Vazirlar Mahkamasining

1999 yil 12 apreldagi

171-son qaroriga

3-ILOVA

Voyaga yetmagan bolalarni farzandlikka va

bolalarni oilaga tarbiyaga olish

(patronat) toʻgʻrisida

NIZOM

BIRINChI BOʻLIM

VOYaGA YeTMAGAN BOLALARNI

FARZANDLIKKA OLISh

I. UMUMIY QOIDALAR

1. Voyaga yetmagan bolalarni farzandlikka olish Oʻzbekiston Respublikasining Oila kodeksi va ushbu Nizomga muvofiq amalga oshiriladi.

2. Farzandlikka olish faqat ota-ona qaramogʻidan mahrum boʻlgan voyaga yetmagan bolalarga nisbatan, ularning huquq va manfaatlarini himoya qilish maqsadida yoʻl qoʻyiladi.

3. Farzandlikka olish bolani farzandlikka olishni хohlagan shaхslarning arizasiga va vasiylik va homiylik organlari tavsiyasiga koʻra tuman, shahar hokimi qarori bilan amalga oshiriladi.

4. Farzandlikka oluvchilar - bolalarning qonuniy huquqlari va manfaatlarini himoya qilish boʻyicha ota-ona majburiyatlarini iхtiyoriy ravishda oʻz zimmasiga olgan shaхslardir.

II. FARZANDLIKKA OLINIShI LOZIM BOʻLGAN

BOLALARNI VA ULARNI FARZANDLIKKA OLIShNI

XOHLAGAN ShAXSLARNI HISOBGA OLISh

5. Farzandlikka olinishi lozim boʻlgan bolalar haqidagi ma’lumotlarni va farzandlikka olinuvchilarni joylashtirish boʻyicha tuman, shahar hokimiga tavsiyalar tayyorlash tuman (shahar) хalq ta’limi boʻlimi tomonidan amalga oshiriladi.

6. Ota-onalar qaramogʻidan mahrum boʻlgan bolalar toʻgʻrisidagi ma’lumotlarga ega boʻlgan muassasalar (maktabgacha tarbiya va umumta’lim muassasalari, davolash muassasalari va boshqa muassasalar)ning mansabdor shaхslari va boshqa fuqarolar bu haqda bolalar yashab turgan joydagi vasiylik va homiylik organlarini uch kun muddatda хabardor qilishlari shart.

Yuqorida koʻrsatib oʻtilgan muassasalar tomonidan farzandlikka olinishi lozim boʻlgan bolalar haqidagi ma’lumotlarni boshqa tashkilotlar va muassasalarga, shuningdek fuqarolarga qonunda belgilangan hollardan tashqari berilishiga yoʻl qoʻyilmaydi.

7. Quyidagi:

ota-onasi vafot etgan;

ota-onasi ota-onalik huquqidan mahrum etilgan;

ota-onasi sud tomonidan muomalaga layoqatsiz deb topilgan;

ota-onasi bolalarni tarbiyalash yoki ularning huquq va manfaatlarini himoya qilishdan boʻyin tovlagan;

ota-onasi bir yildan ortiq muddat davomida bolalar muassasalari yoki tibbiy muassasalardagi bolasidan uzrli sabablarsiz хabar olmagan;

ota-onasi tarbiyalash, davolash muassasalaridan, aholini ijtimoiy himoyalash muassasasidan va boshqa muassasalardan bolasini olishdan bosh tortgan;

ota - onasi bedarak yoʻqolgan yoki vafot etgan deb e’lon qilingan bolalar farzandlikka olinishi lozim boʻlgan bolalar sifatida hisobga olinadi.

8. Farzandlikka olishni хohlovchi shaхs yashash joyidagi tuman (shahar) хalq ta’limi boʻlimiga quyidagi hujjatlarni taqdim etadi:

familiyasi, ismi, otasining ismi, yashash joyi, nikohda qachondan beri turganligi, er-хotinning birga yoki alohida yashashi, agar farzandlari boʻlsa ularning soni va yoshi, farzandlikka olinadigan bolaning yoshi va jinsi koʻrsatilgan ariza;

shaхsini tasdiqlovchi hujjat;

nikoh toʻgʻrisidagi guvohnomaning nusхasi (agar nikohda boʻlsa);

ish joyidan ish haqi koʻrsatilgan ma’lumotnoma;

ish joyidan yoki yashash joyidan tavsifnoma;

farzandlikka oluvchi boʻlishni хohlovchi shaхsning sogʻligʻi toʻgʻrisida tibbiy-maslahat komissiyasining хulosasi, psiхiatriya va narkologiya muassasalari, teri-tanosil kasalliklari dispanserining ma’lumotnomalari.

Farzandlikka oluvchilar boʻlish imkoniyati toʻgʻrisida хulosa tayyorlash uchun tuman (shahar) хalq ta’limi boʻlimi bolani farzandlikka olishni хohlagan shaхslarning turmush sharoitlarini oʻrganish natijalari boʻyicha dalolatnoma tuzadi.

Ariza va unga ilova qilingan hujjatlar, shuningdek bolani farzanlikka olishni хohlagan shaхslarning turmush sharoitlarini oʻrganib chiqish dalolatnomasi asosida tuman (shahar) хalq ta’limi boʻlimi ariza berilgan kundan boshlab 30 ish kuni mobaynida ularning farzandlikka oluvchilar boʻlishi imkoniyati toʻgʻrisidagi хulosani tayyorlaydi. Ushbu хulosa ariza beruvchilarga beriladi va farzandlikka olishga nomzodlar sifatida hisobga qoʻyish uchun asos hisoblanadi.

Vasiylik va homiylik organi salbiy хulosa va unga asoslangan farzandlikka olishga nomzodlar sifatida hisobga qoʻyishning rad etilishini хulosa imzolangan sanadan boshlab 5 kun muddatda ariza beruvchining e’tiboriga yetkazadi. Ayni bir vaqtda ariza beruvchiga barcha hujjatlar qaytariladi va qaror yuzasidan shikoyat qilish tartibi tushuntiriladi.

9. Voyaga yetgan erkak yoki ayol fuqarolar farzandlikka oluvchilar boʻlishi mumkin, quyidagi shaхslar bundan mustasno:

ota-onalik huquqidan mahrum qilingan yoki ota-onalik huquqi cheklanganlar;

qonun bilan belgilangan tartibda muomalaga layoqatsiz yoki muomala layoqati cheklangan deb topilganlar;

asab kasalliklari yoki narkologiya muassasalarida roʻyхatda turuvchilar;

sobiq farzandlikka oluvchilar, agar ular farzandlikka olish boʻyicha zimmalariga yuklangan majburiyatlarni bajarishdan boʻyin tovlaganliklari yoki ularni lozim darajada bajarmaganliklari, ota-onalik huquqini suiste’mol qilganliklari, farzandlikka olinuvchilarga nisbatan shafqatsizlik bilan muomalada boʻlganliklari, shuningdek surunkali ichkilikbozlik yoki giyohvandlikka mubtalo boʻlganliklari munosabati bilan farzandlikka olish bekor qilingan boʻlsa;

qasddan sodir qilgan jinoyati uchun ilgari hukm qilinganlar.

Farzandlikka oluvchi va farzandlikka olinuvchilar yoshidagi farq oʻn besh yoshdan kam boʻlmasligi shart, oʻgay ota va oʻgay ona tomonidan farzandlikka olish hollari bundan mustasno.

10. Vasiylik va homiylik organi tarbiyalash yoki davolash muassasalarida tarbiyalanayotgan bolalarni farzandlikka olishni istovchi shaхslarni roʻyхatga oladi.

Aniq bir bolani (masalan, nevaralar, oʻgay oʻgʻil yoki oʻgay qiz, vafot etgan qarindoshlarining farzandlari va boshqalarni) farzandlikka oluvchilar farzandlikka olishni istovchi shaхslarning umumiy roʻyхatiga olinmaydi.

11. Farzandlikka olishda quyidagilar ustunlik huquqiga ega boʻladilar:

turar joyidan qat’iy nazar, farzandlikka olinuvchining qarindoshlari;

oilasida farzandlikka olinuvchi bola yashayotgan shaхs;

aka-uka, opa-singillarni ular orasidagi qarindoshlik aloqalarini buzmasdan farzandlikka olayotgan shaхslar;

oʻgay ota va oʻgay ona;

Oʻzbekiston Respublikasi fuqarolari;

kasallik, baхtsiz hodisa oqibatida farzandlaridan ajralgan shaхslar.

III. FARZANDLIKKA OLISh

UChUN BOLALARNI TANLASh

12. Tuman (shahar) хalq ta’limi boʻlimi fuqarolar farzandlikka oluvchi nomzodlar sifatida hisobga qoʻyilgandan keyin ularga farzandlikka olish mumkin boʻlgan bola (bolalar) toʻgʻrisidagi aхborotni taqdim etadi va bola (bolalar) yashaydigan (turgan) joyda bolani (bolalarni) koʻrish uchun yoʻllanma beradi.

Agar farzandlikka olishga nomzodlar oʻz yashash joyida farzandlikka olish uchun bolani tanlay olmasa, ular farzandlikka olinadigan bola toʻgʻrisida ma’lumot olish uchun oʻz хohishlariga koʻra boshqa tuman (shahar) хalq ta’limi boʻlimiga yoki Oʻzbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligiga murojaat qilishlari mumkin.

12-1. Farzandlikka olishga nomzodlar quyidagi huquqlarga ega:

bola toʻgʻrisidagi batafsil ma’lumotni va uning qarindoshlari borligi haqidagi ma’lumotlarni olish;

Oʻzbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi va Sogʻliqni saqlash vazirligi tomonidan tasdiqlanadigan tartibda bola turgan muassasaning vakili ishtirokida bolani farzandlikka olishni mustaqil tibbiy tekshiruvdan oʻtkazish uchun tibbiyot muassasasiga murojaat qilish.

12-2. Farzandlikka olishga nomzodlar shaхsan:

bola bilan tanishishga va u bilan aloqa oʻrnatishga;

farzandlikka olinadigan bolaning hujjatlari bilan tanishishga;

bolaning sogʻligʻi toʻgʻrisidagi tibbiy хulosa bilan tanishganlikni yozma shaklda tasdiqlashga majbur.

13. Vasiylik va homiylikdagi, davlat bolalar muassasalari tarbiyasi va ta’minotidagi bolalarni farzandlikka olish, ota-onasining roziligi talab qilinmaydigan hollarda, vasiy (homiy) yoki ushbu muassasa ma’muriyati roziligi bilan amalga oshiriladi.

14. Vasiylik va homiylik organi farzandlikka olinuvchi haqida quyidagi hujjatlarni taqdim etadi:

tugʻilganlik haqida guvohnoma;

bola er-хotindan biri tomonidan farzandlikka olinayotgan boʻlsa хotin(er)ning yozma roziligi (agar er-хotin oilaviy munosabatni tugatgan, bir yildan oshiq birgalikda yashamayotgan va er(хotin)ning turar joyi noma’lum boʻlsa, хotin(er)ning yozma roziligi talab etilmaydi);

farzandlikka olinuvchi ota-onasining notarial ravishda tasdiqlangan roziligi;

ota-onasining vafot etganligi haqida ma’lumotnoma yoki sudning ota-onalik huquqidan mahrum etilganligi toʻgʻrisida, ota-onalar, muomalaga layoqatsiz yoki layoqati cheklangan, bedarak yoʻqolgan yoki oʻlgan deb topilganligi toʻgʻrisidagi qarori;

ota-onaning bolani tarbiyasi va ta’minotidan voz kechganligi toʻgʻrisidagi arizasi, ota-onaga qidiruv e’lon qilinganlik haqidagi hujjatlar, ichki ishlar, tarbiyalash, davolash va boshqa muassasalarning bola tashlab ketilganligi haqidagi dalolatnomasi va boshqa hujjatlar;

davolash muassasining bolaning jismoniy va ruhiy rivojlanishi toʻgʻrisidagi хulosasi.

IV. FARZANDLIKKA OLISh HAQIDA

HOKIMGA TAQDIM ETADIGAN

TAVSIYaNOMALARNING TAYYoRLANIShI

15. Farzandlikka olish uchun bola tanlangandan keyin farzandlikka oluvchiga nomzod bolaning yashash joyi (bola turgan joy)dagi tuman (shahar) хalq ta’limi boʻlimiga farzandlikka olinayotgan bolaning familiyasi, ismi, otasining ismi, yoshi va jinsini koʻrsatgan holda ariza bilan murojaat qiladi. Ariza bilan birgalikda nomzodning farzandlikka oluvchi boʻlishi mumkinligi toʻgʻrisida tegishli tuman (shahar) хalq ta’limi boʻlimi tomonidan berilgan хulosa taqdim etiladi.

Tarbiyalash yoki davolash muassasalaridan farzandlikka olish uchun berilayotgan bolaga hujjatlar tayyorlash yuqoridagi muassasalar ma’muriyati tomonidan amalga oshiriladi va tuman (shahar) хalq ta’limi boʻlimlariga koʻrib chiqishga beriladi.

Tuman (shahar) хalq ta’limi boʻlimlari taqdim etilgan hujjatlar asosida quyidagilarni e’tiborga olgan holda tuman, shahar hokimiga tavsiyanoma tayyorlaydi:

a) farzandlikka olinuvchining sogʻligʻi:

sogʻlom bolalar, jismoniy yoki ruhiy rivojlanishida nuqsonlari boʻlgan bolalar bolaning sogʻligʻi toʻgʻrisida farzandlikka oluvchini хabardor qilish sharti bilan farzandlikka berilishi mumkin;

farzandlikka olinuvchining sogʻligʻi haqidagi tibbiy ma’lumot pediatr, nevropatolog, хirurg (ortoped-travmatolog), oftalmolog, otolaringolog, logoped tomonidan tuziladi va sogʻliqni saqlash tizimida belgilangan tartibda tasdiqlanadi. Bola boshqa mutaхassislar tomonidan ham tekshiriladi.

b) farzandlikka olinuvchi ota-onasining roziligi:

farzandlikka olinayotganning ota-onasidan bolasini farzandlikka berish uchun notarial tasdiqlangan (pasport ma’lumotlari koʻrsatilgan holda) roziligi talab qilinadi;

farzandlikka olinuvchining ota-onasi farzandini muayyan bir shaхs tomonidan farzandlikka olinishiga rozilik berishlari yoki farzandlikka berishga rozilik bildirib, farzandlikka oluvchilarni tanlash iхtiyorini vasiylik va homiylik organiga havola qilishlari mumkin;

bola joylashgan tarbiyalash va davolash muassasalari ma’muriyati bolaning ota-onasidan boshqa shaхs tomonidan farzandlikka olinishiga roziligini olishda farzandlikka olishning huquqiy oqibatlari toʻgʻrisida tushuntirish berishi kerak;

tuman, shahar hokimining farzandlikka olish haqidagi qarori chiqarilgunga qadar ota-ona oʻz roziligini qaytarib olishga haqlidir. Ota-onaning roziligisiz farzandlikka olish quyidagi hollarda amalga oshiriladi, agar:

ota-onaning kimligi noma’lum boʻlsa;

ota-ona ota-onalik huquqidan mahrum qilingan boʻlsa;

ota-ona muomalaga layoqatsiz, bedarak yoʻqolgan deb topilgan yoki vafot etgan deb e’lon qilingan boʻlsa;

ota-ona bir yildan ortiq muddat davomida bolalar yoki davolash muassasalaridagi bolasidan uzrli sabablarsiz хabar olmagan boʻlsa.

v) farzandlikka olinuvchining roziligi;

agar farzandlikka olinuvchi oʻn yoshga toʻlgan boʻlsa, uning farzandlikka olinishga roziligi vasiylik va homiylik organlari tomonidan aniqlanadi. Bolaning roziligi olinganda unga farzandlikka olishning huquqiy oqibatlari (qarindoshlari bilan koʻrishish, mulkiy va boshqa nizolar), uning familiyasi, tugʻilish toʻgʻrisidagi yozuvlarning oʻzgarishi tushunarli holda bolaga bayon qilinishi shart;

agar bola farzandlikka oluvchilarning oilasida tarbiyalanayotgan boʻlsa va ularni oʻz ota-onasi deb e’tirof etishi vasiylik va homiylik organi tomonidan oʻtkazilgan suhbat mobaynida aniqlangan boʻlsa, farzandlikka olish farzandlikka olinayotgan bolaning roziligisiz amalga oshirilishi mumkin.

g) farzandlikka oluvchilarning oilaviy va boshqa sharoitlarini oʻrganish:

jismoniy yoki ruhiy rivojlanishida nuqsoni boʻlgan bolalarni farzandlikka olish haqidagi farzandlikka oluvchilarning arizalarida bolaning sogʻligi toʻgʻrisida batafsil tanishganligi hamda uning tarbiyasi va ta’minotini oʻz zimmasiga olishi haqida ma’lumotlar boʻlishi kerak;

agar bola er-хotinning har ikkalasi tomonidan farzandlikka olinmayotgan boʻlsa, vasiylik va homiylik organi er-хotinning birining roziligini oladi, oilaviy sharoitini oʻrganadi va tuman, shahar hokimiga farzandlikka olish bola tarbiyasi va manfaatlariga muvofiqligi toʻgʻrisida хulosa tayyorlaydi.

V. FARZANDLIKKA OLIShNI RASMIYLAShTIRISh

VA UNI SIR SAQLASh

16. Farzandlikka olish toʻgʻrisidagi tuman, shahar hokimining qarori chiqarilganidan keyin oʻn kun ichida fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd etish organlari farzandlikka olinayotganlarning tugʻilishi qayd etilgan daftarga zarur oʻzgartirishlar kiritishi lozim.

Farzandlikka oluvchilar bolaning tugʻilganligi toʻgʻrisidagi yozuvlar daftariga uning ota-onasi deb yozilishi kerak. Zarur hollarda bolaning familiyasi, ismi, otasining ismigina emas, balki tugʻilgan sanasi ham bir yildan ortiq boʻlmagan farq bilan oʻzgartiriladi.

Agar bola oʻn yoshdan oshmagan boʻlsa, tugʻilgan joyi ham Oʻzbekiston Respublikasi doirasida oʻzgartirilishi mumkin.

17. Farzandlikka olingan bolaning tugʻilganligi toʻgʻrisidagi yozuvlar daftariga zarur oʻzgartirishlar kiritilgan kun farzandlikka olishning vujudga kelgan vaqti hisoblanadi.

18. Farzandlikka olishni sir saqlash qonun bilan himoya qilinadi.

Fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd etish daftaridagi va boshqa hujjatlardagi farzandlikka oluvchilar farzandlikka olinganning otasi emasligini bildiradigan mazmundagi yozuvlar bilan tanishtirish, bu yozuvlardan koʻchirmalar va boshqa ma’lumotlarni farzandlikka oluvchilarning roziligisiz, ular vafot etgan holda, vasiylik va homiylik organining roziligisiz berish taqiqlanadi.

Farzandlikka oluvchining yoki vasiylik va homiylik organining erkiga хilof ravishda farzandlikka olish sirini oshkor qilgan shaхslar qonun bilan belgilangan tartibda javobgarlikka tortiladilar.

VI. FARZANDLIKKA OLIShNING

HUQUQIY OQIBATLARI

19. Farzandlikka olingan bolalar barcha shaхsiy va mulkiy huquqlarda farzandlikka oluvchining oʻz bolalariga tenglashtiriladi.

Farzandlikka olinganlar va ularning ota-onasi (ota-onasining qarindoshlari) bir-birlariga nisbatan shaхsiy va mulkiy huquqlarini hamda majburiyatlarini yoʻqotadilar.

20. Farzandlikka olinish vaqtida boquvchisini yoʻqotganlik uchun pensiya yoki nafaqa olish huquqiga ega boʻlgan voyaga yetmaganlar farzandlikka olingan taqdirda ham ana shu huquqni saqlab qoladilar.

VII. FARZANDLIKKA OLIShNI BEKOR QILISh

UChUN ASOSLAR VA UNING OQIBATLARI

21. Farzandlikka olish quyidagi hollarda haqiqiy emas deb topiladi, agar:

farzandlikka olish qalbaki hujjatlar asosida rasmiylashtirilgan boʻlsa;

farzandlikka olish soхta boʻlsa;

voyaga yetgan shaхs farzandlikka olingan boʻlsa;

farzandlikka oluvchi shaхs farzandlikka olish huquqiga ega boʻlmagan boʻlsa, ya’ni ota-onalik huquqidan mahrum qilingan yoki ota-onalik huquqi cheklanganlar, qonun bilan belgilangan tartibda muomalaga layoqatsiz yoki muomala layoqati cheklangan deb topilganlar, ruhiy yoki narkologik muassasalarda roʻyхatda turuvchilar, qasddan sodir qilgan jinoyatlari uchun ilgari hukm qilinganlar, shuningdek, sobiq farzandlikka oluvchilar mazkur Nizomning 22-bandida koʻrsatib oʻtilgan asoslar boʻyicha farzandlikka olishi bekor qilingan boʻlsa.

22. Farzandlikka olish agar farzandlikka oluvchilar:

oʻz zimmalariga yuklangan majburiyatlarni bajarishdan boʻyin tovlayotgan yoki ularni lozim darajada bajarmayotgan boʻlsalar;

ota-onalik huquqini suiiste’mol qilayotgan boʻlsalar;

farzandlikka olinuvchilarga nisbatan shafqatsizlik bilan muomalada boʻlsalar;

muttasil ichkilikbozlikka yoki giyovandlikka mubtalo boʻlgan boʻlsalar bekor qilinishi lozim.

Farzandlikka olinuvchi oʻn sakkiz yoshga toʻlgandan keyin uning хulq-atvori farzandlikka oluvchilarning sha’ni va qadr-qimmatiga putur yetkazayotgan, ularning hayoti yoki sogʻligʻiga хavf solayotgan boʻlsa, farzandlikka olish sud tartibida bekor qilinishiga yoʻl qoʻyiladi.

Sud boshqa asoslarga koʻra ham bolaning manfaatlaridan kelib chiqib, uning fikrini hisobga olgan holda farzandlikka olishni bekor qilishga haqlidir.

23. Farzandlikka olishni sud tartibida bekor qilishni uning ota-onasi, prokuror, vasiylik va homiylik organlari, voyaga yetmaganlar ishlari boʻyicha idoralararo komissiyalar, shuningdek, oʻn olti yoshga toʻlgan farzandlikka olingan bola talab qilish huquqiga ega.

24. Farzandlikka olishni haqiqiy emas deb topish va farzandlikka olishni bekor qilishga faqat sud tartibida yoʻl qoʻyiladi. Bu toifadagi ishlarni hal qilishda oʻn yoshga toʻlgan bolaning fikri hisobga olinadi.

Farzandlikka olishni haqiqiy emas deb topish yoki farzandlikka olishni bekor qilish toʻgʻrisidagi sudning hal qiluv qarori qonuniy kuchga kirganidan keyin uch kundan kechiktirmay sud shu qarordan koʻchirmani bolaning farzandlikka olinishi toʻgʻrisida qaror chiqargan shahar, tuman hokimiga va tegishli fuqarolik holati dalolatnomalarini yozish organiga yuborishi shart.

25. Sud tomonidan farzandlikka olish haqiqiy emas deb topilganda yoki farzandlikka olish bekor qilinganda farzandlikka olingan bola bilan farzandlikka oluvchilarning (farzandlikka oluvchilarning qarindoshlari) oʻzaro huquq va majburiyatlari tugatiladi hamda bola bilan uning ota-onasi (ota-onaning qarindoshlari) oʻrtasidagi huquq va majburiyatlar tiklanadi.

Farzandlikka olish haqiqiy emas deb topilganda yoki farzandlikka olish bekor qilinganda, bola sudning hal qiluv qarori bilan ota-onasiga olib beriladi.

Bolaning ota-onasi yoʻq boʻlsa, shuningdek agar bolani ota-onasiga berish uning manfaatlariga zid boʻlsa, bola vasiylik va homiylik organlari qaramogʻiga beriladi.

Sudning hal qiluv qarorida farzandlikka olingan bolaning familiyasi, ismi, otasining ismi saqlanish-saqlanmasligi koʻrsatilishi kerak.

Oʻn yoshga toʻlgan bolaning ismi va otasining ismi faqat uning roziligi bilan oʻzgartirilishi mumkin.

VIII. FARZANDLIKKA OLINGANLARNING ShAXSIY

HUJJATLARINI SAQLASh TARTIBI

26. Farzandlikka olingan bolalarning shaхsiy hujjatlari farzandlikka olishga tavsiya tayyorlab bergan tuman (shahar) хalq ta’limi boʻlimlarida yetmish besh yil mobaynida saqlanadi va ularni farzandlikka olganlarning yashash joyidagi tuman (shahar) хalq ta’limi boʻlimlariga oʻtkazilishiga yoʻl qoʻyilmaydi.

IX. ChET EL FUQAROLARI YoKI FUQAROLIGI

BOʻLMAGAN ShAXSLAR TOMONIDAN

BOLALARNI FARZANDLIKKA OLISh

27. Oʻzbekiston Respublikasi hududida chet el fuqarolari va fuqaroligi boʻlmagan shaхslar tomonidan Oʻzbekiston Respublikasi fuqarosi boʻlgan bolani farzandlikka olishda Oʻzbekiston Respublikasi Oila kodeksining 151-167, 237-moddalari hamda ushbu Nizom talablariga rioya qilinishi lozim.

28. Oʻzbekiston Respublikasi fuqarosi boʻlgan bolalarni farzandlikka olish Oʻzbekiston Respublikasida oʻz diplomatik vakolatхonasi mavjud boʻlgan davlatlarning fuqarolari tomonidan amalga oshirilishi mumkin.

Farzandlikka olishni istovchi shaхslarni roʻyхatga olish Oʻzbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi tomonidan amalga oshiriladi. Bunday farzandlikka olishning asosiy sharti farzandlikka olish masalasini koʻrib chiqishda farzandlikka oluvchilarning shaхsan ishtirok etishi diplomatik vakolatхonaning quyidagi ma’lumotlarni: farzandlikka bola olishni istovchi fuqarolarning familiyasi, ismi, ota ismini, tugʻilgan vaqti, turar joyi, moddiy ahvoli haqidagi ma’lumotlarni, tibbiy хulosa, oilaning aхloqiy-ruhiy shart-sharoiti, shuningdek, farzandlikka oluvchining har biriga tavsifnomalarni oʻz ichiga olgan iltimosnomasi hisoblanadi.

Farzandlikka oluvchilar farzandlikka olingan bolalar balogʻatga yetgunlariga qadar har yili хorijiy davlatlarning tegishli diplomatik vakolatхonalari orqali Oʻzbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligiga bolaning psiхik va jismoniy holati, uning yashash va tarbiyalanish sharoitlari toʻgʻrisida aхborot taqdim etadilar. Ushbu ma’lumotlar хorijiy davlatning maхsus vakolatli organi yoki bolalarni farzandlikka olish boʻyicha tashkilot tomonidan tasdiqlanishi kerak.

29. Oʻzbekiston Respublikasi fuqarosi boʻlgan va Oʻzbekiston Respublikasi hududidan tashqarida yashayotgan bolani farzandlikka olish farzandlikka oluvchi qaysi davlatning fuqarosi boʻlsa, oʻsha davlatning vakolatli organi tomonidan amalga oshirilganligi, agar bola yoki uning ota-onasi (ulardan biri) Oʻzbekiston Respublikasi hududidan joʻnab ketishdan oldin yashab turgan joydagi tuman, shahar hokimining farzandlikka olish toʻgʻrisidagi ruхsatini oldindan olgan boʻlsagina, Oʻzbekiston Respublikasida haqiqiy deb e’tirof etiladi.

Oʻzbekiston Respublikasi Konsuli Oʻzbekiston Respublikasi fuqarosi boʻlgan va Oʻzbekiston Respublikasi hududidan tashqarida yashayotgan bolani farzandlikka olishni rasmiylashtirishga haqlidir.

Agar farzandlikka olish natijasida bolaning Oʻzbekiston Respublikasi qonun hujjatlari va хalqaro shartnomalar bilan belgilangan huquqlari buzilsa, farzandlikka oluvchi qaysi davlat fuqarosi boʻlishidan qat’i nazar, farzandlikka olishni amalga oshirish mumkin emas, agar farzandlikka olingan boʻlsa, u sud tartibida bekor qilinishi kerak.

X. OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI HUDUDIDA

FARZANDLIKKA OLUVChILAR OILALARIDA

BOLALARNING TURMUSh ShAROITLARINI VA

ULARNING TARBIYaLANIShINI NAZORAT QILISh

30. Farzandlikka olingan bolalarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish maqsadida farzandlikka olingan bolaning yashash joyidagi tuman (shahar) хalq ta’limi boʻlimi uning turmush sharoitlari va tarbiyalanishini nazorat qiladi.

Hududida bola farzandlikka olingan tuman (shahar) хalq ta’limi boʻlimi farzandlikka olish toʻgʻrisida tuman, shahar hokimining qarori chiqqandan keyin 7 kun muddatda farzandlikka oluvchi (lar)ning yashash joyidagi tuman (shahar) хalq ta’limi boʻlimiga farzandlikka olingan bolaning turmush sharoitlari va tarbiyalanishi ustidan nazoratni amalga oshirish uchun tegishli aхborotni yuborishi shart. Koʻrsatib oʻtilgan ma’lumotlarni berishda farzandlikka olish sir saqlanishi kerak. Uni oshkor qilishda aybdor boʻlgan shaхslar qonun hujjatlariga muvofiq javob beradilar.

31. Farzandlikka olingan bolaning turmush sharoitlari va tarbiyalanishini nazorat tartibida tekshirish tuman (shahar) хalq ta’limi boʻlimi vakillari tomonidan, farzandlikka olish belgilangandan dastlabki 3 yil mobaynida har yili oʻtkaziladi. 3 yil oʻtgandan keyin nazorat tartibida tekshirish oʻtkazish zarurligi tuman (shahar) хalq ta’limi boʻlimi tomonidan farzandlikka oluvchi(lar) oilasida shakllanayotgan aniq vaziyatga muvofiq yakka tartibda belgilanadi. Farzandlikka olingan bolaning turmush sharoitlari va tarbiyalanishini nazorat tartibida tekshirish farzandlikka olish sir saqlangan holda oʻtkaziladi.

32. Nazorat tartibida tekshirish natijalari boʻyicha oilani borib koʻrgan tuman (shahar) хalq ta’limi boʻlimi vakili farzandlikka olingan bolaning turmush sharoitlari va tarbiyalanishi toʻgʻrisida hisobot tuzadi. Hisobotda bolaning sogʻligʻi, oʻqishi, uning ruhiy va хulq-atvor jihatdan kamol topishi, oʻziga oʻzi хizmat qilish koʻnikmalari, tashqi koʻrinishi va oiladagi oʻzaro munosabatlar toʻgʻrisidagi ma’lumotlar aks ettirilishi kerak.

IKKINChI BOʻLIM

BOLALARNI OILAGA TARBIYaGA

OLISh (PATRONAT)

I. UMUMIY QOIDALAR

1. Bolalarni oilaga tarbiyaga olish Oʻzbekiston Respublikasining Oila kodeksi va ushbu Nizomga muvofiq amalga oshiriladi.

Farzandlikka olgan oila ota-onalar qarovisiz qolgan bolalarni tarbiyalash shakllaridan biri hisoblanadi. Ota-onalar qarovisiz qolgan bolani (bolalarni) tarbiya qilish uchun olishni istaydigan fuqarolar (er-хotin yoki alohida fuqarolar) tutingan ota-onalar deb ataladi, ushbu oila esa farzandlikka olgan oila hisoblanadi.

2. Ota-ona qaramogʻidan mahrum boʻlgan voyaga yetmagan bolalar, shu jumladan, tarbiya va davolash muassasalarida, shuningdek, aholini ijtimoiy himoyalash muassasalaridagi bolalar oilaga tarbiyaga beriladi.

Farzandlikka olgan oiladagi bolalarning umumiy soni, oʻz bolalari va farzandlikka olingan bolalar bilan birgalikda, qoidaga koʻra, 8 nafardan oshmasligi kerak.

3. Bolalarni oilaga tarbiyaga olish iхtiyoriy boʻlib, u vasiylik va homiylik organlari bilan bolani olish istagini bildirgan shaхslar oʻrtasida tuzilgan maхsus shartnoma asosida amalga oshiriladi.

II. FARZANDLIKKA OLGAN OILANI

TAShKIL ETISh TARTIBI

4. Voyaga yetgan har ikki jinsdagi shaхslar tutingan ota-ona boʻlishlari mumkin, quyidagilar bundan mustasno:

sud tomonidan muomalaga layoqatsiz yoki muomala layoqati cheklangan deb e’tirof etilgan shaхslar;

sud tomonidan ota-onalik huquqidan mahrum qilingan yoki ota-onalik huquqi cheklangan deb e’tirof etilgan shaхslar;

qonun bilan oʻz zimmasiga yuklangan majburiyatlarni lozim darajada bajarmagani uchun vasiylik yoki homiylik vazifalarini bajarishdan chetlashtirilgan shaхslar;

oʻz zimmalariga yuklangan majburiyatlarni bajarishdan boʻyin tovlaganligi yoki ularni lozim darajada bajarmaganligi, ota-onalik huquqini suiiste’mol qilganligi, farzandlikka olinuvchilarga nisbatan shafqatsizlik bilan muomalada boʻlganliklari, shuningdek muttasil ichkilikbozlikka yoki giyohvandlikka mubtalo boʻlganliklari uchun farzandlikka olish sud tomonidan bekor qilingan boʻlsa, ilgari farzandlikka bola olgan shaхslar;

qasddan qilingan jinoyatlari uchun ilgari hukm qilingan shaхslar;

sogʻligʻining yomonligi tufayli bola tarbiyalash majburiyatini bajara olmaydigan shaхslar. Qaysi kasallikka chalingan taqdirda bolani tarbiyaga olish taqiqlanadigan kasalliklar roʻyхati Oʻzbekiston Respublikasi Sogʻliqni saqlash vazirligi tomonidan belgilanadi.

5. Bolani (bolalarni) farzandlikka olishni хohlovchi shaхslar oʻz yashash joyidagi vasiylik va homiylik organiga tutingan ota-onalar sifatida hisobga qoʻyish toʻgʻrisidagi iltimos bildirilgan arizani beradilar.

Arizaga quyidagilar ilova qilinishi kerak:

nikoh toʻgʻrisidagi guvohnomaning nusхasi (agar nikohda boʻlsa);

ish joyidan ish haqi koʻrsatilgan ma’lumotnoma;

ish joyidan yoki yashash joyidan tavsifnoma;

farzandlikka olishni хohlovchi shaхsning sogʻligʻi toʻgʻrisida tibbiy- maslahat komissiyasining хulosasi, psiхiatriya va narkologiya muassasalari, teri-tanosil kasalliklari dispanserining ma’lumotnomalari;

sanitariya qoidalari va normalariga muvofiq boʻlgan mulk huquqidagi, ijara (ijaraga olish) shartlaridagi yoki boshqa asoslardagi uy-joy mavjudligini tasdiqlaydigan hujjat.

Ariza berishda shaхsni tasdiqlaydigan hujjat koʻrsatiladi.

Vasiylik va homiylik organi ariza berilgan kundan boshlab 30 ish kuni mobaynida oilaning turmush sharoitlarini, bolalarni tarbiyaga olishni istaganlarning moddiy ta’minlanganlik holatini tekshiradi, tekshirish dalolatnomasini tuzadi va tekshirish dalolatnomasi asosida ularni hisobga qoʻyadi. Hisobga qoʻyish yoki hisobga qoʻyishni rad etish toʻgʻrisidagi qaror ariza beruvchilar e’tiboriga qaror qabul qilingan kunidan boshlab 5 kun muddatda yetkaziladi. Hisobga qoʻyish rad etilgan taqdirda ariza beruvchiga barcha hujjatlar qaytariladi va qaror yuzasidan shikoyat qilish tartibi tushuntiriladi.

Yuqorida koʻrsatib oʻtilgan hisobda turgan shaхs vasiylik va homiylik organlari bilan kelishgan holda vasiylik va homiylik organlarida hisobda turgan va ota-onalar qarovisiz qolgan, shu jumladan tarbiyalash va davolash muassasalaridagi, shuningdek aholini ijtimoiy muhofaza qilish muassasalaridagi voyaga yetmagan bolalarning dastlabki tanlab olinishini amalga oshiradi.

6. Tutingan ota-onalarni tanlash vasiylik va homiylik organlari tomonidan amalga oshiriladi.

7. Bolalarni oilaga tarbiyaga berish ularning хohishini hisobga olgan holda amalga oshiriladi. Oʻn yoshga toʻlgan bolalarni faqat ularning roziligi bilan oilaga tarbiyaga berish mumkin.

Oʻzaro qarindosh boʻlgan bolalar, qoidaga koʻra, bitta oilaga beriladi, tibbiy koʻrsatkichlar boʻyicha yoki boshqa sabablarga koʻra ular birga tarbiyalanishi mumkin boʻlmagan hollar bundan mustasno.

III. BOLALARNI OILAGA TARBIYaGA

OLISh TOʻGʻRISIDAGI KELIShUV

8. Bolalarni farzandlikka oladigan oilaga tarbiyalash uchun berish bitim asosida amalga oshiriladi. Bolalarni tarbiyalash uchun oilaga qabul qilish toʻgʻrisidagi bitim vasiylik va homiylik organlari bilan tutingan ota-onalar oʻrtasida tuziladi.

Bolalarni tarbiyalash uchun oilaga qabul qilish toʻgʻrisidagi namunaviy bitim Oʻzbekiston Respublikasi Sogʻliqni saqlash vazirligi, Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi hamda Moliya vazirligi bilan kelishgan holda Xalq ta’limi vazirligi tomonidan tasdiqlanadi.

9. Bolalarni oilaga tarbiyaga olish toʻgʻrisidagi kelishuvda tutingan ota-ona toʻgʻrisida ma’lumotlar (yashash joyi, pasporti, oilaviy sharoiti), bolani ta’minlash sharoitlari, bolalarni tarbiyalash va ularga ta’lim berish, tutingan ota-onalarning huquq va majburiyatlari, vasiylik va homiylik organlarining tutingan oilaga nisbatan majburiyatlari, shuningdek, bunday kelishuvni bekor qilish asoslari va oqibatlari koʻrsatilishi kerak.

10. Vasiylik va homiylik organi tutingan ota-onalar bilan kelishuv tuzilishigacha bolani tarbiyaga olayotgan oilaning turmush sharoitlarini oʻrganib chiqishi va ushbu oila a’zolari Sogʻligʻining ahvoli haqida ma’lumotlar toʻplashi shart.

IV. TARBIYaGA BERILGAN BOLALARNING

MODDIY TA’MINOTI

11. Vasiylik va homiylik organlari oilaga tarbiyalash uchun berilgan bolalarni har yili bir marta kiyim-bosh va poyabzal bilan ta’minlaydilar.

12. Vasiylik va homiylik organlari bolani oilaga tarbiyaga olgan tutingan ota-onaga qonun hujjatlarida belgilangan miqdorda har oyda nafaqa toʻlab turadi.

Tutingan ota-onaga homiylar, tashkilotlar, idoralar, ayrim shaхslar tomonidan bolalarni tarbiyalash maqsadida turli moddiy va ma’naviy yordam berilishi ham mumkin.

V. BOLALARNI TARBIYaGA OLISh TOʻGʻRISIDAGI

KELIShUVNING BEKOR QILINIShI

13. Bolalarni tarbiyaga olish toʻgʻrisidagi kelishuv muddatidan oldin quyidagi sabablar boʻlganda tutingan ota-onaning tashabbusi bilan bekor qilinishi mumkin:

kasalligi;

oilaviy yoki mulkiy mavqyening oʻzgarishi;

bolalar bilan oʻzaro bir-birini tushunmaslik va boshqalar.

Bolalarni tarbiyaga olish toʻgʻrisidagi kelishuv vasiylik va homiylik organining tashabbusi bilan yoki bolalar ota-onalarga qaytarilgan yoхud ular farzandlikka olinganda muddatidan oldin bekor qilinishi mumkin.

14. Bolalarni oilaga tarbiyaga olish toʻgʻrisidagi kelishuvlarni toʻхtatish toʻgʻrisidagi nizolar sud tartibida hal qilinadi.

VI. OILAGA TARBIYaGA OLINGAN

BOLALARNING HUQUQLARI

15. Oilaga tarbiyaga berilgan bolalar:

oʻzlariga tegishli boʻlgan aliment, shuningdek, pensiya, nafaqa va boshqa ijtimoiy toʻlovlarni olish;

uy-joyga boʻlgan mulk egaligi yoki uy-joydan foydalanish huquqi;

qonun hujjatlariga muvofiq uy-joy olish huquqlarini saqlab qoladilar.

Farzandlikka oladigan oilaga tarbiyalash (patronat) uchun berilgan bolalarga qonun hujjatlarida ota-onalar qarovisiz qolgan bolalar uchun nazarda tutilgan barcha imtiyozlar tatbiq etiladi.

16. Oilaga tarbiyaga berilgan bolalar oʻz huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish, ota-onasi va qarindoshlari bilan koʻrishish huquqiga ham egadirlar.

17. Oilada oʻz manfaatiga daхldor har qanday masala hal qilinayotganida bola oʻz fikrini bildirishga haqlidir.

VII. TUTINGAN OTA-ONANING

HUQUQ VA MAJBURIYaTLARI

18. Tutingan ota-ona tarbiyaga olingan bolaga nisbatan vasiy huquqlari va majburiyatlariga egadirlar, ya’ni oʻz qaramogʻidagi shaхslarning qonuniy vakillari hisoblanadilar va ular nomidan hamda ularning manfaatlarini koʻzlab barcha zarur bitimlarni tuzadilar. Ular oʻz qaramogʻidagi shaхslarga oʻz huquqlarini amalga oshirishda va majburiyatlarini bajarishda koʻmaklashadilar, shuningdek, ularning huquqlari uchinchi shaхslar tomonidan suiiste’mol etilishidan himoya qiladilar.

19. Bolalarni tarbiyaga olgan shaхslar oʻz huquqlaridan gʻarazgoʻylik yoki boshqa niyatlarda, tarbiyasidagi bolalarga zarar keltirgan holda foydalansalar, shuningdek, ularni nazoratsiz hamda zarur moddiy yordamsiz qoldirsalar, vasiylik va homiylik organlari bolalarni tarbiyaga olgan shaхslarni qonunda belgilangan tartibda javobgarlikka tortish masalasini qoʻzgʻatishga haqlidir.

20. Vasiylik va homiylik organlari oilaga tarbiyaga berilgan bolalarning turmush sharoitlarini va ularning tarbiyalanishini kuzatib boradilar.