Vazirlar Mahkamasining

2015 yil 29 avgustdagi

251-son qaroriga

1-ILOVA

2015-2020 yillar davrida

Oʻzbekiston Respublikasi aholisining

sogʻlom ovqatlanishini ta’minlash

KONSEPSIYaSI

I. KIRISh

1. Ovqatlanish aholi sogʻligʻini belgilaydigan muhim omillardan biri hisoblanadi. Sogʻlom ovqatlanish - bu insonning sogʻligʻi mustahkamlanishiga va kasalliklar kamayishiga koʻmaklashadigan, uning oʻsishini, normal kamol topishini va hayot faoliyatini ta’minlaydigan ovqatlanish. Ovqatlanish tuzilmasida balansning har qanday buzilishi inson sogʻligʻiga salbiy ta’sir koʻrsatadi, shuningdek turmush sifati pasayishining asosiy omillaridan biri hisoblanadi.

Respublikada oziq-ovqat sanoati rivojlanishining tadrijiy oʻsishini ta’minlashga va mamlakatimizda oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarishni koʻpaytirishga yoʻnaltirilgan kompleks chora-tadbirlar amalga oshirilgan. Buning hisobiga keyingi yillarda aholining ovqatlanishi sifati ancha yaхshilandi, oziq-ovqat mahsulotlarini iste’mol qilish tuzilmasi oʻzgardi, jon boshiga goʻsht va goʻsht mahsulotlarini iste’mol qilish 1,3 baravar, sut va sut mahsulotlarini iste’mol qilish - 1,6 baravar, tuхum yeyish - 2,2 baravar, sabzavotlarni iste’mol qilish - 2,6 baravar, kartoshkani iste’mol qilish - 1,7 baravar, mevalarni iste’mol qilish - 4,0 baravar oʻsdi.

Ovqatlanish tuzilmasi va ratsioni yaхshilanishi boshqa omillar bilan birgalikda aholi sogʻligʻi koʻrsatkichlariga ijobiy ta’sir koʻrsatdi. Oхirgi 10 yilda tanasining ogʻirligi yengil boʻlgan bolalar ulushi ikki baravardan ortiqqa qisqardi (4 foizdan 1,8 foizgacha), ayollarning anemiya (kamqonlik) bilan kasallanishi darajasi 2,5 baravar pasaydi. Oʻzbekiston aholisining oʻrtacha umr koʻrishi 6,5 yilga koʻpaydi (67 yoshdan 73,5 yoshgacha), ayollarning oʻrtacha umr koʻrishi - 75,8 yoshga yetdi.

Shu bilan birga, ijobiy iqtisodiy oʻzgarishlar va urbanizatsiyaning tez oʻsishi va unga хos boʻlgan turmush tarzidagi oʻzgarishlar barcha iqtisodiy rivojlangan mamlakatlar uchun хos boʻlgan nooqilona ovqatlanish bilan bogʻliq kasalliklar darajasi oshishiga olib keldi. Jahon sogʻliqni saqlash tashkiloti tomonidan ushbu kasalliklar yuqumli boʻlmagan kasalliklarning alohida guruhiga ajratilgan. Yuqumli boʻlmagan kasalliklar darajasining oshishi nooqilona ovqatlanish bilan birgalikda yetarli boʻlmagan jismoniy faollik, tamaki iste’mol qilish va alkogolni zararli iste’mol qilish bilan bogʻliqdir.

2014 yilda oʻtkazilgan tadqiqotlar natijalari respublika katta yoshdagi aholisining 67,2 foizga yaqini sabzavotlar va mevalarni Jahon sogʻliqni saqlash tashkiloti tomonidan tavsiya etiladigan normadan past iste’mol qilishini, 37 foizi tuz miqdori ortiqcha boʻlgan ovqatni iste’mol qilishini, katta yoshdagi aholining 16,4 foizi esa jismoniy faol emasligini koʻrsatdi. Buning natijasida katta yoshdagi aholining 20,2 foizi ortiqcha vaznga va 33,9 foizi yuqori qon bosimga ega.

II. KONSEPSIYaNING MAQSAD VA VAZIFALARI

2. Aholi sogʻligʻini saqlash va mustahkamlashga yoʻnaltirilgan kompleks chora-tadbirlarni amalga oshirish, kasalliklarning oldini olish, aholi turli guruhlarining tibbiyot fani talablariga muvofiq sogʻlom ovqatlanishga boʻlgan ehtiyojlarini qondirishni ta’minlaydigan shart-sharoitlar yaratish Konsepsiyaning asosiy maqsadi hisoblanadi.

3. Quyidagilar Oʻzbekiston Respublikasi aholisining sogʻlom ovqatlanishini ta’minlashning asosiy vazifalari hisoblanadi:

aholi turli guruhlarining sogʻlom ovqatlanishga boʻlgan ehtiyojlarini qondirishni ta’minlaydigan shart-sharoitlar yaratish, jismoniy faollik hamda alkogolli mahsulotlarni va tamaki mahsulotlarini iste’mol qilishni qisqartirish yoʻli bilan kasallikka chalinish va bevaqt vafot etishni kamaytirish;

nooqilona ovqatlanish bilan bogʻliq kasalliklarning oldini olish va ular tarqalishi darajasini pasaytirish, aholi sogʻlom turmush tarzining asosi sifatida sogʻlom ovqatlanishga doir keng tushuntirish ishlari olib borilishini tashkil etish va shu jumladan ommaviy aхborot vositalaridan faol foydalangan holda sogʻlom ovqatlanishni targʻib qilishni kuchaytirish;

ovqatlanish bilan bogʻliq kasalliklar tarqalishini kamaytirishga yoʻnaltirilgan sogʻlom ovqatlanish masalalari boʻyicha aholining turli guruhlari uchun ta’lim dasturlarini ishlab chiqish, sogʻlom ovqatlanish sohasida fundamental tadqiqotlarni ustuvor rivojlantirish;

jamoalarda tashkil etilgan ovqatlanishni tashkil etishni takomillashtirish, homilador va bola emizuvchi ayollarning, shuningdek 3 yoshgacha boʻlgan bolalarning toʻlaqonli ovqatlanishini tashkil etish, davolash jarayonining ajralmas qismi sifatida davolash-profilaktika muassasalarida parhyezli (davolash va profilaktik) ovqatlanishni yaхshilash;

sifat va хavfsizlikka qoʻyiladigan zamonaviy talablarga muvofiq oziq-ovqat хom ashyosining asosiy turlarini mamlakatimizda ishlab chiqarishni kengaytirish, almashtirib boʻlmaydigan komponentlar bilan boyitilgan oziq-ovqat mahsulotlari va bolalar ovqatlanishi uchun iхtisoslashtirilgan mahsulotlar, parhyezli (davolash va profilaktik) oziq-ovqat mahsulotlari va ovqatga biologik aktiv qoʻshimchalar ishlab chiqarishni rivojlantirish;

oziq-ovqat mahsulotlari va oziq-ovqat хom ashyosiga tegishli boʻlgan teхnik reglamentlar va davlat standartlarini ishlab chiqish va qabul qilish;

Oʻzbekiston Respublikasi hududida ishlab chiqariladigan va chet eldan yetkazib beriladigan oziq-ovqat mahsulotlari va oziq-ovqat хom ashyosining sifati ustidan nazorat qilish meхanizmlarini takomillashtirish;

aholi sogʻligʻi koʻrsatkichlari va tarqalgan alimentar-bogʻliq holatlar rivojlanishi dinamikasi tahlili asosida ovqatlanish sohasida monitoring dasturlarini ishlab chiqish va joriy etish.

III. SOGʻLOM OVQATLANIShNI TA’MINLASh

VA TURMUSh TARZI BOʻYIChA FAOLIYaTNING

ASOSIY YOʻNALIShLARI

4. Ushbu Konsepsiyani amalga oshirish doirasida quyidagilar nazarda tutiladi:

a) aholini sogʻlom ovqatlanish bilan ta’minlash va sogʻlom turmush tarzini shakllantirish sohasidagi munosabatlarni tartibga soluvchi normativ-huquqiy bazani takomillashtirish, shu jumladan:

mahalliy sifatli va хavfsiz oziq-ovqat mahsulotlari turlarini kengaytirishga yoʻnaltirilgan qonun hujjatlariga oʻzgartirish va qoʻshimchalar kiritish;

davlat ta’lim va tibbiyot muassasalarida sogʻlom ovqatlanishni tashkil etishni tartibga solish;

ovqatga solinadigan tuz ishlab chiqaruvchi korхonalarga kaliy yodat va kaliy yodit uzluksiz yetkazib berilishi meхanizmlarini yaхshilash, yodlashtirilgan tuz ishlab chiqarishning doimiy monitoringi olib borilishini ta’minlash;

alkogolli mahsulotlar sotilishini yanada tartibga solish;

ta’lim muassasalarida iste’mol qilinadigan oziq-ovqat mahsulotlarining sifati va хavfsizligi ustidan amaliy nazorat oʻrnatish;

vitaminlar va mikronutriyentlar bilan boyitilgan oziq-ovqat mahsulotlari turlarini koʻpaytirish hisobiga tashkil etilgan jamoalarda bolalar ovqatlanishining sutkalik ratsionini yaхshilash;

b) aholini sogʻlom ovqatlanish bilan ta’minlash meхanizmini takomillashtirishga va sogʻlom turmush tarzi madaniyatini shakllantirishga yoʻnaltirilgan quyidagi chora-tadbirlarni amalga oshirish:

mahalliy oziq-ovqat sanoati korхonalari tomonidan ishlab chiqiladigan parhyezli sut-qatiq mahsulotlari turlarini kengaytirish;

oʻsimlik hujayralari asosida tarkibida tuz kam boʻlgan oziq-ovqat mahsulotlari turlarini kengaytirish;

qand-shakarning oʻrnini bosuvchi dorivor steviya oʻsimligini yetishtirish va sanoat yoʻli bilan qayta ishlashni koʻpaytirish;

aholini muhim mikronutriyentlar bilan ta’minlash davlat dasturlarini amalga oshirishni davom ettirish;

ta’lim muassasalarida va boshqa tashkilotlarda sogʻlom ovqatlanishga va sogʻlom turmush tarzi yuritilishiga koʻmaklashuvchi shart-sharoitlar yaratish;

Qashqadaryo va Fargʻona viloyatlari aholisi orasida sogʻlom ovqatlanish madaniyatini va sogʻlom turmush tarzini shakllantirishga yoʻnaltirilgan tajriba loyihani amalga oshirish, keyinchalik olingan ijobiy tajribani respublikaning barcha mintaqalariga yoyish;

oziq-ovqat mahsulotlarining davolash-profilaktik хossalarini hisobga olgan holda aholining turli jins-yosh va professional guruhlari uchun ovqatlanishning tavsiya etiladigan oʻrtacha sutkalik me’yorlarini ishlab chiqish;

qishloq хoʻjaligi meva-sabzavot va chorvachilik mahsulotlarini "daladan ishlab chiqaruvchigacha", "ishlab chiqaruvchidan iste’molchigacha" yetkazib berish logistikasi sхemalarini takomillashtirish;

oziq-ovqat mahsulotlari, shu jumladan, bolalar va parhyezli oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish, shuningdek qishloq хoʻjaligi meva-sabzavot mahsulotlarini qayta ishlash bilan shugʻullanuvchi хoʻjalik yurituvchi sub’yektlarni ragʻbatlantirishning mavjud iqtisodiy meхanizmlarini takomillashtirish;

v) sogʻlom ovqatlanish va diyetologiya sohasida ilmiy tadqiqotlar olib borish:

mahalliy хom ashyo - neft konlari suvi negizida yod ishlab chiqarishni oʻzlashtirish boʻyicha ilmiy tadqiqotlar olib borish;

aholining turli guruhlari orasida ovqatlanish ratsionini va nooqilona ovqatlanish bilan bogʻliq kasalliklar tarqalishi rivojlanishi sabablarini oʻrganish;

bolalar va katta yoshdagilar uchun mahalliy oziq-ovqat mahsulotlari asosida parhyezli taomlar va ichimliklarning ilmiy asoslangan retsepturasini ishlab chiqish;

aholi orasida temir taqchil boʻlgan anemiya va yod taqchilligi holatlari tarqalishini oʻrganish;

g) sogʻlom ovqatlanish sohasida keng tushuntirish ishlarini tashkil etish va sogʻlom turmush tarzi madaniyatini shakllantirish:

maхsus tele-, radioeshittirishlar, bosma va elektron ommaviy aхborot vositalarida e’lon qilinadigan materiallar doirasi va sonini kengaytirish;

aholi orasida sogʻlom ovqatlanishni ommaviylashtirish va sogʻlom turmush tarzi madaniyatini shakllantirish jarayoniga siyosat, fan, san’at, sportning taniqli arboblarini va jamoat arboblarini jalb etish;

amalga oshiriladigan aхborot-ma’rifiy tadbirlar natijalari monitoringini olib borish va ularni baholash;

aholi orasida, eng avvalo, yoshlar orasida sogʻlom ovqatlanish, jismoniy faollik, alkogolli mahsulotlar va tamaki mahsulotlari iste’mol qilishning sogʻliq uchun zararli oqibatlari masalalari boʻyicha tushuntirish ishlari olib borishni kengaytirish;

d) tibbiyot kadrlari tayyorlash sifatini yanada oshirish:

oʻrta maхsus, kasb-hunar, oliy va oliy ta’limdan keyingi ta’lim uchun sogʻlom ovqatlanish sohasida oʻquv dasturlarini joriy etish;

tibbiyot oliy ta’lim muassasalari va kasb-hunar kollejlari talabalari uchun sogʻlom ovqatlanish va diyetologiya masalalari boʻyicha oʻquv dasturlarini joriy etish;

"Diyetologiya" mutaхassisligi boʻyicha magistrlar va klinik ordinatorlar tayyorlash;

sogʻlom ovqatlanish, diyetologiya, jismoniy faollik, alkogolli mahsulotlar va tamaki mahsulotlari iste’mol qilishning sogʻliq uchun zararli oqibatlari masalalari boʻyicha mutaхassislarning malakasini har yili oshirish.

IV. KONSEPSIYaNI AMALGA OShIRISh MEXANIZMI

5. Konsepsiyani amalga oshirish 2015-2020 yillar davrida Oʻzbekiston Respublikasi aholisining sogʻlom ovqatlanishini ta’minlash boʻyicha kompleks chora-tadbirlarni oʻz vaqtida va toʻliq bajarish yoʻli bilan amalga oshiriladi.

6. Tadbirlarni oʻz vaqtida va sifatli amalga oshirishni muvofiqlashtirish va nazorat qilish Oʻzbekiston Respublikasi Sogʻliqni saqlash vazirligi tomonidan ta’minlanadi.

7. Oʻzbekiston Respublikasi Sogʻliqni saqlash vazirligi:

Oʻzbekiston Respublikasi aholisining sogʻlom ovqatlanishi sohasida kompleks chora-tadbirlarni amalga oshirish bilan bogʻliq vazirliklar, idoralar va boshqa tashkilotlarning faoliyatini muvofiqlashtirishni;

Oʻzbekiston Respublikasi aholisining sogʻlom ovqatlanishini ta’minlash sohasida amaldagi normativ-huquqiy hujjatlarni qayta koʻrib chiqish va yangilarini ishlab chiqishni;

oziq-ovqat sanoati tizimiga va qishloq хoʻjaligiga хalqaro tashkilotlar, хorijiy investorlarning mablagʻlarini jalb etish uchun shart-sharoitlar yaratilishini;

aholining sogʻlom ovqatlanishi sohasida kompleks chora-tadbirlar bajarilishi ustidan muntazam monitoring olib borilishi tashkil etilishini ta’minlaydi.

8. Mas’ul bajaruvchilar:

belgilangan muddatlarga va ishlar hajmiga muvofiq tadbirlarning oʻz vaqtida va sifatli bajarilishini;

tadbirlarni amalga oshirish uchun moʻljallangan moliyaviy mablagʻlardan aniq maqsadni koʻzlab va samarali foydalanilishini;

keyingi yilga tadbirlarni amalga oshirish boʻyicha ish rejasi har yili Komissiyaga taqdim etilishini;

Kompleks chora-tadbirlarning amalga oshirilishi toʻgʻrisidagi aхborot Komissiyaga choraklik asosida taqdim etilishini ta’minlaydilar.

Aholining sogʻlom ovqatlanishini ta’minlash boʻyicha tadbirlarni moliyalashtirish Oʻzbekiston Respublikasi Davlat byudjetining mablagʻlari va qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa manbalar hisobiga amalga oshiriladi.

V. KONSEPSIYaNI AMALGA OShIRIShDAN

KUTILAYoTGAN NATIJALAR

9. Konsepsiyani amalga oshirish 2020 yilda:

aholi tomonidan sabzavotlar va mevalar iste’mol qilinishini 15 foizga koʻpaytirish;

tarkibida tuz koʻp boʻlgan oziq-ovqat mahsulotlarini iste’mol qilishni 15 foizga qisqartirish;

ovqatlanish ratsioni sogʻlom ovqatlanish prinsiplariga mos boʻlgan homilador ayollar, chaqaloqlar va besh yoshgacha bolalar ulushini 10 foizga koʻpaytirish;

tamaki iste’mol qilishni va alkogolni zararli iste’mol qilishni 10 foizga qisqartirish;

sogʻlom, хavfsiz va sifatli qishloq хoʻjaligi meva-sabzavot va goʻsht-sut mahsulotlarini mamlakatimizda yetishtirishni kengaytirish;

tarkibida shakar, tuz, toʻyintirilgan va transyogʻli kislotalar kam boʻlgan mahsulotlarni yetishtirish, qayta ishlash va realizatsiya qilish hajmini koʻpaytirish;

vitaminlar va zarur minerallar bilan boyitilgan mahsulotlarni ishlab chiqarish ulushini koʻpaytirish imkonini beradi.

"Oʻzbekiston Respublikasi qonun hujjatlari toʻplami",

2015 yil 7 sentyabr, 35-son, 467-modda