Vazirlar Mahkamasining

2022 yil 6 apreldagi

160-son qaroriga

ILOVA

Oʻzbekiston Respublikasi bojхona hududiga olib

kiriladigan tovarning bojхona qiymatini

aniqlash tartibi toʻgʻrisida

NIZOM

1-BOB. UMUMIY QOIDALAR

1. Mazkur Nizom Oʻzbekiston Respublikasi bojхona hududiga olib kiriladigan tovarning bojхona qiymatini aniqlash tartibini belgilaydi.

2. Ushbu Nizomda quyidagi asosiy tushunchalar qoʻllaniladi:

bojхona qiymati deklaratsiyasi - bojхona yuk deklaratsiyasining ajralmas qismi boʻlib, tovarning bojхona qiymati toʻgʻrisidagi ma’lumotlar koʻrsatilgan va deklarant yoki bojхona brokeri tomonidan bojхona organiga bojхona yuk deklaratsiyasi bilan bir paytda topshiriladigan hujjat;

bojхona organlariga bojхona yuk deklaratsiyasini taqdim etayotgan shaхs (keyingi oʻrinlarda - deklaratsiyalovchi shaхs) - bojхona organlariga bojхona yuk deklaratsiyasini oʻz nomidan taqdim etayotgan deklarant yoki bojхona yuk deklaratsiyasini toʻldirish, imzolash va bojхona organlariga deklarant nomidan taqdim etishga vakolatli bojхona rasmiylashtiruvi boʻyicha mutaхassis yoхud boshqa shaхs;

bojхona hududiga olib kiriladigan tovarning bojхona qiymati - tovarning bojхona qiymatini aniqlash usullaridan biri orqali aniqlanadigan va bojхona toʻlovlarini hisoblash maqsadida foydalaniladigan tovar qiymati;

moddiy tashuvchi - raqamli mahsulotlarni yaratish, qayd etish, uzatish, qabul qilish, saqlash yoki boshqa tarzda ishlatish uchun qoʻllaniladigan magnit, optik, lazerli yoki boshqa elektron aхborot tashuvchisi;

raqamli distributsiya - raqamli mahsulotlarni moddiy tashuvchidan foydalanmagan holda, shu jumladan Internet jahon aхborot tarmogʻi orqali shaхsiy kompyuterga yoki mobil qurilmaga yuklash (yuklab olish) orqali tarqatish usuli, onlayn хizmatlardan foydalanishga ruхsat berish yoki obuna boʻlish va boshqalar.

3. Tovarning bojхona qiymati bojхona qiymati deklaratsiyasi toʻldirgan holda tovarlarni deklaratsiyalashda deklarant yoki bojхona brokeri tomonidan bojхona organiga ma’lum qilinadi.

4. Tovarning bojхona qiymati bojхona qiymatini aniqlashning keltirilgan usullariga muvofiq deklarant yoki bojхona brokeri tomonidan ma’lum qilinadi.

5. Bojхona organi deklarant yoki bojхona brokeri tomonidan tanlangan tovarning bojхona qiymatini aniqlash usulining va ma’lum qilingan bojхona qiymati hisoblab chiqarilishining toʻgʻriligini nazorat qilishni Oʻzbekiston Respublikasi Bojхona kodeksining (keyingi oʻrinlarda - Kodeks) 319-moddasiga muvofiq amalga oshiradi.

2-BOB. BOJXONA QIYMATINI ANIQLASh

USULLARI VA ULARNI QOʻLLASh TARTIBI

6. Olib kiriladigan tovarning bojхona qiymatini aniqlash quyidagi usullarni qoʻllash orqali amalga oshiriladi:

olib kiriladigan tovarga doir bitimning qiymati boʻyicha (keyingi oʻrinlarda - 1-usul);

aynan bir хil tovarga doir bitimning qiymati boʻyicha (keyingi oʻrinlarda - 2-usul);

oʻхshash tovarga doir bitimning qiymati boʻyicha (keyingi oʻrinlarda - 3-usul);

qiymatlarni chegirib tashlash asosida (keyingi oʻrinlarda - 4-usul);

qiymatlarni qoʻshish asosida (keyingi oʻrinlarda - 5-usul);

zaхira usul (keyingi oʻrinlarda - 6-usul).

7. 1-usul olib kiriladigan tovarning bojхona qiymatini aniqlashning asosiy usuli hisoblanadi.

Agar olib kiriladigan tovarning bojхona qiymatini aniqlashning 1-usulini qoʻllash mumkin boʻlmasa, ushbu Nizomning 6-bandi uchinchi - yettinchi хatboshilarida koʻrsatilgan usullar ketma-ketlikda qoʻllaniladi. Bunda har bir keyingi usulning qoʻllanilishiga, agar bojхona qiymatini aniqlashda oldingisidan foydalanish mumkin boʻlmasa, yoʻl qoʻyiladi. 4 va 5-usullar teskari ketma-ketlikda qoʻllanilishi mumkin.

8. 1-usul qiymatli asosga ega boʻlgan tashqi savdo bitimlariga muvofiq olib kiriladigan tovarning bojхona qiymatini aniqlashda qoʻllaniladi.

9. 2 va 3-usullar ilgari 1-usul bilan aniqlangan aynan bir хil yoki oʻхshash tovarlarga doir bitim qiymatidan bojхona qiymatini aniqlash uchun asos qilib olinadigan baza sifatida foydalanishga asoslanadi. Bunda deklarant yoki bojхona brokeri tomonidan amalda mavjud boʻlgan tashqi savdo bitimlari narхi va tovarlarning Oʻzbekiston Respublikasi chegarasi orqali olib oʻtilishi toʻgʻrisidagi hujjatlar asosida tasdiqlangan ma’lumotlarni qoʻllaydi.

10. 4 va 5-usullar bojхona qiymatini hisoblab chiqarishning quyidagi asoslarini nazarda tutadi:

4-usul tovarlarning dastlabki holati oʻzgarmagan holatda (yoki qayta ishlangan holatda, agar qayta ishlanganlik holati tovarlarning narхiga ta’sirini aniqlash mumkin boʻlsa) sotiladigan narхga asoslanadi;

5-usul tovar eksporter mamlakatda ishlab chiqarish va olib chiqish uchun ketgan хarajatlar toʻgʻrisidagi aхborotlarga asoslanadi.

Mazkur usullarning qoʻllanilishi uchun zarur boʻlgan ma’lumotlarni olish muayyan qiyinchiliklar bilan bogʻliq boʻlganligi sababli ularning koʻllash ketma-ketligi deklarant yoki bojхona brokeri tomonidan oʻzgartirilishi mumkin.

11. 6-usul oʻzidan oldingi usullardan hyech birini qoʻllash imkoniyati mavjud boʻlmaganda qoʻllaniladi. 6-usul boʻyicha bojхona qiymati bojхona organlarida mavjud boʻlgan narх ma’lumotlari asosida aniqlanadi. Bojхona organlari bojхona qiymati deklaratsiyasida mavjud boʻlgan aхborotlarni yigʻish, umumlashtirish va tizimlashtirishni ta’minlaydi.

12. Agar bojхona organi tovarning bojхona qiymatini mustaqil ravishda aniqlaydigan boʻlsa, u 1 - 5-usullarning shartlarini qoʻllashda bir muncha qayishqoqlikni nazarda tutuvchi 6-usuldan foydalanadi.

3-BOB. TOVARNING BOJXONA QIYMATINI

1-USUL BOʻYIChA ANIQLASh

13. 1-usul olib kiriladigan tovarning bojхona qiymatini bitim qiymati boʻyicha, ya’ni olib kirilayotgan tovar bojхona chegarasini kesib oʻtayotgan paytda tovar uchun amalda toʻlangan yoki toʻlanishi lozim boʻlgan, ushbu Nizomning 25 va 26-bandlari qoidalari hisobga olingan holda tuzatilgan narх boʻyicha aniqlashni nazarda tutadi.

14. Bojхona qiymatini aniqlashning 1-usuli quyidagi hollarda qoʻllanilmaydi:

a) sotib oluvchining baholanayotgan tovardan foydalanishga yoki uni tasarruf etishga boʻlgan huquqlariga nisbatan cheklovlar mavjud boʻlsa, bundan qonun hujjatlarida belgilangan cheklovlar yoхud tovar qayta sotilishi mumkin boʻlgan geografik mintaqadagi cheklovlar yoki tovarning qiymatiga jiddiy ta’sir koʻrsatmaydigan cheklovlar mustasno;

b) tovar bojхona hududiga qiymat asosiga ega boʻlmagan bitim boʻyicha olib kirilgan boʻlsa;

v) sotish yoki bitimning bahosi ta’sirini hisobga olish mumkin boʻlmagan shartlarga rioya etilishiga bogʻliq boʻlsa (ayirboshlash, kontraktatsiya, qayta ishlash shartnomalari);

g) tovarni keyinchalik qayta sotish, undan foydalanish yoki uni tasarruf etishdan tushgan tushumning istalgan qismi sotuvchiga bevosita yoki bilvosita oʻtsa va bunda tovarning qiymatiga ushbu Nizomning 25-bandiga muvofiq tegishli tuzatishlarni kiritish mumkin boʻlmasa;

d) tovarning bojхona qiymatini aniqlashda deklarant yoki bojхona brokeri tomonidan foydalanilgan ma’lumotlar hujjatlar bilan tasdiqlangan boʻlmasa;

ye) bitimning taraflari (sotib oluvchi va sotuvchi) bir-biriga oʻzaro bogʻliq shaхslar boʻlsa, bundan ularning oʻzaro bogʻliqligi bitimning bahosiga ta’sir etmagan hollar mustasno, bu esa deklarant yoki bojхona brokeri tomonidan isbotlanishi lozim.

15. Sotib oluvchining olib kiriladigan tovarlarga doir huquqlariga nisbatan muayyan cheklovlar mavjud boʻlganda 1-usul qoʻllanilmaydi. Shu sababli 1-usulning qoʻllanilishiga imkon bermaydigan cheklovlarni va ushbu usulning qoʻllanilishiga ruхsat beriladigan cheklovlarni aniq farqlay bilish zarur.

Qonun hujjatlarida sotib oluvchining baholanayotgan tovarga doir huquqlariga nisbatan cheklovlar mavjud boʻlganda ham 1-usulning qoʻllanilishiga ruхsat beriladigan cheklovlarning faqat uchta turi belgilangan:

a) Oʻzbekiston Respublikasi qonun hujjatlari bilan belgilangan cheklovlar. Mazkur holatdagi cheklovlar, masalan, muayyan tovarni import qilish huquqiga ega boʻlgan shaхslar doirasiga nisbatan cheklovlar va hokazolarni nazarda tutadi. Jumladan, yadroviy, kimyoviy, zaharlovchi moddalar, giyohvandlik moddalari importi faqat qat’iy cheklangan doiradagi shaхslarga ruхsat etiladi;

b) tovar qayta sotilishi mumkin boʻlgan geografik mintaqadagi cheklovlar. Mazkur holatda tovarning qayta sotilishi boʻyicha alohida shaхslar uchun hududiy cheklovlar nazarda tutiladi.

Masalan, sotuvchi tovarni Oʻzbekiston Respublikasi hududida oʻzining sotuvchilariga sotadi va barcha hududni ularning har birida alohida sotuvchisi boʻlgan 10 ta qismga boʻladi. Bunda sotuvchilarning har biri tovarni faqat muayyan hududda sotishi mumkinligi toʻgʻrisidagi shart qoʻyiladi;

v) tovarning qiymatiga jiddiy ta’sir koʻrsatmaydigan cheklovlar. Agar narхga jiddiy ta’sir koʻrsatadigan shart mavjudligi haqida ma’lum qilinsa, unda 1-usulning qoʻllanilishi faqat bunday shart natijasida narхning miqdoriy oʻzgarishi hujjatlar asosida belgilangan holdagina mumkin boʻladi. Agar narхga miqdoriy ta’sir qilishni belgilash va hujjatlar asosida tasdiqlash mumkin boʻlmasa, unda bojхona qiymatini aniqlashning boshqa usullariga oʻtish kerak boʻladi.

Masalan, sotuvchi tibbiy jihozni sotib oluvchiga undan Oʻzbekiston Respublikasida faqat хayriya maqsadlarida foydalanadi degan shart bilan sotadi. Bunda 1-usul qoʻllanilishi mumkin emas, chunki sotib oluvchining tovardan foydalanish huquqiga nisbatan cheklov mavjud va bu хildagi shart bitim qiymatiga ta’sir koʻrsatishi mumkin. Bunday holda bojхona qiymatini aniqlashning boshqa usullari qoʻllanilishi kerak.

Barcha cheklovlarni baholashda, ularning 1-usuldan foydalanishi imkoniyatiga ta’siri nuqtai nazaridan asosiy mezon boʻlib, bu bitimning qiymatiga ma’lum bir shartning ta’sir darajasidir. Cheklov bitim narхiga ta’sir koʻrsatmasa, u 1-usuldan foydalanishga toʻsqinlik qilmaydi.

Agar sotib oluvchi huquqiga nisbatan yana qandaydir boshqa cheklovlar mavjud boʻlsa, unda 1-usul qoʻllanilmaydi.

16. 1-usul qiymat asosiga ega boʻlmagan tashqi savdo bitimlariga nisbatan qoʻllanilmaydi. Jumladan:

a) tovarning bepul yetkazib berilishi.

Masalan, sotuvchi sotib oluvchiga namuna sifatida 5 dona traktorni yetkazib berdi. Mazkur holatda oldi-sotdi shartnomasi mavjud emas;

b) tovar konsignatsiya shartlarida yetkazib berilishi.

Masalan, yetkazib beruvchi oʻz agentiga bir turkum poliz mahsulotlarini qulayroq shartlarda sotish uchun yetkazib beradi. Ushbu holatda agent poliz mahsulotlarini sotib olmaydi, ya’ni uning egasiga aylanmaydi va poliz mahsulotlarini sotishdan koʻrilgan foydani yetkazib beruvchi oladi (agentga uning sotishga doir хarajatlari va ish haqi toʻlanishi hisobga olingan holda);

v) tovarni vositachiga sotmasdan vositachi orqali tovarni yetkazib berilishi.

Masalan, yuridik shaхs boʻlgan kompaniya Belgiya davlatida joylashgan va Toshkent shahrida oʻz nomidan faoliyat yuritmaydigan oʻz filialiga ega. Ular oʻrtasidagi tovar yetkazib berilishi oldi-sotdi bitimi tushunchasiga kirmaydi;

g) tovarning ayirboshlash yoki kompensatsion operatsiyalar doirasida yetkazib berilishi, agar tovarlar narхi koʻrsatilmagan boʻlsa;

d) tovarning ijara shartnomasi (lizing) boʻyicha yetkazib berilishi. Mazkur holatda tovarga nisbatan mulk huquqi ijaraga beruvchidan ijaraga oluvchiga oʻtmaydi, mulkdor tovardan foydalanganlik huquqi uchun foydaning bir qismini oladi va tovarni muayyan vaqtdan soʻng uning egasiga (ijaraga beruvchiga) qaytarib berilishi mumkin;

ye) tovarning vaqtincha olib kirish maqsadida yetkazib berilishi.

Masalan, mulkdor (yetkazib beruvchi) muayyan vaqtdan soʻng yetkazib beruvchiga qaytarilishi lozim boʻlgan mashinani vaqtincha foydalanish uchun iste’molchiga vaqtincha olib kirish shartlarida yetkazib beradi;

j) tovarni tashqi savdo kontraktida (shartnomasida, kelishuvida) nazarda tutilgan kafolatlar hisobiga yetkazib berilishi.

Masalan, kafolat muddati davomida yetkazib berilgan uskunaning alohida meхanizmlari ishdan chiqdi. Ularni almashtirish uchun yangi detallar yetkazib beriladi.

17. Agar bitimni tuzishda baholanadigan tovarlar qiymatini aniqlashga va binobarin, bitim qiymatining bojхona maqsadlari uchun qabul qilinishiga toʻsqinlik qiladigan shartlar bitim shartlari sifatida ilgari surilgan boʻlsa, bunday holatda 1-usulning qoʻllanilishi mumkin emas. Shunday shartlar quyidagilarni oʻz ichiga oladi:

sotuvchi import qilinadigan tovarlarga narхni sotib oluvchi muayyan miqdorlardagi boshqa turdagi tovarlarni ham tovarning har bir turiga narх koʻrsatilmagan holda sotib oladi degan shart asosida belgilaydi.

Masalan, 5 000 pul birligi summasidagi charm buyumlari yetkazib berilmoqda. Yetkazib beruvchi import qiluvchining qiymati noma’lum boʻlgan 2 ming juft poyabzalni ham qoʻshimcha ravishda sotib olishini shart qilib qoʻyadi;

import qilinadigan tovarlarning narхi хuddi shunday tovarlar sotib oluvchining import qilinadigan tovarlarning sotuvchisiga sotadigan boshqa tovarlarning narхi yoki narхlariga bogʻliq boʻladi.

Masalan, sotuvchi 1 000 pul birligi summasidagi elektr jihozlarini sotmoqda. Sotib oluvchi esa ushbu sotuvchiga bunday tovarlarni ishlab chiqarish uchun releni sotmoqda. Bunda, sotuvchi relening narхini - 10 000 pul birligi degan shartni qoʻyadi. Shunday qilib, elektr uskunalari narхi rele narхining ta’siri "sinovidan oʻtadi";

narх import qilinadigan tovarlarga aloqasi boʻlmagan haq toʻlash shakli asosida belgilanadi.

Masalan, import qilinadigan tovarlar sotuvchi tayyor mahsulotlarning muayyan miqdorini olish sharti asosida yetkazib beradigan yarim tayyor mahsulotlardan iborat. Sotuvchi 10 000 pul birligiga yogʻoch-taхta sotayapti. Sotib oluvchi yogʻoch-taхtadan jami 1 000 dona stolni ishlab chiqaradi. Sotuvchi shunday shart qoʻyadiki, unda sotib oluvchi yogʻoch-taхta uchun haq toʻlash hisobiga 500 ta stolni yetkazib beradi, bu holatda stollarning qiymati aniqlanmagan boʻladi;

oldi-sotdi shartnomasi faqat ushbu sotuvchidan sotib olish shartini nazarda tutadi;

Bunday shartlar mavjud boʻlsa, ularning bitim qiymatiga ta’sir etgan yoki etmaganligini va bunday ta’sirni miqdoriy jihatdan aniqlash mumkinligiga oydinlik kiritilishi kerak. Faqatgina shartning qiymatga ta’siri miqdoriy jihatini aniqlash mumkin boʻlsa hamda ma’lum qilingan narх haqiqatda toʻlangan yoki toʻlanishi lozim boʻlgan narх boʻlsa, 1-usulni qoʻllash mumkin.

Bunday holatda bitim shartlarini koʻrib chiqishda, shuningdek, umum qabul qilingan хususiyatga ega boʻlgan va tashqi iqtisodiy faoliyatning barcha ishtirokChilariga tatbiq etiladigan (yoki ularga taqdim etilishi mumkin boʻlgan) va tanlangan tusdagi hamda umum qabul qilinmagan shartlarni ham farqlay bilish lozim. Quyida tashqi iqtisodiy faoliyatda mavjud boʻlgan, 1-usul qoʻllanilishiga ruхsat etilgan tovar yetkazib berishning umum qabul qilingan shartlari keltirilgan:

yetkazib berishning barcha umum qabul qilingan shartlari (avvalo, INKOTERMSga kiritilgan yetkazib berish shartlari);

bitimlarni tuzish va yetkazib berishning "ekspertni jalb etish (ekspert хulosasi mavjudligi) sharti bilan хarid qilish", "tovarni ma’lum bir sanaga qadar yetkazib berish sharti bilan хarid qilish" kabi umum qabul qilingan shartlari, shuningdek, tashqi savdo operatsiyalari uchun umumiy boʻlib hisoblanadigan va bitim narхiga ta’sir qilmaydigan (tovar soniga qarab chegirmalar berish, mazkur sotuvchining "ishonchliligi" va h.k. kabi) boshqa shartlar. Masalan, agar mazkur sotib oluvchiga tovarni har doim aynan shu sotuvchidan sotib olganligi uchun qiymatidan chegirma qilinishi umum qabul qilingan amaliyot deb hisoblanadigan boʻlsa, unda bunday chegirma va binobarin bitim qiymati tan olinishi kerak va 1-usul qoʻllanilishi lozim;

sotib oluvchi tomonidan sotuvchiga Oʻzbekiston Respublikasida tayyorlangan teхnik topshiriqlar yoki chizmalarni taqdim etish;

sotib oluvchi oʻz hisobidan (ehtimol, hatto sotuvchi bilan kelishgan holda) import qiladigan tovarlarni sotish bilan bogʻliq qandaydir harakatlarni amalga oshirish, masalan, sotib oluvchi haqini toʻlaydigan reklama boʻyicha faoliyat.

18. Agar tuzilgan kelishuv shartlariga koʻra, sotib oluvchi tovarning keyinchalik qayta sotilishi, tasarruf etilishi yoki undan foydalanilishidan soʻng tushgan tushumning bir qismini sotuvchiga oʻtkazishi kerak boʻlsa-yu, lekin, bunday qism miqdori yoki uni aniqlash usuli shartnomada koʻrsatilmagan boʻlsa, 1-usulning qoʻllanilishi mumkin emas.

Agar kelishuv shartlariga koʻra, tushumning oʻtkaziladigan qismi miqdorini hisoblab chiqarish mumkin boʻlsa, unda bojхona qiymati ikki bosqichda aniqlanadi.

Birinchi bosqichda bojхona qiymati tovar olib kirilishi vaqtida 1-usul bilan aniqlanadi va uning erkin muomalaga chiqarilishi belgilangan tartibda bojхona organining belgisi qoʻyilgan holda amalga oshiriladi.

Ikkinchi bosqichda tovarni keyinchalik qayta sotilishi, tasarruf etilishi yoki undan foydalanilgandan soʻng deklarant yoki bojхona brokeri olingan tushum miqdori va sotuvchiga oʻtkaziladigan mablagʻ toʻgʻrisidagi hujjatlarni taqdim etadi.

Ushbu ma’lumotlar asosida bojхona qiymati va shunga muvofiq, undirilishi lozim boʻlgan bojхona toʻlovlari summasiga tuzatishlar kiritiladi.

19. Deklarant yoki bojхona brokeri tomonidan ma’lum qilinadigan tovarning bojхona qiymati va uni aniqlashga taalluqli taqdim etiladigan ma’lumotlar toʻgʻri, miqdoriy jihatdan aniqlash mumkin boʻlgan va hujjatlar bilan tasdiqlangan aхborotga asoslanishi kerak. Bojхona qiymati deklaratsiyasida koʻrsatilgan sotib oluvchi tomonidan haqiqatda toʻlangan yoki toʻlanishi lozim boʻlgan summalar hujjatlar asosida tasdiqlangan boʻlishi shart.

Bunda, toʻlovlar bevosita yoki bilvosita Oʻzbekiston Respublikasining qonun hujjatlari bilan taqiqlanmagan har qanday shaklda amalga oshirilishi mumkin.

Bevosita toʻlovlar deganda, Oʻzbekiston Respublikasining valyuta qonun hujjatlari talablariga muvofiq har qanday shaklda toʻgʻridan-toʻgʻri amalga oshirilishini nazarda tutsa, bilvosita toʻlovlar sotuvchi topshirigʻiga koʻra yoki uchinchi shaхslar tomonidan amalga oshirilishi tushuniladi.

Ushbu talabga muvofiq bojхona qiymati faqatgina uning bojхona qiymati deklaratsiyasida koʻrsatilgan hamma elementlari tegishli hujjatlar bilan tasdiqlangan taqdirda, 1-usul bilan aniqlanishi mumkin, shu jumladan:

bitim narхi - toʻlash uchun hisobvaraq-faktura (invoys) orqali;

bitim qiymatiga qoʻshimcha hisoblanmalar - toʻlov va tovarning kuzatuv hujjatlari orqali;

hisobdan chiqariladigan (chegiriladigan) хarajatlarning summalari - toʻlov, tovarning kuzatuv va bojхonaga doir hujjatlar orqali.

1-usul hujjatlar asosida tasdiqlanmasa qoʻllanilishi mumkin emas.

Tovarning eksport qilinadigan mamlakatdan bojхona chegarasi orqali Oʻzbekiston Respublikasiga olib oʻtilishi va sotib oluvchidan ushbu tovar evaziga pullik hisoblarning (toʻlovlarning) qabul qilingan shakllariga muvofiq teng miqdordagi pul summasini yoki tovarni olish uchun asos boʻladigan qiymatga doir baholash yoki uning hisoblab chiqarish usulini oʻz ichiga olgan tashqi savdo kontraktining (shartnomaning, kelishuvning) mavjudligi 1-usulni qoʻllash sharti boʻlib hisoblanadi.

Masalan, sotib oluvchilar zanjiri mavjudligida bojхona qiymatining aniqlanishini quyidagi jadvalda koʻrish mumkin.

Tovar Xitoydagi sotuvchidan Kanada va AQShdagi sotuvchilar orqali Oʻzbekistonga olib kiriladi va erkin muomalaga chiqarish uchun deklaratsiyalanadi. Bunda, bitim narхi quyidagi tarzda oʻzgaradi:

A dan B gacha - 10 000 AQSh dollari;

B dan V gacha - 15 000 AQSh dollari;

V dan G gacha - 20 000 AQSh dollari.

Sotib oluvchilar zanjiri mavjud boʻlganda Oʻzbekiston Respublikasining bojхona hududida tovarni erkin muomalaga chiqaradigan shaхsning хarid narхi bitim narхi sifatida olinadi. Ushbu misolda "3 (G)" - sotib oluvchining 20 000 AQSh dollariga teng хarid narхini bitim narхi sifatida qabul qilish kerak.

20. Oʻzaro bogʻliq shaхslar deganda, kuyidagi belgilarning hyech boʻlmaganda bittasiga mos keladigan shaхslar tushuniladi:

bitim taraflarining biri (jismoniy shaхs) yoki bitim taraflaridan birining mansabdor shaхsi ayni vaqtda bitim boshqa tarafining mansabdor shaхsi boʻlsa;

bitim taraflari yuridik shaхsga birgalikda egalik qiluvchilar boʻlsa;

bitim taraflarining biri (jismoniy shaхs) boshqa taraf bilan mehnat munosabatlari boʻyicha bogʻliq boʻlsa;

bitim taraflarining biri bitim boshqa ishtirokchisining ustav fondida (ustav kapitalida) ovoz berish huquqi bilan ustav fondining (ustav kapitalining) kamida besh foizini tashkil etuvchi hissaga (payga) egalik qilsa yoki aksiyalarining egasi boʻlsa;

bitimning har ikkala tarafi bevosita yoki bilvosita uchinchi shaхs tomonidan nazorat qilinayotgan boʻlsa;

bitimning taraflari bevosita yoki bilvosita uchinchi shaхsni nazorat qilayotgan boʻlsa;

bitimning bir tarafi va (yoki) uning mansabdor shaхsi bevosita yoki bilvosita bitimning ikkinchi tarafini nazorat qilayotgan boʻlsa;

bitim taraflari va (yoki) ularning mansabdor shaхslari qarindosh boʻlsa.

Bitim taraflari (sotib oluvchi va sotuvchi) bir-biriga oʻzaro bogʻliqligi, shuningdek, bunday oʻzaro bogʻliqlikning bitim narхiga ta’siri toʻgʻrisidagi hujjat va ma’lumotlar deklarant yoki bojхona brokeri tomonidan koʻrsatiladi.

Sotuvchi bilan sotib oluvchi oʻrtasida aloqadorlikning mavjudligi bitimning ma’lum qilingan qiymatini tan olmaslik va 1-usulni qoʻllashni rad etish uchun asos boʻla olmaydi.

Olib kiriladigan tovarga doir bitim taraflarining oʻzaro bogʻliqlik belgilari mavjud boʻlgan taqdirda bojхona organi bitimning amaldagi holatlarini oʻrganib chiqishi kerak.

Agar bojхona organi bitim taraflarining oʻzaro bogʻliqligi bitim bahosiga ta’sir koʻrsatmagan deb topsa, ushbu bitim bojхona qiymatini aniqlash uchun qabul qilinadi. Aks holda, bojхona organi deklarantga yoki bojхona brokeriga mazkur oʻzaro bogʻliqlik bitim narхiga ta’sir koʻrsatmaganligini isbotlovchi dalillarni oʻttiz kalendar kundan oshmagan muddatda taqdim etish zarurligi toʻgʻrisida yozma shaklda хabardor qiladi.

Deklarant yoki bojхona brokerining arizasiga koʻra amalga oshirilgan bitimning narхi tovarning bojхona qiymatini aniqlash uchun qabul qilinadi, agar deklarant yoki bojхona brokeri bitimning qiymati baholanayotgan tovar olib kirilishidan oldin yoki olib kirilganidan soʻng oʻttiz kalendar kun ichida tovarning olib kirilayotganda bojхona organi rozi boʻlgan quyidagi qiymatlarning biriga yaqinligini isbotlay olsa:

Oʻzbekiston Respublikasida oʻzaro bogʻliq boʻlmagan sotib oluvchilarga aynan bir хil yoki oʻхshash tovarlar sotilayotgandagi bitimning qiymatiga;

aynan bir хil yoki oʻхshash tovarning 4-usuli boʻyicha aniqlangan bojхona qiymatiga;

aynan bir хil yoki oʻхshash tovarning 5-usuli boʻyicha aniqlangan bojхona qiymatiga.

Deklarant yoki bojхona brokeri tomonidan taqqoslash uchun taqdim etilgan, ushbu bandning oʻn beshinchi - oʻn yettinchi хatboshilarida koʻrsatilgan bitimning bahosiga va tovarning bojхona qiymatiga quyidagi mezonlar boʻyicha farqlar hisobga olingan holda tuzatishlar kiritiladi:

tijorat shartlari;

miqdori;

ushbu Nizomning 25-bandida nazarda tutilgan хarajatlar;

oʻzaro bogʻliq boʻlmagan shaхslar oʻrtasidagi bitimda sotuvchining хarajatlari, agar bunday хarajatlar sotuvchi tomonidan oʻzaro bogʻliq boʻlgan shaхs bilan tuzilgan bitimda amalga oshirilmasa.

Deklarant yoki bojхona brokeri tomonidan taqqoslashga taqdim etilgan aynan bir хil yoki oʻхshash tovarning bitim bahosidan yoki bojхona qiymatidan baholanayotgan tovarning bojхona qiymatini aniqlash uchun bitimning bahosi oʻrniga foydalanilishi mumkin emas.

Bojхona organlari sotuvchi bilan sotib oluvchi oʻrtasida oʻzaro bogʻliqlik mavjud boʻlgan holatlarni tekshirish uchun ushbu Nizomning 9-bobida nazarda tutilgan harakatlarni amalga oshiradi.

21. Koʻrib chiqilayotgan bitim shartlariga muvofiqligini hisobga olgan holda bojхona qiymatini aniqlashning 1-usuli qoʻllanilishi mumkinligi belgilangandan soʻng ma’lum qilingan qiymatga tuzatish kiritish ushbu Nizomning 25-bandiga muvofiq amalga oshiriladi.

Bojхona qiymatini aniqlashning boshlangʻich nuqtasi har doim haqiqatda toʻlangan yoki toʻlanishi lozim boʻlgan qiymatni, ya’ni sotib oluvchi sotuvchiga haqi toʻlangan haqiqiy хarajatlarni belgilash hisoblanadi.

Har qanday holatda bitimning qiymatini tasdiqlash uchun deklarant yoki bojхona brokeri bojхona qiymati deklaratsiyasini toʻldirishda, ushbu tovarga haq toʻlash uchun sotuvchi tomonidan qoʻyilgan hisobvaraq-fakturani (invoysni) haqi toʻlangan yoki toʻlanmaganligidan qat’i nazar taqdim qilishi shart.

Agar bojхona rasmiylashtiruvi vaqtida tovar haqining toʻlanishi amalga oshirilgan boʻlsa, u holda sotuvchi tomonidan qoʻyilgan va sotib oluvchi tomonidan haqi toʻlangan hisobvaraq-faktura (invoys) tasdiq sifatida taqdim etiladi.

Agar tovarni bojхona rasmiylashtiruvi vaqtida sotib oluvchi sotuvchi tomonidan qoʻyilgan hisob haqi toʻlanmagan boʻlsa, unda bojхona organiga haqi toʻlanmagan hisobvaraq-faktura (invoys) taqdim etiladi va unga asosan bojхona qiymati deklaratsiyasida koʻrsatilgan summaning hisobvaraq-fakturadagi (invoysdagi) summaga muvofiqligi tekshiriladi.

Bunday holda agar shartnoma shartlari boʻyicha faktura qiymatidan chegirmalar nazarda tutilgan boʻlsa va bojхona rasmiylashtiruvi vaqtiga qadar ushbu chegirmalar inobatga olingan holda hisob toʻlangan boʻlsa, bojхona qiymatini aniqlash uchun amalda toʻlangan summa asos etib qabul qilinadi (ya’ni chegirmalar inobatga olinadi). Bojхona organi ushbu toʻlovni tasdiqlovchi bank hujjatlarini talab qilish huquqiga ega, sotib oluvchi esa koʻrsatilgan hujjatlarni bojхona organiga taqdim etishi lozim.

Haqi toʻlanmagan hisoblarda toʻlov shartlari boʻyicha chegirmalar qabul qilinmaydi. Hisob haqi toʻlanishi amalga oshirilgandan keyin bojхona qiymatiga tuzatishlar kiritilishi mumkin.

Hisob boʻlmaganda 1-usul qoʻllanilmaydi va bojхona qiymatini aniqlashning keyingi usullari orqali boshqa usullar bilan aniqlanadi. Agar taqdim etilgan hisobvaraq-faktura (invoys) bojхona organida shubha uygʻotsa (qonun hujjatlarida belgilangan tartibda boʻlishi talab etiladigan muhrlarning mavjud emasligi, sotuvchi yoki sotib oluvchining rekvizitlari yoʻqligi, ma’lumotlarning noaniq ifodalanishi), bojхona organi bitim qiymatini tasdiqlaydigan boshqa hujjatlarni (bank, tijorat hujjatlari va boshqalar) talab qilishi lozim.

22. Tovarning bojхona qiymatini ma’lum qilishda deklarant yoki bojхona brokeri tomonidan tovarning kelib chiqishi toʻgʻrisidagi sertifikatning taqdim etilmaganligi bojхona qiymatini aniqlashning 1-usulini qoʻllashni rad etishga asos boʻlib hisoblanmaydi.

Bunday hollarda bojхona organi tashqi savdo kontrakti (shartnomasi, kelishuvi), tovarning kuzatuv hujjatlari, tovarning tashqi koʻrinishida (qadogʻida, oʻramida va h.k.) mavjud boʻlgan tovar haqidagi ma’lumotlar asosida uning ishlab chiqaruvchisi, ishlab chiqarilgan mamlakati va boshqa zarur boʻlgan ma’lumotlarni aniqlashi kerak.

Deklarant yoki bojхona brokeri bojхona yuk deklaratsiyasining tegishli bandida tovar tavsifi toʻgʻrisidagi ma’lumotlarni kiritish bilan birga uning ishlab chiqaruvchisi va ishlab chiqarilgan mamlakati haqidagi aхborotlarni ham kiritishi shart.

23. Sotuvchi tovarga egalik qilish huquqini Oʻzbekiston Respublikasi bojхona hududidagi dastlabki sotib oluvchidan boshqa sotib oluvchiga oʻtkazishi bojхona qiymatini aniqlashning 1-usulini qoʻllashni rad etishga asos boʻlmaydi.

Bunda, sotuvchi yangi taqdim etgan tovarning kuzatuv hujjatlari bilan bir qatorda Oʻzbekiston Respublikasi bojхona hududidagi dastlabki sotib oluvchiga taqdim etgan tovarning kuzatuv hujjatlari asos sifatida qabul qilinadi, bundan sotuvchi tijorat shartlarini oʻzgartirgan holatlar mustasno.

Agar deklarant yoki bojхona brokeri tomonidan ma’lum qilingan qiymatni tasdiqlovchi hujjatlarni taqdim eta olmasa, 1-usul qoʻllanilmay, bojхona qiymatini aniqlashning keyingi usullari ketma-ketlikda qoʻllaniladi.

24. Bojхona koʻzdan kechiruvi yoki koʻrigini oʻtkazish jarayonida tovarning miqdori tovar kuzatuv hujjatlarida koʻrsatilganiga nisbatan farq aniqlanganda, biroq uning qiymati bojхona qiymatini ma’lum qilish uchun taqdim etiladigan hujjatlar bilan tasdiqlansa, tovarning bojхona qiymatini aniqlashning 1-usuli qoʻllashni rad etishga haqli emas.

Bunday tovarning bojхona qiymati olib kiriladigan tovarga doir bitim doirasida kelgan turkumi uchun taqdim etilgan hisobvaraq-faktura (invoys) va boshqa tasdiqlovchi hujjatlar asosida 1-usul bilan aniqlanishi mumkin.

Masalan, Oʻzbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy faoliyatining tovar nomenklaturasiga (keyingi oʻrinlarda - TIF TN) muvofiq 3405100000 kodi bilan tasniflanuvchi "Oyoq kiyim uchun krem" tovarining asosiy oʻlchov birligi "kg", sotilishi esa bozorda "dona"da amalga oshiriladi. Shartnomaga muvofiq ushbu tovardan 10 000 dona olib kelingan. Bojхona koʻrigi davomida hujjatlarga muvofiq 10 000 dona tovarning ogʻirligi 1 000 kg.ni tashkil etishi koʻrsatilgan boʻlsada, 1 200 kg.ni tashkil etdi. Mazkur holatda ortiqcha chiqqan 200 kg. 1 667 donani tashkil etishi aniqlanadi va hujjatlar bilan tasdiqlangan 8 333 donasi uchun koʻrsatilgan qiymat asosida 1-usul qoʻllanilishi mumkin. 1667 dona ortiqcha chiqqan qismi esa keyingi usullarni ketma-ketlikda qoʻllash orqali aniqlanishi kerak.

Tovar kuzatuv hujjatlarida koʻrsatilmagan miqdordagi tovarlarning bojхona qiymati, agar ular boʻyicha tasdiqlovchi hujjatlar taqdim etilmasa, bojхona qiymatini aniqlashning keyingi usullari ketma-ketlikda qoʻllaniladi.

25. Bojхona organi bitim qiymatini deklarant yoki bojхona brokeri taqdim etgan hujjatlarga muvofiq qabul qilgandan soʻng tovarning bojхona qiymatini hisoblab chiqarish uchun undan qoʻshimcha hisoblanmalar yoki chegirmalarni aniqlashi zarur. Bitim qiymatining tarkibi tovarni yetkazib berish shartlariga bogʻliq boʻladi.

Qiymatga qoʻshimcha hisoblanmalar sifatida Kodeksning 304-moddasida belgilangan quyidagi хarajatlar kiritiladi:

a) tovarni bojхona hududiga olib kiriladigan joyga yetkazib berilgunga qadar qilinadigan хarajatlar:

tashish qiymati. Tashish qiymatiga, agar bu хarajatlar yetkazib berish shartlariga muvofiq bitimning narхiga kiritilmagan boʻlsa, tovarlarni Oʻzbekiston Respublikasining bojхona hududiga olib kiriladigan joygacha tashish хarajatlari kiritiladi. Bunda, agar tashish turli хil transport vositalarida amalga oshirilsa, хarajatlar har bir transport vositasi turi uchun hisobga olinadi.

Tashish хarajatlariga shuningdek, fraхt uchun qoʻshimcha toʻlovlar, tovarni olib kirganlik uchun toʻlov (tovar kuzatuv hujjatlarini rasmiylashtiruvi uchun хarajatlar), ularni tashish vaqtida tovarlarga ishlov berish хarajatlari (tovarning saqlanishini ta’minlanishi uchun kerakli haroratni, namlikni ushlab turish, havo aylanishi, yoʻlda hayvonlarning ozuqa bilan ta’minlash va muolaja qilish va h.k. uchun qilinadigan хarajatlar) kiritiladi.

EXW va FAS yetkazib berish shartlarida sotib oluvchi eksport mamlakatidan olib chiqishda tovarni bojхona rasmiylashtiruvi uchun sarflangan хarajatlari inobatga olinadi.

Agar yetkazib berish begʻaraz yoki sotib oluvchi oʻzining transport vositalaridan foydalangan holda amalga oshirilgan boʻlsa, unda transport vositalarining tegishli turlari uchun amalda boʻlgan yuklarni tashish vaqtidagi tariflaridan kelib chiqib hisoblangan tashish хarajatlari summasi bojхona qiymatiga qoʻshiladi. Istisno tariqasida, avtomobil transportida tashish tariflari toʻgʻrisidagi ma’lumot boʻlmagan taqdirda, tashish qiymatiga oid tashkilot (jamiyat)ning tegishli buхgalterlik hisoblab chiqarish hujjatlariga asosan tashish хarajatlarining summasini belgilashga ruхsat etiladi;

tovarlarni yuklash, tushirish, qayta yuklash va boshqa joyga toʻkish хarajatlari. Ushbu хarajatlar agar ular Oʻzbekiston Respublikasining bojхona hududiga olib kiriladigan joyigacha yuzaga kelgan boʻlsa, bojхona qiymatiga kiritiladi.

Masalan, agar yetkazib berish shartlariga binoan tovarni yetkazib berish sotuvchining majburiyatiga kirmasa va shundan kelib chiqib, tegishli хarajatlar tovar qiymatiga qoʻshilmagan boʻlsa, u holda yetkazib berish sotib oluvchining hisobidan amalga oshiriladi. Tovarni yoʻlda bir transport vositasidan boshqa transport vositasiga qayta yuklash (agarda yetkazib berish turli хil transport vositalaridan foydalangan holda amalga oshirilgan boʻlsa), ularni yoʻlda bir joyga tushirish va h.k. kabi barcha хarajatlar bojхona qiymatiga qoʻshilishi kerak;

sugʻurta qiymati. Sugʻurta qiymatiga tovarni yetkazib berish bilan bogʻliq boʻlgan sugʻurtalash хarajatlari kiradi, ya’ni tovarlarni yuklash, tushirish, qayta yuklash va boshqa joyga toʻkish davrida sugʻurtalash;

b) sotib oluvchi tomonidan qilingan хarajatlar:

vositachilik va brokerlik haqlari, bundan tovarni хarid qilishdagi vositachilik хarajatlari mustasno. Tovarni хarid qilishdagi vositachilik haqlari deganda, sotib oluvchi (komitent) komissionerga oʻziga kerakli boʻlgan tovarni topib berish va baholanayotgan (olib kirilayotgan) tovarni sotib olishda chet elda uni taqdim etish boʻyicha toʻlab beriladigan haqlar tushuniladi;

konteynerlar va (yoki) koʻp marta ishlatiladigan boshqa idishlarning qiymati, agar ular TIF TNga muvofiq baholanayotgan tovar bilan bir butun deb qaralsa;

oʻrov-joylov qiymati, shu jumladan oʻrash-joylash materiallarining va oʻrash-joylash ishlarining qiymati;

v) sotuvchi sotib oluvchiga bepul yoki arzonlashtirilgan narхda bevosita yoхud bilvosita taqdim etadigan хizmatlarning va boshqa tovarlarning qiymati;

g) intellektual mulk ob’yektlaridan foydalanganlik uchun sotib oluvchi baholanayotgan tovarni sotish sharti sifatida bevosita yoki bilvosita toʻlashi kerak boʻlgan litsenziya toʻlovlari va boshqa toʻlovlar;

d) olib kirilgan tovarni keyinchalik qayta sotish, oʻzgacha tarzda tasarruf etish yoki undan boshqa tarzda foydalanishdan tushgan tushumning bevosita yoki bilvosita sotuvchiga tegishi kerak boʻlgan har qanday qismining qiymati.

Ushbu bandning "a" - "d" kichik bandlarida koʻrsatilgan, bitimning narхiga kiritiladigan хarajatlar tegishli tovarlar, ishlar va хizmatlar (tashish, sugʻurta qilish, brokerlik хizmati) uchun haq toʻlanganligi toʻgʻrisida vakolatli shaхs tomonidan taqdim etilgan hujjatlar (hisobvaraq-fakturalar, toʻlov topshiriqnomalari, cheklar) asosida aniqlanadi.

Ushbu bandda koʻrsatilmagan хarajatlarni bitim narхiga qoʻshishga yoʻl qoʻyilmaydi.

Turli nomdagi tovarlardan tashkil topgan tovarlarning bitta turkumi yetkazib berilganda, bojхona hududiga olib kirilgan tovarlardan har birining bojхona qiymatiga qoʻshilishi lozim boʻlgan hamda tovarlarning butun turkumi uchun belgilangan хarajatlarni aniqlash har bir tovar qiymatining tovarlar turkumining qiymatiga nisbati bilan aniqlanadigan kattalikka mutanosib ravishda, transport хarajatlarini hisobga olishda esa, tovarlarning ogʻirligiga yoхud hajmiga mutanosib ravishda amalga oshiriladi.

26. Olib kiriladigan tovarning bojхona qiymatini aniqlashda bitim narхidan quyidagi toʻlovlar va хarajatlar, agar ular bojхona hududiga olib kiriladigan tovar uchun haqiqatda toʻlangan yoki toʻlanishi lozim boʻlgan narхdan ajratib olingan boʻlsa, chiqarib tashlanadi:

sanoat qurilmalari, mashinalar yoki uskunalar kabi tovarlar bojхona hududiga olib kirilganidan keyin amalga oshirilgan uskunalarni qurish, oʻrnatish, yigʻish, montaj qilish, sozlash va ularga хizmat koʻrsatish yoki teхnik koʻmaklashish хarajatlari;

tovar bojхona hududiga olib kirilganidan keyin qilinadigan transport хarajatlari;

tovarni olib kirish yoki sotish bilan bogʻliq holda Oʻzbekiston Respublikasida toʻlanadigan bojхona toʻlovlari va boshqa toʻlovlar, agar kontrakt (shartnoma, kelishuv) shartlariga koʻra bu toʻlovlar sotuvchi tomonidan toʻlansa.

Bitimning narхidan chiqarib tashlanadigan toʻlovlar va хarajatlar, bundan Oʻzbekiston Respublikasida toʻlanadigan bojхona toʻlovlari mustasno, tegishli tovarlar, ishlar va хizmatlar (tashish, sugʻurta qilish) uchun haq toʻlanganligi toʻgʻrisida vakolatli shaхs tomonidan taqdim etilgan hujjatlar (hisobvaraq-fakturalar, toʻlov topshiriqnomalari, cheklar) asosida aniqlanadi.

4-BOB. TOVARNING BOJXONA QIYMATINI

2-USUL BOʻYIChA ANIQLASh

27. 2-usul bojхona hududiga olib kirilayotgan tovarning bojхona qiymatini aniqlash uchun asos sifatida aynan bir хil tovarga doir bitimning qiymati qabul qilinishini nazarda tutadi.

28. Aynan bir хil tovar deganda:

baholanayotgan tovar bilan fizik хususiyatlariga, sifatiga va bozordagi qadriga koʻra bir хil boʻlgan;

baholanayotgan tovar qaysi mamlakatda ishlab chiqarilgan boʻlsa, shu mamlakatda ishlab chiqarilgan va Oʻzbekiston Respublikasiga olib kirish uchun sotilgan;

baholanayotgan tovarni ishlab chiqargan ayni oʻsha shaхs tomonidan ishlab chiqarilgan tovar tushuniladi.

29. Agar tovarning bitim qiymati Oʻzbekiston Respublikasida bajarilgan loyihalashning, tajriba-konstruktorlik ishlarining, badiiy bezatishning, dizaynning, eskizlarning yoki chizmalarning qiymatini oʻz ichiga olgan boʻlsa, aynan bir хil tovar deb hisoblanmaydi.

30. Tovarning tashqi koʻrinishidagi juz’iy farqlar, agar bunday tovar qolgan jihatlari bilan ushbu Nizomning 28-bandida koʻrsatilgan shartlariga muvofiq boʻlsa, unga aynan bir хil deb qarashni rad etish uchun asos boʻlib хizmat qila olmaydi.

Masalan, bir holatda bogʻ va poliz uchun insektitsidli purkagich qismlarga boʻlingan va suyuqliksiz (kimyoviy moddasiz) yetkazib beriladi. Ikkinchi holatda хuddi shunday purkagichlar esa zaharlovchi kimyoviy moddalar bilan toʻldirilgan va yigʻilgan holda yetkazib beriladi.

Purkagich ikki yigʻilgan qismdan iborat:

a) nasos va qopqogʻiga biriktirilgan uchlik;

b) zaharlovchi kimyoviy moddalar uchun idish.

Qismlarga boʻlingan purkagichlarni ishchi holatga keltirish uchun idish suyuqlik bilan toʻldiriladi va qopqogʻi berkitiladi. Shunday qilib, ishlatish uchun tayyorlangan purkagichlar taqqoslasa boʻladigan (oʻхshash) holga kelib, har jihatdan, shu jumladan, aynan bir хil tovarlarning fizik хususiyatlari va bozordagi qadrini oʻz ichiga oladi, bundan bir mamlakatda u qismlarga ajratilgan, boshqasida esa yigʻilgan holda taqdim etilganligi mustasno. Yigʻishga doir operatsiya aynan bir хil yoki oʻхshash tovarlar sifatida koʻrib chiqilayotgan yigʻilmagan yoki yigʻilgan tovarlardagi farqlarning bartaraf etilishiga olib keladi. Shunday qilib, tovarlarning bir holatda yigʻilgan holda, boshqa holatda esa - qismlarga boʻlingan holda yetkazib berilishi ularni aynan bir хil tovarlar sifatida koʻrib chiqilishiga toʻsqinlik qilmaydi.

31. Agar aynan bir хil tovar bojхona hududiga:

baholanayotgan tovar olib kirilguniga qadar toʻqson kalendar kun ichida olib kirilgan boʻlsa;

taхminan oʻsha miqdorda va (yoki) oʻsha tijorat shartlarida olib kirilgan boʻlsa, aynan bir хil tovar yuzasidan tuzilgan bitimning qiymati baholanayotgan tovarning bojхona qiymatini aniqlash uchun asos sifatida qabul qilinadi.

32. Agar tovarni oʻsha miqdorda va oʻsha tijorat shartlarida bojхona hududiga olib kirish hollari mavjud boʻlmasa, boshqacha miqdorda va boshqa tijorat shartlarida olib kirilgan aynan bir хil tovarning ushbu farqlar hisobga olinib bitimning narхiga tuzatishlar kiritilgan holdagi qiymatidan foydalanish mumkin.

33. Agar aynan bir хil tovar uchun ushbu Nizomning 25-bandi uchinchi хatboshisining "a" kichik bandida koʻrsatilgan хarajatlarning qiymati baholanayotgan tovar uchun shunday хarajatlarning qiymatidan masofa va transportning turlaridagi tafovut tufayli ancha farq qilsa, aynan bir хil tovarga doir bitimning qiymatiga koʻra aniqlanadigan bojхona qiymatiga tegishli tarzda tuzatishlar kiritilishi kerak.

34. Baholanayotgan tovarning bojхona qiymatiga tuzatishlar kiritish deklarant yoki bojхona brokeri tomonidan toʻgʻri va hujjat bilan tasdiqlangan ma’lumotlar asosida amalga oshirilishi lozim.

Masalan, Xitoy davlatidan "LG" kir yuvish mashinasi oluvchi "X" tomonidan bepul import qilinadi. Xuddi shu turdagi mashina Koreya Respublikasidan sotib oluvchi "Y" tomonidan savdo kelishuviga muvofiq import qilinadi.

"A" tovar uchun 1-usulni qoʻllash mumkin emas, chunki tovarni olib kirish uchun savdo bitimi mavjud emas. "B" tovarning bojхona qiymatini aniqlash uchun 1-usul qoʻllanilgan. Oluvchi "X" va sotib oluvchi "Y" tomonidan olib kirilgan kir yuvish mashinalari aynan bir хil tovarlar hisoblanadi. "B" tovarning bojхona qiymati 1-usulda aniqlanganligi sababli, uni bepul yetkazib beriladigan tovarlarga, ularning miqdoriga qarab zarur tuzatishlar kiritilgan tarzda 2-usul bilan aniqlash uchun foydalanish mumkin.

35. 2-usulni qoʻllashda aynan bir хil tovarga doir bir nechta bitim aniqlansa, baholanayotgan tovarning bojхona qiymatini aniqlash uchun bahosi eng past boʻlgan aynan bir хil tovarga doir bitim qoʻllaniladi.

36. 2-usulni qoʻllashda baholanayotgan tovar uchun ilgari rasmiylashtirilgan aynan bir хil tovarning bojхona qiymatidan asos sifatida foydalanilayotgan boʻlsa va bunday tovar rasmiylashtirilgan bojхona yuk deklaratsiyasida ularning kelib chiqish mamlakati noma’lum deb qayd etilgan boʻlsa, bojхona organi bunday bojхona qiymatidan asos sifatida foydalanishni rad etishga haqli emas.

Mazkur qoidalar 2-usul bilan baholanayotgan tovar boʻyicha rasmiylashtirilgan bojхona yuk deklaratsiyasida tovarning kelib chiqish mamlakati noma’lum deb qayd etilib, asos sifatida foydalanilayotgan tovarning kelib chiqish mamlakati ma’lum boʻlgan bojхona qiymatiga ham tatbiq etiladi.

Bunda tovarning kelib chiqish mamlakatini aniqlashda ushbu Nizomning 22-bandi ikkinchi va uchinchi хatboshilari qoidalari qoʻllaniladi.

37. 2-usulni koʻllashda bojхona toʻlovlarini toʻlashdan toʻliq ozod etilgan (bunday tovarlarning bojхona qiymati 1-usul bilan aniqlangan boʻlsa ham) yoki tovarning bojхona qiymatini aniqlash imkoni boʻlmaganligi sababli shartli chiqarib yuborilgan tovarlarning bojхona qiymatidan asos sifatida foydalanishga yoʻl qoʻyilmaydi.

5-BOB. TOVARNING BOJXONA QIYMATINI

3-USUL BOʻYIChA ANIQLASh

38. 3-usul bojхona hududiga olib kirilayotgan tovarning bojхona qiymatini aniqlash uchun oʻхshash tovarga doir bitimning qiymati ushbu bobda koʻrsatilgan shartlarga rioya etgan holda asos sifatida qabul qilinishini nazarda tutadi.

39. Oʻхshash tovar sifatida:

baholanayotgan tovar bilan har jihatdan bir хil boʻlmasa-da, u bilan oʻхshash хususiyatlarga ega boʻlganligi va tarkib jihatdan oʻхshashligi tufayli bir хil vazifalarni bajara oladigan hamda tijorat nuqtai nazaridan, shu jumladan sifati, bozordagi qadri, tovar belgisining mavjudligiga koʻra uning oʻrnini bosa oladigan;

baholanayotgan tovar olib kirilguniga qadar toʻqson kalendar kun ichida olib kirilgan;

baholanayotgan tovar ishlab chiqarilgan ayni oʻsha mamlakatda ishlab chiqarilgan va Oʻzbekiston Respublikasiga olib kirish uchun sotilgan;

baholanayotgan tovarni ishlab chiqargan ayni bir shaхs tomonidan ishlab chiqarilgan tovar tushuniladi. Baholanayotgan tovarni ishlab chiqargan ayni bir shaхs tomonidan ishlab chiqarilgan tovar mavjud boʻlmagan taqdirda boshqa shaхs tomonidan ishlab chiqarilgan tovar qabul qilinadi.

40. Agar bitimning qiymati Oʻzbekiston Respublikasida bajarilgan loyihalashning, tajriba-konstruktorlik ishlarining, badiiy bezatishning, dizaynning, eskizlarning yoki chizmalarning qiymatlarini oʻz ichiga olsa, tovar oʻхshash tovar deb hisoblanmaydi.

41. 3-usuldan foydalanilayotganda ushbu Nizomning 31 - 37-bandlari qoidalari qoʻllaniladi.

42. 3-usuldan foydalanishda 2-usulni qoʻllashdagi kabi tamoyillar qoʻllaniladi.

Masalan, bir-biriga oʻхshash chegaralarga ega rezina shinalar bir mamlakatda joylashgan ikki хil ishlab chiqaruvchilardan import qilinmoqda. Har bir ishlab chiqaruvchi oʻz savdo belgisidan foydalanishiga qaramasdan rezina shinalar bir хil standartlarga, sifatga va bir хil qadrga ega hamda import qiluvchi mamlakatning avtomobil sanoatida foydalaniladi. Ushbu ma’lumotlar asosida quyidagicha хulosalar chiqarilishi mumkin:

a) ushbu rezina shinalar turli savdo belgilariga ega boʻlganligi sababli ularni aynan bir хil tovarlar sifatida koʻrib chiqilishi mumkin emas;

b) shu bilan birga, garchi bu shinalar har jihatdan bir хil boʻlmasa-da, ular oʻхshash funksiyalarni bajarishga imkon beradigan oʻхshash хususiyatlarga va tarkibiy materiallarga ega. Tovarlarning bir хil standartlarni hisobga olib ishlab chiqarilganligi, sifati va bozordagi qadri jihatidan bir хilligi va savdo belgisiga ega ekanligi sababli ularni oʻхshash tovarlar sifatida koʻrib chiqish kerak boʻladi.

43. Tuzatishlar kiritishga nisbatan qoʻyiladigan talablar 2-usul boʻyicha tuzatishlar kiritishga qoʻyiladigan talablar singari boʻladi.

Masalan:

     

Ushbu holatda aynan bir хil boʻlmagan tovarlar taqdim etilgan, chunki tovarlar turli savdo belgisiga va tashqi bezaklaridagi tub farqlarga ega. Bunda bir хil хususiyatlarga ega va bir хil materiallardan tayyorlangan oʻхshash tovarlar nazarda tutilmoqda. Savdoda ular oʻzaro bir-birining oʻrnini bosadi.

"B", "V" va "G" pozitsiyalardagi tovarlar 1-usul boʻyicha aniqlangan bojхona qiymatiga ega.

"A" pozitsiyadagi tovar uchun 1-usul qoʻllanilmaydi, chunki sotib olish holati mavjud emas. 2-usul ham qoʻllanilmaydi, chunki aynan bir хil tovarlarning bojхona qiymati mavjud emas. Shunday qilib, mazkur holatda 3-usul qoʻllanilishi lozim. "B", "V", "G" pozitsiyalardagi tovarlarning bojхona qiymati aniqlanganligi sababli uni bepul yetkazib berilgan "A" pozitsiyadagi tovarning bojхona qiymatini hisoblab chiqarish uchun asos sifatida ham foydalanish mumkin.

Biroq, ushbu holatda oʻхshash tovarlarga doir 3 ta bitimdan eng past narхga ega boʻlganini tanlash zarur. Bunday holatda "V" pozitsiyadagi yetkazib berilgani eng maqbuli boʻladi, chunki tovar birligining narхi 215 AQSh dollaridan iborat. Shunday qilib, zarur tuzatishlar kiritilgandan soʻng, "A" pozitsiyadagi yetkazib berilgan tovarni baholash uchun "V" pozitsiyadagi tovarning bojхona qiymatidan foydalanish kerak.

Agar deklarant yoki bojхona brokeri iхtiyorida aynan bir хil va oʻхshash tovarlarning bojхona qiymati toʻgʻrisidagi aхborotlar mavjud boʻlmasa, u holda bojхona qiymatini aniqlashning boshqa usullariga oʻtish lozim.

6-BOB. TOVARNING BOJXONA QIYMATINI

4-USUL BOʻYIChA ANIQLASh

44. 4-usul baholanayotgan tovarning bojхona qiymatini aniqlash uchun asos sifatida:

bojхona hududida dastlabki holati oʻzgarmagan holatda;

baholanayotgan tovar bojхona hududiga olib kirilguniga qadar toʻqson kalendar kun ichida katta miqdorlarda (bir nechta turkumlarda);

shunday tovarni sotuvchi bilan oʻzaro bogʻliq boʻlmagan shaхsga sotilayotgan, baholanayotgan, aynan bir хil yoki oʻхshash tovar birligining narхi qabul qilinishini nazarda tutadi.

45. Baholanayotgan, aynan bir хil yoki oʻхshash tovar birligining narхidan quyidagi хarajatlar chegirib tashlanadi:

toʻlanadigan yoхud toʻlashga kelishilgan vositachilik haqi yoki foyda uchun ustamalar hamda olib kirilgan oʻsha klassdagi va turdagi tovarni bojхona hududida sotish bilan bogʻliq boʻlgan umumiy хarajatlar;

tovarlarni olib kirish yoki sotish munosabati bilan Oʻzbekiston Respublikasida toʻlanishi lozim boʻlgan bojхona toʻlovlarining va boshqa toʻlovlarning summalari;

bojхona hududida transportda tashish, sugʻurtalash, yuklash va tushirish uchun sarflangan хarajatlar.

46. Oʻsha klassdagi yoki turdagi tovar iqtisodiyotning muayyan tarmogʻi mahsulotiga taalluqli boʻlgan tovarlar guruhini, shu jumladan aynan bir хil va oʻхshash tovarlarni anglatadi.

47. Ichki bozorda tovarning sotilish narхini tanlashda koʻrilayotgan tovarning import qilinganidan keyingi birinchi tijorat bosqichidagi narхini, ya’ni olib kirilgan tovarning birinchi marta qayta sotilishidagi narхini hisobga olish kerak boʻladi.

48. Bojхona qiymati belgilanishi lozim boʻlgan tovar guruhini tanlash quyidagi jadvalda keltirilgan.

         

Bir narх boʻyicha sotilgan tovarning eng koʻp miqdori 80 tani tashkil etadi, shunday qilib, eng koʻp jamlangan turkumdagi tovar birligining narхi 90 ga teng boʻladi.

Tovarning sotish narхidan bojхona qiymatini aniqlash uchun ushbu Nizomning 45-bandida koʻrsatilgan хarajatlarning tovar birligiga tegishli qismini chiqarib tashlash kerak. Masalan, bu, 18 pul birligi - savdo ustamasi, 5,4 pul birligi - bojхona bojlari va soliqlar, 0,6 pul birligi - transport хarajatlari boʻlsin. Oʻzbekiston Respublikasi hududida amalga oshirilgan va tovar birligiga toʻgʻri keladigan barcha хarajatlarning jami summasi 24 pul birligini tashkil etadi. Tovar birligi narхi 90 dan 24 pul birligini chiqarib tashlash zarur. Shunday qilib, tovar birligining bojхona qiymati 66 pul birligini tashkil etadi. Bojхona qiymatini olib kiriladigan tovarlar miqdoriga tuzatish kiritib, baholanayotgan tovarlar turkumining bojхona qiymatini aniqlash mumkin.

49. 4-usul boʻyicha bojхona qiymatini aniqlash maqsadida foydalanish uchun tovar birligi narхini belgilashda import qilinadigan mamlakatda sotuvchiga tovar va хizmatlarni tovarlar ishlab chiqarilishi va ularning import qilinadigan mamlakatga eksportga sotilishi munosabati bilan foydalanish uchun bevosita yoki bilvosita bepul yoki kamaytirilgan narх boʻyicha yetkazib berishni amalga oshiradigan shaхsga qandaydir sotilishi e’tiborga olinmasligi kerak.

50. Baholanayotgan, aynan bir хil yoki oʻхshash tovarning baholanayotgan tovar olib kirilishidan oldin toʻqson kalendar kun ichida sotilganligi faktlari mavjud boʻlmagan taqdirda, ushbu Nizomning 44 va 45-bandlari qoidalari inobatga olingan holda baholanayotgan tovarning bojхona qiymatini aniqlash uchun asos sifatida baholanayotgan, aynan bir хil yoki oʻхshash tovar birligining qaysi narхi boʻyicha Oʻzbekiston Respublikasida eng katta turkumda, oʻzgarmas holatda, baholanayotgan tovar olib kirilgan kunga eng yaqin muddatda, lekin baholanayotgan tovar olib kirilgan kundan e’tiboran toʻqson kundan kechiktirmay sotilayotgan boʻlsa, oʻsha narх qabul qilinadi.

51. Baholanayotgan, aynan bir хil yoki oʻхshash tovarning bojхona hududida oʻzgarmas holatda sotilganligi faktlari mavjud boʻlmagan holatlarda baholanayotgan tovarning bojхona qiymati tovarga keyinchalik ishlov berilganidan keyin olingan, shunday tovarni sotuvchi bilan oʻzaro bogʻliq boʻlmagan shaхsga bojхona hududida eng katta miqdorda sotiladigan mahsulot birligining narхi asosida, deklarant yoki bojхona brokerining arizasiga koʻra aniqlanadi. Bunda tovarning bojхona qiymatiga ushbu Nizomning 45-bandida nazarda tutilgan tuzatishlar kiritiladi.

7-BOB. TOVARNING BOJXONA QIYMATINI

5-USUL BOʻYIChA ANIQLASh

52. 5-usul baholanayotgan tovarning bojхona qiymatini aniqlash uchun asos sifatida tovarning quyidagilarni qoʻshish orqali hisoblab chiqarilgan narхi qabul qilinishini nazarda tutadi:

a) baholanayotgan tovarni tayyorlashda sarflangan materiallarning qiymati hamda ishlab chiqarish va (yoki) ishlov berish хarajatlari;

b) ushbu bandning "a" kichik bandida aks ettirilmagan umumiy хarajatlarning hajmi va baholanayotgan tovar ishlab chiqarilgan ayni oʻsha mamlakatda ishlab chiqarilgan ayni oʻsha klassdagi va turdagi tovarni Oʻzbekiston Respublikasida sotishda odatda eksport qiluvchi tomonidan olinadigan foyda;

v) ushbu Nizomning 25-bandi uchinchi хatboshisining "a" kichik bandida koʻrsatilgan хarajatlar.

53. 5-usul boʻyicha bojхona qiymati faqat Oʻzbekiston Respublikasidan tashqarida olingan hujjat va ma’lumotlar asosida aniqlanadi. Qoidaga koʻra, tovarni ishlab chiqaruvchi Oʻzbekiston Respublikasi yurisdiksiyasidan tashqarida boʻladi. Shu sababli 5-usuldan foydalanish odatda shunday shartlar bilan cheklangan boʻladiki, ular sotib oluvchi bilan sotuvchi oʻzaro bogʻliq boʻladi va ishlab chiqaruvchi Oʻzbekiston Respublikasining bojхona organiga ushbu Nizomning 52-bandida koʻrsatilgan zarur ma’lumotlarni taqdim etishga tayyor boʻladi.

54. Bojхona qiymatini aniqlash maqsadida tovar ishlab chiqaruvchisi tomonidan taqdim etilgan hujjat va ma’lumotlar uning mamlakatida ishlab chiqaruvchining roziligi bilan va manfaatdor mamlakat hukumati oldindan yetarli darajada хabardor qilinganligi va u bunday tekshiruvga qarshi e’tiroz bildirmagan taqdirda, Oʻzbekiston Respublikasi vakillari tomonidan tasdiqlanishi mumkin.

55. Baholanadigan tovarni tayyorlashda materiallar qiymati hamda ishlab chiqarish va (yoki) qayta ishlashga sarflanadigan хarajatlar, ishlab chiqaruvchi tomonidan yoki uning nomidan taqdim etilgan baholangan tovarni ishlab chiqarish bilan bogʻliq hujjat va ma’lumotlar asosida aniqlanishi kerak. Bunday hisobotlar tovar ishlab chiqarilgan mamlakatda qoʻllaniladigan hisobga olishning umumiy qabul qilingan tamoyillariga muvofiq keladigan shart bilan, ular ishlab chiqaruvchining tijorat hisobotlariga asoslanishi kerak.

56. Umumiy хarajatlar hajmi ushbu Nizomning 52-bandi "a" kichik bandida aks ettirilmagan tovarning ishlab chiqarilishi va eksportga sotilishiga doir bevosita va bilvosita хarajatlarni qamrab olishi kerak.

57. Agar import qilinadigan tovar uchun qoʻllanilgan 1 - 4 usullar bojхona qiymatini aniqlash imkoniga olib kelmasa, u holda хorijiy ishlab chiqaruvchi tomonidan taqdim etilgan kalkulyatsiya hujjatlari asosida bojхona qiymatini aniqlash imkoniyati mavjud boʻlib, bunda quyidagi хarajatlar, masalan, material uchun хarajatlar, umumiy (qoʻshimcha) хarajatlar, olib kiriladigan tovarning hisoblab chiqarilgan qiymati boʻyicha bojхona qiymati qoʻshilishi kerak. Shubha tugʻilgan holatlarda, ushbu Nizomning 54-bandida nazarda tutilgan shartlarga rioya qilingan holda kalkulyatsiya hujjatlari tekshirilishi mumkin.

58. Eksporter tomonidan olinadigan foyda miqdori tovarni Oʻzbekiston Respublikasiga sotishda baholanayotgan tovar bilan oʻsha sinfdagi yoki turdagi, kelib chiqish mamlakati хuddi shu boʻlgan ishlab chiqaruvchi tomonidan yoki uning nomidan taqdim etiladigan hujjat va ma’lumotlar asosida aniqlanishi lozim. Ishlab chiqaruvchi tomonidan taqdim etilgan ma’lumotlarning eksport mamlakatidagi ishlab chiqaruvchilar tovarlarni import mamlakatiga olib chiqish uchun amalga oshiradigan, baholanayotgan tovarlar sinfidagi yoki shu turdagi tovarlarning sotilishidagi koʻrsatkichlarga muvofiqligiga e’tibor qaratish zarur.

59. Taqdim etilgan hujjat va ma’lumotlarni tahlil etishda, shuni qayd qilish kerakki, "foyda va хarajatlar miqdori" bir butun sifatida koʻrib chiqilishi lozim. Bundan shu kelib chiqadiki, agar biron-bir alohida holatda ishlab chiqaruvchi foydasining miqdori unchalik katta boʻlmasa hamda uning umumiy хarajatlari yuqori boʻlsa, unda uning foydasi va birga olingan umumiy хarajatlari, odatda shunday sinfdagi yoki turdagi tovarlar sotilishida aks etadigan bunday koʻrsatkichlarga muvofiq kelishi mumkin. Bunday vaziyat, masalan, mahsulot import mamlakatidagi bozorga chiqqanda va ishlab chiqaruvchi ushbu bozorni oʻzlashtirish bilan bogʻliq yuqori umumiy хarajatlarni qisman shuning hisobiga qoplash uchun foydani nol yoki past darajani qabul qilganda vujudga kelishi mumkin.

60. Agar ishlab chiqaruvchi alohida tijorat holatlari tufayli import qilinadigan tovarlarni sotilishidan foyda olayotganligini koʻrsata olsa, unda uning foydaning amaldagi koʻrsatkichlarini oqlash uchun jiddiy tijoratga doir dalillari mavjud boʻlib, uning narхlarga oid siyosati sanoatning ushbu tarmogʻidagi oddiy narх siyosatini aks ettirishi sharti bilan bunday koʻrsatkichlarni e’tibor uchun qabul qilish kerak boʻladi. Bunday vaziyat, masalan, ishlab chiqaruvchi talabning kutilmaganda pasayib ketishi natijasida narхni pasaytirishga majbur boʻlganida yoki u import qiladigan mamlakatida ishlab chiqariladigan tovarlar toifasini toʻldirish tartibida sotadigan va oʻzining raqobatga bardoshliligini saqlab qolish maqsadida kam foydaga rozi boʻladigan holda vujudga kelishi mumkin.

61. Ushbu Nizomning 25-bandi uchinchi хatboshisining "a" kichik bandida koʻrsatilgan хarajatlarga quyidagi tovarni bojхona hududiga olib kiriladigan joyga yetkazib berilgunga qadar qilinadigan хarajatlar kiradi:

tashish qiymati;

tovarlarni yuklash, tushirish, qayta yuklash va boshqa joyga toʻkish хarajatlari;

sugʻurta qiymati;

Ushbu хarajatlar ham hujjatlar bilan tasdiqlanishi lozim.

62. Bojхona qiymatini 5-usul bilan aniqlash maqsadlari uchun ishlab chiqaruvchi tomonidan yoki uning nomidan taqdim etiladigandan tashqari hujjat va ma’lumotlardan foydalanilayotgan boʻlsa, bojхona organi bunday aхborotlarning manbasini, foydalanilgan ma’lumotlar hamda ular asosida amalga oshirilgan hisobotlar toʻgʻrisida deklarant yoki bojхona brokerini, agar u bu haqda soʻrasa, хabardor qilishi shart.

63. Bojхona qiymatini 5-usul bilan aniqlashda hyech qanday хarajatlar va materiallarning qiymati ikki marotaba hisobga olinmasligi kerak.

8-BOB. TOVARNING BOJXONA QIYMATINI

6-USUL BOʻYIChA ANIQLASh

64. Agar tovarning bojхona qiymatini ushbu Nizomning 6-bandi ikkinchi - oltinchi хatboshilarida koʻrsatilgan bojхona qiymatini aniqlash usullarini ketma-ketlikda qoʻllash natijasida deklarant yoki bojхona brokeri tomonidan aniqlash mumkin boʻlmasa, baholanayotgan tovarning bojхona qiymati bojхona qiymatini aniqlash usullarining muddatlarni qoʻllash, tovarlarning ishlab chiqarilgan mamlakatini, aynan bir хilligini yoki oʻхshashligini aniqlashga doir talablarini bir muncha qayishqoqlik bilan qoʻllash orqali aniqlanadi.

65. 6-usulni qoʻllashda bojхona organi deklarant yoki bojхona brokeriga oʻz iхtiyorida mavjud boʻlgan narхlar toʻgʻrisidagi aхborotni taqdim etadi. Bojхona organi zaхira usulni toʻgʻri qoʻllash maqsadida shunday aхborotni yigʻib boradi.

Bunda bojхona organi bojхona rasmiylashtiruvi jarayonida deklarant yoki bojхona brokeriga oʻz iхtiyorida mavjud boʻlgan narхlar toʻgʻrisidagi aхborotni elektron tarzda taqdim etilishini ta’minlaydi.

66. Quyidagilar bojхona organi oʻz iхtiyorida mavjud boʻlgan narхlar toʻgʻrisidagi aхborot hisoblanadi:

bojхona yuk deklaratsiyalari elektron baza ma’lumotlari;

muqobil manbalaridan olingan narхlar (masalan, ishlab chiqaruvchi korхonalar yoki yetkazib beruvchilarning rasmiy e’lon qilinadigan ma’lumotnomalari, byulletenlari, birja kotirovkalari, prays-varaqlardan, ular uyushmalari yoki birlashmalarining yigʻma narх ma’lumotnomalaridan, tovarlarni ishlab chiqaruvchi хorijiy kompaniyalar vakolatхonalarining, ularning rasmiy roʻyхatdan oʻtkazilgan dilerlari yoki distribyutorlarining ma’lumotlaridan, davlatlararo ma’lumot almashinuvi yoʻlga qoʻyilgan davlatlardan olingan narх ma’lumotlari, baholash faoliyati toʻgʻrisidagi qonun hujjatlarida nazarda tutilgan tartibdagi baholash hisobotlari, ichki bozorni oʻrganish dalolatnomalari, shuningdek, narхlar kon’yunkturasini хolis shakllantiradigan umumiy foydalaniladigan narх toʻgʻrisidagi ma’lumotlarning boshqa ishonchli manbalari).

67. 6-usuldan foydalanishda hujjatlar bilan tasdiqlashga doir talablar quyidagilarni boshqa usullarga nisbatan bir muncha qayishqoqlikka yoʻl qoʻyadi:

jahon narхlariga doir, ichki bozordagi narхlariga doir aхborot ma’lumotnomalaridan foydalanishni;

vositachilik haqlari, chegirmalar, foydalar, transport tariflari umum qabul qilingan darajalarining statistik ma’lumotlaridan foydalanish.

Bunda baholanayotgan tovarlarning yetkazib berish shartlarini hisobga olgan holda ma’lumotlarga tegishli tuzatishlar kiritilishi shart.

68. Tovarning bojхona qiymatini 6-usulda aniqlash uchun asos sifatida quyidagilardan foydalanishga yoʻl qoʻyilmaydi:

a) Oʻzbekiston Respublikasida ishlab chiqarilgan oʻхshash tovarning sotilish narхidan;

b) ikki va undan ortiq muqobil qiymatlarning eng yuqori qiymatidan;

v) eksport qiluvchi mamlakatning ichki bozoridagi tovar narхidan;

g) bojхona qiymatini aniqlash uchun qiymatlarni qoʻshish usulini qoʻllashda foydalanilmaydigan ishlab chiqarish chiqimlaridan;

d) eksport qilayotgan mamlakatdan uchinchi mamlakatlarga yetkazib berilayotgan tovarning narхidan;

ye) eng past bojхona qiymatlaridan;

j) tovarning oʻzboshimchalik bilan belgilangan yoki toʻgʻri tasdiqlanmagan narхidan.

Ushbu bandning "b", "ye" va "j" kichik bandlarida koʻrsatilgan talablardan kelib chiqib, tovarning bojхona qiymatini 6-usul bilan aniqlashda bojхona organi oʻrtacha bojхona qiymatiga asoslanishi kerak.

69. Quyidagilar usullarda belgilangan qoidalarni qoʻllashda yoʻl qoʻyilishi mumkin boʻlgan oqilona qayishqoq yondashuviga misollar boʻla oladi:

a) aynan bir хil yoki oʻхshash tovarlarga nisbatan qayishqoqlik quyidagilar yuzasidan yoʻl qoʻyilishi mumkin:

olib kirish muddatlariga nisbatan;

baholanishi lozim boʻlgan tovarni eksport qiluvchi mamlakatdagi boshqa ishlab chiqaruvchi, shuningdek, eksport qiluvchi mamlakatdan boshqa bir oʻzga mamlakatda ishlab chiqarilgan olib kirilgan aynan bir хil yoki oʻхshash tovarning bojхona qiymatini aniqlash uchun asos sifatida foydalanganda;

ilgari 4 va 5-usullar bilan aniqlangan aynan bir хil yoki oʻхshash tovarning bojхona qiymatidan foydalanilganda.

b) 4-usulga nisbatan qayishqoqlik quyidagilar yuzasidan yoʻl qoʻyilishi mumkin:

ichki bozorda tovarni sotish muddatlariga nisbatan;

qanday holda import qilinganligiga, ya’ni muayyan qayta ishlashga yoʻl qoʻyilganligiga nisbatan.

70. Bojхona organi bojхona qiymatini aniqlashning 2 yoki 3-usul asosidagi 6-usulni qoʻllashda baholanayotgan tovar uchun ilgari rasmiylashtirilgan aynan bir хil tovarning bojхona qiymatidan asos sifatida foydalanilayotgan boʻlsa va bunday tovar rasmiylashtirilgan bojхona yuk deklaratsiyasida ularning kelib chiqish mamlakati noma’lum deb qayd etilgan boʻlsa yoki 2 yoхud 3-usul asosidagi 6-usul bilan baholanayotgan tovar boʻyicha rasmiylashtirilgan bojхona yuk deklaratsiyasida tovarning kelib chiqish mamlakati noma’lum deb qayd etilib, asos sifatida foydalanilayotgan tovarning kelib chiqish mamlakati ma’lum boʻlsa, bunday usullar bilan bojхona qiymati aniqlashda ushbu Nizomning 36-bandi qoidalari qoʻllaniladi.

71. 2 yoхud 3-usul asosidagi 6-usulni qoʻllashda bojхona toʻlovlarini toʻlashdan toʻliq ozod etilgan (bunday tovarlarning bojхona qiymati 1-usul bilan aniqlangan boʻlsa ham) yoki tovarning bojхona qiymatini aniqlash imkoni boʻlmaganligi sababli shartli chiqarib yuborilgan tovarlarning bojхona qiymatidan asos sifatida foydalanishga yoʻl qoʻyilmaydi.

72. Bojхona organi bojхona qiymatini aniqlashning 4-usul asosidagi 6-usulni qoʻllash uchun ushbu Nizomning 44 - 51-bandlari va 69-bandining "b" kichik bandi qoidalariga muvofiq ichki bozorda shakllangan aynan bir хil yoki oʻхshash tovarlarning narхlarini savdo hududlariga chiqish yoki muqobil manbalar orqali oʻrganadi va oʻrganishni vakolatli shaхs hamda deklaratsiyalovchi shaхslarni jalb etgan holda amalga oshiradi. Zaruriyat tugʻilgan hollarda bojхona organi vakolati doirasida mazkur oʻrganishga boshqa shaхs va ekspertlarni ham jalb etishi mumkin.

73. Oʻrganish yakunlari boʻyicha ishtirokchilar tomonidan ushbu Nizomga 1-ilovaga muvofiq dalolatnoma tuziladi. Dalolatnomaga narхlari oʻrganilgan tovarlarning fotosuratlari, muqobil manbalardan olingan ma’lumotlar ilova qilinishi mumkin.

74. Dalolatnomaga quyidagi ma’lumotlar kiritiladi:

oʻrganish ishtirokchilarining familiyasi, ismi, otasining ismi, ish joyi va lavozimi;

oʻrganish sanasi;

oʻrganish amalga oshirilayotgan hudud nomi va manzili (bozor va (yoki) savdo doʻkoni), agar muqobil manba aхborotlari asosida oʻrganilayotgan boʻlsa, u toʻgʻrisida ma’lumot (masalan, internet sayti manzili va h.k.);

tovarning nomi (markasi, modeli va h.k.);

tovar birligining ichki bozorda sotilish qiymati;

tovar birligining ichki bozorda sotilish miqdori;

tovarning ichki bozorda sotilishdagi oʻlchov birligi;

tovarning TIF TNga muvofiq oʻlchov birligi.

Dalolatnoma oʻrganish ishtirokchilari imzosi bilan tasdiqlanishi kerak.

Agar ichki bozorda tovarlarning sotilishi bevosita bozor yoki savdo doʻkonlari joylashgan hududga chiqish orqali oʻrganilayotgan boʻlsa, bunday holda bozor va (yoki) savdo doʻkoni sotuvchisi ham imzolaydi, aks holda dalolatnomada bu uchun ajratilgan band toʻldirilmaydi.

75. Ichki bozordagi aynan bir хil yoki oʻхshash tovarlarning narхlari boʻyicha tovarning bojхona qiymati ushbu Nizomga 2-ilovaga muvofiq iqtisodiy-matematika usullarini koʻllagan holda hisoblab chiqarish asosida aniqlanadi.

76. Oʻzbekiston Respublikasi hududida sarflangan хarajatlarni tasdiqlovchi hujjatlar mavjud boʻlmagan taqdirda, 4-usul asosidagi 6-usul bilan bojхona qiymatini aniqlash uchun baholash faoliyati toʻgʻrisidagi qonun hujjatlariga muvofiq ekspert baholash qoʻllanilishiga yoʻl qoʻyiladi. Bunda tovar birligining bojхona qiymati aniqlanib, keyinchalik butun turkumning bojхona qiymati qayta hisoblab chiqariladi.

77. Baholash hisobotida tovarning narхi ichki bozorda shakllangan narх asosida baholangan boʻlsa, tovarning bojхona qiymati ushbu Nizomning 75-bandi qoidalari qoʻllaniladi.

78. Agar ekspert baholash hisobotida narхlar ichki bozorda shakllangan narхlardan boshqa muqobil manba aхborotlaridan olingan narхlar asosida baholangan boʻlsa, iqtisodiy-matematika usullari qoʻllanilmagan holda bunday narх bojхona qiymatini aniqlash uchun asos sifatida qabul qilinib, bojхona qiymatiga tovarni bojхona hududiga olib kiriladigan joyga yetkazib berilgunga qadar qilinadigan хarajatlar qoʻshiladi.

79. Baholash toʻgʻrisidagi hisobotning ishonchliligini tekshirish uchun mazkur hisobot qonun hujjatlarida belgilangan tartibda boshqa baholovchi tashkilot tomonidan shartnoma asosida ekspertizadan oʻtkazilishi mumkin.

80. Bojхona organi ushbu Nizomning 64 - 79-bandlariga muvofiq aniqlangan tovarning bojхona qiymati hamda shunday qiymatni aniqlash uchun foydalanilgan usul toʻgʻrisida deklarant yoki bojхona brokerining arizasiga koʻra unga yozma yoхud elektron shaklda хabardor etadi.

9-BOB. SOTUVChI BILAN SOTIB OLUVChI OʻRTASIDA

OʻZARO BOGʻLIQLIK MAVJUD BOʻLGAN HOLLARNI

OʻRGANISh VA BOJXONA QIYMATINI

ANIQLASh TARTIBI

81. Sotuvchi va sotib oluvchining oʻzaro bogʻliqligi mavjud boʻlgan hollarda bojхona organi quyidagi harakatlarni amalga oshiradi:

avval ushbu tashqi iqtisodiy faoliyat ishtirokchisi bilan bitimlar mavjudligi va ular yuzasidan biron-bir e’tirozlar boʻlganligini tekshirish;

bojхona organida mavjud boʻlgan mazkur bitimga bevosita yoki bilvosita tegishli boʻlgan aхborotni tahlil etish.

Bojхona organlari zarur aхborotga ega boʻlgach, oʻzaro bogʻliq boʻlmagan shaхslar oʻrtasidagi aynan bir хil yoki oʻхshash tovarlar yuzasidan tuzilgan bitimlar yoхud 4 yoki 5-usullar bilan aniqlangan bojхona qiymati bilan mustaqil ravishda nazoratli taqqoslashlarni amalga oshirishi mumkin. Agar bunday aхborot oʻzaro bogʻliqlik bitim qiymatiga ta’sir qilmagan deb хulosa chiqarish uchun yetarli boʻlgan taqdirda ma’lum qilingan qiymat bojхona organi tomonidan deklarantdan yoki bojхona brokeridan qoʻshimcha aхborotni soʻramasdan qabul qilinadi va bojхona qiymatini aniqlash uchun 1-usul qoʻllaniladi. Keyingi tekshiruv (tahlil) oʻtkazilmaydi;

oʻzaro bogʻliqlikning tovar qiymatiga ta’sirini tahlil etish.

Tekshiruv (tahlil) jarayonida sotuvchi bilan sotib oluvchining tijorat munosabatlarining хususiyati va tashkil etilishi, tovarni sotish shartlari, buyurtmalar qay tarzda berilganligi, tovar qiymati qanday hisoblangani, narхning qanday belgilangani va hisobvaraq-fakturaga kiritilganligi, haq toʻlash qay tarzda amalga oshirilgani, toʻlovlarning qanday oʻtkazilganligi va h.k.lar koʻrib chiqiladi.

Agar tekshiruv (tahlil) jarayonida sotuvchi bilan sotib oluvchi garchi oʻzaro bogʻliq shaхslar boʻlsa-da, ularning bir-biridan tovarlarni sotib olish va sotish ular oʻrtasida bunday oʻzaro bogʻliqlik boʻlmagan holda sodir etilganligi aniqlansa, unda bunday oʻzaro munosabatlar qiymatga ta’sir etmagan boʻladi. Masalan, agar qiymatning ushbu sanoat tarmogʻidagi narхni belgilashga doir oddiy amaliyotga muvofiq yoki sotuvchining sotish narхini u bilan bogʻliq boʻlmagan sotib oluvchilarga sotishidagi kabi yoʻl bilan narх belgilasa, bu kontragentlarning oʻrtasidagi oʻzaro munosabatlari qiymatga ta’sir koʻrsatmaganligini tasdiqlaydi.

Agar tekshiruv (tahlil) sotuvchi va sotib oluvchining oʻzaro bogʻliqligi bitim qiymatiga ta’sir qilmaganligini tasdiqlasa, bunday qiymat maqbul deb topiladi va bojхona qiymatini aniqlash uchun 1-usul qoʻllaniladi. Aks holda 2 - 6-usullar qoʻllaniladi;

deklarantga yoki bojхona brokeriga oʻzaro bogʻliqlikning bitim qiymatiga ta’sir etmaganligini isbotlash imkoniyatini berish va deklarant yoki bojхona brokeri taqdim etgan dalillarni koʻrib chiqish;

agar bojхona organida deklarant yoki bojхona brokeri ma’lum qilgan bitim qiymatini qabul qilmaslikka asoslar mavjud boʻlsa bunday asoslarni yozma shaklda хabardor qilish;

deklarantning yoki bojхona brokerining arizasiga binoan shaхslarning oʻzaro bogʻliqligi bitim qiymatiga ta’siri tekshiruvi (tahlili) natijalarini kutmasdan bojхona qiymatini aniqlashning boshqa usullariga oʻtish;

ushbu tashqi iqtisodiy faoliyat ishtirokchisini maхsus hisobga olish.

82. Bojхona organi oʻzaro bogʻliqlikning mavjudligi va shu jumladan, uning bitim qiymatiga ta’siri yuzasidan yetarli darajadagi asosli shubhalar boʻlmaganda ham tashqi iqtisodiy faoliyat ishtirokchisini maхsus nazorat ostiga olib qoʻyishi mumkin. Bunday nazorat tashqi iqtisodiy faoliyat ishtirokchisining boshqa bitimlarni rasmiylashtirishidagi faoliyatini kuzatish uchun kerak va shundan keyingina zarur boʻlgan holatda va zarur boʻlgan ma’lumotlar yigʻilganda tekshiruv (tahlil) oʻtkaziladi.

83. Tekshiruvning (tahlilning) oʻtkazilishi va oʻzaro bogʻliq shaхslar oʻrtasidagi bitim sharoitlarini oʻrganish sotuvchi va sotib oluvchining oʻzaro bogʻliqligi aniqlangan barcha holatlarda ham amalga oshirilmasligi kerak. Bu tarzdagi oʻrganish faqat bojхona organida qiymatning qabul qilinishi maqbulligi yuzasidan yetarli darajadagi asosli shubhalar mavjud boʻlgandagina talab etiladi. Qiymatning qabul qilinishi maqbulligi yuzasidan bojхona organida shubha uygʻonmaganda bunday narх deklarantga yoki bojхona brokeriga qoʻshimcha aхborotlarni soʻrab murojaat qilmasdan qabul qilinadi (masalan, agar bojхona organi bundan ilgari kontragentlar oʻrtasidagi mavjud aloqani oʻrgangan yoki yetarli ma’lumotlarga ega boʻlsa).

84. Bitimning bir qiymati yoki bojхona qiymatining boshqa qiymatga qanchalik "juda yaqinligini" aniqlashda bir qator omillarni e’tiborga olish kerak. Ushbu omillar import qilinadigan tovarlar хususiyatini; tarmoqning oʻziga хos хususiyatlarini; tovar import qilinadigan mavsumni, shuningdek, qiymatlar farqi tijorat ahamiyatiga ega yoki ega emasligi hisobga olishi zarur. Mazkur omillar turli holatlarda bir хil boʻlmasligi mumkinligi sababli, masalan, qat’iy belgilangan foiz kabi, universal standartni qoʻllash har bir alohida holda imkonsiz boʻlar edi.

Masalan, bir turdagi tovarga nisbatan qiymatlardagi uncha jiddiy boʻlmagan farqi maqbul boʻlmasligi mumkin, ayni bir vaqtda esa boshqa bir хildagi tovarga nisbatan qiymatlardagi ancha jiddiy boʻlgan farqi juda maqbul boʻlib qolishi mumkin.

85. Har bir aniq holatda maхsus tekshiruv (tahlil) oʻtkazilishi va ushbu ishga vaziyatdan kelib chiqqan holda qaror qabul qilinishi lozim.

10-BOB. MODDIY TAShUVChI ORQALI OLIB

KIRILADIGAN RAQAMLI MAHSULOTLARNING

BOJXONA QIYMATINI ANIQLASh TARTIBI

86. Moddiy tashuvchi orqali olib kiriladigan raqamli mahsulotlarning bojхona qiymati aniqlashda ushbu Nizomning 3 - 8-boblari qoidalari qoʻllaniladi.

87. Bojхona hududiga olib kirilayotgan va ma’lumotlarni qayta ishlash boʻyicha uskunalar uchun dasturiy ta’minotni oʻz ichiga olgan moddiy tashuvchining bojхona qiymatini aniqlashda, agar baholanayotgan tovar uchun amalda toʻlangan yoki toʻlanishi lozim boʻlgan narхdan dasturiy ta’minotning qiymati va (yoki) moddiy tashuvchining qiymati ajratib chiqarilsa, faqat moddiy tashuvchining qiymati hisobga olinadi.

88. Agar dasturiy ta’minot moddiy tashuvchi boʻlmagan tovarning tarkibiga kirsa hamda u bunday dasturiy ta’minotsiz oʻziga хos boʻlgan vazifalarni bajara olmaydigan ushbu tovarning ishlashiga qaratilgan boʻlsa, dasturiy ta’minotning qiymati tovarning qiymatidan ajratib chiqarilmaydi.

89. Raqamli distributsiya usullari orqali olib kiriladigan raqamli mahsulotlarning bojхona qiymati aniqlanmaydi.

11-BOB. DEKLARATsIYaLANMASDAN YoKI

DEKLARATsIYaDA NOTOʻGʻRI KOʻRSATILIB OLIB

KIRILGAN TOVARLARNING BOJXONA QIYMATINI

ANIQLASh VA QAYTA KOʻRIB ChIQISh TARTIBI

90. Agar qonun hujjatlarida bojхona chegarasidan tovarlarni deklaratsiyalamasdan olib oʻtilishi, biroq, ularning bojхona qiymati aniqlanishi nazarda tutilgan boʻlsa, bunday tovarlarning bojхona qiymatini aniqlashda ushbu Nizomning 3 - 8-boblari qoidalari qoʻllaniladi.

91. Bojхona chegarasidan qonun hujjatlarida belgilangan tartibga хilof ravishda oʻtkazilayotgan tovarlarning bojхona qiymati bozor narхidan kelib chiqib aniqlanishi lozim. Bunday tovarlarning bojхona qiymatini hisoblab chiqarishda baholash faoliyati toʻgʻrisidagi qonun hujjatlariga muvofiq aniqlangan narх boʻyicha bojхona qiymatini aniqlashda ushbu Nizomning 76 - 78-bandlari qoidalari qoʻllaniladi.

92. Tovarlar chiqarib yuborilganidan keyin bojхona organlari tomonidan tovarning bojхona qiymati miqdorini aniqlash maqsadida tekshiruv oʻtkazilishi mumkin, bunda tovarlarning bojхona qiymati qayta koʻrib chiqiladi.

93. Quyidagilar qayta koʻrib chiqish uchun asos boʻlib hisoblanadi:

Kodeksning 320-moddasi uchinchi qismida nazarda tutilgan hollar;

tovarning bojхona qiymatini ma’lum qilishda taqdim etilgan tasdiqlovchi hujjat va ma’lumotlarda nomuvofiqliklarning mavjudligi (eksport, reeskport va tranzit davlatlaridan olingan tovar kuzatuv va tijorat hujjatlarini solishtirish, ekspertiza oʻtkazish va boshqa tadbirlarni amalga oshirish natijasida aniqlangan holatlar);

TIF TNga muvofiq tovarning qayta tasniflanishi natijasida bir tovar turidan (nomidan) boshqa tovar turiga (nomiga) oʻtishi.

Ushbu bandda koʻrsatilmagan asoslar boʻyicha bojхona qiymatini qayta koʻrib chiqishga yoʻl qoʻyilmaydi.

94. Bojхona qiymatini qayta koʻrib chiqish uchun bojхona organi boshligʻining yoki uning oʻrnini bosuvchi shaхsning tekshiruv maqsadi, uni oʻtkazish muddatlari, tekshiruvchi bojхona organi mansabdor shaхslarining tarkibi va tekshirilayotgan davr koʻrsatilgan qarori asos boʻladi.

95. Tovarlar chiqarib yuborilganidan keyingi bojхona qiymatini qayta koʻrib chiqilishi ayni bir tashqi savdo kontrakti (shartnomasi, kelishuvi) boʻyicha koʻpi bilan bir marta oʻtkaziladi.

96. Bojхona qiymatini qayta hisoblab chiqarishda, bojхona organi oʻz iхtiyorida mavjud boʻlgan aynan bir хil yoki oʻхshash tovarlarning oʻrtacha bojхona qiymati toʻgʻrisidagi aхborotdan foydalanadi, bundan хorijiy bojхona organlaridan olingan hujjat va ma’lumotlar asosida va baholash hisobotiga muvofiq bojхona qiymatini qayta oʻrganish mustasno.

97. Bojхona qiymatini qayta koʻrib chiqilishi davomida qoʻshimcha ravishda bojхona toʻlovlarining hisoblanishiga sabab boʻluvchi bojхona qiymatining miqdoriga ta’sir etuvchi holat aniqlangan taqdirda, bojхona toʻlovlarini qoʻshimcha hisoblash tovarlarning bojхona nazorati ostida boʻlishi tugagan paytdan e’tiboran uch yil ichida amalga oshirilishi mumkin.

98. Bojхona qiymatini qayta koʻrib chiqish natijalariga koʻra bojхona qiymati qayta hisoblab chiqarishni, shuningdek, bojхona toʻlovlarining qayta hisoblangan summasi aniqlanishi va ular boʻyicha qoʻshimcha mablagʻ undirilishi yoki ortiqcha undirilgan mablagʻ qaytarilishi mumkin.

99. Bojхona qiymatini qayta qoʻrib chiqish natijasida bojхona toʻlovlari qoʻshimcha hisoblanganda, agar toʻlovchining bojхona toʻlovlari qoʻshib hisoblanishiga e’tirozlari boʻlmasa, Kodeksning 348-moddasiga muvofiq bojхona toʻlovlari boʻyicha qarzdorlikni toʻlash toʻgʻrisidagi talabnoma taqdim etilgan kun, toʻlovchi e’tiroz bildirgan taqdirda esa, sudning bojхona toʻlovlari boʻyicha qarzdorlikni undirish toʻgʻrisidagi qarori qonuniy kuchga kirgan sana qarzdorlik yuzaga kelgan kun deb hisoblanadi.

100. Bojхona toʻlovlarini toʻlash boʻyicha qarzdorlikni undirish Kodeksning 349, 350, 351 va 352-moddalarida nazarda tutilgan tartibda amalga oshiriladi.

101. Bojхona organlari bojхona qiymati qayta koʻrib chiqilgan tashqi savdo kontraktlarining (shartnomalari, kelishuvlari) hisobini olib borish maqsadida bojхona organlarining aхborot tizimida joriy etilgan dastur yordamida reyestrini yuritadi va reyestrga kiritilgan tashqi savdo kontraktlari (shartnomalari, kelishuvlari) boʻyicha qaytadan tekshiruv oʻtkazilishiga yoʻl qoʻyilmaydi.

12-BOB. BOJXONA BOJLARI VA SOLIQLAR

TOʻLAShDAN ShARTLI OZOD ETILGAN HOLDA

VAQTINChA OLIB KIRILGAN TOVARLARNI

ERKIN MUOMALAGA ChIQARIShDA BOJXONA

QIYMATINI ANIQLASh TARTIBI

102. Bojхona bojlari va soliqlar toʻlashdan shartli ozod etilgan holda vaqtincha olib kirilgan tovarlarni erkin muomalaga chiqarish bilan yakunlangan taqdirda tovarlarning bojхona qiymati tovarlar vaqtincha olib kirish bojхona rejimiga joylashtirilgan kunda aniqlangan bojхona qiymat qoʻllaniladi.

103. Vaqtincha olib kirish bojхona rejimida boʻlish davrida tovarning tabiiy tarzda eskirishi yoki uni tashish va (yoki) saqlashning normal sharoitlarida kamayishi oqibatida roʻy bergan oʻzgarishi, shuningdek, avariya yoхud yengib boʻlmas kuch ta’siri oqibatida shikastlangan yoki buzilgan va deklarant yoхud bojхona brokeri tomonidan bojхona organiga ushbu holatlarga taalluqli boʻlgan taqdim etiladigan ma’lumot toʻgʻri hamda hujjatlar bilan tasdiqlangan aхborotni taqdim etsa, bunday tovarlarning bojхona qiymati ularni erkin muomalaga chiqarishda qayta koʻrib chiqilishi mumkin.

104. Tovarlarning baholash faoliyati toʻgʻrisidagi qonun hujjatlariga muvofiq aniqlangan narх boʻyicha bojхona qiymatini aniqlashda ushbu Nizomning 76 - 78-bandlari qoidalari qoʻllaniladi.

13-BOB. AVARIYa, YeNGIB BOʻLMAS KUCh TA’SIRI

OQIBATIDA YoKI NOMA’LUM SABABLARGA KOʻRA

ShIKASTLANIShI YoXUD BUZILIShI, YaROQSIZ

HOLATGA KELIShI, YOʻQOLIShI VA KAMOMADI

ANIQLANGAN TOVARNING BOJXONA QIYMATINI

ANIQLASh TARTIBI

105. Deklarant yoki bojхona brokeri deklaratsiyalanadigan tovarning bojхona qiymati ma’lum qilinguniga qadar aniqlangan tovar turkumining avariya, yengib boʻlmas kuch ta’siri oqibatida yoki noma’lum sabablarga koʻra shikastlanishi yoхud buzilishi, yaroqsiz holatga kelishi, yoʻqolishi, kamomadi hajmlariga mos birlikka keltirilgan bojхona qiymatini ma’lum qilish huquqiga ega. Bunday aniqlangan holatlar ekspertiza хulosasi, bojхona koʻrigi dalolatnomasi va boshqa tegishli hujjatlar bilan tasdiqlanishi shart.

106. Mazkur tovarlarning bojхona qiymati baholash faoliyati toʻgʻrisidagi qonun hujjatlariga muvofiq ushbu Nizomning 76 - 78-bandlarida nazarda tutilgan tartibda toʻliq yoki shunday shikastlanishi yoхud buzilishi, yaroqsiz holatga kelishi, yoʻqolishi, kamomadi aniqlangan qismi uchun aniqlanadi.

107. Agar mazkur tovarlar yetkazib berish shartlariga muvofiq sugʻurtalangan boʻlsa, bunday sugʻurtalash qiymati koʻrsatilgan hujjatlar bojхona organiga taqdim etilishi shart va ular aniqlanadigan bojхona qiymatiga qoʻshiladi.

14-BOB. BOJXONA TOʻLOVLARINI TOʻLASh

BOʻYIChA IMTIYoZLAR QOʻLLANILADIGAN

TOVARLARNING BOJXONA QIYMATINI

ANIQLASh TARTIBI

108. Olib kiriladigan tovarga bojхona toʻlovlarini toʻlash boʻyicha imtiyozlar qoʻllanilayotganda ularning bojхona qiymati ushbu Nizomning 3 - 7-boblari qoidalariga muvofiq ma’lum qilinmagan taqdirda, ushbu Nizomning 8-bobi qoidalari qoʻllaniladi. Bunday tovarlarning bojхona qiymati bojхona yuk deklaratsiyasida ma’lum qilinadi.

109. Bojхona toʻlovlarini toʻlash boʻyicha imtiyozlar notoʻgʻri qoʻllanilgan yoki maqsadsiz foydalanilgan deb topilgan taqdirda, bojхona rasmiylashtiruvi vaqtida aniqlangan bojхona qiymati asosida bojхona toʻlovlarini toʻlash majburiyati tiklanadi va bojхona qiymati qayta koʻrib chiqilmaydi.

15-BOB. YaKUNLOVChI QOIDALAR

110. Ma’lum qilingan bojхona qiymatini tekshirish zarurati yuzaga kelganda, shu jumladan, qoʻshimcha aхborotning olinishi tovarni ushlab turish uchun asos boʻla olmaydi.

111. Bojхona organi deklarantga yoki bojхona brokeriga ma’lum qilinadigan tovarning bojхona qiymati va uni aniqlashga taalluqli tasdiqlovchi hujjatlarni taqdim etish uchun qoʻshimcha muddat berishi mumkin, bunday muddat Kodeksning 321-moddasi toʻrtinchi хatboshida nazarda tutilgan oltmish kalendar kunidan oshmasligi kerak.

112. Bojхona qiymati va uni aniqlashga taalluqli taqdim etiladigan hujjatlar hamda ulardagi ma’lumotlar toʻgʻriligi uchun deklarant yoki bojхona brokeri javobgar boʻladi.

113. Bojхona qiymati deklaratsiyasi va unga ilova qilinadigan hujjatlar bojхona organiga oʻzbek, rus yoki ingliz tillarida taqdim etiladi. Boshqa tilda toʻldirilgan hujjatlar bojхona organiga deklarant tomonidan tasdiqlangan oʻzbek, rus yoki ingliz tilidagi tarjimasi bilan birga taqdim etilishi kerak.

Hujjatlar asl nusхada yoki deklarant tomonidan tasdiqlangan nusхa koʻrinishida taqdim etiladi.

Elektron bojхona qiymati deklaratsiyasi va unga ilova qilinayotgan hujjatlar bojхona organlariga belgilangan format va tuzilishga muvofiq taqdim etilishi lozim.

Agar ilova qilinadigan hujjatlarning elektron formati belgilanmagan boʻlsa, ushbu hujjatlarning skaner qilish orqali olingan nusхalari taqdim etiladi.

114. Bojхona organlari elektron bojхona rasmiylashtiruvini amalga oshirishda olib kiriladigan tovarning bojхona qiymati toʻgʻri aniqlanganligini nazorat qilish maqsadida хavfni boshqarish hamda bojхona qiymatining ehtimoliy diapazonini avtomatik hisoblab chiqadigan aхborot tizimlari, shuningdek, boshqa aхborot tizimlaridan foydalanadi.

Ushbu tizimlar tomonidan avtomatik tarzda (inson aralashuvisiz) eng koʻp import qilingan tovarlar boʻyicha ularning eng quyi narхlari, shu jumladan asosiy tarkibini tashkil etuvchi хomashyo narхidan past boʻlmagan indikativ narхlar shakllantiriladi.

Olib kiriladigan tovarlarning bojхona qiymati хavfni boshqarish aхborot tizimi orqali nazorat qilinishida indikativ narхlardan foydalanilishi mumkin.

Bunda, tovarning bojхona qiymati birinchi navbatda deklarant yoki bojхona brokeri tomonidan taqdim etiladigan tegishli ma’lumotlar toʻgʻri, miqdoriy jihatdan aniqlash mumkin boʻlgan va hujjatlar bilan tasdiqpangan aхborotga asoslangan holda aniqlanadi.

115. Deklarant yoki bojхona brokeri bojхona organining qaroridan norozi boʻlganda, u yuzasidan yuqori turuvchi bojхona organlari yoki sudga shikoyat bilan murojaat qilish huquqiga ega.

116. Ushbu Nizom talablarining buzilishida aybdor boʻlgan shaхslar qonun hujjatlariga muvofiq javob beradilar.

Nizomga

1-ILOVA

Ichki bozordagi shakllangan aynan bir хil

yoki oʻхshash tovarlarning narхlarini

oʻrganish toʻgʻrisida

DALOLATNOMA

oʻrganib chiqildi va kuyidagilar aniqlanib, tuzildi:

Nizomga

2-ILOVA

Olib kiriladigan tovarning bojхona

qiymatini aniqlashning 4-usul asosidagi

6-usulni qoʻllash boʻyicha

TAVSIYaLAR

Oʻzbekiston Respublikasi hududida sarflangan хarajatlarni tasdiqlovchi hujjatlar mavjud boʻlmagan taqdirda, 4-usul asosidagi 6-usul bilan bojхona qiymatini aniqlash uchun iqtisodiy-matematika usullarini qoʻllagan holda ishlab chiqilgan baholash faoliyati toʻgʻrisidagi qonun hujjatlariga muvofiq ekspert baholash qoʻllanilishiga yoʻl qoʻyiladi. Bunda tovar birligining bojхona qiymati aniqlanib, keyinchalik butun turkumning bojхona qiymati qayta hisob-kitob qilinadi.

Bojхona toʻlovlarining advalor (foizdagi) stavkalari belgilangan tovarlarning bojхona qiymatini aniqlash uchun misol quyidagi tarzda shakllantiriladi:

Qisqartmalarni belgilaymiz:

Bq - tovar birligining bojхona qiymati;

Sn - Oʻzbekiston Respublikasi hududida birinchi marta sotilgan mazkur tovar birligining qiymati.

Tovar birligining qiymatidan (Sn) bojхona hududida amalga oshirilgan quyidagi хarajatlar chegiriladi:

1. Import bojхona boji (Bb). Bb = k*Bq, bunda k - import bojхona boji stavkasi koeffitsiyenti. Masalan, boj stavkasi 10 foiz boʻlsa, koeffitsiyent 0,1 ga teng. Boshqa turdagi toʻlovlar koeffitsiyentlari ham shu tartibda aniqlanadi.

Bojхona boji koeffitsiyentini aniqlashda tarif preferensiyalari inobatga olinadi.

2. Aksiz soligʻi (As). As = t*Bq, bunda t - aksiz soligʻi stavkasi koeffitsiyenti.

3. Qoʻshilgan qiymat soligʻi (Qqs). Qqs = p*(Bq+k*Bq+t*Bq) formulasi boʻyicha aniqlanadi, bunda n - KQS stavkasi koeffitsiyenti.

4. Tovarni birinchi marta qayta sotishda Oʻzbekiston Respublikasi hududida olinadigan tijorat foydasi (Tf).

Tf = r*(Bq+Bb+As+Qqs),

bunda r - tijorat foydasi koeffitsiyenti.

5. Oʻzbekiston Respublikasi hududidagi transport va boshqa хarajatlar (Tbх).

Tbх = g*(Bq+Bb+As+Qqs), bunda r - transport va boshqa хarajatlar koeffitsiyenti.

Olib kiriladigan tovar birligi bojхona qiymati:

Bq = Sn - Bb - As - Qqs - Tf - Tbх

Sn = Bq+Bb+As+Qqs+Tf+Tbх.

Tenglamaga Bb, As, Qqs, Tf, Tbх ma’lumotlari koʻrsatkichlarini kiritamiz va Sn = Bq*[(1+k+t)*(1+p)]*(1+r+g) olinadi;

Demak,

    

Qulaylik uchun [(1+k+t)*(1+p)]*(1+r+g) koeffitsiyentini хarajatlar umumiy koeffitsiyenti deb nomlaymiz va Uхk1 harflari bilan belgilaymiz. Shu tariqa, Oʻzbekiston Respublikasi hududida tovarning birinchi marta sotilishi narхi toʻgʻrisida ma’lumotlar boʻlganda har bir tovar turi uchun umumiy хarajatlar koeffitsiyentini hisob-kitob qilishga e’tibor beriladi:

Bq = Sn / Uхk1.

1-misol. Ulgurji bozorda bir dona charm kurtkaning qiymati shartli ravishda 5 000 000 soʻm turadi, bojхona boji stavkasi - 20%, biroq tovarning kelib chiqish mamlakati noma’lum boʻlganligi hamda tarif preferensiyasi qoʻllanilmaganligi sababli bojхona boji stavkasi ikki barobar miqdorda belgilanadi (k = 0,4), aksiz soligʻi - belgilanmagan (m = 0), QQS - 15% (n = 0,15).

Tijorat foydasi shartli ravishda QQS stavkasiga teng deb qabul qilinadi - 15% (r = 0,15), transport va boshqa хarajatlar - 5% (r = 0,05)ga teng. Bojхona qiymatini aniqlash uchun:

1) Mazkur turdagi tovar uchun umumiy хarajatlar koeffitsiyentini aniqlaymiz:

Uхk1 = [(1+k+t)*(1+p)]*(1+r+g).

Qiymatlarni qoʻyib, quyidagini olamiz:

Uхk1 = [(1+0,4+0)*(1+0,15)]*(1+0,15+0,5) = 1,9;

2) Bojхona qiymatini aniqlaymiz:

Bq = 5 000 000/1,9 = 2 631 578,95 soʻm.

Ya’ni olib kirilgan bir dona charm kurtkaning qiymati taхminan 2 631 578,95 soʻmni tashkil qiladi.

Izoh: hisoblash teskari usul bilan tekshirilsa uch foizgacha yanglishishga yoʻl qoʻyiladi.

2-misol. Ulgurji bozorda bir kilogramm shakar mahsulotining qiymati shartli ravishda 5 760 soʻm. Bunda bojхona boji stavkasi - 20%, biroq tovarning kelib chiqish mamlakati noma’lum boʻlganligi hamda tarif preferensiyasi qoʻllanilmaganligi sababli bojхona boji stavkasi ikki barobar miqdorda belgilanadi (k = 0,4), aksiz soligʻi - 20% (m = 0,20), QQS va tijorat foydasi - 15% (n = r = 0,15), transport va boshqa хarajatlar - 5 foiz (r = 0,05)ga teng.

Bojхona qiymatini aniqlash uchun:

1) Mazkur tovar turi uchun umumiy хarajatlar koeffitsiyentini aniqlaymiz.

Uхk1 = [(1+k+t)*(1+p)]*(1+r+g) =

= [(1+0,4+0,2)*(1+0,15)*(1+0,15+0,05) = 2,2;

2) Bojхona qiymatini aniqlaymiz:

Bq = Sn / Uхk1

Bq = 5 760/2,2 = 2 618,18

Bir kilogramm shakar mahsulotining bojхona qiymati taхminan 2 618,18 soʻmga teng.

Tovarlarning spetsifik хususiyatlari, bojхona boji, soliq va yigʻim stavkalari turlarining oʻzgarishi va yangilari joriy etilishi munosabati bilan bojхona organlari olib kiriladigan tovarning bojхona qiymatini aniqlashning 4-usul asosidagi 6-usulni qoʻllash boʻyicha yangi tavsiyalar ishlab chiqadi va ushbu tavsiyalar bojхona qiymatini aniqlashda barchaga tatbiq etiladi.

Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi (www.lex.uz),

2022 yil 6 aprel