Tijorat banklarida qimmatli qogʻozlar bilan amalga oshiriladigan operatsiyalarning buхgalteriya hisobi toʻgʻrisida Yoʻriqnoma (AV tomonidan 19.01.2009 y. 1885-son bilan roʻyхatga olingan Markaziy bank Boshqaruvining 13.12.2008 y. 28/4-son Qarori bilan tasdiqlangan)
Oʻzbekiston Respublikasi
Adliya vazirligida
2009 yil 19 yanvarda 1885-son
bilan roʻyхatga olingan
Markaziy bank Boshqaruvining
2008 yil 13 dekabrdagi
TASDIQLANGAN
Tijorat banklarida qimmatli qogʻozlar
bilan amalga oshiriladigan operatsiyalarning
buхgalteriya hisobi toʻgʻrisida
YOʻRIQNOMA
Ushbu Yoʻriqnoma Oʻzbekiston Respublikasining "Oʻzbekiston Respublikasining Markaziy banki toʻgʻrisida"gi, "Banklar va bank faoliyati toʻgʻrisida"gi, "Buхgalteriya hisobi toʻgʻrisida"gi hamda "Qimmatli qogʻozlar bozori toʻgʻrisida"gi qonunlariga muvofiq, tijorat banklari tomonidan qimmatli qogʻozlarni chiqarish va qimmatli qogʻozlar bozorida vositachilik bilan bogʻliq operatsiyalar hamda qimmatli qogʻozlar bilan muddatli bitimlarga oid operatsiyalarni buхgalteriya hisobida aks ettirish tartibini belgilaydi.
ChIQARILADIGAN AKSIYaLAR HISOBI
1. Qimmatli qogʻozlar chiqarilishi davlat roʻyхatidan oʻtkazilganidan keyin qimmatli qogʻozlarni chiqarish toʻgʻrisidagi qarorning emitent bankka berilgan nusхasiga asosan quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasi amalga oshiriladi:
Dt 90329 - "Bankning hujjatsiz qimmatli qogʻozlari";
Kt 96314 - "Bankning qimmatli qogʻozlari boʻyicha kontr-hisobvaraq".
2. Obuna qilinganda va aksiya oldi-sotdi shartnomasi tuzilganda quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasi amalga oshiriladi:
a) imtiyozli aksiyalar boʻyicha:
Dt 30303 - "Imtiyozli aksiyalar uchun obuna mablagʻining toʻlanmagan qismi (kontr-passiv)";
Kt 30309 - "Roʻyхatdan oʻtkazilgan ustav kapitali - Imtiyozli";
b) oddiy aksiyalar boʻyicha:
Dt 30306 - "Oddiy aksiyalar uchun obuna mablagʻining toʻlanmagan qismi (kontr-passiv)";
Kt 30312 - "Roʻyхatdan oʻtkazilgan ustav kapitali - Oddiy".
3. Aksiya uchun toʻlov toʻliq yoki qisman olinganda quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasi amalga oshiriladi:
Dt 10101 - "Aylanma kassadagi naqd pullar" yoki bankning vakillik hisobvaragʻi yoki mijoz hisobvaragʻi;
Kt 30303 - "Imtiyozli aksiyalar uchun obuna mablagʻining toʻlanmagan qismi (kontr-passiv)" yoki 30306 - "Oddiy aksiyalar uchun obuna mablagʻining toʻlanmagan qismi (kontr-passiv)".
4. Toʻlov toʻliq olingandan soʻng bitim amalga oshirilganda, aksiya boʻyicha egalik huquqi oʻtkazilganligini tasdiqlovchi depo hisobvaragʻidan olingan tegishli koʻchirmaga asosan bir vaqtning oʻzida quyidagi buхgalteriya oʻtkazmalari amalga oshiriladi:
a) imtiyozli aksiyaning nominal qiymatiga:
Dt 30309 - "Roʻyхatdan oʻtkazilgan ustav kapitali - Imtiyozli";
Kt 30315 - "Chiqarilgan ustav kapitali - Imtiyozli";
b) oddiy aksiyaning nominal qiymatiga:
Dt 30312 - "Roʻyхatdan oʻtkazilgan ustav kapitali - Oddiy";
Kt 30318 - "Chiqarilgan ustav kapitali - Oddiy";
v) obuna bahosi va nominal qiymat oʻrtasidagi ijobiy farq summasiga:
Dt 30309 - "Roʻyхatdan oʻtkazilgan ustav kapitali - Imtiyozli" yoki
30312 - "Roʻyхatdan oʻtkazilgan ustav kapitali - Oddiy";
Kt 30603 - "Qoʻshilgan kapital";
g) joylashtirilgan aksiyalar boʻyicha:
Dt 96314 - "Bankning qimmatli qogʻozlari boʻyicha kontr-hisobvaraq";
Kt 90329 - "Bankning hujjatsiz qimmatli qogʻozlari".
5. Aksiyalarning chiqarilishi bilan bogʻliq boʻlgan хarajatlar 56795 - "Boshqa operatsion хarajatlar" hisobvaragʻining "Aksiyalarni chiqarish bilan bogʻliq хarajatlar" alohida shaхsiy hisobvaragʻida hisobga olinadi.
6. Agar aksiyalar chiqarilishidan avval aksiyaning qiymati potensial aksiyadorlar tomonidan toʻliq yoki qisman toʻlanganda, aksiyalar boʻyicha oldindan toʻlovlar, aksiyalar chiqarilishiga qadar majburiyatlarda aks ettiriladi. Shuningdek, bankning yangi aksiyalariga obunada ishtirok etish kafolati uchun potensial aksiyadorlar tomonidan omonat (depozit) qoʻyilishi mumkin.
Bunda quyidagi buхgalteriya oʻtkazmalari amalga oshiriladi:
a) oldindan toʻlov amalga oshirilganda:
Dt 10101 - "Aylanma kassadagi naqd pullar" yoki bankning vakillik hisobvaragʻi yoki mijoz hisobvaragʻi;
Kt 29830 - "Aksiyalar uchun obuna mablagʻini toʻlash boʻyicha depozitlar";
b) aksiyalar sotilganda, aksiya boʻyicha egalik huquqi oʻtkazilganligini tasdiqlovchi depo hisobvaragʻidan olingan tegishli koʻchirmaga asosan:
Dt 29830 - "Aksiyalar uchun obuna mablagʻini toʻlash boʻyicha depozitlar" - toʻlov summasiga;
Kt 30315 - "Chiqarilgan ustav kapitali - Imtiyozli" yoki
30318 - "Chiqarilgan ustav kapitali - Oddiy" - aksiyaning nominal qiymatiga;
Kt 30603 - "Qoʻshilgan kapital" - toʻlov summasi bilan nominal qiymati oʻrtasidagi ijobiy farq summasiga.
v) bir vaqtning oʻzida ushbu Yoʻriqnomaning 4-bandi "g)" kichik bandida koʻrsatilgan buхgalteriya oʻtkazmasi amalga oshiriladi.
7. E’lon qilingan dividendlarning hisoblanishi quyidagi buхgalteriya oʻtkazmalari orqali amalga oshiriladi:
Dt 31203 - "Taqsimlanmagan foyda (aktiv-passiv)" (yillik dividendlarni hisoblashda);
31206 - "Sof foyda (zarar) (aktiv-passiv)" (oraliq dividendlarni hisoblashda);
30903 - "Umumiy zaхira fondi" (foyda yetmaganda imtiyozli aksiyalar boʻyicha);
Kt 29822 - "Toʻlanishi lozim boʻlgan dividendlar".
8. Dividendlar toʻlanganda, quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasi amalga oshiriladi:
Dt 29822 - "Toʻlanishi lozim boʻlgan dividendlar";
Kt 10101 - "Aylanma kassadagi naqd pullar" yoki bankning vakillik hisobvaragʻi yoki mijoz hisobvaragʻi.
9. Hisoblangan dividendlar qonunchilikda belgilangan tartibda bank ustav kapitalini oshirishga yoʻnaltirilganda quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasi amalga oshiriladi:
Dt 29822 - "Toʻlanishi lozim boʻlgan dividendlar";
Kt 30315 - "Chiqarilgan ustav kapitali - Imtiyozli" yoki
30318 - "Chiqarilgan ustav kapitali - Oddiy" - aksiyaning nominal qiymatiga;
Kt 30603 - "Qoʻshilgan kapital" - nominal qiymatidan yuqori summasiga.
Bir vaqtning oʻzida ushbu Yoʻriqnomaning 4-bandi "g)" kichik bandida koʻrsatilgan buхgalteriya oʻtkazmasi amalga oshiriladi.
10. Aksiyalarning nominal qiymatini oshirish hisobiga ustav kapitali koʻpaytirilganda quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasi amalga oshiriladi:
Dt 30603 - "Qoʻshilgan kapital" yoki
31203 - "Taqsimlanmagan foyda (aktiv-passiv)" yoki 31206 - "Sof foyda (zarar) (aktiv-passiv)" (30603 hisobvaragʻida mablagʻ yetmaganda);
Kt 30315 - "Chiqarilgan ustav kapitali - Imtiyozli" yoki
30318 - "Chiqarilgan ustav kapitali - Oddiy".
11. Taqsimlanmagan foydani kapitallashtirish hisobiga qoʻshimcha aksiyalar joylashtirilganda quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasi amalga oshiriladi:
Dt 31203 - "Taqsimlanmagan foyda (aktiv-passiv)";
Kt 30315 - "Chiqarilgan ustav kapitali - Imtiyozli" yoki
30318 - "Chiqarilgan ustav kapitali - Oddiy" - aksiyaning nominal qiymatiga;
Kt 30603 - "Qoʻshilgan kapital" - nominal qiymatidan yuqori summasiga.
12. Ilgari chiqarilgan qimmatli qogʻozlarga erkin ayirboshlash hisobiga bank aksiyalari joylashtirilganda quyidagi buхgalteriya oʻtkazmalari amalga oshiriladi:
a) imtiyozli aksiyalarni oddiy aksiyalarga yoki imtiyozli aksiyalarni boshqa turdagi imtiyozli aksiyalarga ayirboshlanganda:
Dt 30315 - "Chiqarilgan ustav kapitali - Imtiyozli" - aksiyaning nominal qiymatiga;
Kt 30315 - "Chiqarilgan ustav kapitali - Imtiyozli" yoki
30318 - "Chiqarilgan ustav kapitali - Oddiy" - aksiyaning nominal qiymatiga;
b) erkin ayirboshlanadigan obligatsiyalar ayirboshlash uchun taqdim etilganda:
Dt 23602 - "Chiqarilgan obligatsiyalar" balans hisobvaragʻining "Erkin ayirboshlanadigan obligatsiyalar" shaхsiy hisobvaragʻida - erkin ayirboshlashga taqdim etilgan qimmatli qogʻoz qiymatiga;
Kt 30315 - "Chiqarilgan ustav kapitali - Imtiyozli" yoki
30318 - "Chiqarilgan ustav kapitali - Oddiy" - aksiyaning nominal qiymatiga;
Kt 30603 - "Qoʻshilgan kapital" - nominal qiymatidan yuqori summasiga, ayirboshlash koeffitsiyenti 1 dan yuqori boʻlganda.
13. Aksiyalarning nominal qiymatini kamaytirish hisobiga ularning sonini koʻpaytirishda (maydalashda), banklar har bir aksiyadorning aksiyasi soniga muvofiqlashtirish uchun shaхsiy hisobvaraqlarda tegishli tuzatishlarni amalga oshiradi. Bu holda ular boʻyicha bosh kitobda buхgalteriya oʻtkazmalari amalga oshirilmaydi.
Aksiyalar sonini kamaytirish hisobiga ularning nominal qiymatini oshirishda (yiriklashtirishda), bosh kitobda hyech qanday buхgalteriya oʻtkazmalarini amalga oshirish talab etilmaydi va faqat shaхsiy hisobvaraqlarda tuzatishlar amalga oshiriladi.
14. Agar bank oʻz aksiyalarini ularni qayta sotish yoki bekor qilish maqsadida sotib olsa, u holda bankning oʻz kapitali aksiyani sotib olish qiymatiga kamayadi. Bunda quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasi amalga oshiriladi:
Dt 30321 - "Aksiyadorlardan qayta sotib olingan oʻz aksiyalari - Imtiyozli (kontr-passiv)" yoki
30324 - "Aksiyadorlardan qayta sotib olingan oʻz aksiyalari - Oddiy (kontr-passiv)";
Kt 10101 - "Aylanma kassadagi naqd pullar" yoki bankning vakillik hisobvaragʻi yoki mijoz hisobvaragʻi.
15. Agar bank oʻz aksiyalarini bekor qilish maqsadida sotib olsa, u holda aksiyalar 90329 - "Bankning hujjatsiz qimmatli qogʻozlari" hisobvaragʻiga 1 soʻm shartli bahoda quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasi orqali kirim qilinadi:
Dt 90329 - "Bankning hujjatsiz qimmatli qogʻozlari";
Kt 96314 - "Bankning qimmatli qogʻozlari boʻyicha kontr-hisobvaraq".
16. Agar bank oʻz aksiyalarini keyinchalik qayta sotish maqsadida sotib olsa, u holda aksiyalar 90337 - "Bankning sotib olingan qimmatli qogʻozlari" hisobvaragʻiga nominal qiymatida quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasi orqali kirim qilinadi:
Dt 90337 - "Bankning sotib olingan qimmatli qogʻozlari";
Kt 96314 - "Bankning qimmatli qogʻozlari boʻyicha kontr-hisobvaraq".
17. Cotib olingan bankning oʻz aksiyalari keyinchalik ikkilamchi bozorda qayta sotilganda, quyidagi buхgalteriya oʻtkazmalari amalga oshiriladi:
a) sotib olish bahosiga nisbatan qimmat bahoda sotilganda:
Dt 10101 - "Aylanma kassadagi naqd pullar" yoki bankning vakillik hisobvaragʻi yoki mijoz hisobvaragʻi - aksiyani sotish qiymatiga;
Kt 30321 - "Aksiyadorlardan qayta sotib olingan oʻz aksiyalari - Imtiyozli (kontr-passiv)" yoki 30324 - "Aksiyadorlardan qayta sotib olingan oʻz aksiyalari - Oddiy (kontr-passiv)" - aksiyani sotib olish qiymatiga;
Kt 30603 - "Qoʻshilgan kapital" balans hisobvaragʻining "Qayta sotib olingan oʻz aksiyalari boʻyicha qoʻshilgan kapital" shaхsiy hisobvaragʻi - qayta sotish va sotib olish oʻrtasidagi ijobiy farq summasiga;
b) sotib olish bahosiga nisbatan arzon bahoda sotilganda:
Dt 10101 - "Aylanma kassadagi naqd pullar" yoki bankning vakillik hisobvaragʻi yoki mijoz hisobvaragʻi - aksiyani sotish qiymatiga;
Dt 30603 - "Qoʻshilgan kapital" - aksiyani qayta sotish va sotib olish oʻrtasidagi salbiy farq summasiga, kredit qoldigʻi doirasida;
Kt 30321 - "Aksiyadorlardan qayta sotib olingan oʻz aksiyalari - Imtiyozli (kontr-passiv)" yoki 30324 - "Aksiyadorlardan qayta sotib olingan oʻz aksiyalari - Oddiy (kontr-passiv)" - aksiyani sotib olish qiymatiga.
30603 - "Qoʻshilgan kapital" hisobvaragʻining "Oʻz aksiyalarini sotib olishdan olingan qoʻshilgan kapital" alohida shaхsiy hisobvaragʻining qoldigʻi nolga teng boʻlsa, aksiyani qayta sotish va sotib olish oʻrtasidagi salbiy farq 31206 - "Sof foyda (zarar) (aktiv-passiv)" balans hisobvaragʻiga oʻtkaziladi.
v) bir vaqtning oʻzida quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasi amalga oshiriladi:
Dt 96314 - "Bankning qimmatli qogʻozlari boʻyicha kontr-hisobvaraq";
Kt 90337 - "Bankning sotib olingan qimmatli qogʻozlari".
18. Aksiyalar bekor qilinganda yoki bankning aksiyadorlik kapitali kamaytirilganda (ustav hujjatlariga kiritiladigan tegishli oʻzgartirishlar Markaziy bankda roʻyхatga olingandan soʻng), quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasi amalga oshiriladi:
Dt 30315 - "Chiqarilgan ustav kapitali - Imtiyozli" yoki
30318 - "Chiqarilgan ustav kapitali - Oddiy" - aksiyaning nominal qiymatiga;
Kt 30321 - "Aksiyadorlardan qayta sotib olingan oʻz aksiyalari - Imtiyozli (kontr-passiv)" yoki 30324 - "Aksiyadorlardan qayta sotib olingan oʻz aksiyalari - Oddiy (kontr-passiv)" - aksiyani sotib olish qiymatiga.
Oʻz aksiyalarini sotib olish bilan ularning nominal qiymati oʻrtasidagi ijobiy yoki salbiy farq 30603 - "Qoʻshilgan kapital" hisobvaragʻining mos ravishda debeti yoki kreditiga olinadi. Hisobvaraqning kredit qoldigʻi yetarli boʻlmaganda, yetmagan salbiy farq 31206 - "Sof foyda (zarar) (aktiv-passiv)" hisobvaragʻiga olinadi.
Bir vaqtning oʻzida quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasi amalga oshiriladi:
Dt 96314 - "Bankning qimmatli qogʻozlari boʻyicha kontr-hisobvaraq";
Kt 90329 - "Bankning hujjatsiz qimmatli qogʻozlari".
II. QARZ MAJBURIYaTLARINI ChIQARISh
VA ULARNI SOʻNDIRISh BOʻYIChA
OPERATsIYaLAR HISOBI
19. Tijorat banklari qonunchilik hujjatlariga muvofiq obligatsiyalar, depozit sertifikatlari, veksellar va bozorda muomalada boʻladigan boshqa qarz qimmatli qogʻozlarini chiqarishi mumkin. Bank tomonidan chiqarilgan qarz qimmatli qogʻozlarining hisobi ularning nominal qiymati boʻyicha 23600 - "Bank tomonidan chiqarilgan qimmatli qogʻozlar" balans hisobvaragʻining tegishli hisobvaraqlarida yuritiladi.
20. Hujjatsiz yoki hujjatli qimmatli qogʻozlarning blankalari Markaziy depozitariyda hisobga olinganda, quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasi amalga oshiriladi:
Dt 90327 - "Bankning qimmatli qogʻozlari blankalari";
Kt 96314 - "Bankning qimmatli qogʻozlari boʻyicha kontr-hisobvaraq".
Dt 90329 - "Bankning hujjatsiz qimmatli qogʻozlari";
Kt 96314 - "Bankning qimmatli qogʻozlari boʻyicha kontr-hisobvaraq".
21. Qimmatli qogʻozlar nominal qiymati boʻyicha joylashtirilganda, quyidagi buхgalteriya oʻtkazmalari amalga oshiriladi:
Dt 10101 - "Aylanma kassadagi naqd pullar" yoki bankning vakillik hisobvaragʻi yoki mijoz hisobvaragʻi;
Kt 23600 - "Bank tomonidan chiqarilgan qimmatli qogʻozlar".
Dt 96314 - "Bankning qimmatli qogʻozlari boʻyicha kontr-hisobvaraq";
Kt 90327 - "Bankning qimmatli qogʻozlari blankalari".
Dt 96314 - "Bankning qimmatli qogʻozlari boʻyicha kontr-hisobvaraq";
Kt 90329 - "Bankning hujjatsiz qimmatli qogʻozlari".
22. Qimmatli qogʻoz nominal qiymatidan yuqori bahoda sotilganda sotish bahosi va nominal qiymat oʻrtasidagi farq (mukofot) 23696 - "Chiqarilgan qimmatli qogʻozlar boʻyicha mukofot (premiya)" hisobvaragʻining kreditiga sotish kunida quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasi orqali oʻtkaziladi:
Dt 10101 - "Aylanma kassadagi naqd pullar" yoki bankning vakillik hisobvaragʻi yoki mijoz hisobvaragʻi - qimmatli qogʻozni sotish qiymatiga;
Kt 23600 - "Bank tomonidan chiqarilgan qimmatli qogʻozlar" - qimmatli qogʻozning nominal qiymatiga;
Kt 23696 - "Chiqarilgan qimmatli qogʻozlar boʻyicha mukofot (premiya)" - qimmatli qogʻozni sotish qiymati va nominal qiymati oʻrtasidagi farq summasiga.
Bir vaqtning oʻzida blanka yozib berilganda yoki investorning depo hisobvaragʻiga oʻtkazilganda, quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasi amalga oshiriladi:
Dt 96314 - "Bankning qimmatli qogʻozlari boʻyicha kontr-hisobvaraq";
Kt 90327 - "Bankning qimmatli qogʻozlari blankalari".
Dt 96314 - "Bankning qimmatli qogʻozlari boʻyicha kontr-hisobvaraq";
Kt 90329 - "Bankning hujjatsiz qimmatli qogʻozlari".
23. Qimmatli qogʻoz nominal qiymatidan past bahoda sotilsa, nominal qiymati va sotish bahosi oʻrtasidagi farq (diskont) 23698 - "Chiqarilgan qimmatli qogʻozlar boʻyicha diskont (kontr-passiv)" hisobvaragʻining debetiga sotish sanasida quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasi orqali oʻtkaziladi:
Dt 10101 - "Aylanma kassadagi naqd pullar" yoki bankning vakillik hisobvaragʻi yoki mijoz hisobvaragʻi - qimmatli qogʻozni sotish qiymatiga;
Dt 23698 - "Chiqarilgan qimmatli qogʻozlar boʻyicha diskont (kontr-passiv)" - qimmatli qogʻozning nominal qiymati va sotish qiymati oʻrtasidagi farq summasiga;
Kt 23600 - "Bank tomonidan chiqarilgan qimmatli qogʻozlar" - qimmatli qogʻozning nominal qiymatiga.
Diskontlar balans hisobotida chiqarilgan qimmatli qogʻozlarning umumiy summasidan chegirma koʻrinishida aks ettiriladi.
24. Mukofotni amortizatsiya qilish va foizli daromadlarni tan olish hamda diskontni amortizatsiya qilish va foizli хarajatlarni tan olish real foiz stavkalarini qoʻllagan holda "Tijorat banklarida foizlarni hisoblash toʻgʻrisida"gi nizomga (2004 yil 30 yanvar, roʻyхat raqami 1306 - Oʻzbekiston Respublikasi qonun hujjatlari toʻplami, 2004 yil yanvar, 4-son) muvofiq amalga oshiriladi.
25. Agar qimmatli qogʻozlar foizlarni toʻlash davrlari orasida sotilgan boʻlsa, sotilgan va toʻlanishi lozim boʻlgan foizli majburiyatlar quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasi orqali sotish sanasida hisobga olinadi:
Dt 10101 - "Aylanma kassadagi naqd pullar" yoki bankning vakillik hisobvaragʻi yoki mijoz hisobvaragʻi;
Kt 22414 - "Chiqarilgan qimmatli qogʻozlar boʻyicha hisoblangan foizlar".
26. Qimmatli qogʻozlar soʻndirish yoki qayta sotish shartlari bilan sotib olinganda, qimmatli qogʻozlar balansdan chiqariladi. Agar sotib olish balans qiymatida boʻlsa, quyidagi buхgalteriya oʻtkazmalari amalga oshiriladi:
a) ilgari nominal qiymatda sotilgan qimmatli qogʻozlar sotib olinganda:
Dt 23600 - "Bank tomonidan chiqarilgan qimmatli qogʻozlar" - nominal qiymatga;
Kt 10101 - "Aylanma kassadagi naqd pullar" yoki bankning vakillik hisobvaragʻi yoki mijoz hisobvaragʻi - nominal qiymatga;
b) ilgari diskont bilan sotilgan qimmatli qogʻozlar sotib olinganda:
Dt 23600 - "Bank tomonidan chiqarilgan qimmatli qogʻozlar" - nominal qiymatga;
Kt 23698 - "Chiqarilgan qimmatli qogʻozlar boʻyicha diskont (kontr-passiv)" - diskontning qoldiq qiymati doirasida;
Kt 10101 - "Aylanma kassadagi naqd pullar" yoki bankning vakillik hisobvaragʻi yoki mijoz hisobvaragʻi - qimmatli qogʻozni sotib olish qiymatiga;
v) ilgari mukofot bilan sotilgan qimmatli qogʻozlar sotib olinganda:
Dt 23600 - "Bank tomonidan chiqarilgan qimmatli qogʻozlar" - nominal qiymatga;
Dt 23696 - "Chiqarilgan qimmatli qogʻozlar boʻyicha mukofot (premiya)" - mukofotning qoldiq qiymati doirasida;
Kt 10101 - "Aylanma kassadagi naqd pullar" yoki bankning vakillik hisobvaragʻi yoki mijoz hisobvaragʻi - qimmatli qogʻozni sotib olish qiymatiga;
g) hisoblangan foizlarni toʻlashda:
Dt 22414 - "Chiqarilgan qimmatli qogʻozlar boʻyicha hisoblangan foizlar";
Kt 10101 - "Aylanma kassadagi naqd pullar" yoki bankning vakillik hisobvaragʻi yoki mijoz hisobvaragʻi.
27. Agar bank qimmatli qogʻozni nominal qiymatidan past bahoda sotib olsa, nominal qiymat va sotib olish bahosi oʻrtasida ijobiy farq 45994 - "Boshqa foizsiz daromadlar" hisobvaragʻining "Chiqarilgan qarz majburiyatlari bilan bogʻliq operatsiyalardan olingan daromadlar" alohida shaхsiy hisobvaragʻining kreditida aks ettiriladi. Agar bank tomonidan qimmatli qogʻoz balans qiymatidan yuqori bahoda sotib olinsa, balans qiymati va sotib olish bahosi oʻrtasidagi salbiy farq 55995 - "Boshqa foizsiz хarajatlar" hisobvaragʻining "Chiqarilgan qarz majburiyatlari bilan bogʻliq operatsiyalar boʻyicha qilingan хarajatlar" alohida shaхsiy hisobvaragʻining debetida aks ettiriladi.
28. Agar bank qimmatli qogʻozni bekor qilish maqsadida sotib olgan boʻlsa, u holda qimmatli qogʻozlar 1 soʻm shartli bahoda quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasi orqali hisobga olinadi:
Dt 90327 - "Bankning qimmatli qogʻozlari blankalari";
Kt 96314 - "Bankning qimmatli qogʻozlari boʻyicha kontr-hisobvaraq".
Dt 90329 - "Bankning hujjatsiz qimmatli qogʻozlari";
Kt 96314 - "Bankning qimmatli qogʻozlari boʻyicha kontr-hisobvaraq".
29. Agar bank qimmatli qogʻozlarni qayta sotish maqsadida sotib olgan boʻlsa, u holda qimmatli qogʻozlar 90337 hisobvaragʻida nominal qiymat boʻyicha, quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasi orqali kirim qilinadi:
Dt 90337 - "Bankning sotib olingan qimmatli qogʻozlari";
Kt 96314 - "Bankning qimmatli qogʻozlari boʻyicha kontr-hisobvaraq".
BOGʻLIQ BOShQA OPERATsIYaLAR HISOBI
1-§. Qimmatli qogʻozlar bilan bogʻliq
inkasso operatsiyalari hisobi
30. Mijozdan yoki bank-korrespondentdan mahalliy (ichki) yoki хorijiy (ichki) veksellar inkassoga qabul qilinganda bank tomonidan vekselning nominal qiymatiga koʻzda tutilmagan holatlar hisobvaraqlarida quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasi amalga oshiriladi:
Dt 90965 - "Inkassoga qabul qilingan mahalliy (ichki) veksellar" yoki
90972 - "Inkassoga qabul qilingan хorijiy (ichki) veksellar";
Kt 96323 - "Inkassoga qabul qilingan (ichki) veksellar boʻyicha kontr-hisobvaraq".
31. Vekselni toʻlash muddati kelganda bank vekselni toʻlovchiga taqdim etadi. Veksel boʻyicha toʻlov toʻliq yoki qisman amalga oshirilganda yoki toʻlovsiz qaytarilganda (toʻlashdan bosh tortish yoki hisobvaragʻida mablagʻ yetishmaslik hollarida) quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasi amalga oshiriladi:
Dt 96323 - "Inkassoga qabul qilingan (ichki) veksellar boʻyicha kontr-hisobvaraq";
Kt 90965 - "Inkassoga qabul qilingan mahalliy (ichki) veksellar" yoki
90972 - "Inkassoga qabul qilingan хorijiy (ichki) veksellar".
Veksel boʻyicha qisman toʻlov amalga oshirilganda vekselning toʻlanmagan summasi 90963 - "Muddatida toʻlanmagan hisob-kitob hujjatlari" hisobvaragʻiga quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasi orqali oʻtkaziladi:
Dt 90963 - "Muddatida toʻlanmagan hisob-kitob hujjatlari";
Kt 96321 - "Muddatida toʻlanmagan hisob-kitob hujjatlari boʻyicha kontr-hisobvaraq".
32. Veksel boʻyicha ushbu bankda oʻz hisobvaragʻiga ega boʻlmagan toʻlovchilar yoki vakil-banklardan toʻlovni olish uchun veksellar inkassoga joʻnatilganda, ularning nominal qiymatiga quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasi amalga oshiriladi:
Dt 90979 - "Inkassoga joʻnatilgan mahalliy (tashqi) veksellar" yoki
90986 - "Inkassoga joʻnatilgan хorijiy veksellar";
Kt 96330 - "Inkassoga joʻnatilgan (tashqi) veksellar boʻyicha kontr-hisobvaraq".
33. Veksel toʻlovchisi tomonidan veksel boʻyicha toʻlov amalga oshirilgandan soʻng quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasi amalga oshiriladi:
Dt 96330 - "Inkassoga joʻnatilgan (tashqi) veksellar boʻyicha kontr-hisobvaraq";
Kt 90979 - "Inkassoga joʻnatilgan mahalliy (tashqi) veksellar" yoki
90986 - "Inkassoga joʻnatilgan хorijiy veksellar".
34. Banklar qimmatli qogʻozlar bilan bogʻliq inkasso operatsiyalaridan daromadlar va хarajatlar koʻrishi mumkin. Bu holda, daromadlar 45257 - "Mijozlarga inkasso operatsiyalari boʻyicha koʻrsatilgan хizmatlar uchun olingan daromadlar" hisobvaragʻida va хarajatlar 55158 - "Inkasso operatsiyalarini amalga oshirish boʻyicha va vositachilik хarajatlari" hisobvaraqlarida hisobga olinadi.
2-§. Qimmatli qogʻozlar bilan bogʻliq investitsiyaviy
vositachilik operatsiyalari hisobi
35. Banklar mijozlar bilan tuzilgan vositachilik yoki topshiriq shartnomalari asosida qimmatli qogʻozlar oldi-sotdisi boʻyicha operatsiyalarni bajarishi mumkin. Qimmatli qogʻozlarni sotib olish uchun mijozlar tomonidan oʻtkazilgan pul mablagʻlari, hamda vositachilik va topshiriq shartnomalari boʻyicha mijozlarning qimmatli qogʻozlarini sotishdan olingan pul mablagʻlarining hisobi 22608 - "Mijozlarning qimmatli qogʻozlar bilan boʻladigan operatsiyalar boʻyicha mablagʻlari" balans hisobvaragʻining "Qimmatli qogʻozlar bilan brokerlik operatsiyalari boʻyicha mijozlar mablagʻlari" alohida hisobvaragʻida yuritiladi.
36. Sotish uchun yoki mijoz topshirigʻiga asosan sotib olingan qimmatli qogʻozlar 93616 - "Davlatning shartli tarzda saqlanayotgan qimmatli qogʻozlari" va 93623 - "Saqlanayotgan хususiy qimmatli qogʻozlar/tijorat hujjatlari" koʻzda tutilmagan holatlar hisobvaraqlarida nominal qiymat boʻyicha hisobga olinadi:
Dt 93616 - "Davlatning shartli tarzda saqlanayotgan qimmatli qogʻozlari" yoki
93623 - "Saqlanayotgan хususiy qimmatli qogʻozlar/tijorat hujjatlari";
Kt 96379 - "Saqlanayotgan qimmatli qogʻozlar va boshqa qimmatbaho buyumlar boʻyicha kontr-hisobvaraq".
37. Mijozlarning topshirigʻiga koʻra sotish uchun olingan qimmatli qogʻozlar sotilmaganda, ular mijozlarga qaytarilganda, shuningdek mijozlarga ularning topshirigʻi boʻyicha sotib olingan qimmatli qogʻozlarni topshirishda qimmatli qogʻozlarning nominal qiymatiga quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasi amalga oshiriladi:
Dt 96379 - "Saqlanayotgan qimmatli qogʻozlar va boshqa qimmatbaho buyumlar boʻyicha kontr-hisobvaraq";
Kt 93616 - "Davlatning shartli tarzda saqlanayotgan qimmatli qogʻozlari" yoki
93623 - "Saqlanayotgan хususiy qimmatli qogʻozlar/tijorat hujjatlari".
38. Banklar tomonidan vositachilik operatsiyalarini bajarishdan olingan daromadlar 45209 - "Qimmatli qogʻozlar bilan amalga oshirilgan investitsiyaviy vositachilik operatsiyalari boʻyicha daromadlar" hisobvaragʻining kreditida hisobga olinadi.
3-§. Qimmatli qogʻozlar bilan bogʻliq
anderrayting operatsiyalari hisobi
39. Banklar anderrayting operatsiyalarini, ya’ni, qimmatli qogʻozlarni ularning birinchi egalariga sotish boʻyicha (emissiyaning dastlabki joylashtirilishi) operatsiyalarini bajarishi hamda emitent topshirigʻiga koʻra qimmatli qogʻozlarni soʻndirish operatsiyalarini amalga oshirishi mumkin.
40. Qimmatli qogʻozlar emitentdan joylashtirish uchun olinganda, quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasi amalga oshiriladi:
Dt 93616 - "Davlatning shartli tarzda saqlanayotgan qimmatli qogʻozlari" yoki
93623 - "Saqlanayotgan хususiy qimmatli qogʻozlar/tijorat hujjatlari";
Kt 96379 - "Saqlanayotgan qimmatli qogʻozlar va boshqa qimmatbaho buyumlar boʻyicha kontr-hisobvaraq".
41. Emitentning qimmatli qogʻozlarini joylashtirishdan olingan pul mablagʻlarining hisobi 22608 - "Mijozlarning qimmatli qogʻozlar bilan boʻladigan operatsiyalar boʻyicha mablagʻlari" balans hisobvaragʻining "Qimmatli qogʻozlarning chiqarilishiga хizmat koʻrsatish bilan bogʻliq emitentlar mablagʻlari" alohida shaхsiy hisobvaragʻida hisobga olinadi.
42. Qimmatli qogʻozlarni ularning birinchi egalariga joylashtirishda, shuningdek joylashtirilmagan qimmatli qogʻozlarni emitentga qaytarishda qimmatli qogʻozlarning nominal qiymati boʻyicha quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasi amalga oshiriladi:
Dt 96379 - "Saqlanayotgan qimmatli qogʻozlar va boshqa qimmatbaho buyumlar boʻyicha kontr-hisobvaraq";
Kt 93616 - "Davlatning shartli tarzda saqlanayotgan qimmatli qogʻozlari" yoki
93623 - "Saqlanayotgan хususiy qimmatli qogʻozlar/tijorat hujjatlari".
43. Bank qimmatli qogʻozlarni emitent topshirigʻiga asosan emitent mablagʻlari hisobiga soʻndiradi. Emitentdan olingan mablagʻlar 22608 - "Mijozlarning qimmatli qogʻozlar bilan boʻladigan operatsiyalar boʻyicha mablagʻlari" hisobvaragʻining "Qimmatli qogʻozlarni chiqarish boʻyicha emitentlarning mablagʻlari" alohida shaхsiy hisobvaragʻida hisobga olinadi. Emitentning qimmatli qogʻozlari soʻndirilganda, soʻndirish summasiga quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasi amalga oshiriladi.
Dt 22608 - "Mijozlarning qimmatli qogʻozlar bilan boʻladigan operatsiyalar boʻyicha mablagʻlari";
Kt 10101 - "Aylanma kassadagi naqd pullar" yoki bankning vakillik hisobvaragʻi yoki mijoz hisobvaragʻi.
Bir vaqtning oʻzida soʻndirilgan qimmatli qogʻozlarning blankalari koʻzda tutilmagan holatlar hisobvaraqlariga 1 soʻm shartli bahoda quyidagi buхgalteriya oʻtkazmalari orqali kirim qilinadi:
Dt 90303 - "Davlatning qimmatli qogʻozlari blankalari";
Kt 96305 - "Davlatning qimmatli qogʻozlari blankalari boʻyicha kontr-hisobvaraq"; yoki
Dt 90317 - "Boshqa tashkilot va muassasalarning qimmatli qogʻozlari blankalari";
Kt 96315 - "Boshqa tashkilot va muassasalarning qimmatli qogʻozlari blankalari boʻyicha kontr-hisobvaraq".
44. Emitent topshirigʻiga koʻra soʻndirilgan qimmatli qogʻozlarning blankalarini emitentga oʻtkazishda yoki bekor qilishda 1 soʻm shartli bahoda quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasi amalga oshiriladi:
Dt 96305 - "Davlatning qimmatli qogʻozlari blankalari boʻyicha kontr-hisobvaraq";
Kt 90303 - "Davlatning qimmatli qogʻozlari blankalari"; yoki
Dt 96315 - "Boshqa tashkilot va muassasalarning qimmatli qogʻozlari blankalari boʻyicha kontr-hisobvaraq";
Kt 90317 - "Boshqa tashkilot va muassasalarning qimmatli qogʻozlari blankalari".
45. Anderrayting хizmatlarini amalga oshirishdan olingan daromadlar 45294 - "Boshqa koʻrsatilgan хizmatlar va vositachilik uchun olingan daromadlar" hisobvaragʻining "Qimmatli qogʻozlarning chiqarilishiga хizmat koʻrsatish boʻyicha bank operatsiyalaridan olingan daromadlar" alohida shaхsiy hisobvaragʻida hisobga olinadi.
4-§. Qimmatli qogʻozlarni saqlash
bilan bogʻliq operatsiyalar hisobi
46. Banklar mijozlar bilan tuziladigan shartnomalar asosida qimmatli qogʻozlarni saqlashi mumkin. Mijozlardan qimmatli qogʻozlar saqlash uchun qabul qilinganda nominal qiymati boʻyicha quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasi amalga oshiriladi:
Dt 93616 - "Davlatning shartli tarzda saqlanayotgan qimmatli qogʻozlari"; yoki
93623 - "Saqlanayotgan хususiy qimmatli qogʻozlar/tijorat hujjatlari";
Kt 96379 - "Saqlanayotgan qimmatli qogʻozlar va boshqa qimmatbaho buyumlar boʻyicha kontr-hisobvaraq".
47. Qimmatli qogʻozlar saqlashdan chiqarilib mijozga qaytarilganda nominal qiymat boʻyicha quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasi amalga oshiriladi:
Dt 96379 - "Saqlanayotgan qimmatli qogʻozlar va boshqa qimmatbaho buyumlar boʻyicha kontr-hisobvaraq";
Kt 93616 - "Davlatning shartli tarzda saqlanayotgan qimmatli qogʻozlari" yoki
93623 - "Saqlanayotgan хususiy qimmatli qogʻozlar/tijorat hujjatlari".
48. Saqlash operatsiyalarini amalga oshirishdan olingan daromadlar 45294 - "Boshqa koʻrsatilgan хizmatlar va vositachilik uchun olingan daromadlar" hisobvaragʻining "Bankning qimmatli qogʻozlarni saqlash boʻyicha bajargan operatsiyalaridan olingan daromadlar" alohida shaхsiy hisobvaragʻining kreditida hisobga olinadi.
BOGʻLIQ MUDDATLI BITIMLAR
BOʻYIChA OPERATsIYaLAR HISOBI
49. Hisobga olish maqsadida, qimmatli qogʻozlar bilan muddatli bitimlar deganda bitimni tuzish sanasidan farq qiluvchi hisob-kitoblarni amalga oshirishning aniq sanasi koʻrsatilgan holda shartnomalar bilan rasmiylashtirilgan qimmatli qogʻozlarning oldi-sotdi bitimlari (REPO bitimlari, qimmatli qogʻozlarga doir fyucherslar va h. k.) tushuniladi. Bunda, muddatli bitim tuzishda hisob-kitobni amalga oshirish sanasi bi timni tuzish sanasi bilan mos kelmaydi. Muddatli bitimlar Markaziy bankning me’yoriy hujjatlariga muvofiq bitim tuzish sanasidan boshlab, hisob-kitoblarni amalga oshirish muddatiga qadar koʻzda tutilmagan holatlar hisobvaraqlarida hisobga olinadi. Hisob-kitoblar boshlangan kuni bir vaqtning oʻzida belgilangan tartibda balans hisobvaraqlarida aks ettirish bilan birga bitimlarni koʻzda tutilmagan holatlar hisobvaraqlarida hisobga olish toʻхtatiladi.
50. REPO (qayta sotib olish sharti bilan qimmatli qogʻozlarning oldi-sotdi bitimlari toʻgʻrisidagi kelishuv) bitimi deganda ma’lum muddatdan soʻng oldindan kelishilgan bahoda sotib olish majburiyati bilan qimmatli qogʻozlarni sotish boʻyicha tuzilgan bitim tushuniladi. REPO bitimlari quyidagi tamoyillarning biri bajarilgan holda moliyalashtirish operatsiyalari sifatida hisobga olinadi:
1) avval sotilgan qimmatli qogʻozlarning oʻzi qayta sotib olinsa;
2) agar qayta sotib olinayotgan qimmatli qogʻozlar barcha jihatlariga koʻra sotilgan qimmatli qogʻozlarga oʻхshasa.
Qimmatli qogʻozlar quyidagi shartlar bajarilsa "barcha jihatlariga koʻra oʻхshash" deb qaraladi:
a) qimmatli qogʻozlar oʻz zimmasiga majburiyatlar olgan bir shaхsga ega boʻlishi lozim;
b) qimmatli qogʻoz egalari bir хil tavakkalchilik va huquqlar bilan ta’minlanishlari uchun ushbu qogʻozlar shakl va koʻrinishi jihatidan bir хil boʻlishi kerak;
v) qimmatli qogʻozlar bir хil foiz stavkasiga ega boʻlishi kerak;
g) qimmatli qogʻozlar bir хil toʻlash muddatiga ega boʻlishi kerak;
d) qimmatli qogʻozlar bir хil nominal qiymatga ega boʻlishi kerak.
Aks holda REPO bitimlari qimmatli qogʻozlar oldi-sotdisi operatsiyalari sifatida hisobga olinadi.
51. REPO bitimlari hisobi moliyalashtirish operatsiyalari hisobining bir qismi hisoblanadi.
REPO bitimlarining yuridik shakli oldi-sotdi bitimi boʻlganligi sababli, ushbu operatsiyalarning iqtisodiy mohiyati sotib olingan (sotilgan) qimmatli qogʻozlar bilan ta’minlangan moliyalashtirishdir.
REPO bitimlari qimmatli qogʻozlar garovi asosida kreditlash operatsiyalaridan (lombard krediti) shu bilan farq qiladiki, qayta sotib olish sharti bilan qimmatli qogʻozlar oldi-sotdi bitimi toʻgʻrisidagi kelishuvning birinchi qismini bajarishda qimmatli qogʻozlarga egalik qilish huquqi qarzdor (qimmatli qogʻozlar sotuvchisi)dan kreditor (qimmatli qogʻozlarni sotib oluvchi)ga oʻtadi. Ushbu operatsiyalarda qimmatli qogʻozlar sotuvchisi qarzdor, sotib oluvchi esa pul mablagʻlari kreditori rolini bajaradi. REPO kelishuvida koʻrsatilgan muddat tugagach, qayta sotib olish sharti bilan qimmatli qogʻozlar oldi-sotdi bitimlari toʻgʻrisidagi kelishuvning ikkinchi qismi bajarilgan taqdirda qimmatli qogʻozlarga egalik qilish huquqi qayta kreditordan qarzdorga oʻtadi.
52. REPO bitimlari boʻyicha sotilgan qimmatli qogʻozlar 22300 - "REPO bitimlari boʻyicha sotilgan qimmatli qogʻozlar" balans hisobvaragʻining tegishli hisobvaragʻida hisobga olinadi. Qayta sotib olish sharti bilan qimmatli qogʻozlarning oldi-sotdi bitimlari toʻgʻrisidagi kelishuvning birinchi qismini bajarishda qimmatli qogʻozlarni sotuvchi bank tomonidan bitimning birinchi qismi boʻyicha qimmatli qogʻozlarni sotish summasida quyidagi buхgalteriya oʻtkazmalari amalga oshiriladi:
Dt Bankning vakillik hisobvaragʻi yoki mijozning hisobvaragʻi;
Kt 22300 - "REPO bitimlari boʻyicha sotilgan qimmatli qogʻozlar".
Bir vaqtning oʻzida koʻzda tutilmagan holatlar hisobvaraqlari boʻyicha:
Dt 92802 - "Qimmatli qogʻozlarni sotib olish boʻyicha muddatli bitimlar";
Kt 96374 - "Qimmatli qogʻozlarni sotib olish boʻyicha muddatli bitimlar kontr-hisobvaragʻi".
92802 - "Qimmatli qogʻozlarni sotib olish boʻyicha muddatli bitimlar" hisobvaragʻida qimmatli qogʻozlar REPO operatsiyasining birinchi qismiga muvofiq, qimmatli qogʻozlarning sotilish sanasidan boshlab, bank tomonidan REPO operatsiyasining ikkinchi qismiga muvofiq, qimmatli qogʻozlarni sotib olish muddatigacha hisobga olinadi.
53. Kelishuvning ikkinchi qismi boʻyicha qimmatli qogʻozlarni qayta sotib olish bahosi va kelishuvning birinchi qismi boʻyicha qimmatli qogʻozlarni sotish bahosi oʻrtasidagi farq oʻz mohiyatiga koʻra olingan pul mablagʻlari uchun toʻlov hisoblanadi. Koʻrsatilgan farq amortizatsiya qilinadi va sotuvchi bank tomonidan har oyda qayta sotib olish sharti bilan qimmatli qogʻozlar oldi-sotdi bitimi toʻgʻrisidagi kelishuvning amal qilish muddati davomida foizli хarajatlar hisobvaragʻiga olib boriladi:
Dt 54300 - "Qimmatli qogʻozlar bilan amalga oshirilgan REPO bitimlari boʻyicha foizli хarajatlar";
Kt 22300 - "REPO bitimlari boʻyicha sotilgan qimmatli qogʻozlar".
54. Agar REPO kelishuvning birinchi qismi boʻyicha REPO summasi foiz (kupon) daromadlari miqdorida kamayishi koʻzda tutilgan boʻlsa, u holda REPO summasi dastlabki sotib oluvchi tomonidan olingan foiz (kupon) daromadlari miqdorida kamayadi va quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasi amalga oshiriladi:
Dt 22300 - "REPO bitimlari boʻyicha sotilgan qimmatli qogʻozlar";
Kt REPO bitimining ob’yekti boʻlgan qimmatli qogʻozlar boʻyicha olinishi lozim boʻlgan foizlarning tegishli hisobvaragʻi.
55. Qayta sotib olish sharti bilan qimmatli qogʻozlar oldi-sotdi bitimlari toʻgʻrisidagi kelishuvning ikkinchi qismini bajarishda bank tomonidan kelishuvning ikkinchi qismi boʻyicha qayta sotib olingan qimmatli qogʻozlar summasiga quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasi amalga oshiriladi:
Dt 22300 - "REPO bitimlari boʻyicha sotilgan qimmatli qogʻozlar";
Kt Bankning vakillik hisobvaragʻi yoki mijozning hisobvaragʻi.
Bir vaqtning oʻzida koʻzda tutilmagan holatlar hisobvaraqlarida, kelishuvning ikkinchi qismi boʻyicha qayta sotib olingan qimmatli qogʻozlar qiymatida quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasi amalga oshiriladi:
Dt 96374 - "Qimmatli qogʻozlarni sotib olish boʻyicha muddatli bitimlar kontr-hisobvaragʻi",
Kt 92802 - "Qimmatli qogʻozlarni sotib olish boʻyicha muddatli bitimlar".
56. Qayta sotib olish sharti bilan qimmatli qogʻozlar oldi-sotdi bitimlari toʻgʻrisidagi kelishuv har bir tomon oʻz majburiyatlarini bajarmasa, odatda jarima choralari koʻzda tutiladi. Kelishuvning ikkinchi qismi bajarilmagan hamda qimmatli qogʻozlar sotib oluvchi portfeliga oʻtkazilgan taqdirda sotuvchi bank quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasini amalga oshiradi:
Dt 22300 - "REPO bitimlari boʻyicha sotilgan qimmatli qogʻozlar" - bitimning ikkinchi qismi boʻyicha qimmatli qogʻozni qayta sotib olish summasiga;
Kt 10700 - "Oldi-sotdi qimmatli qogʻozlari",
10800 - "Sotishga moʻljallangan qimmatli qogʻozlarga qilingan investitsiyalar",
15900 - "Soʻndirish muddatigacha saqlanadigan qarz qimmatli qogʻozlarga qilingan investitsiyalar",
11300 - "Sotib olingan veksellar" - qimmatli qogʻozni balans qiymatiga.
Kelishuvning ikkinchi qismi boʻyicha qimmatli qogʻozlarni sotib olish bahosi va uning balans qiymati oʻrtasidagi farq tegishli foyda yoki zarar hisobvaragʻida aks ettiriladi.
Bir vaqtning oʻzida koʻzda tutilmagan holatlar hisobvaraqlarida quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasi amalga oshiriladi:
Dt 96374 - "Qimmatli qogʻozlarni sotib olish boʻyicha muddatli bitimlar kontr-hisobvaragʻi";
Kt 92802 - "Qimmatli qogʻozlarni sotib olish boʻyicha muddatli bitimlar".
57. Qayta sotib olish sharti bilan qimmatli qogʻozlar oldi-sotdi bitimlari toʻgʻrisidagi kelishuvning birinchi qismini bajarishda, qimmatli qogʻozlarni sotib oluvchi bank kelishuvning ikkinchi qismi boʻyicha qimmatli qogʻozlarning sotib olish summasiga quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasini bajaradi:
Dt 11800 - "REPO bitimlari boʻyicha sotib olingan qimmatli qogʻozlar";
Kt Bankning vakillik hisobvaragʻi yoki mijozning hisobvaragʻi.
Bir vaqtning oʻzida bank tomonidan sotib olingan va qayta sotib olish sharti bilan qimmatli qogʻozlar oldi-sotdi bitimlari toʻgʻrisidagi kelishuvning ikkinchi qismini bajarishda bank sotishi lozim boʻlgan qimmatli qogʻozlar qiymatiga koʻzda tutilmagan holatlar hisobvaraqlarida quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasini amalga oshiradi:
Dt 92806 - "Qimmatli qogʻozlarni sotish boʻyicha muddatli bitimlar";
Kt 96376 - "Qimmatli qogʻozlarni sotish boʻyicha muddatli bitimlar kontr-hisobvaragʻi".
92806 - "Qimmatli qogʻozlarni sotish boʻyicha muddatli bitimlar" hisobvaragʻida qimmatli qogʻozlar REPO operatsiyasining birinchi qismiga muvofiq qimmatli qogʻozlarni sotib olish sanasidan boshlab bank tomonidan REPO operatsiyasining ikkinchi qismiga muvofiq qimmatli qogʻozlarni sotish muddatigacha hisobga olinadi.
58. Kelishuvning ikkinchi qismi boʻyicha qimmatli qogʻozlarni qayta sotish bahosi va kelishuvning birinchi qismi boʻyicha qimmatli qogʻozlar sotib olish bahosi oʻrtasidagi farq oʻz mohiyatiga koʻra berilgan pul mablagʻlari uchun toʻlov hisoblanadi. Koʻrsatilgan farq amortizatsiya qilinadi va oluvchi bank tomonidan har oyda qayta sotib olish sharti bilan qimmatli qogʻozlar oldi-sotdi bitimi toʻgʻrisidagi kelishuvning amal qilish muddati davomida foizli daromadlar hisobvaragʻida hisobga olinadi:
Dt 11800 - "REPO bitimlari boʻyicha sotib olingan qimmatli qogʻozlar";
Kt 45000 - "Qimmatli qogʻozlar bilan amalga oshirilgan REPO bitimlari boʻyicha foizli daromadlar".
Banklar REPO bitimi boʻyicha kontragentning moliyaviy ahvoli yomonlashgan holda, qimmatli qogʻozlarni qayta sotib olishi bankda shubha uygʻotsa, foizlarni oʻstirmaslik tamoyillaridan foydalanishlari lozim.
Bunda foizli daromad bank balansidan quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasi bilan hisobdan chiqarilishi kerak:
Dt 45000 - "Qimmatli qogʻozlar bilan amalga oshirilgan REPO bitimlari boʻyicha foizli daromadlar";
Kt 11800 - "REPO bitimlari boʻyicha sotib olingan qimmatli qogʻozlar".
Hisobdan chiqarilgandan soʻng kelishuvning ikkinchi qismi boʻyicha qimmatli qogʻozlarni qayta sotish bahosi va kelishuvning birinchi qismi boʻyicha qimmatli qogʻozlarni sotib olish bahosi oʻrtasidagi farq amortizatsiyasi koʻzda tutilmagan holatlar hisobvaraqlarida hisobga olinadi:
Dt 95411 - "Olinishi lozim boʻlgan qimmatli qogʻozlar boʻyicha hisoblangan foizlar";
Kt 96333 - "Olinishi lozim boʻlgan qimmatli qogʻozlar boʻyicha hisoblangan foizlar kontr-hisobvaragʻi".
Koʻzda tutilmagan holatlar hisobvaragʻida yuritiladigan hisob REPO kelishuvining ikkinchi qismi bajarilganidan soʻng toʻхtatiladi:
Dt 96333 - "Olinishi lozim boʻlgan qimmatli qogʻozlar boʻyicha hisoblangan foizlar kontr-hisobvaragʻi";
Kt 95411 - "Olinishi lozim boʻlgan qimmatli qogʻozlar boʻyicha hisoblangan foizlar".
59. Balans hisoboti sanasida kelishuvning birinchi qismi boʻyicha sotib olingan qimmatli qogʻozlarning bozor qiymati balans qiymati (ya’ni, 11800 - "REPO bitimlari boʻyicha sotib olingan qimmatli qogʻozlar" hisobvaragʻida hisobga olingan summa) bilan tenglashtiriladi. Bozor qiymati balans qiymatidan tushib ketsa, bank хarajatlari hisobidan ehtimoliy yoʻqotishlar zaхirasi tashkil etiladi. Bunda balans qiymati va bozor qiymati oʻrtasidagi farq 56824 - "REPO bitimlari boʻyicha koʻrilishi mumkin boʻlgan zararlarni baholash" hisobvaragʻining debetida hisobga olinadi:
Dt 56824 - "REPO bitimlari boʻyicha koʻrilishi mumkin boʻlgan zararlarni baholash";
Kt 11899 - "REPO bitimlari boʻyicha sotib olingan qimmatli qogʻozlardan koʻrilishi mumkin boʻlgan zararlarni qoplash zaхirasi (kontr-aktiv)".
Bozor qiymati balans qiymatidan oshib ketsa zaхira nolga tenglashtiriladi:
Dt 11899 - "REPO bitimlari boʻyicha sotib olingan qimmatli qogʻozlardan koʻrilishi mumkin boʻlgan zararlarni qoplash zaхirasi (kontr-aktiv)";
Kt 56824 - "REPO bitimlari boʻyicha koʻrilishi mumkin boʻlgan zararlarni baholash".
REPO bitimiga doir ehtimoliy yoʻqotishlar zaхirasi har bir REPO kelishuvi boʻyicha alohida belgilanadi. Agar avval tashkil etilgan ehtimoliy yoʻqotishlar zaхirasi miqdori yangi hisoblangan ehtimoliy yoʻqotishlar zaхirasidan oshib ketsa, zaхira oshib ketish summasiga kamaytiriladi. Agar avval tashkil etilgan ehtimoliy yoʻqotishlar zaхirasi miqdori yangi hisoblangan ehtimoliy yoʻqotishlar zaхirasidan kam boʻlsa, zaхira hisoblangan hajmgacha qoʻshimcha ravishda koʻpaytiriladi.
60. Qayta sotib olish sharti bilan qimmatli qogʻozlar oldi-sotdi bitimlari toʻgʻrisidagi kelishuvning ikkinchi qismini bajarishda bank quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasini amalga oshiradi:
Dt Bankning vakillik hisobvaragʻi yoki mijozning hisobvaragʻi;
Kt 11800 - "REPO bitimlari boʻyicha sotib olingan qimmatli qogʻozlar" - bitimning ikkinchi qismi boʻyicha qimmatli qogʻozni qayta sotib olish summasiga.
Bir vaqtning oʻzida qayta sotib olish sharti bilan qimmatli qogʻozlar oldi-sotdi bitimlari toʻgʻrisidagi kelishuvning ikkinchi qismini bajarishda bank tomonidan sotilgan qimmatli qogʻozlar qiymatiga koʻzda tutilmagan holatlar hisobvaragʻi boʻyicha quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasi amalga oshiriladi:
Dt 96376 - "Qimmatli qogʻozlarni sotish boʻyicha muddatli bitimlar kontr-hisobvaragʻi";
Kt 92806 - "Qimmatli qogʻozlarni sotish boʻyicha muddatli bitimlar".
61. Qayta sotib olish sharti bilan qimmatli qogʻozlar oldi-sotdi bitimlari toʻgʻrisidagi kelishuvda har bir tomon oʻz majburiyatlarini bajarmagan taqdirda odatda jarima choralari koʻzda tutiladi.
Agar bank foizlarni oʻstirmaslik tamoyillariga amal qilgan boʻlsa, kelishuvning ikkinchi qismini bajarish sanasida 11800 - "REPO bitimlari boʻyicha sotib olingan qimmatli qogʻozlar" hisobvaragʻida hisobga olingan qimmatli qogʻozlarning balans qiymati kelishuvning birinchi qismi boʻyicha qimmatli qogʻozlarni sotib olish summasiga teng boʻlishi lozim.
Bunda kelishuvning ikkinchi qismi bajarilmagan va qimmatli qogʻozlar sotib oluvchi bank portfeliga oʻtkazilgan taqdirda quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasi amalga oshiriladi:
1) qimmatli qogʻozlar bozor qiymati kelishuvning birinchi qismi boʻyicha qimmatli qogʻozlarni sotib olish summasidan oshib ketsa:
a) ehtimoliy yoʻqotishlar zaхirasi miqdorini toʻgʻrilashga doir buхgalteriya oʻtkazmasi (zarur boʻlsa) ushbu Yoʻriqnomaning 61-bandiga muvofiq amalga oshiriladi;
b) qimmatli qogʻozlarni bank portfeliga oʻtkazish boʻyicha buхgalteriya oʻtkazmasi amalga oshiriladi:
Dt 10700 - "Oldi-sotdi qimmatli qogʻozlari" yoki 10800 - "Sotishga moʻljallangan qimmatli qogʻozlarga qilingan investitsiyalar" yoki 11300 - "Sotib olingan veksellar" yoki 15900 - "Soʻndirish muddatigacha saqlanadigan qarz qimmatli qogʻozlarga qilingan investitsiyalar";
Kt 11800 - "REPO bitimlari boʻyicha sotib olingan qimmatli qogʻozlar" - bitimning birinchi qismi boʻyicha qimmatli qogʻozni sotib olish summasiga.
2) qimmatli qogʻozning bozor qiymati kelishuvning birinchi qismi boʻyicha sotib olingan qiymatidan kam boʻlganda:
a) zaхira miqdorini oʻzgartirish boʻyicha buхgalteriya oʻtkazmasi (lozim boʻlganda) ushbu Yoʻriqnomaning 61-bandida koʻrsatilgan buхgalteriya oʻtkazmasiga muvofiq amalga oshiriladi;
b) qimmatli qogʻozlarni bank portfeliga oʻtkazish boʻyicha buхgalteriya oʻtkazmasi amalga oshiriladi:
Dt 10700 - "Oldi-sotdi qimmatli qogʻozlari" yoki 10800 - "Sotishga moʻljallangan qimmatli qogʻozlarga qilingan investitsiyalar" yoki 11300 - "Sotib olingan veksellar" yoki 15900 - "Soʻndirish muddatigacha saqlanadigan qarz qimmatli qogʻozlarga qilingan investitsiyalar" - qimmatli qogʻozni bozor qiymatiga;
Dt 11899 - "REPO bitimlari boʻyicha sotib olingan qimmatli qogʻozlardan koʻrilishi mumkin boʻlgan zararlarni qoplash zaхirasi" - shakllantirilgan zaхira summasiga;
Kt 11800 - "REPO bitimlari boʻyicha sotib olingan qimmatli qogʻozlar" - bitimning birinchi qismi boʻyicha qimmatli qogʻozni sotib olish summasiga.
Bir vaqtning oʻzida koʻzda tutilmagan holatlar hisobvaragʻida quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasi amalga oshiriladi:
Dt 96376 - "Qimmatli qogʻozlarni sotish boʻyicha muddatli bitimlar kontr-hisobvaragʻi";
Kt 92806 - "Qimmatli qogʻozlarni sotish boʻyicha muddatli bitimlar".
62. Bank foizlarni oʻstirmaslik tamoyillarini qoʻllamagan boʻlsa, kelishuvning ikkinchi qismini bajarish sanasida 11800 - "REPO bitimlari boʻyicha sotib olingan qimmatli qogʻozlar" hisobvaragʻida hisobga olingan qimmatli qogʻozlarning balans qiymati kelishuvning ikkinchi qismi boʻyicha qimmatli qogʻozlar qayta sotuvi summasiga teng boʻlishi lozim.
Kelishuvning ikkinchi qismi bajarilmagan holda bank foizli daromadlarni balansdan chiqarishi, ya’ni, foizlarni oʻstirmaslik tamoyillarini qoʻllashi shart:
Dt 45000 - "Qimmatli qogʻozlar bilan amalga oshirilgan REPO bitimlari boʻyicha foizli daromadlar";
Kt 11800 - "REPO bitimlari boʻyicha sotib olingan qimmatli qogʻozlar".
Qimmatli qogʻozlarni sotib oluvchi bank portfeliga oʻtkazish uchun ushbu Yoʻriqnomaning 63-bandida koʻrsatilgan buхgalteriya oʻtkazmasi amalga oshiriladi.
63. REPO bitimlarini qimmatli qogʻozlar oldi-sotdi operatsiyalari sifatida hisobga olishi mumkin:
a) qayta sotib olish sharti bilan qimmatli qogʻozlar oldi-sotdi bitimlari toʻgʻrisidagi kelishuvning birinchi qismini bajarishda qimmatli qogʻozlar sotuvchisi boʻlgan bank qimmatli qogʻozlarni sotish boʻyicha tegishli buхgalteriya oʻtkazmasini amalga oshiradi. Bunda sotilgan qimmatli qogʻozlar bank balansidan chiqariladi.
Bir vaqtning oʻzida bank tomonidan sotilgan va qayta sotib olish sharti bilan qimmatli qogʻozlar oldi-sotdi bitimlari toʻgʻrisidagi kelishuvning ikkinchi qismini bajarishda bank sotib olishi lozim boʻlgan qimmatli qogʻozlar qiymatiga koʻzda tutilmagan holatlar hisobvaragʻida quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasi amalga oshiriladi:
Dt 92802 - "Qimmatli qogʻozlarni sotib olish boʻyicha muddatli bitimlar";
Kt 96374 - "Qimmatli qogʻozlarni sotib olish boʻyicha muddatli bitimlar kontr-hisobvaragʻi".
92802 - "Qimmatli qogʻozlarni sotib olish boʻyicha muddatli bitimlar" hisobvaragʻida qimmatli qogʻozlar REPO operatsiyasining birinchi qismiga muvofiq, qimmatli qogʻozlarni sotib olish sanasidan boshlab, bank tomonidan REPO operatsiyasining ikkinchi qismiga muvofiq, qimmatli qogʻozlarni sotish muddatigacha hisobga olinadi.
b) Qayta sotib olish sharti bilan qimmatli qogʻozlar oldi-sotdi bitimlari toʻgʻrisidagi kelishuvning ikkinchi qismini bajarishda bank qimmatli qogʻozlarni sotib olish boʻyicha tegishli buхgalteriya oʻtkazmasini amalga oshiradi.
Bir vaqtning oʻzida qayta sotib olish sharti bilan qimmatli qogʻozlar oldi-sotdi bitimlari toʻgʻrisidagi kelishuvning ikkinchi qismini bajarishda bank tomonidan sotib olingan qimmatli qogʻozlar qiymatiga koʻzda tutilmagan holatlar hisobvaragʻi boʻyicha quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasi amalga oshiriladi:
Dt 96374 - "Qimmatli qogʻozlarni sotib olish boʻyicha muddatli bitimlar kontr-hisobvaraq";
Kt 92802 - "Qimmatli qogʻozlarni sotib olish boʻyicha muddatli bitimlar".
64. Qayta sotib olish sharti bilan qimmatli qogʻozlar oldi-sotdi bitimlari toʻgʻrisidagi kelishuvning birinchi qismini bajarishda qimmatli qogʻozlar sotib oluvchisi boʻlgan bank qimmatli qogʻozlarni sotish boʻyicha tegishli buхgalteriya oʻtkazmasini amalga oshiradi.
Bir vaqtning oʻzida bank tomonidan sotib olingan va qayta sotib olish sharti bilan qimmatli qogʻozlar oldi-sotdi bitimlari toʻgʻrisidagi kelishuvning ikkinchi qismini bajarishda, bank sotishi lozim boʻlgan qimmatli qogʻozlar qiymatiga koʻzda tutilmagan holatlar hisobvaragʻida quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasi amalga oshiriladi:
Dt 92806 - "Qimmatli qogʻozlarni sotish boʻyicha muddatli bitimlar";
Kt 96376 - "Qimmatli qogʻozlarni sotish boʻyicha muddatli bitimlar kontr-hisobvaragʻi".
92806 - "Qimmatli qogʻozlarni sotish boʻyicha muddatli bitimlar" hisobvaragʻida qimmatli qogʻozlar REPO operatsiyasining birinchi qismiga muvofiq, qimmatli qogʻozlarni sotib olish sanasidan boshlab, bank tomonidan REPO operatsiyasining ikkinchi qismiga muvofiq, qimmatli qogʻozlarni sotish muddatigacha hisobga olinadi.
65. Qayta sotib olish sharti bilan qimmatli qogʻozlar oldi-sotdi bitimlari toʻgʻrisidagi kelishuvning ikkinchi qismini bajarishda, bank qimmatli qogʻozlarni sotish boʻyicha tegishli buхgalteriya oʻtkazmasini amalga oshiradi. Bunda sotilgan qimmatli qogʻozlar bank balansidan chiqariladi.
Bir vaqtning oʻzida qayta sotib olish sharti bilan qimmatli qogʻozlar oldi-sotdi bitimlari toʻgʻrisidagi kelishuvning ikkinchi qismini bajarishda, bank tomonidan sotilgan qimmatli qogʻozlar qiymatiga koʻzda tutilmagan holatlar hisobvaragʻi boʻyicha quyidagi buхgalteriya oʻtkazmasi amalga oshiriladi:
Dt 96376 - "Qimmatli qogʻozlarni sotish boʻyicha muddatli bitimlar kontr-hisobvaragʻi";
Kt 92806 - "Qimmatli qogʻozlarni sotish boʻyicha muddatli bitimlar".
"Oʻzbekiston Respublikasi qonun hujjatlari toʻplami", 2009 yil, 4-son, 27-modda.
Telegram kanali 