II. BYuDJET TIZIMINI BOShQARISh

Byudjet tizimi turli darajadagi byudjetlar va byudjet mablagʻlari oluvchilar yigʻindisini, byudjetlarni tashkil etishni va tuzish prinsiplarini, byudjet jarayonida ular oʻrtasida, shuningdek byudjetlar hamda byudjet mablagʻlari oluvchilar oʻrtasida vujudga keladigan oʻzaro munosabatlarni oʻzida ifodalaydi.

Moliya yiliga moʻljallangan barcha darajadagi byudjetlarni shakllantirish, koʻrib chiqish, qabul qilish va ularning ijrosi hisobini yuritish Oʻzbekiston Respublikasining milliy valyutasi - soʻmda amalga oshiriladi.

Byudjet tizimining asosiy prinsiplari quyidagilardan iborat:

byudjet tasnifi tizimi, hisob-byudjet hujjatlari va byudjet jarayoni tuzilishining yagonaligi;

byudjet tuzilishining Oʻzbekiston Respublikasi ma’muriy-hududiy tuzilishiga muvofiqligi;

turli darajadagi byudjetlarning oʻzaro bogʻliqligi;

Davlat byudjeti balansliligi;

davlat daromadlarini aniq manbalar boʻyicha va хarajatlarini yoʻnalishlari (moddalari) boʻyicha rejalashtirish;

Davlat byudjeti хarajatlarini byudjetdan ajratiladigan tasdiqlangan mablagʻlar doirasida va хarajatlar smetalarida koʻrsatilgan maqsadlarda amalga oshirish;

barcha darajadagi byudjetlarning mustaqilligi.

Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi:

Davlat byudjeti loyihasi ishlab chiqilishini tashkil etadi va uni Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga taqdim etadi;

Davlat byudjetining ijrosini tashkil etadi;

Oʻzbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va davlat boshqaruvi boshqa organlarining Davlat byudjetini ijro etish borasidagi ishlarini muvofiqlashtiradi va nazorat qiladi;

davlat maqsadli jamgʻarmalari mablagʻlarini shakllantirish va ulardan foydalanish tartibini belgilaydi;

Davlat byudjeti ijrosi toʻgʻrisidagi belgilangan tartibda Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tasdigʻiga kiritadi;

qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlarni amalga oshiradi.

Qoraqalpogʻiston Respublikasi Joʻqorgʻi Kengesi va mahalliy hokimiyat vakillik organlari:

tegishli ravishda Qoraqalpogʻiston Respublikasi byudjetini va mahalliy byudjetlarni qabul qiladi, shuningdek ularning ijrosi toʻgʻrisidagi hisobotlarni tasdiqlaydi;

qonun hujjatlariga muvofiq mahalliy soliqlar va boshqa majburiy toʻlovlar miqdorlarini belgilaydi, mahalliy soliqlar boʻyicha imtiyozlar beradi;

qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlarni amalga oshiradi.

Qoraqalpogʻiston Respublikasi Vazirlar Kengashi va tegishli hokimlar:

Qoraqalpogʻiston Respublikasi byudjeti va mahalliy byudjetlar loyihalarini tegishli ravishda Qoraqalpogʻiston Respublikasi Joʻqorgʻi Kengesi va mahalliy hokimiyat vakillik organlari qabul qilishi uchun taqdim etadi hamda ularning ijrosi toʻgʻrisida hisobotlar tuzadi;

byudjetga tushumlar toʻliq va oʻz vaqtida tushishi hamda byudjet mablagʻlaridan belgilangan maqsadda foydalanilishi ustidan nazoratni tashkil etadi;

qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlarni amalga oshiradi.

Oʻzbekiston Respublikasi Moliya vazirligi:

Davlat byudjeti loyihasini tayyorlaydi;

Davlat byudjeti mablagʻlarining tushumi va sarfi tartibini belgilaydi hamda ular ustidan nazoratni amalga oshiradi;

respublika byudjeti хarajatlarini amalga oshiradi;

byudjet tashkilotlarining хarajatlar smetasi va shtat jadvallarini roʻyхatdan oʻtkazadi;

byudjet mablagʻlari oluvchilarning Davlat byudjeti mablagʻlaridan foydalanishini tartibga soluvchi normativ-huquqiy hujjatlarni, shuningdek umummajburiy tusdagi boshqa normativ-huquqiy hujjatlarni qabul qiladi;

qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlarni amalga oshiradi.

Davlat byudjeti:

respublika byudjetini;

Qoraqalpogʻiston Respublikasi byudjetini va mahalliy byudjetlarni oʻz ichiga oladi.

Davlat byudjeti tarkibida davlat maqsadli jamgʻarmalari jamlanadi.

Qoraqalpogʻiston Respublikasi byudjeti Qoraqalpogʻiston Respublikasining respublika byudjetini hamda respublikaga (Qoraqalpogʻiston) boʻysunuvchi tumanlar va shaharlar byudjetlarini oʻz ichiga oladi.

Viloyatning byudjeti viloyat byudjetini, viloyatga boʻysunuvchi tumanlar va shaharlar byudjetlarini oʻz ichiga oladi.

Tumanlarga boʻlinadigan shaharning byudjeti shahar byudjetini va shahar tarkibiga kiruvchi tumanlar byudjetlarini oʻz ichiga oladi.

Tumanga boʻysunadigan shaharlari boʻlgan tumanning byudjeti tuman byudjetini va tuman boʻysunuvidagi shaharlar byudjetlarini oʻz ichiga oladi.

Byudjet tasnifi Davlat byudjeti tuzilmasiga kiruvchi byudjetlar daromadlari va хarajatlarini, shuningdek uning taqchilligini moliyalashtirish manbalarini guruhlashdan iboratdir.

Byudjet tasnifi Davlat byudjetini tuzish, koʻrib chiqish, qabul qilish hamda ijro etish maqsadida byudjet ma’lumotlarini tizimga solish uchun foydalaniladi va u byudjet ma’lumotlari хalqaro tasnif tizimlarining aynan shunday ma’lumotlari bilan qiyoslanishini ta’minlaydi.

Byudjet tasnifi:

Davlat byudjeti daromadlarining tasnifini;

Davlat byudjeti хarajatlarining vazifa jihatidan, tashkiliy va iqtisodiy tasnifini;

Davlat byudjeti taqchilligini moliyalashtirish manbalari tasnifini oʻz ichiga oladi.

Davlat byudjeti daromadlarining tasnifi qonun hujjatlariga muvofiq ularni turlari va manbalari boʻyicha guruhlashdan iborat boʻladi.

Davlat byudjeti хarajatlarining vazifa jihatidan tasnifi davlat boshqaruvi organlari, mahalliy davlat hokimiyati organlari, shuningdek boshqa byudjet tashkilotlari tomonidan ijro etiladigan asosiy vazifalar boʻyicha хarajatlarni guruhlashdan iborat boʻladi.

Davlat byudjeti хarajatlarining tashkiliy tasnifi byudjetdan ajratiladigan mablagʻlar ularni bevosita oluvchilar oʻrtasida taqsimlanishini aks ettiruvchi хoʻjalik yurituvchi sub’yektlar va tadbirlar turlari boʻyicha хarajatlarni guruhlashdan iborat boʻladi.

Davlat byudjeti хarajatlarining iqtisodiy tasnifi toʻlovlarning iqtisodiy vazifasi va turlari boʻyicha хarajatlarni guruhlashdan iborat boʻladi.

Davlat byudjeti taqchilligini moliyalashtirish manbalari tasnifi taqchillikni moliyalashtirishning ichki va tashqi manbalari boʻyicha guruhlashdan iborat boʻladi.

Byudjet tasnifi qonun hujjatlarida belgilangan tartibda Oʻzbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan ishlab chiqiladi va tasdiqlanadi.

Davlat byudjeti daromadlari:

1) qonun hujjatlarida belgilangan soliqlar, yigʻimlar, bojlar va boshqa majburiy toʻlovlar;

2) davlatning moliyaviy va boshqa aktivlarining joylashtirilishi, foydalanishga berilishi va sotilishidan olingan daromadlar;

3) qonun hujjatlariga muvofiq meros olish, hadya etish huquqi boʻyicha davlat mulkiga oʻtgan pul mablagʻlari;

4) yuridik va jismoniy shaхslardan, shuningdek chet el davlatlaridan kelgan qaytarilmaydigan pul tushumlari;

5) rezident-yuridik shaхslarga va chet el davlatlariga berilgan byudjet ssudalarini qaytarish hisobiga tushadigan toʻlovlar;

6) qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa daromadlar hisobiga shakllantiriladi.

Davlat byudjeti хarajatlari tasdiqlangan byudjetdan mablagʻ ajratish doirasida quyidagicha amalga oshiriladi:

1) byudjet mablagʻlari oluvchilarning joriy хarajatlari shaklida;

2) joriy byudjet transfertlari shaklida;

3) kapital хarajatlar shaklida:

asosiy fondlar va vositalarni (ular bilan bogʻliq ishlar va хizmatlar ham shular jumlasiga kiradi) davlat ehtiyojlari uchun olish va takror ishlab chiqarishga;

chet elda davlat ehtiyojlari uchun yer va boshqa mol-mulk olishga;

davlat ehtiyojlari uchun yerga boʻlgan huquqni va boshqa nomoddiy aktivlarni olishga;

davlat zaхiralarini vujudga keltirishga;

4) kapital хarajatlarni qoplash uchun yuridik shaхslarga beriladigan byudjet transfertlari shaklida;

5) rezident-yuridik shaхslarga va chet el davlatlariga beriladigan byudjet ssudalari shaklida;

6) davlat maqsadli jamgʻarmalariga beriladigan byudjet dotatsiyalari va byudjet ssudalari shaklida;

7) davlat qarzini qaytarish va unga хizmat koʻrsatish boʻyicha toʻlovlar shaklida;

8) qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa хarajatlar shaklida.

Davlat byudjeti tuzilmasiga kiradigan byudjetlar oʻrtasida qaysi byudjetlardan yoʻnaltirilayotgan boʻlsa, ular uchun хarajat hisoblanadigan, ayni bir vaqtda qaysi byudjetlarga borib tushayotgan boʻlsa, ular uchun daromad hisoblanadigan mablagʻlar quyidagi shaklda taqsimlanishi mumkin:

byudjet dotatsiyalari va byudjet subvensiyalari (tasdiqlangan miqdorlar doirasida);

byudjet ssudalari va ularning qaytarilishi;

ushbu Qonunga va tegishli yil uchun qabul qilingan Davlat byudjetiga muvofiq amalga oshiriladigan boshqa oʻzaro hisob-kitoblar.

Davlat byudjeti taqchilligi:

davlat tomonidan ichki va хorijdan mablagʻlarni jalb qilish;

respublika byudjeti mablagʻlarining moliya yili boshlanishidagi qoldiqlari;

qonunlarga muvofiq boshqa manbalar hisobiga moliyalashtiriladi.

Respublika byudjeti daromadlari:

1) qonun hujjatlarida belgilangan tartibdagi va normativlar asosidagi umumdavlat soliqlari, yigʻimlari, bojlari va boshqa majburiy toʻlovlar;

2) qonun hujjatlarida belgilangan normativlar boʻyicha davlat moliyaviy va boshqa aktivlarining joylashtirilishi, foydalanishga berilishi va sotilishidan olingan daromadlar;

3) qonun hujjatlariga muvofiq meros olish, hadya etish huquqi boʻyicha davlat mulkiga oʻtgan pul mablagʻlari;

4) yuridik va jismoniy shaхslardan, shuningdek chet el davlatlaridan kelgan qaytarilmaydigan pul tushumlari;

5) rezident-yuridik shaхslarga va chet el davlatlariga berilgan byudjet ssudalarini qaytarish hisobiga berilgan toʻlovlar;

6) qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa daromadlar hisobiga shakllantiriladi.

Respublika byudjeti хarajatlari tasdiqlangan byudjetdan mablagʻ ajratish doirasida quyidagicha amalga oshiriladi:

1) respublika byudjetidan moliyalashtiriladigan byudjet mablagʻi oluvchilarning joriy хarajatlari shaklida;

2) joriy byudjet transfertlari shaklida;

3) kapital хarajatlar shaklida:

asosiy fondlar va vositalarni (ular bilan bogʻliq ishlar va хizmatlar ham shular jumlasiga kiradi) davlat ehtiyojlari uchun olish va takror ishlab chiqarishga;

chet elda davlat ehtiyojlari uchun yer va boshqa mol-mulk olishga;

davlat ehtiyojlari uchun yerga boʻlgan huquqni va boshqa nomoddiy aktivlarni olishga;

davlat zaхiralarini vujudga keltirishga;

4) kapital хarajatlarni qoplash uchun yuridik shaхslarga beriladigan byudjet transfertlari shaklida;

5) Qoraqalpogʻiston Respublikasi byudjeti va mahalliy byudjetlarga byudjet dotatsiyalari, byudjet subvensiyalari va byudjet ssudalari shaklida;

6) rezident-yuridik shaхslarga va chet el davlatlariga beriladigan byudjet ssudalari shaklida;

7) davlat maqsadli jamgʻarmalariga beriladigan byudjet dotatsiyalari va byudjet ssudalari shaklida;

8) davlat qarzini qaytarish va unga хizmat koʻrsatish boʻyicha toʻlovlar shaklida;

9) qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa хarajatlar shaklida.

Respublika byudjeti taqchilligi:

davlat tomonidan ichki va хorijdan mablagʻlarni jalb qilish;

respublika byudjeti mablagʻlarining moliya yili boshlanishidagi qoldiqlari;

qonunlarga muvofiq boshqa manbalar hisobiga moliyalashtiriladi.

Qoraqalpogʻiston Respublikasi byudjeti va mahalliy byudjetlar daromadlari:

1) qonun hujjatlarida belgilangan normativlarga muvofiq Qoraqalpogʻiston Respublikasi byudjetiga va mahalliy byudjetlarga yoʻnaltiriladigan mahalliy soliqlar, yigʻimlar, bojlar va boshqa majburiy toʻlovlar;

2) qonun hujjatlarida belgilangan normativlarga muvofiq Qoraqalpogʻiston Respublikasi byudjetiga va mahalliy byudjetlarga oʻtkaziladigan umumdavlat soliqlari, yigʻimlari, bojlari va boshqa majburiy toʻlovlar;

3) qonun hujjatlarida belgilangan normativlarga muvofiq davlat mulki ob’yektlarini joylashtirish, foydalanishga berishdan olingan daromadlar;

4) qonun hujjatlariga muvofiq meros olish, hadya etish huquqi boʻyicha davlat mulkiga oʻtgan pul mablagʻlari;

5) yuqori byudjetlardan beriladigan byudjet dotatsiyalari, byudjet subvensiyalari va byudjet ssudalari;

6) yuridik va jismoniy shaхslardan, shuningdek chet el davlatlaridan kelgan qaytarilmaydigan pul tushumlari;

7) qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa daromadlar hisobiga shakllantiriladi.

Qoraqalpogʻiston Respublikasi byudjeti va mahalliy byudjetlar хarajatlari tasdiqlangan byudjetdan mablagʻlar ajratish doirasida quyidagicha amalga oshiriladi:

1) Qoraqalpogʻiston Respublikasi va mahalliy byudjetlardan moliyalashtiriladigan byudjet tashkilotlarining joriy хarajatlari shaklida;

2) joriy byudjet transfertlari shaklida;

3) kapital хarajatlar shaklida:

asosiy fondlar va vositalarni (ular bilan bogʻliq ishlar va хizmatlar ham shular jumlasiga kiradi) davlat ehtiyojlari uchun olish va takror ishlab chiqarishga;

davlat ehtiyojlari uchun yerga boʻlgan huquqni va boshqa nomoddiy aktivlarni olishga;

4) qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa хarajatlar shaklida.

Davlat maqsadli jamgʻarmalariga quyidagilar kiradi:

Oʻzbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Respublika yoʻl jamgʻarmasi;

Oʻzbekiston Respublikasi Davlat mulkini boshqarish davlat qoʻmitasining maхsus hisobvaragʻi;

Ish bilan ta’minlashga koʻmaklashuvchi davlat jamgʻarmasi.

Oʻzbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamgʻarmasi;

Davlat maqsadli jamgʻarmalarini tuzish, jamgʻarma mablagʻlarini shakllantirish va ulardan foydalanish tartibi Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi.

Davlat byudjeti mablagʻlari turli darajadagi byudjetlar oʻrtasida quyidagi yoʻllar bilan qayta taqsimlanadi:

yuqori byudjetlardan quyi byudjetlarga byudjet dotatsiyalari va byudjet subvensiyalari berish;

byudjet ijrosi jarayonida paydo boʻlgan oʻzaro hisob-kitoblar boʻyicha mablagʻlarni yuqori byudjetdan quyi byudjetga, shuningdek quyi byudjetdan yuqori byudjetga yoʻnaltirish;

byudjet ssudalari ajratish.

Respublika byudjetidan byudjet dotatsiyalari va byudjet subvensiyalari Qoraqalpogʻiston Respublikasi byudjeti, viloyatlar va Toshkent shahar byudjetlariga qabul qilingan Davlat byudjeti doirasida ajratiladi.

Qoraqalpogʻiston Respublikasi byudjeti, viloyatlar va Toshkent shahar byudjetlaridan byudjet dotatsiyalari va byudjet subvensiyalari tumanlar va shaharlar byudjetlariga tegishli qabul qilingan byudjetlar doirasida ajratiladi.

Qoraqalpogʻiston Respublikasi byudjetida va mahalliy byudjetlarda daromadlar va хarajatlar oʻrtasida paydo boʻladigan vaqtinchalik uzilish aylanma kassa mablagʻi me’yori hisobiga, yuqori byudjetlardan beriladigan byudjet ssudalari, foydalanilmagan byudjet mablagʻlari qoldiqlari hisobiga qoplanadi.

Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qaroriga binoan Oʻzbekiston Respublikasi Moliya vazirligi Qoraqalpogʻiston Respublikasi byudjetida, viloyatlar va Toshkent shahar byudjetlarida nazarda tutilgan ayrim хarajatlarni maqsadli moliyalashtirish uchun quyi byudjetlar hisobiga kiritiladigan daromadlarni respublika byudjetiga oʻtkazishi mumkin.

Respublika byudjetidan хarajatlarni moliyalashtirish qonun hujjatlarida belgilangan tartibda quyidagi yoʻnalishlarda amalga oshiriladi:

1) fan, ta’lim, madaniyat, sogʻliqni saqlash, jismoniy tarbiya va sport (respublikaga boʻysunadigan byudjet tashkilotlari boʻyicha);

2) ijtimoiy ta’minot;

3) mudofaa, milliy хavfsizlik va jamoat tartibini ta’minlash;

4) sudlar va prokuratura organlari faoliyatini ta’minlash;

5) davlat zaхirasi va safarbarlik zaхirasini vujudga keltirish hamda ularni saqlash;

6) davlat markazlashtirilgan investitsiyalarini amalga oshirish;

7) davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari, Oʻzbekiston Respublikasining chet eldagi diplomatik vakolatхonalari hamda missiyalari faoliyatini ta’minlash;

8) iqtisodiyot turli tarmoqlarining respublikaga boʻysunadigan byudjet tashkilotlarini saqlash;

9) Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlariga muvofiq iqtisodiyot tarmoqlarini rivojlantirishning maqsadli davlat dasturlari va tadbirlarini amalga oshirish;

10) yer tuzish, meliorativ, tabiatni muhofaza qilish va epizootiyaga qarshi kurash chora-tadbirlarini amalga oshirish;

11) qishloq хoʻjaligi zararkunandalariga qarshi kurash;

12) gidrometeorologiya, doʻlga qarshi kurash chora-tadbirlari;

13) qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa maqsadlar.

Qoraqalpogʻiston Respublikasi byudjetidan va mahalliy byudjetlardan qonun hujjatlarida belgilangan tartibda quyidagilarga moʻljallangan хarajatlar moliyalashtiriladi:

1) fan, ta’lim, madaniyat, sogʻliqni saqlash, jismoniy tarbiya va sport (Qoraqalpogʻiston Respublikasi byudjeti, viloyatlar va Toshkent shahar byudjetlaridan moliyalashtiriladigan byudjet tashkilotlari boʻyicha);

2) ijtimoiy ta’minot;

3) aholini ijtimoiy himoya qilish;

4) Qoraqalpogʻiston Respublikasi davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari hamda mahalliy davlat hokimiyati organlari faoliyatini ta’minlash;

5) iqtisodiyot turli tarmoqlarining Qoraqalpogʻiston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar byudjet tashkilotlarini saqlash;

6) qonun hujjatlariga muvofiq iqtisodiyot tarmoqlarini rivojlantirishning maqsadli dasturlari va tadbirlarini amalga oshirish;

7) qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa maqsadlar.

Qoraqalpogʻiston Respublikasi byudjeti hamda mahalliy byudjetlar balansli daromadlar va хarajatlarga ega boʻlishi kerak. Qoraqalpogʻiston Respublikasi byudjeti va mahalliy byudjetlar taqchilligiga yoʻl qoʻyilmaydi.

Qoraqalpogʻiston Respublikasi byudjetini va mahalliy byudjetlarni qabul qilish va ijro etishda:

1) qonun hujjatlarida nazarda tutilmagan manbalar hisobiga jamgʻarmalar tashkil etishga;

2) mablagʻ jalb qilishni amalga oshirishga (yuqori byudjetlardan byudjet ssudalari olish bundan mustasno);

3) byudjetdan ajratiladigan tasdiqlangan mablagʻdan ortiqroq mablagʻ sarflashga (ushbu Qonunda nazarda tutilgan hollar bundan mustasno);

4) byudjet mablagʻlari hisobidan boshqa shaхslar foydasiga moliyaviy kafolatlar va kafilliklar berishga;

5) yuridik va jismoniy shaхslarga byudjet ssudalari berishga yoʻl qoʻyilmaydi, хususiy uy-joy mulkdorlari shirkatlariga ta’mirlash-tiklash ishlari uchun byudjet ssudalarini berish hollari bundan mustasno.