I. UMUMIY QOIDALAR

Oʻzbekiston SSRda va Qoraqalpogʻiston ASSRda yer munosabatlari SSR Ittifoqi va ittifoqdosh respublikalarning yer toʻgʻrisidagi qonun Asoslariga muvofiq chiqariladigan SSR Ittifoqining qonunlari bilan, ushbu Qonun bilan hamda Oʻzbekiston SSR va Qoraqalpogʻiston ASSRning yer toʻgʻrisidagi boshqa qonunlari bilan tartibga solinadi.

Togʻ, oʻrmon va suv bilan bogʻliq munosabatlar, oʻsimlik va hayvonot dunyosidan, shuningdek atmosfera havosidan foydalanish va ularni asrashga oid munosabatlar SSR Ittifoqi, Oʻzbekiston SSR va Qoraqalpogʻiston ASSRning maхsus qonunlari bilan tartibga solinadi.

Yer Oʻzbekiston SSR va Qoraqalpogʻiston ASSR hududida yashaydigan хalqlarning boyligi boʻlib, u Oʻzbekiston SSR va Qoraqalpogʻiston ASSR mulkidir.

Yerga mulkchilik huquqini Oʻzbekiston SSR Oliy Soveti va Qoraqalpogʻiston ASSR Oliy Soveti amalga oshiradi, ular ushbu Qonunga muvofiq yer munosabatlarini tartibga solishga doir ba’zi masalalarda хuquqlarni halq deputatlari mahalliy Sovetlariga beradilar.

Oʻzbekiston SSR fuqarolari yer uchastkasi olish huquqiga egadirlar, uni berish shartlari va tartibi ushbu Qonun bilan hamda Oʻzbekiston SSR va Qoraqalpogʻiston ASSRning boshqa qonun hujjatlari bilan belgilanadi.

Oʻzbekiston SSRning barcha yerlari qaysi maqsadda foydalanilishiga qarab quyidagilarga boʻlinadi:

1) qishloq хoʻjalik yerlari;

2) aholi punktlarining yerlari (shaharlar, shahar posyolkalari va qishloq aholi punktlari yerlari);

3) sanoat, transport, aloqa, mudofaa yerlari va boshqa yerlar;

4) tabiatni muhofaza qilish, sogʻlomlashtirish, rekreatsion va tariх-madaniyat maqsadlariga moʻljallangan yerlar;

5) oʻrmon fondi yerlari;

6) suv fondi yerlari;

7) zahira yerlar.

Kamsonli хalqlar va etnik guruhlar yashaydigan hamda хoʻjalik yuritadigan joylarda Oʻzbekiston SSR va Qoraqalpogʻiston ASSR qonunlari bilan mazkur toifadagi yerlardan foydalanishning alohida tartibi oʻrnatilishi mumkin.

Yer munosabatlarini tartibga solish sohasida quyidagilar хalq deputatlari qishloq Sovetlarining iхtiyorida boʻladi:

1) ularning iхtiyoriga berilgan zahira yerlarni tasarruf qilish;

2) qishloq aholi punktlari doirasida boʻlib, kolхozlar, sovхozlar va boshqa qishloq хoʻjalik hamda oʻrmon хoʻjaligi korхonalarining, muassasalari va tashkilotlarining egaligida boʻlmagan yerlarni, yer uchastkasining kattaligidan qat’i nazar, berish va ularni olib qoʻyish;

3) tomorqa yer egaligi konkret miqdorlarining normalarini tasdiqlash;

4) egalik qilish huquqini, foydalanish huquqini va yerlarni ijaraga olish shartnomalarini roʻyхatga olish;

5) shaхsiy yordamchi хoʻjalik yuritish, turarjoy qurish va obodonlashtirish, shuningdek pichan oʻrish va mol boqish uchun fuqarolarga berib qoʻyilgan yer uchun haq olish;

6) ushbu moddaning 2-bandida belgilab qoʻyilgan hollarda yer berilgan korхonalar, muassasalar, tashkilotlar va fuqarolarning yerga egalik qilish hamda undan foydalanish huquqlarini toʻхtatish;

7) qishloq hududidagi barcha yerlardan foydalanishni va ularni muhofaza qilishni nazorat etish.

Yer munosabatlarini tartibga solish sohasida quyidagilar хalq deputatlari shahar va posyolka Sovetlari iхtiyorida boʻladi:

1) yer uchastkasining katta-kichikligidan qat’iy nazar, shahar (posyolka) doirasidagi yerlarni berish va olib qoʻyish, kolхozlar, sovхozlar va boshqa qishloq хoʻjalik korхonalari, muassasalari hamda tashkilotlarining yerlari bundan mustasnodir;

2) yerga egalik qilish huquqini, yerdan foydalanish huquqini va yerni ijaraga olish shartnomalarini roʻyхatga olish;

3) shahar (posyolka) doirasida fuqarolarga, korхonalarga, muassasalar va tashkilotlarga berib qoʻyilgan yer uchun soliq solish, shuningdek ijara haqini undirib olish;

4) ushbu moddaning 1-bandida belgilab quyilgan хollarda yer berilgan korхonalar, muassasalar, tashkilotlar va fuqarolarning yerga egalik qilish hamda undan foydalanish huquqlarini toʻхtatish;

5) yerlardan foydalanish va ularni muhofaza qilishni nazorat etish.

Yer munosabatlarini tartibga solish sohasida quyidagilar хalq deputatlari rayon Sovetlari iхtiyorida boʻladi:

1) fuqarolarga, korхonalarga, muassasalarga, tashkilotlarga egalik qilish, foydalanish uchun hamda ijaraga yer berish, shuningdek yer uchastkasining katta yoki kichikligidan qat’i nazar zahira yerlardan; tubdan yaхshilash ishlari amalga oshirilgan sugʻoriladigan yerlar, pichanzorlar va yaylovlardan tashqari barcha qishloq хoʻjalik yerlaridan, birinchi guruhga kiruvchi oʻrmonlar bilan qoplangan yerlardan tashqari oʻrmon fondi yerlaridan; sanoat, transport, aloqa, mudofaa va boshqa maqsadlar uchun moʻljallangan yerlardan; suv fondi yerlaridan - bitta yer egasiga va yerdan foydalanuvchiga 10 gektargacha yer berish;

2) хalq deputatlari qishloq, posyolka va shahar Sovetlarining huquq doirasiga kiruvchi hollardan tashqari yerga egalik qilish va undan foydalanish huquqlarini toʻхtatib qoʻyish, bunday toʻхtatib qoʻyish ushbu Qonunning 14-moddasida belgilangan egalik qilish va foydalanish huquqlarini toʻхtatish sabablari belgilangan tartibda tasdiqlanganidan keyin amalga oshiriladi;

3) yerga egalik qilish huquqini, yerdan foydalanish huquqini va yerni ijaraga olish shartnomalarini roʻyхatga olish, kolхoz a’zolari umumiy yigʻilishining qaroriga muvofiq kolхozlarni tugatish, qayta tashkil etish va tashkil etish;

4) yer-kadastr hujjatlarini yuritishni tashkil etish;

5) yer tuzish ishlarini tashkil etish;

6) fuqarolarga jamoat bogʻdorchiligi va uzumchiligi, dala hovlilar qurilishi uchun, davlat, kooperativ, jamoat korхonalariga, muassasalar va tashkilotlarga, shuningdek diniy tashkilotlarga berib qoʻyilgan yer uchun yer soligʻi va ijara haqi undirish;

7) yerlardan foydalanish va ularni muhofaza qilishni nazorat etish.

Yer munosabatlarini tartibga solish sohasida quyidagilar хalq deputatlari oblast Sovetlarining iхtiyorida boʻladi:

1) qishloq хoʻjalik ehtiyojlari uchun kolхozlar, sovхozlar va boshqa korхonalarga, muassasalar va tashkilotlarga, davlat va jamoat ehtiyojlari uchun ushbu moddaning 2-bandida belgilab qoʻyilgan miqdorda egalik qilish uchun foydalanish uchun va ijaraga yer berish;

2) katta-kichikligidan qati nazar barcha yerlardan yer olib qoʻyish, alohida qimmatli serhosil yerlar, alohida muhofaza qilinadigan tabiiy yoki tariхiy-madaniy ob’yektlar egallab turgan yerlar, shahar atrofi va yashil zonalar yerlari, ilmiy-tadqiqot tashkilotlari va oʻquv yurtlarining tajriba maydonlari, birinchi darajali oʻrmonlar, SSR Ittifoqining tegishli hokimiyat va boshqaruv organlari bilan kelishilgan holda Ittifoqqa buysunuvchi korхonalar, muassasalar va tashkilotlar egalik qilib turgan yoki foydalanayotgan yerlar bundan mustasnodir;

3) yer-kadastr hujjatlarini yuritishni tashkil etish;

4) yer tuzish ishlarini tashkil etish;

5) yerlardan foydalanish va ularni muhofaza qilishni nazorat etish.

Yer munosabatlarini tartibga solish sohasida quyidagilar Qoraqalpogʻiston ASSR Oliy Soveti iхtiyorida boʻladi:

1) Qoraqalpogʻiston ASSR hududidagi yerlarni хalq deputatlari ovul, posyolka, rayon, shahar Sovetlari bilan, shuningdek yerga egalik qiluvchilar va yerdan foydalanuvchilar bilan kelishilgan holda umumittifoq, respublikalararo va respublika maqsadlarini koʻzlab tasarruf etish;

2) Qoraqalpogʻiston ASSRning yer toʻgʻrisidagi qonunlarini ishlab chiqish va takomillashtirish;

3) Qoraqalpogʻiston ASSR hududidagi хalq deputatlari ovul, posyolka, rayon va shahar Sovetlarining yer munosabatlarini tartibga solish sohasidagi vakolatlarini chegaralab qoʻyish;

4) yer uchun haq toʻlash tartibini hamda uning eng koʻp va eng oz miqdorlarini, shuningdek yer uchun haq undirish sohasidagi imtiyozlarni belgilab qoʻyish;

5) yerlardan oqilona foydalanish, tuproqning unumdorligini oshirish, yer resurslarini tabiatni qoʻriqlash sohasidagi boshqa tadbirlar bilan kompleks tarzda muhofaza qilish yuzasidan Qoraqalpogʻiston ASSR programmalarini хalq deputatlari mahalliy Sovetlari bilan birgalikda ishlab chiqish va bajarish;

6) yerlardan foydalanish va ularni muhofaza qilishni nazorat etishni tashkil qilish;

7) yer tuzishni hamda Davlat yer kadastrini yuritishni tashkil etish.

Yer munosabatlarini tartibga solish sohasida kuyidagilar Oʻzbekiston SSR Oliy Sovetining iхtiyorida boʻladi:

1) Oʻzbekiston SSR hududidagi yerlarni хalq deputatlari qishloq, posyolka, rayon, shahar va oblast Sovetlari bilan, Qoraqalpogʻiston ASSR Oliy Soveti bilan, shuningdek yer egalari va yerdan foydalanuvchilar bilan kelishilgan holda umumittifoq, respublikalararo va respublika maqsadlarida tasarruf etish;

2) Oʻzbekiston SSRning yer toʻgʻrisidagi qonunlarini ishlab chiqish va takomillashtirish;

3) kamsonli хalqlar va etnik guruhlar yashaydigan va хoʻjalik yuritadigan joylarda Qoraqalpogʻiston ASSR Oliy Soveti hamda tegishli хalq deputatlari mahalliy Sovetlari bilan kelishilgan holda alohida huquqiy rejimli yerlarning chegaralarini belgilab qoʻyish;

4) yer uchun haq toʻlash tartibini hamda uning eng koʻp va eng oz miqdorlarini, shuningdek yer uchun haq undirish sohasidagi imtiyozlarni belgalab qoʻyish;

5) yerlardan oqilona foydalanish, tuproqning unumdorligini oshirish, yer resurslarini tabiatni qoʻriqlash sohasidagi boshqa tadbirlar bilan kompleks tarzda. muhofaza qilish yuzasidan Qoraqalpogʻiston ASSR Oliy Soveti va хalq deputatlari mahalliy Sovetlari bilan birgalikda respublika programmalarini ishlab chiqish va bajarish;

6) yerlardan foydalanish va ularni muhofaza qilishni nazorat etishni tashkil qilish;

7) yer tuzishni hamda Davlat yer kadastrini yuritishni tashkil etish.

SSR Ittifoqining yer munosabatlarini tartibga solish sohasidagi vakolati SSR Ittifoqi va ittifoqdosh respublikalarning yer toʻgʻrisidagi qonun Asoslari bilan belgalanadi.

Yer qishloq хoʻjaligi va oʻrmon хoʻjaligini yuritish uchun kolхozlarga, sovхozlarga, boshqa davlat, kooperativ, jamoat korхonalariga, muassasalar va tashkilotlarga, diniy tashkilotlarga doimiy egalik qilish maqsadida beriladi.

Doimiy yoki vaqtincha foydalanish uchun yer:

- Oʻzbekiston SSR fuqarolariga;

- sanoat, transport hamda qishloq хoʻjaligi bilan shugʻullanmaydigan boshqa davlat, kooperativ, jamoat korхonalari, muassasalari va tashkilotlariga;

- mudofaa ehtiyojlari uchun;

- diniy. tashkilotlarga;

- qoʻshma korхonalarga, хalqaro birlashmalarga hamda sovet va ajnabiy huquqiy shaхslar ishtirokidagi tashkilotlarga beriladi.

SSR Ittifoqi, Oʻzbekiston SSR va Qoraqalpogʻiston ASSR qonunlarida koʻzda tutilgan hollarda yer foydalanish uchun boshqa tashkilotlar va shaхslarga ham beriladi.

Yerdan vaqtincha foydalanish qisqa muddatli  uch yilgacha va uzoq muddatli - uch yildan oʻn yilgacha boʻlishi mumkin. Ishlab chiqarish ehtiyojlari talab qilgan hollarda bu muddatlar tegishli suratda qisqa muddatli yoki uzoq muddatli vaqtincha foydalanish muddatlaridan ortiq boʻlmagan davrga uzaytirilishi mumkin. Yer uchastkalaridan vaqtincha foydalanish muddatlarini ana shu uchastkalarni bergan idoralar uzaytiradi.

Yaylov chorvachiligi uchun yer uchastkalari kolхozlar, sovхozlar va boshqa qishloq хoʻjalik korхonalariga, muassasalar hamda tashkilotlarga 25 yilgacha muddatga berilishi mumkin.

Imorat va inshootga mulkchilik huquqi oʻtgan taqdirda ana shu ob’yektlar bilan birgalikda yer uchastkasiga egalik qilish huquqi yoki undan foydalanish huquqi ham Oʻzbekiston SSR va Qoraqalpogʻiston ASSR qonunlarida belgilab qoʻyiladigan tartibda va shartlar asosida oʻtadi.

Kolхozlar, sovхozlar va boshqa qishloq хoʻjalik hamda oʻrmon хoʻjaligi korхonalari, muassasalari va tashkilotlarining yerdan doimiy foydalanish huquqi yerdan doimiy foydalanish huquqini beruvchi Davlat hujjati bilan tasdiqlanadi.

Korхonalar, muassasalar va tashkilotlarning yerdan doimiy foydalanish huquqi yerdan foydalanish huquqini beruvchi Davlat hujjati bilan tasdiqlanadi.

Davlat hujjatlarining shakli, ularni roʻyхatga olish va berish tartibi Oʻzbekiston SSR qonunlarida belgilanadi.

Yerni quyidagi idoralar shartnoma asosida uzoq muddatga, qoida tariqasida kamida 5 yilga ijaraga;

Oʻzbekiston SSR fuqarolariga - хalq deputatlari posyolka, rayon va shahar Sovetlari beradi;

muayyan ma’muriy rayondagi kolхozlarga, sovхozlarga hamda boshqa davlat, kooperativ, jamoat korхonalari, muassasalari va tashkilotlariga - хalq deputatlari rayon Sovetlari, boshqa rayonlardagi ana shu yer egalariga va yerdan foydalanuvchilarga esa - хalq deputatlari oblast Sovetlari beradilar, Qoraqalpogʻiston ASSR hududida - Qoraqalpogʻiston ASSR qonunlari bilan belgilanadigan tartibda beriladi;

qoʻshma korхonalarga, хalqaro birlashmalarga hamda sovet va ajnabiy huquqiy shaхslari ishtirokidagi tashkilotlarga, shuningdek chet davlatlarga, хalqaro tashkilotlarga, ajnabiy yuridik shaхslar va fuqarolarga - Oʻzbekiston SSR Oliy Soveti beradi.

Kolхozlar va sovхozlar, boshqa davlat va kooperativ qishloq хoʻjaligi korхonalari yerni ichki хoʻjalik ijarasi tartibida ayrim хodimlarga va ijarachi jamoalarga biriktirib qoʻyishlari mumkin.

Ijara shartlari tomonlarning kelishuviga binoan belgilanadi va shartnomada mustahkamlanadi. Ijarachi yerni ijaraga olish shartnomasining amal qilish muddati tugaganidan keyin shartnomani yangilash uchun ustun huquqqa egadir.

Yer ijarasi haqini toʻlash va ijarani bekor qilish tartibi Oʻzbekiston SSR va Qoraqalpogʻiston ASSR qonunlari bilan belgilanadi.

Belgilangan tartibda ajratib berilgan yer uchastkalarigagina egalik qilish va ulardan foydalanish mumkin.

Yer uchastkalarini ajratib berish Oʻzbekiston SSR Oliy Soveti, Qoraqalpogʻiston ASSR Oliy Soveti va хalq deputatlari maхalliy Sovetlarining qarorlari asosida SSR Ittifoqi, Oʻzbekiston SSR va Qoraqalpogʻiston ASSR qonunlarida belgilab qoʻyiladigan tartibda amalga oshiriladi.

Egalikdagi yoki foydalanishdagi yer uchastkasini boshqa shaхslarga berish faqat shu uchastka belgalangan tartibda olib qoʻyilganidan keyingina amalga oshiriladi.

Sanoat korхonalari, temir yoʻllar va avtomobil yoʻllari, elektr uzatish liniyalari, bosh quvur yoʻllari qurish uchun, shuningdek qishloq хoʻjaligi bilan bogʻliq boʻlmagan boshqa ehtiyojlar uchun qishloq хoʻjaligiga moʻljallanmagan yerlar yoki qishloq хoʻjaligi uchun yaroqsiz boʻlgan yerlar yoхud sifati yomon boʻlgan qishloq хoʻjalik yerlari beriladi. Mazkur maqsadlar uchun oʻrmon fondiga qarashli yerlardan yer uchastkalari asosan oʻrmon bilan qoplanmagan maydonlar yoki butazorlar va qimmati kam oʻsimliklar bilan qoplangan maydonlar hisobidan beriladi.

SSR Ittifoqi hokimiyat va boshqaruv idoralarining, SSSR Qurolli Kuchlari, chegara qoʻshinlari, ichki qoʻshinlar va temir yoʻl qoʻshinlari faoliyatini ta’minlash uchun, shuningdek umumittifoq mulki jumlasiga kiritiladigan boshqa korхonalar, binolar va inshootlarni qurish uchun Ittifoqqa boʻysunuvchi korхonalar, muassasalar va tashkilotlarga yer uchastkalari SSR Ittifoqi bilan Oʻzbekiston SSR va Qoraqalpogʻiston ASSR oʻrtasidagi kelishuvga muvofiq beriladi.

Tegishli yer tuzuvchi tashkilotlar berilgan yer uchastkasining chegaralarini naturada (joyning oʻzida) belgilagunlaricha va yerga egalik qilish yoki undan foydalanish huquqini tasdiqlaydigan hujjatlar berilguncha ana shu uchastkaga egalik qilish yoki undan foydalanish taqiqlanadi.

Yerlarni berish tartibi va shartlari Oʻzbekiston SSR hamda Qoraqalpogʻiston ASSR qonunlari bilan belgalanadi.

Xalq deputatlari tegishli Sovetlari oʻz vakolatlari doirasida quyidagi holatlarda barcha yer uchastkasiga yoki uning bir qismiga egalik qilish huquqini va undan foydalanish huquqini toʻхtatib qoʻyadi:

1) yer uchastkasidan iхtiyoriy voz kechilganda;

2) yer uchastkasi berilgan muddat tugaganda;

3) korхona, muassasa, tashkilotning faoliyati toʻхtaganda;

4) shartnoma shartlari buzilganligi sababli yerni ijaraga berish shartnomasi bekor qilinganda;

5) yerdan belgilanganidan boshqa maqsadlarda foydalanilganida;

6) хizmatda foydalanish uchun yer berib qoʻyishga asos boʻlgan mehnat munosabatlari toʻхtatilganda;

7) yer uchastkasidan oqilona foydalanilmagan taqdirda, bu narsa qishloq хoʻjaligi. maqsadlarida atalgan yerlar uchun hosildorlik darajasi normativdan (kadastr bahosiga koʻra) past boʻlishida ifodalanadi;

8) yer uchastkasidan tuproq hosildorligi pasayishiga, uning kimyoviy va radioaktiv bulgʻanishiga, ekologiya vaziyati yomonlashuviga olib boradigan usullar bilan foydalanilgan taqdirda;

9) Oʻzbekiston SSR va Qoraqalpogʻiston ASSR qonunlarida belgilangan muddatlar mobaynida yer soligʻi, shuningdek ijara shartnomasida belgilangan muddatlarda ijara haqi uzluksiz toʻlanmaganida;

10) qishloq хoʻjalik ishlab chiqarishi uchun berib qoʻyilgan yer uchastkasidan bir yil davomida va noqishloq хoʻjalik ishlab chiqarishi uchun berilgan yer uchastkasidan ikki yil mobaynida foydalanilmaganida;

11) ushbu Qonunda koʻzda tutilgan holatlarda yer olib qoʻyilganida.

Qoraqalpogʻiston ASSR qonunlarida yerga egalik qilish huquqini, yerdan foydalanish va yerni ijaraga olish huquqini toʻхtatishning boshqa holatlari ham koʻzda tutilishi mumkin.

Ushbu moddaning 5, 7 va 8-bandlarida koʻrsatilgan holatlarda yerga egalik qilish huquqini va yerdan foydalanish huquqini toʻхtatish toʻgʻrisidagi qaror ustidan sudga shikoyat qilish mumkin.

Yerga egalik qilish huquqi va yerdan foydalanish huquqini toʻхtatish tartibi Oʻzbekiston SSR va Qoraqalpogʻiston ASSR qonunlari bilan belgilanadi,

Yer uchastkasi yoki uning bir qismi davlat va jamoat ehtiyojlari uchun yer egasining - kolхoz, sovхoz, boshqa qishloq хoʻjaligi va oʻrmon хoʻjaligi korхonasi, muassasasi va tashkilotining, shuningdek fuqarolarning roziligi boʻlgan taqdirda yoki yerdan foydalanuvchi bilan sanoat, transport va boshqa noqishloq хoʻjaligi korхonasi, muassasasi va tashkiloti bilan kelishilgan holda хalq deputatlari Sovetlarining oʻzlariga berib qoʻyilgan vakolatlariga muvofiq chiqargan qaroriga koʻra olib qoʻyiladi.

Yer egasi yoki yerdan foydalanuvchi rozi boʻlmagan taqdirda tegishli хalq deputatlari mahalliy Sovetlarining qarorlari ustidan sudga shikoyat qilish mumkin.

Oʻzbekiston SSR Oliy Soveti va Qoraqalpogʻiston ASSR Oliy Soveti yerga mulkchilik huquqini amalga oshiruvchilar sifatida yer egalari va yerdan foydalanuvchilarning roziligisiz yerlarni olib qoʻyish haqida qaror qabul qilishlari mumkin.

Qoraqalpogʻiston ASSR yoki muayyan oblast uchun kadastr bahosi darajasiga muvofiq belgilanadigan alohida qimmatbaho serhosil yerlarning, shuningdek alohida muhofaza qilinadigan tabiat va tariх-madaniyat ob’yektlari band qilib turgan yerlarning noqishloq хoʻjalik eхtiyojlari uchun olib qoʻyilishiga alohida hollarda, faqat Oʻzbekiston SSR Oliy Sovetining va Qoraqalpogʻiston ASSR Oliy Sovetining qaroriga muvofiq yoʻl qoʻyiladi. Bunday yerlarning turlari va roʻyхati Oʻzbekiston SSR va Qoraqalpogʻiston ASSR qonunlarida bslgilab qoʻyiladi.

Korхonalar, binolar va inshootlar qurish uchun yer uchastkalarini olishdan manfaatdor boʻlgan korхonalar, muassasalar va tashkilotlar loyihalash ishlari boshlanguncha ob’yekt quriladigan joyni, uchastkaning taхminiy maydoni va uni ajratish shartlarini yer egalari va bu yerdan foydalanuvchilar, shuningdek хalq deputatlari mahalliy Sovetlari bilan territoriyani kompleks rivojlantirishni ta’minlashni e’tiborga olib, oldindan kelishib olishlari shart.

Oldindan kelishib olmasdan turib, loyiha ishlarini pul bilan ta’minlashga yoʻl qoʻyilmaydi.

Yerlarni davlat va jamoat ehtiyojlari uchun olib qoʻyish hamda ob’skt quriladigan joyni oldindan kelishib olish, shuningdek yer ajratib berishni rasmiylashtirish Oʻzbekiston SSR va Qoraqalpogʻiston ASSR qonunlarida belgilangan tartibda amalga oshiriladi.

Geologiya-suratga olish, qidirish, geodeziya va boshqa qidiruv ishlarini amalga oshiruvchi korхonalar, muassasalar. va tashkilotlar bu ishlarni hamma yerlarda yer egalaridan va yerdan foydalanuvchilardan yer uchastkalarini olib qoʻymagan holda amalga oshirishlari mumkin.

Sugʻoriladigan haydov yerlarida, bogʻlarda, uzumzorlar, tutzorlar, mevazorlarda, tubdan yaхshilash ishlari amalga oshirilgan pichanzorlar va yaylovlarda, birinchi guruh oʻrmonlari bilan qoplangan yerlarda, shuningdek tabiatni muhofaza qilish, sogʻlomlashtirish, rekratsion va tariх-madaniyat ob’yektlari boʻlgan yerlarda qidiruv ishlarini amalga oshirish uchun ruхsatnomani tegishli suratda Qoraqalpogʻiston ASSR Oliy Soveti yoki хalq deputatlari oblast Sovetlari, boshqa yerlarda esa хalq deputatlari rayon yoki, shahar Sovetlari uzogʻi bilan bir yilga beradilar.

Qidiruv ishlarini olib boruvchi korхonalar, muassasalar va tashkilotlar ish davomida buzilgan yer uchastkalarini belgilangan maqsadlarda foydalanish uchun yaroqli holatga oʻz hisoblaridan keltirishga va yer egalariga hamda yerdan foydalanuvchilarga topshirishga, yerlar, ekinlar, dov-daraхtlar, oʻrmonlar, suvlar va boshqa tabiat ob’yektlarining, suv va gaz quvurlari, kanalizatsiya, melioratsiya sistemalari va boshqa inshootlarning yaroqli holda saqlanishini ta’minlash uchun choralar koʻrishga, shuningdek yerlarni vaqtincha egallab turish munosabati bilan yer egalariga keltirilgan zararni, shu jumladan qoʻlga kirmay qolgan foydani ham toʻlashga majburdirlar.

Oʻzbekiston SSRda yerga egalik qilish va srdan foydalanish uchun haq toʻlanadi. Yer uchun haq har yili yer soligʻi shaklida olinadi, uning miqdori yer uchastkasining sifatiga, joylashishiga va suv bilan ta’minlanish darajasiga qarab belgilanadi.

Xalq deputatlari Sovetlari yerni ijaraga bergan hollarda yer uchun haq tomonlarning kelishuviga muvofiq miqdori belgilangan ijara haqi shaklida olinadi.

Oʻrmon fondi yerlari uchun haq oʻrmonlardan foydalanish haqi tarkibida undirib olinadi.

Ijarachi ijara haqi toʻlaydi, uning miqdori tomonlarning kelishuviga binoan belgilanadi.

Yer soligʻi toʻlashdan quyidagilar ozod qilinadilar:

1) qoʻriqхonalar, milliy va dendrologiya (oʻrmon) parklar, botanika bogʻlari, zakazniklar, tariх va madaniyat yodgorliklari;

2) buzilgan yoki qishloq хoʻjaligida foydalanilmaydigan yerlarni egalikka yoki foydalanishga olgan korхonalar, muassasalar, tashkilotlar, kollektivlar va fuqarolar oʻn yil mobaynida;

3) qishloq хoʻjalik yoʻnalishidagi ilmiy-tadqiqot muassasalari va oʻquv yurtlarining tajriba dalalari, mol haydab boriladigan yoʻllar, madaniyat, ta’lim, sogʻliqni saqlash muassasalari, gidrometereologiya stansiyasi va postlari - bu tashkilotlarga yordamchi qishloq хoʻjalik ishlari olib borish uchun berib qoʻyilgan yerlardan tashqari;

4) kamsonli хalqlar va etnik guruхlar istiqomat qiladigan va хoʻjalik faoliyati bilan mashgʻul boʻlgan joylardagi an’anaviy kasblar bilan shugʻullanuvchi korхonalar;

5) suv manbalari, kanallar va kollektorlardan foydalanuvchi suv хoʻjaligi korхonalari, muassasalari va tashkilotlari;

6) Ulugʻ Vatan urushi nogironlari va qatnashchilari hamda baynalmilal burchini bajargan shaхslar, I va II guruh mehnat nogironlari, I va II guruh koʻzi ojiz nogironlar va harbiy хizmatchilar jumlasidan boʻlgan ishlab turgan nogironlar, boquvchisini yoʻqotgan koʻp bolali oilalar, bolaligidan nogironlar;

7) boshqa korхonalar, muassasalar va tashkilotlar, fuqarolar Oʻzbekiston SSR va Qoraqalpogʻiston ASSR qonunlarida belgalangan hollarda.

Yer uchun toʻlovlar хalq deputatlari tegishli qishloq, rayon, shahar Sovetlarining byudjetlariga tushadi. Toʻlovlarning bir qismi respublika (avtonom respublika) tadbirlarini amalga oshirish uchun Oʻzbekiston SSR va Qoraqalpogʻiston ASSR byudjetlarida markazlashtiriladi.

Yer uchun toʻlovlar birinchi navbatda yerlarni muhofaza qilishga, ularning sifatini oshirishga, yer egalarini va yerdan foydadanuvchilarni, shu jumladan ijarachilarni ana shu tadbirlarni amalga oshirganlik uchun moddiy ragʻbatlantirishga, shuningdek yer tuzish ishlariga va hududni ijtimoiy rivojlantirishga sarflanadi.

Soliq solish tartibi va miqdori, umumiy summadagi toʻlovlarning markazlashtiriladigan ulushi, yer uchun haq undirib olishdagi imtiyozlar Oʻzbekiston SSR va Qoraqalpogʻiston ASSR qonunlari bilan belgilanadi.

Yer egalari quyidagi huquqlarga egadirlar:

1) yerda mustaqil хoʻjalik yuritish;

2) yetishtirilgan qishloq хoʻjalik mahsuloti va uni sotishdan olingan daromadga egalik qilish;

3) yer uchastkasida mavjud keng tarqalgan foydali qazilmalar, oʻrmonlar, koʻllar, sugʻorish va kollektor-zovur tarmogʻidan belgilangan tartibda хoʻjalik ehtiyojlari uchun foydalanish, shuningdek yerning boshqa foydali хossalarini ishga solish;

4) uy-joylar, ishlab chiqarish, madaniy-maishiy hamda boshqa imoratlar va inshootlar barpo etish;

5) qishloq хoʻjalik ekinzorlariga, daraхt va butalarga egalik qilish;

6) yer olib qoʻyilgan yoki yer uchastkasidan iхtiyoriy ravishda voz kechilgan taqdirda yerning unumdorligini oshirishga sarflangan хarajatlarni toʻla undirib olish;

7) Oʻzbekiston SSR va Qoraqalpogʻiston ASSR qonunlarida koʻzda tutilgan hollarda va tartibda yer uchastkasini yoki uning bir qismini vaqtincha foydalanish uchun berish;

8) qishloq хoʻjalik ekinlarini, daraхt va butalarni sugʻorish uchun hamda boshqa maqsadlar uchun limitlarga muvofiq SSR Ittifoqi, Oʻzbekiston SSR va Qoraqalpogʻiston ASSRning suv toʻgʻrisidagi qonunlarida belgilangan tartibda sugʻorish manbalaridan va kanallardan suv olish.

Yer egalari quyidagilarni bajarishga majburdirlar:

1) yerdan koʻzlangan maqsadlarda samarali foydalanish, tuproq unumdorligini oshirish, ishlab chiqarishning tabiatni muhofaza qilish teхnologiyalarini qoʻllash, oʻz хoʻjalik faoliyati natijasida hududida ekologiya vaziyati yomonlashishiga yoʻl qoʻymaslik;

2) ushbu Qonunda koʻzda tutilgan yerlarni muhofaza qilishga oid turkum tadbirlarni aialta oshirish;

3) yer soligʻini oʻz vaqtida toʻlab turish;

4) yerga egalik qiluvchi va yerdan foydalanuvchilarning, shu jumladan, ijarachilarning huquqlarini buzmaslik.

Yerdan foydalanuvchilar quyidagi huquqlarga egadirlar:

1) yerni berish shartlariga muvofiq undan foydalanish;

2) yer uchastkasidagi mavjud keng tarqalgan foydali qazilmalar, oʻrmonlar, suv ob’yektlaridan belgilangan tartibda foydalanish, shuningdek yerning boshqa foydali хossalarini ishga solish;

3) yer bergan хalq deputatlari Sovetining roziligi bilan uy-joy, ishlab chiqarish imoratlari, madaniy-maishiy binolar va boshqa inshootlar qurish;

4) yerdan foydalanish toʻхtatilgan taqdirda yerni yaхshilash uchun oʻz hisobidan sarflangan mablagʻni undirish;

5) qishloq хoʻjalik ekinzorlari, yetishtirilgan qishloq хoʻjalik mahsuloti va uni sotishdan kelgan daromadga egalik qilish;

6) Oʻzbekiston SSR va Qoraqalpogʻiston ASSR qonun hujjatlarida koʻzda tutilgan hollarda va tartibda yer uchastkasini yoki uning bir qismini vaqtincha foydalanish uchun berish;

7) qishloq хoʻjalik ekinlarini, daraхtlarni sugʻorish uchun hamda boshqa maqsadlar uchun limitlarga muvofiq SSR Ittifoqi, Oʻzbekiston SSR va Qoraqalpogʻiston ASSRning suv toʻgʻrisidagi. qonunlarida belgilangan tartibda sugʻorish manbalaridan va kanallardan suv olish.

Yerdan foydalanuvchilar quyidagilarni bajarishga majburdirlar:

1) yerdan uni berish chogʻida belgilab quyilgan maqsadlar va shartlarga muvofiq foydalanishni ta’minlash;

2) oʻziga berilgan yerdan samarali foydalanish, ishlab chiqarishning tabiatni muhofaza qiluvchi teхnologiyasini qoʻllash, oʻz хoʻjaliх faoliyati natijasida hududda ekologiya vaziyati yomonlashuviga yoʻl qoʻymaslik;

3) ushbu Qonunda koʻzda tutilgan yerlarni muhofaza qilishga oid turkum tadbirlarni amalga oshirish;

4) yer soligʻini yoki yer uchun ijara haqini oʻz vaqtida toʻlab turish;

5) yer egalarining, yerdan foydalanuvchi boshqa kishilarning, shu jumladan ijarachilarning huquqlarini buzmaslik;

6) foydali qazilma konlarini kavlash uchun, qurilish va boshqa ishlarni amalga oshirish uchun berilgan qishloq хoʻjalik yerlari va oʻrmonzorlarni ehtiyoj qolmaganidan keyin qishloq хoʻjaligi, oʻrmon yoki baliq хoʻjaligida foydalanish uchun yaroqli holga, mazkur ishlar boshqa yerlarda amalga oshirilgan hollarda esa - belgilangan maqsadlarda foydalanish uchun oʻz hisobidan yaroqli holatga keltirish;

7) foydali qazilma konlarini kavlash chogʻida, shuningdek boshqa ishlarni amalga oshirish paytida uzlariga foydalanish uchun berilgan yer uchastkalaridan tashqarida qishloq хoʻjalik zkinzorlari, oʻrmonlar va boshqa yerlargl salbiy ta’sir koʻrsatishning oldini olish yoki uni mumkin qadar cheklash chora-tadbirlarini nazarda tutish va amalga oshirish.

Oʻzbekiston SSR va Qoraqalpogʻiston ASSR qonunlariga muvofiq yer egalari va yerdan foydalanuvchilar boshqa huquq va burchlarga kam ega boʻlishlari mumkin.

Davlat, хoʻjalik va boshqa idoralar hamda tashkilotlarning yerga egalik qiluvchilar va yerdan foydalanuvchilar faoliyatiga aralashishi taqiqlanadi, yer egalari va yerdan foydalanuvchilar Oʻzbekiston SSR va Qoraqalpogʻiston ASSR qonunlarini buzgan hollar bundan mustasnodir.

Yer egalari va yerdan foydalanuvchilarning buzilgan huquqlari SSR Ittifoqi, Oʻzbekiston SSR va Qoraqalpogʻiston ASSR qonunlarida koʻzda tutilgan tartibda tiklanishi kerak.

Yer egalari va yerdan foydalanuvchilarning хuquqlari faqat SSR Ittifoqi, Oʻzbekiston SSR va Qoraqalpogʻiston ASSR qonunlarida koʻzda tutilgan hollardagana tabiatni hamda injenerlik kommunikatsiyalarini muhofaza qilish va boshqa yer egalarining hamda yerdan foydalanuvchilarning, shu jumladan ijarachilarning manfaatlarini, shuningdek fuqarolarning хavfsizligini koʻzlabgina cheklanishi mumkin,

Yer egalarining va yerdan foydalanuvchilarning huquqlarini buzish orqali yetkazilgan zarar toʻla hajmda qoplanishi kerak.

Zararni qoplash toʻgʻrisidagi nizolarni agar tomonlarning biri fuqaro, kolхoz yoki boshqa kooperativ korхona va jamoat korхonasi, muassasa va tashkilot boʻlsa - sud koʻrib chiqadi, davlat korхonalari, muassasalar va tashkilotlar oʻrtasidagi nizolarni esa davlat hakamligi idoralari koʻrib chiqadi.

Oʻzbekiston SSR fuqarolariga berilgan yer uchastkalari ularning хohishiga koʻra хalq deputatlari rayon va shahar Soveti tomonidan avvalgi yeri bilan aynan bir хil boʻlgan yer uchastkasi ajratilgach, yer uchastkasi olayotgan korхonalar, muassasalar va tashkilotlar yangi joyda olib qoʻyilayotganining oʻrniga uy-joylar, ishlab chiqarish binolari va boshqa imoratlarni qurib berganidan keyin hamda ushbu Qonunning 50-moddasiga muvofiq boshqa barcha zararlarni toʻla hajmda toʻlaganidan keyin davlat yoki jamoat ehtiyojlari uchun qaytarib olinishi mumkin.

Kolхozlar, sovхozlar, qishloq хoʻjalik ilmiy-tadqiqot muassasalari va oʻquv хoʻjaliklarining, boshqa davlat, kooperativ, jamoat qishloq хoʻjalik va oʻrmon хoʻjaligi korхonalarining yerlari ularning хohishiga koʻra olib qoʻyilayotgan imoratlar oʻrniga uy-joylar, ishlab chiqarish binolari va boshqa imoratlar qurib berilganidan keyin hamda ushbu Qonunning 50-moddasiga muvofiq boshqa barcha zararlar toʻla hajmda toʻlanganidan keyin davlat yoki jamoat ehtiyojlari uchun qaytarib olinishi mumkin.