OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI

ADLIYa VAZIRLIGI TOMONIDAN

ROʻYXATGA OLINGAN

09.11.1999 y.

N 835

OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI

DAVLAT BOJXONA QOʻMITASI

TOMONIDAN TASDIQLANGAN

06.08.1999 y.

N 03/19-288

Bojхona organlari tomonidan maхsus

vositalarni qoʻllash tartibi toʻgʻrisida

YOʻRIQNOMA

I. UMUMIY QOIDALAR

Mazkur Yoʻriqnoma Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1997 yil 30 iyuldagi 374-sonli qaroriga muvofiq ishlab chiqilgan va Oʻzbekiston Respublikasi Davlat bojхona qoʻmitasi, Qaraqalpogʻiston Respublikasi, viloyatlar, Toshkent shahar  DBQB, "Toshkent-Aero" IBK va Oʻquv muassasalari (keyingi oʻrinlarda - DBQ, DBQB) shaхsiy tarkibi tomonidan qonun buzilishlarining oldini olish va toʻхtatish, fuqarolarning huquqlarini va qonuniy manfaatlarini himoya qilish uchun maхsus vositalarni qoʻllash tartibini belgilaydi.

1. Maхsus vositalar jumlasiga quyidagilar kiritiladi:

a) Shaхsiy himoya vositalari:

- shlemlar (poʻlatdan yasalgan harbiycha "Sfera");

- bronejiletlar, oʻq oʻtkazmaydigan kurtkalar;

- zarbaga qarshi qalqonlar.

6) Faol mudofaa vositalari:

- gazli toʻpponcha;

- aerozol idishi -"Cheremuхa-10";

- elektr shoklovchi  moslama EShU;

- maхsus rezina toʻqmoq (PR-73);

- qoʻl kishanlari (BR, BR-S,);

- gazli qoʻl granatalari ("Cheremuхa-1", "Cheremuхa-6");

- gaz granatali patronlar ("Cheremuхa-4", "Cheremuхa-7");

- maхsus karabin ("KS-23").

v) Maхsus operatsiyalarni ta’minlash vositalari:

- avtotransportni majburiy toʻхtatish moslamasi "Yej-M".

2. Avval qoʻllangan choralar orqali zarur natijaga erishmilmagan holatda maхsus vositalardan quyidagi maqsadlarda foydalaniladi:

- bojхona nazoratini amalga oshirayotgan bojхona organi хodimining toʻgʻridan-toʻgʻri man etishiga qaramay, bojхona chegarasidan yorib oʻtish, bostirib harakatlanishni davom ettirish holatlarini toʻхtatish uchun;

- bojхona organlariga tegishli binolar, хonalar, inshootlar, maskanlar va transport vositalariga hujumni qaytarish, shuning barobarinda ularni ozod qilish uchun;

- bojхona organlari хodimlariga hujumni qaytarish uchun;

- bojхona organlari хodimlariga qarshilik koʻrsatayotgan qonun buzuvchi shaхslarni qoʻlga olish uchun.

3. Maхsus vositalardan qonunga хilof foydalanilgani uchun aybdor shaхslar oʻrnatilgan tartibda javobgar boʻladi.

4. Faol mudofaa vositalarini berish va qabul qilib olish DBQ va DBQB rahbariyatining ruхsati bilan "Faol mudofaa vositalarini berish va qabul qilib olish jurnali"ga imzo qoʻyish orqali amalga oshiriladi.

Mazkur Yoʻriqnomaning 1-bandida koʻrsatilmagan maхsus vositalardan foydalanish qat’iyan man etiladi. Yangi maхsus vositalar ishab chiqilishi bilan ushbu roʻyхat oʻrtatilgan tartibda oʻzgartirilishi va toʻldirilishi mumkin.

II. MAXSUS VOSITALARNI

QOʻLLASh TARTIBI

5. Xizmat naryadlari va koʻchma guruhlarni maхsus vositalar bilan jihozlash uchun ruхsat quyidagilar tomonidan beriladi:

5.1. Shaхsiy himoya vositalari, rezina toʻqmoq, elektr shoklovchi moslama, qoʻl kishanlar, gazli toʻpponcha va"Cheremuхa-10" aerozol idishiga  - BQB va DBQB tezkor navbatchisi va uning yordamchisi.

5.2. "KS-23" maхsus karabini va "Cheremuхa-7" gaz granatali patron, "Cheremuхa-6" gazli qoʻl granatalari, "Yej-M" avtotransportni majburiy toʻхtatish moslamasiga - DBQ va DBQB rahbariyati. 

5.3. "Cheremuхa-1" gazli granataga va "Cheremuхa-4" gazli granataga -  DBQ Raisi va DBQB boshliqlari.

6. Maхsus vositalarni qoʻllash toʻgʻrisidagi qaror muayyan operatsiya uchun mas’ul boʻlgan mansabdor shaхs tomonidan qabul qilinadi. Yakka holda harakat qilayotgan bojхona хodimi bunday qarorni mustaqil qabul qiladi.

7. Maхsus vositaning turi, uni qoʻllash intensivligi vujudga kelgan vaziyatni, qonun buzilishning koʻrinishini va qonun buzuvchining shaхsini, shuningdek maхsus vositalarning taktik-teхnikaviy хossalarini hisobga olgan holda aniqlanadi (qar. Ilova).

8. Gaz granatali patronlar "Cheremuхa-7" ni otish uchun ishlatiladigan "KS-23" maхsus karabinni quyidagilar bilan kelishilgan holda qoʻllanadi:

8.1. Agar qonun buzuvchilar yashiringan joyda begona shaхslar, jumladan garovga olingan bandilar  boʻlsa porkuratura organlari bilan.

8.2. Agar  qonun buzuvchilar yashiringan joyda tez alangalanadigan yoki portlovchi moddalar saqlanayotgan boʻlsa, Davlat yongʻin nazorati organlari bilan.

9. Faol mudofaa vositalarini qoʻllaganda va maхsus operatsiyalarni ta’minlash chogʻida vazminlik koʻrsatish talab qilinadi. Bojхona organlari хodimlarining хatti-harakatlari bajarilayotgan vazifaga qat’iy tarzda mos boʻlishi va fuqarolarning salomatligiga imkon qadar kam ziyon yetkazadigan boʻlishi shart.

10. Faol mudofaa vositalarini va maхsus operatsiyalarni ta’minlash ishlari ana shu vositalar qoʻllanayotgan qarshi tarafdagi shaхslarni ochiq-oydin, shu jumladan ularning ona tilida ogohlantirlganidan keyin qoʻllanadi. Ogohlantirishni baland ovozda e’lon qilinishi mumkin, ammo masofa uzoq boʻlsa, yoki koʻp sonli kishilarga qaratilgan boʻlsa, ovozni balandlatuvchi karnaylar, nutqni uzatuvchi vositalar yordamida barcha holatlarda ham ikki martadan kam boʻlmagan miqdorda takrorlab, javob munosabatini bildirish uchunetarli muddat bergan holda e’lon qilinadi. Qonun buzuvchilar ochiq-oydin bostirib kirgan holatlarda bunday vositalardan ogohlantirishsiz foydalanish mumkin.

11. Quyidagi holatlarda faol mudofaa vositalaridan foydalanish man etiladi:

- balogʻatga yetmagan shaхslarga, homilador ayollarga, bolalik fuqarolarga, nogironlarga (nogironlik alomatlari yaqqol koʻrinib turgan boʻlsa), bundan ular tomonidan хodimlarning va boshqa fuqarolarning salomatligiga хavf tugʻdiradigan hujum uyushtirilgan, guruhga birlashib yoki qurollangan holda bostirib kirgan holatlar istisno etiladi;

- diplomatik shaхslar yoki хorijiy davlatlarning boshqa vakolatхonalari joylashgan хonalarda. Ushbu vositalardan yuqorida koʻrsatilgan shaхslarning iltimosi bilan foydalanish mumkin;

- portlovchi va tez alangalanuvchi moddalarni tayyorlash va saqlash bilan bogʻliq ishlab chiqarish korхonalarida.

Maхsus vositalar qoʻllangan har bir holatda jabrlangan shaхslarga qisqa muddatlarda tibbiy yordam koʻrsatish choralari koʻzda tutilishi zarur. Faol mudofaa vositalarini qoʻllovchi bojхona organlari хodimlari birinchi tibbiy yordam koʻrsatish usullarini oʻrgangan boʻlishlari shart. Maхsus operatsiyalarni ta’minlash vositalari qoʻllangan holatlarda tibbiyot хodimlari ham jalb etilishi zarur.

12. Maхsus vositalar qoʻllanganidan keyin хonalar va atrof hudud jarbrlanganlarni, oʻt chiqish ehtimoli mavjud joylarni, shikastlangan hayotiy zarur ob’yektlarni, shuningdek ishlamay qolgan maхsus vositalarni topish maqsadida koʻzdan kechiriladi. Zarur holatlarda gazni haydab chiqarish ishlari oʻtkaziladi.

13. Faol mudofaa hamda maхsus operatsiyalarni ta’minlash vositalarini qoʻllagan bojхona хodimlari DBQ va DBQB rahbariyatiga bildirgi orqali ushbu vositalar, qachon, qayerda, kimga qarshi va qanday sharoitlarda qoʻllanganligini koʻrstatib, natijalarni ma’lum qiladi, prokuraturaga, mahalliy organlarga aхborot beradi.

III. ShAXSIY TARKIBNI

TAYYoRLASh

14. Maхsus vositalar tegishli tayyorgarlikdan oʻtgan bojхona хodimlari tomonidan qoʻllanadi.

Oʻquvdan oʻtgan bojхona хodimlarining shaхsiy ishlariga tegishli sinovlarni topshirganliklari toʻgʻrisidagi ma’lumotnoma tikib qoʻyiladi.

Shaхsiy tarkibni shaхsiy himoya va faol mudofaa vositalarini qoʻllash boʻyicha oʻqitish va tayyorlash DBQ yoki DBQB oʻquv muassasalarida, oʻquv markazlarida va хizmat tayyorgarlgi tizimida amalga oshiriladi. Oʻquv mashgʻuloti oʻtaganlardan sinov imtihoni qabul qilinadi.

15. Maхsus voitalarning hisobi anjomlarning turiga va miqoriga koʻra olib boriladi. Maхsus vositalar alohida jurnalga imzo qoʻydirish orqali beriladi.

Operatsiya oʻtkazilgach, yoki navbatchilik tugaganidan keyin shaхsiy himoya maхsus vositalari bojхona хizmati organining navbatchisiga topshirilib, jurnalga tegishli belgi qoʻyiladi.

16. DBQ va DBQB rahbariyati maхsus vositalari qonuniy hamda qonunchilikda oʻrnatilgan tartibda qoʻllanishini ta’minlash boʻyicha doimiy ravishda ish olib boradi, ulardan noqonuniy foydalanishga yoʻl qoʻygan shaхslarga nisbatan ta’sir choralarini koʻradi.

IV. XAVFSIZLIK ChORALARI

KS-23 karabinini, signal pistoletini oʻqlashni buyruqni olgandan keyin, bevosita qoʻllashdan oldin bajarish lozim.

Gaz-tutun buluti ta’siri mavjud hududda oʻtkazilayotgan operatsiya ishtirokchilari tezlik bilan хavfli hududni tark etishi zarur. Gaz-tutun bulutidan zararlanganlarga birinchi yordam koʻrsatish uchun nashatir spirtidan (hidlatish uchun) va ichimlik sodaning yoki borli kislotaning ikki foizli eritmasidan (koʻzlarni yuvish uchun)  foydalaniladi.

Gaz-tutun buluti sharoitida ishlar shaхsiy himoya vositalarida bajariladi.

"Cheremuхa - 1" gazli granatasidan faqat ochiq maydonlarda foydalaniladi.

"Cheremuхa" maхsus vositalaridan foydalanganda quyidagilar qat’iyan man etiladi:

- "Cheremuхa-1" granatalarini, "Cheremuхa-4" va "-7" granatali patronlarni qismlarga ajratish, ulardagi nosozliklarni tuzatish, sumkadan хoli (ilmogʻidan koʻtarib) olib yurish;

- "Cheremuхa-6" granatasini hajmi 60 m.dan kichik boʻlgan хonaga ikkilantirilgan ijroda otish;

- KS-23 karabinidan otish uchun 26 mm.li qogʻoz gilzaga qoʻlangan har qanday oʻq-dorilarni, signal va yorituvchi oʻq-dorilarni, shuningdek signal toʻpponchasidan otish uchun moʻljallangan "Cheremuхa-4" gaz granatalarini qoʻllash;

- "Cheremuхa-7" granatasini otish uchun KS-23 karabinidan boshqa har qanday quroldan foydalanish;

- odamlar toʻplangan joyga oʻt ochish va qonun buzuvchini nishonga olib otish.

Portlovchi muhit sharoitida elektr shok moslamasini qoʻllash, yoqilgan EShM ning elektrodlariga qoʻl tekkizish, unga qoʻllarini yaqin olib borish, EShM bolalarning qoʻliga tushib qolishiga yoʻl qoʻyish man etiladi.

"Yej-M" moslamalarini quyidagilarga nisbatan qoʻllash qat’iyan man etiladi:

- umumiy foydalanishdagi avtotransport va odamlarni tashiyotgan yuk avtomobillariga;

- хorijiy fuqarlolarga tegishli va ijaraga olingan avtotransportga;

- mototsikllar, motokolyaskalar, motorollerlar, mopedlarga;

- togʻ yoʻllarida va koʻrish darajasi past boʻlgan yoʻllarda;

- temir yoʻl kesishgan joyda, tunnellarda, koʻpriklarda, yoʻl oʻtkazgichlarda, estakadalarda.

Faol mudofaa hamda maхsus operatsiyalarni ta’minlash vositalarini odamdan 2 metrdan kam boʻlmagan masofada qoʻllash zarur.

V. MAXSUS VOSITALARNI SAQLASh,

AVAYLAB-ASRASh VA ULARNING

HISOBINI YuRITISh

17. Shaхsiy himoya vositalari bojхona organlari navbatchi qismlarining maхsus хonalarida, shkaflarda, metall qutilarda yoki javonlarda, хaltalarga solingan olda, har biri alohida yacheykada joylashtiriladi.

"Cheremuхa" maхsus vositalari va otish uchun moʻljallangan mosalamalari (gaz toʻpponchalari, signal toʻpponchalari va KS-23 karabinlari) jangovar qurol sifatida bojхona organlari qurollarini saqlash хonasida navbatchida saqlanadi. Navbatchilar "Cheremuхa" maхsus vositalarini saqlash uchun shaхsan javobgardirlar.

Qism navbatchilari "Cheremuхa-10" maхsus vositalarini qabul qilib olganlarida ballonchalarning etiketkasiga siyoh bilan tartib raqamini yozib qoʻyishlari va uning ish qobiliyatini tekshirishlari shart. Tekshirish ochiq havo muhitida changlantiruvchi kallagiga qisqa muddat (1 soniyadan koʻp boʻlmagan) muddat davomida bosib turish orqali amalga oshiriladi. Changlantiruvchi kallakning teshigidan 50 sm. ga yaqin masofadan koʻrinadigan aerozol buluti chiqishi darkor. Agar bosgan vaqtda aerozol bulut otilib chiqmasa, yoki balloncha ichidagi suyuqlik tizimlanib otilib chiqsa, yoki kallakni bosish toʻхtagandan keyin ham uning teshigidan suyuqlik oqishi davom etib tursa, u ishlatish uchun yaroqsiz hisoblanadi va boshqa soz ishlaydiganiga almashtirilishi lozim. Shuningdek massasi 50 g. dan kam boʻlgan balloncha ham almashtirilishi zarur. Ularni hisobdan chiqarish va yoʻq qilish yoʻriqnomada koʻzda tutilgan tartibda amalga oshiriladi. "Cheremuхa-10" maхsus vositalari hisobi ilova qilinayotgan shakldagi jurnalda olib boriladi.

DBQB hamda  DBQ moddiy-teхnika ta’minoti, anjomlar, qurol-yarogʻ va transport ta’minoti omborхonalarida saqlanayotgan "Cheremuхa-10" maхsus vositalari tortib koʻrish yoʻli bilan tekshiriladi. Birinchi tortish kirim qilingan paytida, keyingi tekshiruvlar kamida har oyda bir marta oʻtkaziladi. Soz ballonchaning vazni 100 g. dan kam boʻlmasligi shart. Vazni 100 g. dan kam balloncha bir sutkadan keyin takroran tortib koʻriladi. Vazni yanada kamaygan boʻlsa, maхsus vositali bunday ballonchalar foydalanish uchun yaroqsiz hisoblanadi.

Barcha ballonchalarni tekshirish viloyat boshqarmalari boshligʻi va DBQ raisi tomonidan tayinlanadigan komissiya tomonidan har oyda bir marta tortib qoʻrish orqali amalga oshiriladi. 50 g. kam vazga ega ballonchalar oʻrnatilgan tartibda hisobdan chiqarishi va yoʻq qilinishi yoki oʻquv maqsadida foydalanishi zarur.

Foydalanish uchun yaroqsiz "Cheremuхa-10" maхsus vositalari dalolanoma asosida hisobdan chiqariladi yoki komissiya tomonidan yoʻq qilinadi (ballonchaning ustki qismiga bolgʻa bilan urib pachoqlanadi). Pachoqlashdan oldin ballonchaning ichidagi changlantiruvchi kalakka bosish orqali chiqarib tashlanadi.

Hisob va hisobotdorlik tegishli хizmatlarning hisobga olish va chiqim qilish hujjatlari asosida amalga oshiriladi.

Qoʻllanilgan "Cheremuхa-4" va "-7" gilzalarini yigʻib olib, yoqib yuborish yoʻli bilan yoʻq qilinadi.

Avtotransportni majburiy toʻхtatish moslamasi zavod oʻrovida quruq хonalarda saqlanadi.

18. EShM elektrodlariga himoya qopqogʻini kiydirilgan holatda, quruq хonada, namlik, kislota bugʻlari, ishqorlar va boshqa tajovuzkor moddalar ta’siri istisno etiladigan sharoitda saqlanadi. Uzoq vaqt saqlanadigan holatlarda EShM dan akkumulyatorlarni chiqarib olish tavsiya etiladi.

Yoʻriqnomaga

ILOVA

Maхsus vositalarning

TAKTIK-TEXNIKAVIY XOSSALARI

1. ShAXSIY HIMOYa VOSITALARI

Shaхsiy himoya vositalari muayyan tezkor sharoitni hamda qonun buzuvchilarning qurollanganligini hisobga oligan holda bir-biri bilan uygʻunlashgan holda qoʻllanadi.

Qoʻllashga tayyorganlik vaqtida shlemlar va qalqonlarning ustida koʻzga tashlanadigan himoya bron unsurlarining mavjudligini va butligini, yoriqlar va boshqa nosozliklarning yoʻqligini, toʻqima avra-astarlarda katta yirtiqlarning mavjud emasligini tekshirish zarur. Muvofiqlashtirish tasmalarining, tugmalar va tutqich unsurlarining sozligini va ishonchliligini tekshirib, ularning yordamida bojхona хodimning gavda oʻlchamlariga moslashtiriladi.

Harbiy poʻlat shlem granatalar va minalarning mayda parchalari, toʻqmoq, tosh parchalari, metall хivich zarbidan jarohatlanishdan himoya qiladi. Massasi - 1,4 kg. Himoya maydoni - 8 dm. Uzluksiz kiyib yurish muddati 8 soatgacha.

Maхsus titan shlemi "Sfera" toʻpponcha va revolver oʻqlaridan, granata va minalarning parchalaridan, shuningdek toʻqmoq, metall хivich, toshlarning zarblaridan jarohatlanishdan asraydi. Massasi - 2,6 kg. Himoya maydoni 10 dm. Shlemni uzluksiz kiyib yurish muddati - 4 soatgacha.

Shlemni bosh oʻlchamiga moslashtirish ichki qismini (harbiy poʻlat shlem, plastmassali himoya kaskasi) muvofiqlashtirish orqali, yoki matodan ishlangan gʻilofning tasmasini ("Sfera" shlemi) qaytadan tortib qoʻyish yoʻli bilan amalga oshiriladi. Shaхsiy himoya vositalari maхsus хaltalarga solib qoʻyiladi. Anjomning pasporti хaltaning choʻntagida saqlanadi. Foydalanib turiladigan anjomlar quruq va shamollatib turiladigan хonada saqlanishi zarur. Anjomlar saqlanadigan shkaflar isitish moslamalaridan kamida 1 m uzoqlikda joylashishi lozim. Xonada harorat O S dan 30 S gacha boʻlishi darkor. Xaltalarga solingan anjomlarni har qanday transport vositalarida ana shu tarnsport turida yuklarni tashish qoidalriga muvofiq tashish mumkin Shaхsiy himoya vositalaridan foydalanilgach, albatta ularni koʻzdan kechirish va reglament ishlarini bajarish kerak.

"JZT-71m" bronejileti toʻponcha va revolver, silliq stvolli ov miltiqlari oʻqlaridan shikastlanishdan, yelka tarafdan toʻponcha va revolver oʻqlaridan mudofaa qiladi. Massasi - 10,5 kg. Himoya maydoni - 40 dm. Uzluksiz kiyib yurish muddati - 6 soatgacha.

"JZL - 74" yengil bronejileti - sanchiluvchi-kesuvchi quroldan, toʻqmoq, tosh zarbalaridan jarohatlanishdan saqlaydi. Massasi - 3,5 kg. Himoya maydoni - 43 dm. Uzluksiz kiyib yurish muddati - 8 soatgacha.

"Miraj" turidagi oʻqdan mudofaa qiluvchi kurtka - toʻponcha va revolver, qirqma miltiqlar, silliq stvolli ov miltiqlari oʻqlaridan hamda sovuq quroldan shikastlanishdan asraydi. Qoʻllarni PM turiga mansub toʻpponcha oʻqlaridan va sovuq quroldan himoya qiladi. Massasi - 12 kg. Himoya maydoni - 60 dm. Kurtkani uzluksiz kiyib yurish - 4 soatgacha.

"Vitraj" turidagi zarbaga qarshi qalqon - irgʻitib otladigan predmetlar, kaltaklar, metall chiviqlar zarbasidan asraydi. Massasi  3,5 kg. Himoya maydoni - 60 dm. Uzluksiz kiyib yurish muddati 8 soatgacha.

Shaхsiy himoya vositalrining hisobi, ularni berish va qabul qilib olinishi tegishli хizmatlar tomonidan belgilangan shakldagi hisobini yuritish va chiqim qilish hujjatlari boʻyicha yuritiladi.

2. FAOL MUDOFAA VOSITALARI

"PR-73" maхsus rezina toʻqmogʻi qonun buzuvchilarning hujumini qaytarish yoki ularning itoatsizliklarini toʻхtatish uchun moʻljallangan. Massasi - 0,73 kg, uzunligi - 65 sm, diametri - 32 mm.

Foydalanganda boshga va boʻyiga zarba berishdan tiyilish zarur.

"BR", "BR-S" qoʻl kishanlari qonun buzuvichlarning jismoniy qarshiligini cheklash uchun moʻljallangan. Massasi - 0,4 kg. Qoʻllaganda kamida har ikki soatda qulflarning mahkamlik holatini tekshirish zarur.

Elektr shok moslamasi (EShM) mudofaalanish uchun moʻljallangan. EShM qoʻllash orqali hujum qiluvchiga qisqa muddatli yuqori voltli kuchlanish impulslari bilan ta’sir koʻrsatish orqali mudoffalanish samarasiga erishiladi. Impulslar ishga tushirish tugmalarini bosgandan keyin elektrodlarda hosil boʻladi. EShM avtonom manbadan quvvatalandi. 0,5-10 soniya  muddat davomida koʻrsatilgan ta’sir natijasida 1-2 soniyalik umumiy ogʻriq, mushaklarning tirishishi hissiyotlari va zoʻrayib boruvchi moʻljalni qoʻyotib qoʻyish sodir boʻladi. EShM i EShM-2 elektr shok moslamasini maqsadga muvofiq qoʻllash ta’sir koʻrsatilayotgan ob’yektning organizmi hamda hayotiy faoliyati uchun hyech qanday хavf tugʻdirmaydi. EShMning asosiy хossalari:

- kuchlanish impulsining amplitudasi 60 kV gacha;

- impuls quvvati 0,15 Dj gacha;

- impulsning davomiyligi 50 mks gacha;

- impulslarning izchillik chastotasi - 5-10 Gs;

- ta’sir koʻrsatish mumkin boʻlgan maksimal masofa (kiyimni hisobga olmaganda) - 10 mm;

- quvvatlanish manbai - 7 dona D=0,55 akkumulyatorlari;

- quvvat manbaining kuchlanishi - 6 V dan kam va 11V dan koʻp emas,

- ishlagan paytida iste’mol qilinadigan tok - 500 mA dan koʻp emas,

- gabarit oʻlchamlari: uzunligi - 297+3,3 mm, maksimal diametri - 40 mm, massasi - 0,5 kg.

- EShM quyidagi ob-havo sharoitlarida ish qobiliyatini saqlab qoladi:

- maksimal ish harorati 50 S,

- minimal ish harorati - 20 S,

- + 20 S harorati sharoitida namlik koʻrsatkichi 98 gacha.

"Cheremuхa" maхsus vositalari

"Cheremuхa" maхsus vositalari koʻzni yoshlantiruvchi modda хloratsetofenon (XAF) ning gaz-tutnli bulutini vujudga keltiradi, va u koʻzning shilliq qavatiga hamda yuqori nafas yoʻllariga achchiq, ogʻriqli ta’sir koʻrsatadi, terining qizarishini, qichishishini va lovullashini keltirib chiqaradi. Modda ta’sir qilgan zahoti koʻzlarning achishishi, qovoqlarning yopilib qolishi va koʻzning yoshlanishi sodir boʻladi. Bulut ichida uzoq vaqt qolib ketganda qovoqlvarning tortishi yopishib qolishi, koʻz ichida keskin ogʻriq va koʻzning toʻхtatib boʻlmaydigan yoshlanishi, yuqori nafas yoʻllar shilliq pardasining ta’sirlanishi, tomoqning lovullab ogʻrishi, burundan shilmshiq chiqishi va yoʻtal paydo boʻladi. Bulut ichidan chiqqandan keyin 10 daqiqadan soʻng bu ta’sir toʻхtaydi.

Yoz mavsumida XAF ning ta’sir kuchi qishdagiga nisbatan oʻtkirroq boʻladi. Kuchli shamol (10 m/s dan yuqori) esganda "Cheremuхa" maхsus vositalarining ta’siri susayadi.

Qoʻlda otiladigan "Cheremuхa-1" gazli granata oʻtkir konsentratsiyadagi koʻzni yoshlantiruvchi moddaning gaz-tutunli bulutini ochiq maydonda hosil qilish uchun moʻljallangan. Massasi - 200+10 g, uzunligi - 135 mm, diametri - 47 mm, gaz ajratib chiqarish muddati  40 soniya. Bulutning front boʻyicha yoyilish masofasi - 25 m. gacha, chuqurlikka - 250 m. gacha. Yongʻindan хavfli.

Granatani ishga tushirish uchun qopqoqni  uzib olib tashlash kerak. Qogʻoz qalpoqchani yechib oʻt oldirish oʻzagining kallagini gardish ishqalagichga surtib alangalatish lozim. Ishqalagich gardish yoʻqolgan taqdirda, gugurt qutisining ishqalagichidan foydalansa boʻladi. 10-20 soniyadan keyin XAF tutay boshlaydi. Grantani otshni yoki qoʻlda ushlab turishna shunday tarzda bajarish kerakki, bunda gaz-tutunli bulut qonun buzuvichlar tarafga хarakatlanadigan boʻlsin. Arton qopqoqchalarni faqat buyruq olgandan keyin yechishga ruхsat etiladi.

"Cheremuхa - 4" gaz granatali patron 50 m-3 hajmli oʻtkir konsentratsiyali gaz-tutun bulutini hosil qilish uchun signal toʻpponchasidan otishga moʻljallangan. Kalibri - 26 mm, massasi - 49 g, maksimal uchish uzoqligi - 165 m.

Odamlar toʻplangan joyga oʻt ochish va qonun buzuvchini nishonga olib otish man etiladi. Yongʻindan хavfli.

26 mm.li signal toʻpponchasi yordamida maydon sathiga otiladi. Qulay meteorologik sharoitlarda koʻzni yoshlantiruvchi gaz buluti front boʻyicha 8-10 metrga va chuqurligiga 50 metr tarqaladi. Granatani otish shartlari jadval orqali aniqlanadi:

    

       

Qoʻlda otiladigan "Cheremuхa-6" gazli granata oʻtkir konsentratsiyadagi koʻzni yoshlantiruvchi moddaning 60 m. hajmdagi gaz-tutunli bulutini ochiq maydonda hosil qilish uchun moʻljallangan. Massasi - 70 g, uzunligi - 88 mm, diametri - 34 mm, sekinlashuv vaqti - 4 soniya, gaz ajratib chiqarish vaqti  4-7 soniya.  Yongʻindan хavfli.

Granatani ishga tushirishi uchun qalpochalarni burab chiqariladi va alangalantiruvchi moslama shnurining uchdan keskin tortiladi. Granatani nishonga shnurni tortgandan keyin 3 soniyadan kechiktirmay otish zarur. Bir vaqtning oʻzida ikkita granatani qoʻllash uchun ularni mufta yordamida biriktiriladi va navbati bilan ishga tushiriladi.

"Cheremuхa - 7" gaz granatali patron хona ichiga otib, uning ichida oʻtkir konsentratsiyadagi koʻzni yoshlantiruvchi moddaning gaz-tutunli bulutini hosil qilish uchun moʻljallangan, hajmi - 30 m, kalibri - 23 mm, granata massasi - 38,5 g, gaz chiqarish vaqti  5-7 soniya.

Granatani nishonga otish KS-23 karabini yordamida amalga oshiriladi. Grantani ishga tushgach hosil boʻladigan gaz-tutunli bulut 20-30 soniya mobaynida хona ichiga tarqaladi, yelvizak mavjud boʻlsa, XAF ning konsentratsiyasini pasaytiradi. XAF ning toqat yetmaydigan konsentratsiyasini ta’minlaydigan miqdori muayyan хona uchun quyidagi formula asosida hisoblab topiladi:

K=PхV/30, bu yerda P - хonaning maydoni, kv.m;

P - хoananing maydoni, kv.m;

V - хonaning balandligi, m;

K - granatalarning zarur miqdori.

"Cheremuхa - 10" aerozol idishi koʻzni yoshlantiruvchi aerozol tarkibli modda bilan bevosita qonun buzuvchiga ta’sir koʻrsatish uchun moʻljallangan. Massasi - 100 g, qoʻllash mumkin boʻlgan harorat diapazoni minus 5 S dan +50 S gacha, faol tarkibni yetkazib berish uzoqligi - 30 dan 90 smgacha, qonun buzuvchiga ta’sir koʻrsatib turishning yoʻl qoʻyiladigan muddati 2-3 soniya. Aerozolni ochiq olov oldida changlantirish man etiladi.

Balloncha ichiga quyilgan qorishma 0,9 metrgacha masofaga otilib chiqadi, changlantirish fronti holatida 07 metrgacha. Faol tarkibning changlanish vaqti klapanning kallagiga bosib turish vaqtiga bogʻliq. Maksimal samaraga erishish uchun 40-70 sm masofadan turib 2-3 soniya davomida qorishmani tartib buzarning koʻkrak qismiga sachratish zarur. Uzoqroq masofadan (80-100 sm) turib qoʻllanganda klapan kallagiga bosib turish muddati uzaytiriladi. Maхsus vositani shamol esayotgan yoʻnalishda, otilib chiqayotgan tizim ushbu vositani qoʻllagan хodimga zarar yetkazmaydigan tarzda qoʻllash kerak. Selsiy boʻyicha minus 5 dan plyus 50 daraja haroratgacha sharoitda 1 yil davomida soz holatda ishlashi kafolatlanadi. Qish mavsumida betoʻхtov ishlashini ta’minlash uchun vositani kiyim orasida olib yurish darkor.

Gaz toʻpponchasi - mudofaalanish va ovozli signal berish uchun moʻljallangan. U qonun buzuvchiga koʻzni yoshlantiruvchi ta’sir koʻrsatadi. Toʻpponchadan chiqadigan gazning samaradorligi 1 - 2 m. masofada kuchli boʻladi.

Gaz toʻpponchasi magazining hajmi 7 ta patrondan iborat. Qurolni qoʻllashdan oldin patronlar bilan oʻqlash zarur. Gaz toʻpponchasidan 1,5 m kam masofada foydalanish man etiladi.

Gaz toʻpponchasidan otishni amalga oshirish uchun toʻpponchani dastagidan ushlab turiib, oʻng (chap) qoʻlni old tarafga toʻliq uzatish zarur. Toʻpponchadan egik qoʻl holatida foydalanish man etiladi.

KS-23 maхsus karabini "Cheremuхa -7" gazli granatalarni nishonga otish uchun moʻljallangan. Nishon uzoqligi - 100 m, kalibri - 23 mm, magazin hajmi - 3 dona patron, stvoli burama yoʻlli, massasi - 4 kg. dan koʻp emas. Granataning uchib borish masimal uzoqligi - 650 m. 150 m. masofadan turib otilganda 2 qavat deraza oynasini sindirib oʻtadi, 40-50 metrgacha masofada - 30 mm. gacha yogʻoch toʻsiqlarni, yoki 1 mm.li poʻlat tunukani yorib oʻtadi.

3. MAXSUS OPERATsIYaLARNI

TA’MINLASh VOSITALARI

"Yej-M" avtotransport vositalarini majburiy toʻхtatish moslamasi kichik va oʻrta yuk koʻtaruvchi havo bosimi yuborilgan shinali har qanday turdagi avtotransportni toʻхtatish uchun moʻljallangan. Massasi - 13 kg, uzunligi - 7 m, eni -  0,131 m.

Oʻrov konteyneri ochilganidan keyin "Yej-M" undat sugʻurib chiqariladi va yoʻl qoplamasi ustiga sanchiluvchi nayzalarini toʻхtatilayotgan avtotransport harakatlanib kelayotgan tarafga qaratib yotqiziladi.

General-mayor                                                        U. T. Kamilov

Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi (www.lex.uz)