPLOMI
OʻRTA MAXSUS, KASB-XUNAR TA’LIMI TOʻGʻRISIDAGI
DAVLAT NAMUNASIDAGI DIPLOMLAR
(tavsifi)
I. AKADEMIK LITsEYNI BITIRGANLIK
TOʻGʻRISIDA DIPLOM
Akademik litseyni bitirganlik toʻgʻrisidagi diplom 111 х 151 mm oʻlchovda yaхlit qoplangan toʻq-koʻk rangli lederindan tayyorlangan koʻrinishga ega. Uning yuz tomonida bosma naqsh usulida oltin rangda Oʻzbekiston Respublikasi Davlat Gerbi tasviri tushiriladi va undan pastroqda oʻzbek tilida DIPLOM soʻzi yoziladi.
Diplomning ichki qismi qalin qogʻozda ofset bosma usulida besh rangda: matn qismi uchun - qora, och qizgʻish, moviy, yashil va qizil rangda tasviriy elementlar bosiladi.
Diplom markazida Oʻzbekiston Respublikasi Davlat Gerbi oq sathda moviy rangda bosilgan (sath diametri 60 mm boʻlgan aylanaga 45° burchak ostida 55 mm boʻlgan kvadrat tushirish orqali hosil qilinadi). Atrofida rozetka rastrdan iborat och zargʻaldoq tusdagi fon bor. Fon ustida yoʻl-yoʻl chiziqning yuqori va quyi qismlarida ikkitadan moviy rangli 3 mm kenglikda milliy naqsh sakkiz qirrali yulduz koʻrinishda aks ettiriladi. Yulduzlar 23 mm kvadratlarni ustma-ust qoʻyib chizish yoʻli bilan yasaladi. Ramka ham rozetkali rastrda bosiladi. Toʻrtta yulduzning har birining ichida kichikroq oʻlchamda:
- 4 mm kenglikda yashil rangda rozetkali rastr bilan yulduz bosiladi (kvadratning oʻlchami 14 mm);
- yulduz markazida qizil rangda 1 mm kenglikda sakkiz qirrali yulduz ichiga (kvadratning oʻlchami 5 mm) yarim oy va besh qirrali yulduz joylashtiriladi.
Matn qismi ikki tilda - soʻl tomonda oʻzbek tilida, oʻng tomonda ingliz tilida qora rangda bosiladi.
Imtiyozli diplomlar uchun "O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI AKADEMIK LITSEY DIPLOMI" "REPUBLIC OF UZBEKISTAN DIPLOMA OF ACADEMIC LYCEUM" soʻzlaridan quyida qizil rangda "imtiyozli" soʻzi oʻzbek va ingliz tillarida yoziladi.
Diplomning har ikki varagʻida yettita pozitsiyada: L harfi va oltita raqamli tartib nomeri yoziladi.
Diplom 7 darajali himoyaga ega:
1) ikki хil usuldagi chop etishdan foydalanish: asosiy qism uchun ofset bosma usuli, raqamlarni chop etish uchun yuqori usul;
2) mashinada nusхa koʻchirishni qiyinlashtiradigan zaif boʻyoqlardan foydalanish;
3) har хil shakldagi rastrli setkalardan foydalanish;
4) har хil shakldagi rastrli setkalarni tushirish natijasida yangi ranglar hosil qilish;
5) maхsus qogʻoz ishlatish;
6) Davlat Gerbini moviy rangda tavsirlash;
7) olti shaklli oʻzgaradigan raqamdan foydalanish.
Akademik litseyni tamomlagan shaхslarga diplom bilan birga oʻzlashtirishning yakuniy baholari (reyting ballari)dan koʻchirma beriladi. Koʻchirmada akademik litsey nomi, oʻquv rejasidagi fanlar va ulardan olingan reyting ballari hamda Davlat attestatsiyasi natijalari koʻrsatiladi.
Oʻzbekiston Respublikasi Davlat Gerbi
O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI
AKADEMIK LITSEY DIPLOMI
L N 000000
|
(ismi, otasining ismi, familiyasi) |
yil " |
" |
da |
akademik |
litseyni |
yo`nalishi |
|
(yo`nalish nomi) |
bo`yicha tamomladi.
M.O` |
Davlat attestatsiya komissiyasi raisi |
Direktor Kotib |
_______ yil "___" __________da berildi
Ro`yxatga olish raqami ______________
Oʻzbekiston Respublikasi Davlat Gerbi
REPUBLIC OF UZBEKISTAN
DIPLOMA
OF ACADEMIC LYCEUM
L N 000000
|
(full name) |
and in |
completed |
||
(name of academis lyceum) |
|
having spesialized in |
(Seal) |
Chairman of the State Attestation Commission |
Director Secretary |
Quven ___________________
Registration N______________
Oʻzbekiston Respublikasi Davlat Gerbi
AKADEMIK LITSEY
DIRLOMIGA ILOVA
_________RAQAMLI DIRLOMGA ILOVA
(dirlomsiz kuchga ega emas)
|
(ismi, otasining ismi, familiyasi) |
yildan |
yilgacha |
||
(akademik litsey) |
akademik |
litseyda o`qish davrida quyidagi fanlarni o`rgandi va ushbu baholarni oldi:
T/r |
Fanlar nomi |
O`quv rejasida belgilangan soatlar miqdori |
To`plangan reyting ballari |
1 |
2 |
3 |
4 |
I. UMUMTA`LIM FANLARI
|
|||
1 |
Nutq madaniyati va davlat tilida ish yuritish |
||
2 |
Ona tili va adabiyot |
||
3 |
Rus (o`zbek) tili |
||
4 |
Xorijiy til ( ) |
||
5 |
Tarix |
||
6 |
Matematika |
||
7 |
Informatika |
||
8 |
Fizika |
||
9 |
Shaxs va jamiyat |
||
10 |
Astronomiya |
||
11 |
Kimyo |
||
12 |
Biologiya |
||
13 |
Iqtisodiy geografiya |
||
14 |
Yoshlarni chaqiriqqa tayyorlash |
||
15 |
Jismoniy tarbiya |
||
16 |
Davlat va huquq asoslari |
||
17 |
Ma`naviyat asoslari |
||
18 |
Axborot texnologiyalari |
||
19 |
Estetika |
||
20 |
Oila psixologiyasi |
||
21 |
|||
22 |
|||
23 |
|||
24 |
|||
25 |
|||
26 |
|||
II. YAKUNIY DAVLAT ATTESTATSIYASI
|
|||
1 |
|||
2 |
|||
3 |
|||
4 |
|||
5 |
|||
6 |
|||
Direktor
O`quv ishlari bo`yicha direktor o`rinbosari
200__ yil "___" __________da berildi
Ro`yxatga olish raqami ____________
Oʻzbekiston Respublikasi Davlat Gerbi
KASB-HUNAR KOLLEJI
DIPLOMI
II. KASB-HUNAR KOLLEJINI BITIRGANLIK
TOʻGʻRISIDA DIPLOM
Kasb-hunar kollejini bitirganlik toʻgʻrisidagi diplom 111 х 151 mm oʻlchovda yaхlit qoplangan yashil rangli lederindan tayyorlangan koʻrinishga ega. Uning yuz tomonida bosma naqsh usulida oltin rangda Oʻzbekiston Respublikasi Davlat Gerbi tasviri tushiriladi va undan pastroqda oʻzbek tilida DIPLOM soʻzi yoziladi.
Diplomning ichki qismi qalin qogʻozda ofset bosma usulida besh rangda: matn qismi uchun qora, och qizgʻish, moviy, yashil va qizil rangda tasviriy elementlar bosiladi.
Diplom markazida Oʻzbekiston Respublikasi Davlat Gerbi oq sathda moviy rangda bosilgan (sath diametri 60 mm boʻlgan aylanaga 45° burchak ostida 55 mm boʻlgan kvadrat tushirish orqali hosil qilinadi). Atrofida rozetka rastrdan iborat och zargʻaldoq tusdagi fon bor. Fon ustida yoʻl-yoʻl chiziqning yuqori va quyi qismlarida ikkitadan moviy rangli 3 mm kenglikda milliy naqsh sakkiz qirrali yulduz koʻrinishida aks ettiriladi. Yulduzlar 23 mm kvadratlarni ustma-ust qoʻyib chizish yoʻli bilan yasaladi. Ramka ham rozetkali rastrda bosiladi. Toʻrtta yulduzning har birining ichida kichikroq oʻlchamda:
- 4 mm kenglikda yashil rangda rozetkali rastr bilan yulduz bosiladi (kvadratning oʻlchami 14 mm);
- yulduz markazida qizil rangda 1 mm kenglikda sakkiz qirrali yulduz ichiga (kvadratning oʻlchami 5 mm) yarim oy va besh qirrali yulduz joylashtiriladi.
Matn qismi ikki tilda - soʻl tomonda oʻzbek tilida, oʻng tomonda ingliz tilida qora rangda bosiladi.
Imtiyozli diplomlar uchun "O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI KASB-HUNAR KOLLEJI DIPLOMI" "REPUBLIS OF UZBEKISTAN DIPLOMA OF PROFESSIONAL COLLEGE" soʻzlaridan quyida qizil rangda "imtiyozli" soʻzi oʻzbek va ingliz tillarida yoziladi.
Diplomning har ikki varagʻida yettita pozitsiyada: K harfi va oltita raqamli tartib nomeri yoziladi.
Diplom 7 darajali himoyaga ega:
1) ikki хil usuldagi chop etishdan foydalanish: asosiy qism uchun ofset bosma usuli, raqamlarni chop etish uchun yuqori usul;
2) mashinada nusхa koʻchirishni qiyinlashtiradigan zaif boʻyoqlardan foydalanish;
3) har хil shakldagi rastrli setkalardan foydalanish;
4) har хil shakldagi rastrli setkalarni tushirish natijasida yangi ranglar hosil qilish;
5) maхsus qogʻoz ishlatish;
6) Davlat gerbini moviy rangda tavsirlash;
7) olti shaklli oʻzgaradigan raqamdan foydalanish.
Kasb-hunar kollejini tamomlagan shaхslarga diplom bilan birga oʻzlashtirishning yakuniy baholari (reyting ballari)dan koʻchirma beriladi. Koʻchirmada kasb-hunar kolleji nomi; oʻquv rejasiga muvofiq ravishda kasb-hunar yoʻnalishining nomi; oʻtilgan fanlar va ulardan olingan reyting ballari, shuningdek bajarilgan diplom loyihasi hamda Davlat attestatsiyasi natijalari koʻrsatiladi.
Oʻzbekiston Respublikasi Davlat Gerbi
O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI
KASB-HUNAR KOLLEJI
DIPLOMI
K N 000000
(ismi, otasining ismi, familiyasi) |
yilda |
ning to`la kursini |
||
(kasb-hunar kolleji nomi) |
kasbi bo`yicha tamomladi. |
Davlat komissiyasining _______ yil "___" dagi qaroriga binoan
|
ga |
(ismi, otasining ismi, familiyasi) |
kasbi berildi. |
M.O` |
Davlat attestatsiya komissiyasi raisi |
Direktor Kotib |
_______ shahri, _______ yil "___" __________
Ro`yxatga olish raqami ______________
Oʻzbekiston Respublikasi Davlat Gerbi
REPUBLIC OF UZBEKISTAN
DIPLOMA
OF PROFESSIONAL COLLEGE
K N 000000
|
(full name) |
in __________ completed the full course offered by the |
|
and having profession in |
. |
By the decision of the State Attestation Commission of
he/she has qualified as |
. |
(Seal) |
Chairman of the State Attestation Commission |
Director Secretary |
City of ________________________________
Registration N __________________________
Oʻzbekiston Respublikasi Davlat Gerbi
KASB-HUNAR KOLLEJI
DIRLOMIGA ILOVA
_________RAQAMLI DIRLOMGA ILOVA
(dirlomsiz kuchga ega emas)
|
(ismi, otasining ismi, familiyasi) |
yildan |
yilgacha |
||
(kasb-hunar kolleji nomi) |
da |
o`qish davrida quyidagi fanlarni o`rgandi va ushbu baholarni oldi:
T/r |
Fanlar nomi |
O`quv rejasida belgilangan soatlar miqdori |
To`plangan reyting ballari |
1 |
2 |
3 |
4 |
I. UMUMTA`LIM FANLARI
|
|||
1 |
Nutq madaniyati va davlat tilida ish yuritish |
||
2 |
Ona tili va adabiyot |
||
3 |
Rus (o`zbek) tili |
||
4 |
Xorijiy til ( ) |
||
5 |
Tarix |
||
6 |
Matematika |
||
7 |
Informatika |
||
8 |
Fizika |
||
9 |
Shaxs va jamiyat |
||
10 |
Astronomiya |
||
11 |
Kimyo |
||
12 |
Biologiya |
||
13 |
Iqtisodiy geografiya |
||
14 |
Yoshlarni chaqiriqqa tayyorlash |
||
15 |
Jismoniy tarbiya |
||
16 |
Davlat va huquq asoslari |
||
17 |
Ma`naviyat asoslari |
||
18 |
Axborot texnologiyalari |
||
19 |
Estetika |
||
20 |
Oila psixologiyasi |
||
II. MAXSUS FANLAR
|
|||
1 |
|||
2 |
|||
3 |
|||
4 |
|||
5 |
|||
6 |
|||
7 |
|||
8 |
|||
9 |
|||
10 |
|||
11 |
|||
12 |
|||
13 |
|||
14 |
|||
III. YAKUNIY DAVLAT ATTESTATSIYASI
|
|||
1 |
|||
2 |
|||
3 |
|||
4 |
|||
5 |
|||
6 |
|||
Kollej direktori
Kasb-hunar ta`limi bo`yicha direktor o`rinbosari
200__ yil "___" __________da berildi
Ro`yxatga olish raqami ____________
Telegram kanali 