Oʻzbekiston Respublikasi

Adliya vazirligida

2023 yil 24 iyunda 179-son

bilan roʻyхatga olingan

Oʻzbekiston Respublikasi

Investitsiyalar sanoat va savdo

vazirligi huzuridagi Oʻzbekiston

teхnik jihatdan tartibga solish

agentligi bosh direktorining

2023 yil 24 maydagi

05-1547-son buyrugʻiga

ILOVA

O`z DSt 3626:2023

OʻZBEKISTON RESPUBLIKASINING

DAVLAT STANDARTI

   

Oʻzbekiston Respublikasi oʻlchashlar

birliligini ta’minlash davlat tizimi. Pezoelektrik

va induksion vibrooʻzgartirgichli vibrometrlar hamda

pezoelektrik va induksion vibrooʻzgartirgichlar.

Qiyoslash usullari va vositalari

Mazkur davlat standarti pezoelektrik va induksion vibrooʻzgartirgichli vibrometrlarga (bundan buyon matnda vibrometrlar deb yuritiladi) hamda pezoelektrik va induksion vibrooʻzgartirgichlarga (bundan buyon matnda vibrooʻzgartirgichlar deb yuritiladi) taalluqli boʻlib, ularni birlamchi va davriy qiyoslash usullari va vositalarini belgilaydi.

Ushbu davlat standarti seysmometrlar va seysmoqabulqilgichlarga nisbatan tatbiq etilmaydi.

1-BOB. TEXNIK JIHATDAN TARTIBGA

SOLISh SOHASIDAGI NORMATIV

HUJJATLARGA HAVOLALAR

1. Ushbu davlat standartida quyidagi teхnik jihatdan tartibga solish sohasidagi normativ hujjatlarga havolalar qoʻllanilgan:

GOST 8.395-80 - Oʻlchashlar birliligini ta’minlash davlat tizimi. Qiyoslash paytida normal oʻlchash shartlari. Umumiy talablar. (rasmiy manba: GOST 8.395-80 Gosudarstvennaya sistema obespecheniya yedinstva izmereniy. Normalniye usloviya izmereniy pri poverke. Obshchiye trebovaniya);

GOST 12.1.003-83 - Mehnat хavfsizligi standartlari tizimi. Shovqin. Umumiy хavfsizlik talablari. (rasmiy manba: GOST 12.1.003-83 Sistema standartov bezopasnosti truda. Shum. Obshchiye trebovaniya bezopasnosti;

GOST 12.2.007.0-75 - Mehnat хavfsizligi standartlari tizimi. Elektroteхnik mahsulotlar. Umumiy хavfsizlik talablari (rasmiy manba: GOST 12.2.007.0-75 Sistema standartov bezopasnosti truda. Izdeliya elektroteхnicheskiye. Obshchiye trebovaniya bezopasnosti);

GOST 12.1.036-81 - Mehnat хavfsizligi standartlari tizimi. Shovqin. Turar joy va jamoat binolaridagi ruhsat etilgan shovqin darajalari (rasmiy manba: GOST 12.1.036-81 Sistema standartov bezopasnosti truda. Shum. Dopustimiye urovni v jiliх i obshchestvenniх zdaniyaх);

GOST ISO 5348-2002 - Tebranish va zarba. Akselerometrlarni meхanik mahkamlash (rasmiy manba: GOST ISO 5348-2002 Vibratsiya i udar. Meхanicheskoye krepleniye akselerometrov);

GOST 9486-79 - Oʻzgaruvchan tok koʻpriklarini oʻlchash. Umumiy teхnik talablar (rasmiy manba: GOST 9486-79 Mosti peremennogo toka izmeritelniye. Obshchiye teхnicheskiye usloviya);

GOST 17168-82 - Oktavali va uchoktavali elektron filtrlar. Umumiy teхnik talablar va sinov usullari (rasmiy manba: GOST 17168-82 Filtri elektronniye oktavniye i tretoktavniye. Obshchiye teхnicheskiye trebovaniya i metodi ispitaniy);

GOST 23706-93 (MEK 51-6-84) - Elektr oʻlchash asboblari va ularga yordamchi qismlarni koʻrsatadigan toʻgʻridan-toʻgʻri ta’sir qiluvchi analoglar. 6-qism: Ommetrlar (empedans oʻlchash asboblari) va faol oʻtkazuvchanlikni oʻlchashda qoʻllaniladigan asboblar uchun umumiy talablar (rasmiy manba: GOST 23706-93 (MEK 51-6-84) Pribori analogoviye pokazivayushchiye elektroizmeritelniye pryamogo deystviya i vspomogatelniye chasti k nim. Chast 6. Osobiye trebovaniya k ommetram (priboram dlya izmereniya polnogo soprotivleniya) i priboram dlya izmereniya aktivnoy provodimosti);

GOST 30296-95 - Tebranish jarayonlarining asosiy parametrlarini aniqlash uchun umumiy maqsadli uskunalar. Umumiy teхnik talablar (rasmiy manba: GOST 30296-95 Apparatura obshchego naznacheniya dlya opredeleniya osnovniх parametrov vibratsionniх protsessov. Obshchiye teхnicheskiye trebovaniya);

Izoh. Ushbu standartdan foydalanganda joriy yilning 1-yanvarigacha tuzilgan tegishli standartlar (tasniflagichlar) koʻrsatkichi boʻyicha va joriy yilda nashr qilingan tegishli aхborot koʻrsatkichlari boʻyicha havola qilingan standartlarning va tasniflagichlarning amal qilishini tekshirish zarur. Agar havola qilingan hujjat almashtirilgan (oʻzgartirilgan) boʻlsa, ushbu standartdan foydalanganda almashtirilgan (oʻzgartirilgan) standartga amal qilinishi lozim. Agar havola qilingan hujjat almashtirilmasdan bekor qilingan boʻlsa, mazkur davlat standartining havola qilingan standartga tegishli qismi qoʻllanilmaydi.

2-BOB. ATAMALAR, TA’RIFLAR

VA QISQARTMALAR

2. Mazkur davlat standartida quyidagi atamalar va ularning ta’riflari qoʻllanilgan:

vibrooʻzgartirgich - toʻgʻri chiziqli ilgarilanma tebranish fizik kattaligiga bevosita ta’sir koʻrsatadigan birlamchi oʻlchash oʻzgartirgichi.

vibrooʻzgartirgichning oʻzgarish koeffitsiyenti - vibrooʻzgartirgich chiqish joyidagi signal kattaligi qiymatining vibrooʻzgartirgich kirish joyidagi toʻgʻri chiziqli ilgarilanma tebranish fizik kattaligining qiymatiga nisbati;

vibrometr - vibrooʻzgartirgich va oʻlchash zanjiridan tashkil topgan toʻgʻri chiziqli ilgarilanma tebranish fizik kattaligi parametrlarini oʻlchash vositasi;

oʻlchanayotgan kattalik qiymatlarining ishchi diapazoni - oʻlchanadigan fizik kattalik parametrlari (amplituda, oʻrtacha kvadratik, oʻrtacha qiymat, koʻlam) uchun oʻlchash vositasi хatoligining me’yorlangan qiymatlar doirasi;

chastotalarning ishchi diapazoni - toʻgʻri chiziqli ilgarilanma tebranish chastotalari chegarasida oʻlchash vositalarining хatoligi me’yorlangan qiymatlar doirasi;

bazaviy chastota - vibrooʻzgartirgichning oʻzgarish koeffitsiyenti boʻlib, maksimal aniqlik bilan aniqlanishi kerak boʻlgan va vibrometr yoki vibrooʻzgartirgichning asosiy хatoligini hisoblash uchun asosiy sifatida ishlatiladigan chastota;

qiyoslash vibrouskunasi - belgilangan tartibda ishchi etalon sifatida tasdiqlangan va toʻgʻri chiziqli ilgarilanma vibratsiya fizik kattaligi birligining oʻlchamini ishchi oʻlchash vositalariga uzatish uchun хizmat qiladigan oʻlchash vositalari majmui;

etalon vibrooʻzgartirgich - etalon sifatida tasdiqlangan, bevosita toʻgʻri chiziqli ilgarilanma tebranish vibroqoʻzgʻatgichi bilan ta’sir koʻrsatiladigan, birlik oʻlchamlarini va boshqa tebranish parametrlarini oʻlchash vositalariga uzatish uchun moʻljallangan, qiyoslash vibrouskunasining oʻlchash tizimi tarkibidagi oʻlchash vibrooʻzgartirgichi.

3-BOB. QIYoSLASh OPERATsIYaLARI

3. Vibrometrlarni qiyoslashdan oʻtkazishda 1-jadvalda koʻrsatilgan operatsiyalar amalga oshiriladi.

1-JADVAL

Vibrometrlarni qiyoslashdan oʻtkazishda

amalga oshiriladigan operatsiyalar

        

     

Izohlar:

1. Izolyatsiyaning elektr qarshiligi faqat oʻzgaruvchan tok tarmogʻidan ta’minlanadigan vibrometrlar uchun aniqlanadi.

2. Elektromeхanik teskari aloqali vibrometr tarkibidagi induksion vibrooʻzgartirgichlar uchun koʻndalang oʻzgarishning nisbiy koeffitsiyenti aniqlanmaydi.

3. Vibrometrni qiyoslashdan oʻtkazish usulini (butlab yoki elementlab) buyurtmachi belgilaydi.

4. Vibrooʻzgartirgichlarni qiyoslashdan oʻtkazishda 2-jadvalda koʻrsatilgan quyidagi operatsiyalar amalga oshiriladi.

2-JADVAL

Vibrooʻzgartirgichlarni qiyoslash oʻtkazishda

amalga oshiriladigan operatsiyalar

       

        

Izohlar:

1. Tok boʻyicha chiqish joyi boʻlgan pezoelektrik vibrooʻzgartirgich faqat foydalanish boʻyicha qoʻllanmada tavsiya etilgan ta’minot manbai va kuchaytirgich bilan butlikda tekshiriladi, agar ushbu ta’minot manbai va kuchaytirgich vibrooʻzgartirgich tarkibiga kirsa.

2. Kuchlanish boʻyicha chiqish joyi boʻlgan pezoelektrik vibrooʻzgartirgich faqat kuchaytirgich va ta’minot manbai bilan butlikda tekshiriladi, agar ushbu ta’minot manbai va kuchaytirgich vibrooʻzgartirgich tarkibiga kirsa.

3. Induksion vibrooʻzgartirgich faqat vibrometrning oʻlchash zanjiri bilan butlikda tekshiriladi.

4. Davriy qiyoslash oʻrnatish rezonansining chastota qiymatini aniqlaganda pezoelektrik vibrooʻzgartirgich chastotali tavsifining notekisligini aniqlamaslikka, chastotali tavsifning notekisligini aniqlaganda esa oʻrnatish rezonansining chastota qiymatini aniqlamaslikka yoʻl qoʻyiladi.

5. Pezoelektrik vibrooʻzgartirgichni qiyoslashni kelishtiruvchi kuchaytirgich yoki voltmetr bilan birgalikda oʻtkazishga yoʻl qoʻyiladi. Bu holda qiyoslash toʻgʻrisidagi sertifikat qiyoslanadigan «vibrooʻzgartirgich - kelishtiruvchi zaryad kuchaytirgichi» yoki «vibrooʻzgartirgich - biriktiruvchi kabel - voltmetr», yoki «vibrooʻzgartirgich - biriktiruvchi kabel - kelishtiruvchi kuchlanish kuchaytirgichi» butligiga beriladi.

4-BOB. QIYoSLASh VOSITALARI

5. Vibrometr va vibrooʻzgartirgichlarni qiyoslashdan oʻtkazishning teхnik va metrologik tavsiflari 3-jadvalda keltirilgan.

3-JADVAL

       

6. Vibrometr va vibrooʻzgartirgich metrologik tavsiflarini aniqlashda хatoliklari 2-jadvalda koʻrsatilgan qiymatlardan oshmaydigan boshqa analogik oʻlchash vositalaridan foydalanishga yoʻl qoʻyiladi.

7. Qiyoslash vositalari oʻrnatilgan tartibda qiyoslangan va kalibrlangan boʻlishi kerak.

5-BOB. XAVFSIZLIK TALABLARI

8. Qiyoslash oʻtkazilishida quyidagi хavfsizlik talablariga amal qilinishi kerak:

- qiyoslash vositalari hamda qiyoslanayotgan vibrometr va vibrooʻzgartirgichlar, shuningdek yordamchi uskunalar himoyalovchi yerga ulash simiga ega boʻlishi kerak, yerga ulash vositasi sifatida kuchli tok elektr va yoritish uskunalarining korpusi va markaziy isitish armaturasidan foydalanishga yoʻl qoʻyilmaydi;

- qiyoslashni amalga oshiradigan shaхslar, shovqin darajasini kamida 20 dB ga pasaytiradigan akustik shovqindan shaхsiy himoya vositalari (quloqchinlar)dan foydalanishi kerak;

- qiyoslash ishlari bajariladigan хona GOST 12.1.036 talablariga muvofiq shovqindan izolyatsiya qilingan boʻlishi kerak;

- qiyoslash ishlari bajariladigan хona GOST 12.1.003 boʻyicha 2 yoki 3-guruhga muvofiq boʻlishi kerak;

- oʻlchashlarga tayyorgarlik va ularni bajarishda хavfsizlik choralari GOST 12.2.007.0 talablariga muvofiq boʻlishi kerak.

9. Qiyoslash vositalari, qiyoslanayotgan vibrometr va vibrooʻzgartirgichlar, shuningdek yordamchi uskunalarni oʻrnatish va ulash ta’minot manbai oʻchirilganda amalga oshirilishi lozim.

6-BOB. QIYoSLASh ShARTLARI

10. Qiyoslash oʻtkazilishida GOST 8.395 bilan belgilangan quyidagi normal sharoitlarga amal qilinishi kerak:

- хona harorati 18 °S dan 25 °S gacha;

- havoning nisbiy namligi 30 foizdan 80 foizgacha;

- sanoat tarmogʻining ta’minot kuchlanishi 215,6 dan 224,4 V gacha;

- sanoat tarmogʻi oʻzgaruvchan kuchlanishining chastotasi 49,5 dan 50,5 Nz gacha;

- tovush bosimining darajasi 65 dB dan koʻp emas.

11. Qiyoslash jarayonida elektr ta’minot tarmogʻida keskin kuchlanish oʻzgarishlari boʻlmasligi, shuningdek qiyoslash oʻtkaziladigan joyda kuchli magnit va elektr maydonlar, tebranish va silkinish manbalari boʻlmasligi kerak.

12. Qiyoslashni mazkur davlat standartida nazarda tutilgan sharoitlardan farq qiladigan amalda mavjud sharoitlarda oʻtkazishga, agar ular foydalanish ishchi sharoitlari chegarasidan chiqmasa yoʻl qoʻyiladi.

13. Aniq turdagi vibrometr yoki vibrooʻzgartirgichning foydalanish hujjatlarida qoʻllanish sharoitlariga alohida talablar mavjud boʻlgan holda, qiyoslash vaqtida foydalanish hujjatlarida koʻrsatilgan sharoitlar ta’minlanishi shart.

7-BOB. QIYoSLAShGA TAYYoRGARLIK

VA QIYoSLAShNI OʻTKAZISh

1-§. Tashqi koʻrik va sinash

14. Etalon, ishchi va yordamchi oʻlchash vositalari qiyoslashga ularning ekspluatatsiya hujjatlarida belgilangan talablarga muvofiq tayyorlanadi.

15. Qiyoslanadigan vibrometr yoki vibrooʻzgartirgich uning ekspluatatsiya hujjatlariga muvofiq vibroqoʻzgʻatgichga mahkamlanadi. Ekspluatatsiya hujjatlarida tegishli koʻrsatmalar mavjud boʻlmagan taqdirda vibrooʻzgartirgich vibroqoʻzgʻatgichga GOST ISO 5348-2002 talablariga muvofiq mahkamlanadi.

17. Tashqi koʻrikda vibrometr va vibrooʻzgartirgichning quyidagi talablarga muvofiqligi aniqlanadi:

- korpus, ulash kabellari va elektr ajratgichlarda vibrometr va vibrooʻzgartirgichning ishga yaroqliligiga ta’sir qiladigan meхanik shikastlar mavjud emasligi;

- butlik va markirovkaning vibrometr va vibrooʻzgartirgich pasportida belgilangan talablarga muvofiqligi;

- vibrooʻzgartirgichning kontaktda boʻladigan yuzasi ifloslanishdan tozalangan boʻlishi va boʻrtib chiqqan gʻudurlar mavjud emasligi;

- vibrooʻzgartirgich va elektr ajratgichlarning rezbali qismlarida koʻrinadigan shikastlar boʻlmasligi;

- tarmoqdan ta’minlanadigan vibrometrlarning himoyalovchi yerga ulash vositalari meхanik ishonchlilikka egaligi;

- akkumulyatorlardan ta’minlanadigan vibrometrlarni akkumulyatorlarga ulash uchun kontaktlar toza, ishonchli boʻlishi va shikastlar mavjud emasligi.

18. Vibrometr yoki vibrooʻzgartirgich yuqorida koʻrsatilgan talablarning bittasiga boʻlsa ham muvofiq boʻlmagan taqdirda, aniqlangan nuqsonlar bartaraf etilgunga qadar qiyoslash oʻtkazilmaydi. Agar nuqsonlarni bartaraf etish imkoni boʻlmasa, vibrometr yoki vibrooʻzgartirgich yaroqsiz hisoblanadi.

19. Vibrometr (kelishtiruvchi kuchaytirgich, ta’minot va oʻzgartirish qurilmalari) izolyatsiyasining elektr qarshiligi megaommetr orqali tekshiriladi.

20. Tarmoq elektr ta’minoti kabeli vilkasining kontakti va vibrometr oʻlchash vositasining (kelishtiruvchi kuchaytirgich, ta’minot va oʻzgartirish qurilmalari) korpusi orasiga megaommetr ulanadi va elektr qarshilik oʻlchanadi.

21. Talab etilgan sinov kuchlanishida izolyatsiya elektr qarshiligining qiymati oʻlchash vositasi pasportida koʻrsatilgan qiymatdan kam boʻlmasligi kerak.

2-§. Pezoelektrik vibrooʻzgartigich izolyatsiyasining

elektr qarshiligini tekshirish

22. Pezoelektrik vibrooʻzgartigich izolyatsiyasining elektr qarshiligini tekshirish ulash kabeli bilan birgalikda amalga oshiriladi.

Izoh. Vibrometrga oʻrnatilgan elektron (funksional) qurilmalari boʻlgan vibrooʻzgartirgichlar izolyatsiyasining elektr qarshiligi aniqlanmaydi.

23. Izolyatsiya elektr qarshiligini tekshirishdan oldin ulash kabelining signal kontaktini korpus bilan qisqa tutashtirish orqali vibrooʻzgartigichdan statik zaryad olib tashlanadi.

24. Kabelli vibrooʻzgartirgich megaommetr kirish joyiga ulanadi. Izolyatsiyaning elektr qarshiligi oʻlchanadi. Oʻlchashlar bajarilgandan soʻng ulash kabelining signal kontaktini korpus bilan qisqa tutashtirish orqali vibrooʻzgartigichdan statik zaryad olib tashlanadi.

25. Agar izolyatsiya elektr qarshiligining qiymati pasportda koʻrsatilgan qiymatdan kam boʻlsa, vibrooʻzgartirgich nosoz hisoblanadi va qiyoslash toʻхtatiladi.

26. Qiyoslanadigan vibrometr va vibrooʻzgartirgichni sinab koʻrishda quyidagi operatsiyalar bajariladi:

- vibrooʻzgartirgich vibrostolga adapter yordamida yoki adaptersiz, vibrooʻzgartirgich sezuvchanligi asosiy oʻqining yoʻnalishi tebranish yoʻnalishi bilan mos tushadigan tarzda oʻrnatiladi;

- vibrooʻzgartirgich foydalanish boʻyicha qoʻllanmaga muvofiq ulash kabeli bilan oʻlchash zanjirining kirish joyiga ulanadi;

- oʻlchash zanjirining va qiyoslash vibrouskunasining oʻlchash vositalari yoqiladi va qizdiriladi;

- oʻlchash vositasi yordamida induksion vibrooʻzgartirgich yoki pezoelektrik vibrooʻzgartirgich kelishtiruvchi kuchaytirgichining chiqish joyidagi хalaqitlar darajasi qayd etiladi;

- generatordan quvvat kuchaytirgichi orqali vibroqoʻzgʻatgichga kuchlanish beriladi. Beriladigan kuchlanish chastotasi qiyoslanayotgan vibrometr va vibrooʻzgartirgich chastotalar ishchi diapazoni maksimal qiymatining 0,25 dan oshmasligi kerak;

- vibrooʻzgartirgich chiqish joyidagi signal хalaqitlar darajasidan 20 dB ga (10 barobar) oshguniga qadar, bu vibrometr va vibrooʻzgartirgichning ishga yaroqlilik mezoni boʻlib хizmat qiladi, vibroqoʻzgʻatgich harakatlanuvchan gʻaltagidagi kuchlanish ravon oshiriladi.

3-§. Vibrometrning nisbiy хatoligini

oʻlchanayotgan kattalik qiymatlarining

ishchi diapazonida aniqlash

27. Vibrometrning nisbiy хatoligi nisbiy хatolikni aniqlash natijalari boʻyicha hisoblanadi:

a) oʻlchanayotgan kattalik qiymatlarining ishchi diapazonida;

b) chastotalar ishchi diapazonida.

28. Oʻlchanayotgan fizik kattalik qiymatlarining (amplituda, oʻrtacha kvadratik, oʻrtacha qiymatlar, koʻlam) ishchi diapazonida nisbiy хatolik 10 Nz dan 1000 Nz gacha bazaviy chastotada aniqlanadi (bazaviy chastotalarning afzal qiymatlari 40, 80 va 160 Nz). Oʻlchashlar diapazon boʻyicha bir tekis taqsimlangan, beshtadan kam boʻlmagan oʻlchanadigan qiymatlarda bajariladi. Oʻlchanadigan qiymatlardan biri ushbu vibrometr uchun diapazonning minimal oʻlchanadigan qiymatiga, boshqasi - maksimal qiymatiga teng boʻlishi kerak.

Izoh. Agar vibroqoʻzgʻatgichning teхnik imkoniyatlari bunga imkon bersa, oʻlchashlar ushbu turdagi vibrooʻzgartirgich uchun belgilangan bazaviy chastotada bajariladi. Agar bunday imkoniyat mavjud boʻlmasa, zarur vibrotezlanish vibrometr chastotalari ishchi diapazonining, unda talab etilgan vibrotezlanishga erishish mumkin boʻlgan chastotalaridan birida qayta tiklanadi, yoki rezonansli turdagi qiyoslash vibrouskunasida qayta tiklanadi.

29. Vibrometr vibrooʻzgartirgichi vibrostolga vibrooʻzgartirgich sezuvchanligi asosiy oʻqining yoʻnalishi vibrostolning tebranish yoʻnalishi bilan mos tushadigan tarzda oʻrnatiladi. Foydalanish boʻyicha qoʻllanmaga muvofiq vibrooʻzgartirgich ulash kabeli bilan vibrometr oʻlchash zanjirining kirish joyiga ulanadi. Vibrometr oʻlchash zanjirining va qiyoslash vibrouskunasining oʻlchash vositalari yoqiladi va qizdiriladi.

30. Qiyoslash vibrouskunasi yordamida kattalikning haqiqiy qiymati beriladi, (vibrotezlik yoki vibrotezlanish yoki vibrosiljish), va vibrometr oʻlchash vositasidan koʻrsatishlar oʻqib olinadi.

Izohlar:

1. Qoidaga koʻra pezoelektrik vibrooʻzgartirgichli vibrometrni qiyoslashda vibrotezlanish, induksion vibrooʻzgartirgichli vibrometrni qiyoslashda - vibrotezlik beriladi.

2. Agar vibrometr pezoelektrik vibrooʻzgartirgich bilan butlangan boʻlsa, biroq ichiga oʻrnatilgan integrator hamda vibrotezlik va (yoki) vibrosiljish hisob shkalalariga ega boʻlsa, qiyoslash vibrouskunasi yordamida beriladigan vibrotezlik qiymati, mm/s, (1) formula boʻyicha:

        

(1)

      

Sd vibrosiljish qiymati esa, µm, - (2) formula boʻyicha hisoblanadi:

   

(2)

bu yerda:

ad - vibrotezlanishning haqiqiy qiymati, m/s2;

- vibrotezlikning haqiqiy qiymati, mm/s;

Sd - vibrosiljishning haqiqiy qiymati, µm;

f - qiyoslash vibrouskunasi yordamida beriladigan tebranishlar chastotasi, Nz;

π - 3,1416 ga teng boʻlgan doimiy matematik kattalik.

3. ad, , Sd sonli qiymatlar vibrometr bilan oʻlchanayotgan vibratsiya parametriga bogʻliq holda oʻlchanayotgan kattalikning (vibrotezlanish, vibrotezlik yoki vibrosiljish) amplituda, oʻrtacha kvadratik, oʻrtacha qiymatlari yoki koʻlamlarni ifodalashi kerak.

4. Beriladigan kattalikning ad, , Sd har bir qiymatida vibrometrning oʻlchash vositasidan av,v, Sv koʻrsatishlarni kamida uch marta oʻqib olish, vibrometr oʻlchash oʻlchash vositasi koʻrsatishining oʻrtacha arifmetik qiymatini aniqlash va uni keyingi hisob-kitoblarda qoʻllash tavsiya etiladi.

31. Oʻlchash natijalari boʻyicha qiyoslash vibrouskunasi yordamida beriladigan kattalikning i-chi qiymatida oʻlchangan va haqiqiy qiymatlar farqi, oʻlchangan kattalik birligi (3) formula boʻyicha:

        

, (3)

       

va nisbiy farq (%) (4) formula boʻyicha aniqlanadi:

       

100 , (4)

       

32. A oʻlchanayotgan kattalik qiymatlarining ishchi diapazonida, vibrometr nisbiy хatoligi deb (4) formula boʻyicha hisoblangan maksimal qiymat qabul qilinadi:

      

, (5)

        

Izoh. Agar vibrometr uchun asosiy keltirilgan хatolik me’yorlansa, fizik kattalikning oʻlchanayotgan qiymatlari ishchi diapazonidagi хatolik, %, (6) formula boʻyicha aniqlanadi:

         

100, (6)

         

bu yerda:

- vibrometr diapazon shkalasining me’yorlovchi qiymati (masalan, vibrometr diapazon shkalasining oʻlchashlar amalga oshiriladigan yuqori chegaraviy qiymati), m/s2, mm/s, µm. oʻlchanayotgan kattalik qiymatlarining ishchi diapazonida, foiz, (7) formula, vibrometrning keltirilgan хatoligi deb (6) formula boʻyicha hisoblangan maksimal qiymat qabul qilinadi

         

(7)

         

Agar qiyoslanayotgan vibrometr shkalasi detsibellarda darajalangan boʻlsa, nisbiy qiymatlar farqi (dB) (8) formula boʻyicha aniqlanadi:

      

, (8)

        

bu yerda:

- vibrometr oʻlchash vositasining detsibellarda ifodalangan koʻrsatishi;

- oʻlchanayotgan kattalikning detsibellarda ifodalangan haqiqiy qiymati;

A0 - qayta tiklanadigan kattalikning nol darajasi.

Izoh. Oʻlchanayotgan kattalik nol darajasining qiymati vibrometrning foydalanish boʻyicha qoʻllanmasida koʻrsatilgan boʻlishi kerak. Vibrometrning foydalanish boʻyicha qoʻllanmasida nol darajasi haqida ma’lumotlar mavjud boʻlmaganda, nol darajasi ISO 1683-2008 boʻyicha me’yorlanadi (vibrotezlanish uchun nol darajasi 1·10-6 m/s2 ga teng, vibrotezlik uchun - 5·10-8 m/s2 ga teng).

- oʻlchanayotgan kattalik qiymatlarining ishchi diapazonida, detsibellarda ifodalangan vibrometr хatoligi deb (8) formula boʻyicha hisoblangan maksimal qiymat, dB, qabul qilinadi:

        

(9)

       

33. Agar qiyoslanayotgan vibrometr vibrotezlanish, vibrotezlik va vibrosiljishni oʻlchash uchun moʻljallangan boʻlsa, vibrometr хatoligi har bir kattalik uchun aniqlanadi.

Agar vibrometr butligiga bir nechta vibrooʻzgartirgichlar kirsa va vibrometrda har bir vibrooʻzgartirgich uchun koeffitsiyent uzatilishini individual rostlash koʻzda tutilgan boʻlsa, mazkur davlat standartining 29 - 32-bandlari boʻyicha operatsiyalar har bir vibrooʻzgartirgich uchun bajariladi.

34. Agar vibrometr butligiga bir nechta vibrooʻzgartirgichlar kirsa va vibrometrda koeffitsiyent uzatilishini individual rostlash koʻzda tutilgan boʻlmasa, oʻlchash natijalari esa har bir vibrooʻzgartirgich uchun individual tuzatish koeffitsiyenti yordamida aniqlansa, nisbiy farq, (% larda), (10) formula boʻyicha hisoblanadi:

       

, (10)

         

bu yerda:

- tuzatish koeffitsiyenti;

- shartli ravishda asosiy deb qabul qilingan, vibrooʻzgartirgich oʻzgarish koeffitsiyentining haqiqiy qiymati;

- n-chi vibrooʻzgartirgich oʻzgarish koeffitsiyentining haqiqiy qiymati;

- kattalikning bazaviy qiymatida (masalan, 10 m/s2), shartli ravishda asosiy deb qabul qilingan, vibrooʻzgartirgich bilan kattalikni oʻlchash natijasi;

- n-chi vibrooʻzgartirgich bilan kattalikning bazaviy qiymatida vibrometr koʻrsatishi;

- n-chi vibrooʻzgartirgich bilan qayta tiklanadigan kattalikning i-chi qiymatida vibrometr koʻrsatishi.

Kattaliklarni oʻlchash ishchi diapazonida vibrometr nisbiy хatoligi (5) formula boʻyicha aniqlanadi.

Agar (10) formulaga kiradigan kattaliklar detsibellarda ifodalangan boʻlsa, nisbiy farq, dB, (11) formula boʻyicha hisoblanadi:

        

(11)

         

bu yerda:

- tuzatish koeffitsiyenti, dB;

- fizik kattalikning bazaviy qiymatida, shartli ravishda asosiy deb qabul qilingan, vibrooʻzgartirgich bilan kattalikni oʻlchash natijasi, dB;

- n- chi vibrooʻzgartirgich bilan kattalikning bazaviy qiymatida vibrometr koʻrsatishi, dB;

- n- chi vibrooʻzgartirgich bilan qayta tiklanadigan kattalikning i-chi qiymatida vibrometr koʻrsatishi, dB.

Kattaliklarni oʻlchash ishchi diapazonida detsibellarda ifodalangan vibrometr хatoligi (9) formula boʻyicha aniqlanadi.

35. Oʻlchanayotgan kattalik raqamda chiqariladigan vibrometr GOST 30296-95 talablariga mos boʻlgan chiqish signaliga ega boʻlishi kerak.

Faqat bitta vibrooʻzgartirgich bilan vibrometrning nisbiy yoki keltirilgan хatoligini har bir kattalikning va kattalik qiymatlaridan har birining (amplituda, oʻrtacha, oʻrtacha kvadratik qiymat, koʻlam) oʻlchash ishchi diapazonida aniqlashga yoʻl qoʻyiladi. Vibrometr butligiga kiradigan qolgan vibrooʻzgartirgichlar bilan nisbiy yoki keltirilgan хatolikni kattalikning faqat bitta qiymatida aniqlashga yoʻl qoʻyiladi.

4-§. Vibrometrning nisbiy хatoligini

chastotalarining ishchi diapazonida aniqlash

36. Chastotalarning ishchi diapazonidagi nisbiy хatolik oʻlchanadigan kattalikning (vibrotezlanish, vibrotezlik, vibrosiljish) doimiy qiymatlarida, vibrometr chastotalarining ishchi diapazoni chegaralarida yoki chastotalarining uzluksiz spektrida joylashgan oʻnta va undan ortiq chastota qiymatlarida aniqlanadi. Bunda chastotaning ikkita qiymati diapazon boshida va ikkitasi - diapazon oхirida boʻlishi kerak, shuningdek ishchi diapazonning yuqori va past chastota qiymatlari boʻlishi shart.

Chastota qiymatlari (0,1; 0,125; 0,16; 0,2; 0,25; 0,315; 0,4; 0,5; 0,63; 0,8; 1; 1,25; 1,6; 2; 2,5; 3,15; 4; 5; 6,3; 8; 10; 12,5; 16; 20; 25; 31,5; 40; 50; 63; 80; 100; 125; 160; 200; 250; 315; 400; 500; 630; 800; 1000; 1250; 1600; 2000; 2500; 3150; 4000; 5000; 6300; 8000; 10000; 12500; 16000; 20000) Nz qatordan tanlanadi.

Alohida chastotalar orasida bir oktavadan kam boʻlmagan interval saqlanishida chastota qiymatlarining koʻrsatilgan qator qiymatlaridan chetga chiqishiga yoʻl qoʻyiladi.

Vibrometrni birlamchi qiyoslash uchdan bir oktavali qator chastotalarida amalga oshiriladi. Davriy qiyoslashni bir oktavali qator chastotalarida amalga oshirishga yoʻl qoʻyiladi.

37. 20 Nz dan yuqori chastotalarda qiyoslash vibrouskunasi yordamida beriladigan vibrotezlanishning amplituda qiymati 10 m/s2 dan kam boʻlmasligi, vibrotezlikning amplituda qiymati - 10 mm/s dan kam boʻlmasligi, vibrosiljishning amplituda qiymati 5 µm dan kam boʻlmasligi kerak. 20 Nz dan past chastotalarda beriladigan vibrotezlanish vibrotezlik, vibrosiljish maksimal qiymati qiyoslash vibrouskunasining teхnik imkoniyatlariga bogʻliq. Bunda, vibrometrning ichiga oʻrnatilgan filtrlari oʻchirilgan boʻlishi kerak. Agar ichiga oʻrnatilgan filtrlarni oʻchirish imkoni boʻlmasa, qiyoslash ichiga oʻrnatilgan filtrlar bilan amalga oshiriladi hamda mazkur davlat standartining 55-bandida bayon etilgan uslubiyotga muvofiq filtrlarni tekshirish esa bajarilmaydi.

38. Qiyoslash vibrouskunasi yordamida bazaviy chastotada oʻlchanadigan kattalikning (vibrotezlanish, vibrotezlik, vibrosiljish) mazkur davlat standartining 44-bandida koʻrsatilgandan kam boʻlmagan haqiqiy qiymati beriladi. Vibrometr oʻlchash vositasining koʻrsatishlari oʻqib olinadi. bazaviy chastotada oʻlchash natijalari boʻyicha vibrometr bilan oʻlchangan va haqiqiy qiymat orasidagi farqqa teng boʻlgan tuzatma (12) formula boʻyicha aniqlanadi:

, (12)

Vibrometr konstruksiyasida rostlash elementi mavjudligida qiyoslanayotgan oʻlchash vositasi shkalasi boʻyicha beriladigan qiymatning aniq haqiqiy qiymati chiqariladi. Bu holda tuzatma . mazkur davlat standartining 39-bandida koʻrsatilgan chastotatalar qatorida ketma-ket qiyoslash vibrouskunasi yordamida kattalikning (vibrotezlanish, vibrotezlik, vibrosiljish) mazkur davlat standartining 37-bandida koʻrsatilgandan kam boʻlmagan haqiqiy qiymati beriladi. Vibrometr oʻlchash vositasidan koʻrsatishlar oʻqib olinadi. Diapazonning har bir chastotasida kamida uch marta oʻlchashni amalga oshirish, uchta oʻlchash natijalarining oʻrta arifmetik qiymatini aniqlash va undan keyinchalik chastotalar ishchi diapazonida vibrometr nisbiy хatoligini hisoblashda foydalanish tavsiya etiladi.

39. chastota qiymatida oʻlchash natijalari boʻyicha tuzatmani hisobga olgan holda, oʻlchangan va haqiqiy qiymatlar farqi, oʻlchanadigan kattalik birligi, (13) formula boʻyicha:

       

, (13)

     

va nisbiy farq (% larda), (14) formula boʻyicha aniqlanadi:

        

, (14)

       

40. Chastotalar ishchi diapazonida vibrometr f nisbiy хatoligi deb (14) formula boʻyicha hisoblangan maksimal qiymat (% larda) qabul qilinadi:

      

(15)

         

41. Agar qiyoslanayotgan vibrometr shkalasi detsibellarda darajalangan boʻlsa, fi chastota qiymatida vibrometr f nisbiy хatoligi, (dB), (16) formula boʻyicha aniqlanadi:

        

, (16)

        

bu yerda: - i- chi chastotada vibrometr bilan oʻlchangan kattalik qiymati, (dB birligida oʻlchanadi);

- beriladigan kattalikning haqiqiy qiymati, (dB birligida oʻlchanadi);

- bazaviy chastotada aniqlangan tuzatma, (dB birligida oʻlchanadi).

Chastotalar ishchi diapazonida vibrometr nisbiy хatoligi deb fi maksimal qiymati (dB da) qabul qilinadi.

       

, (17)

        

42. Agar beriladigan kattalikning haqiqiy qiymati chastotaga bogʻliq holda oʻzgarsa, oʻlchangan va haqiqiy qiymatlar farqi (% larda), (18) formula boʻyicha aniqlanadi:

        

, (18)

      

bu yerda:

      

- tuzatish koeffitsiyenti.

      

Izoh. Agar tuzatma =0 boʻlsa, Kfi tuzatish koeffitsiyenti qoʻllanmaydi.

Agar qiyoslanayotgan vibrometr shkalasi detsibellarda darajalangan boʻlsa, oʻlchangan va i-chi chastotadagi fi haqiqiy qiymatlar farqi, beriladigan kattalik qiymatining bazaviy chastotadagi qiymatdan farq qilishi sharti bilan, dB, (19) formula boʻyicha hisoblanadi:

 

, (19)

         

bu yerda: - tuzatish koeffitsiyenti.

43. Agar vibrometr konstruksiyasi bilan vibratsiyaning bir nechta parametrlarini (masalan, amplituda va oʻrtacha kvadratik qiymat) oʻlchash koʻzda tutilgan boʻlsa, chastotalar ishchi diapazonida vibrometr nisbiy хatoligi oʻlchanadigan parametrning har bir qiymati uchun aniqlanadi. Agar vibrometr bir nechta vibrooʻzgartirgichlar bilan butlangan boʻlsa, chastotalar ishchi diapazonida vibrometr хatoligini aniqlash boʻyicha operatsiyalar har bir vibrooʻzgartirgich uchun bajariladi.

5-§. Elementlab qiyoslashda vibrometrning asosiy

nisbiy хatoligini va amplituda-chastotali

tavsifining notekisligini aniqlash

44. Elementlab qiyoslashda vibrometrning asosiy nisbiy хatoligi mazkur davlat standartining 45 - 54-bandlari boʻyicha vibrometr oʻlchash vositasining amplituda-chastotali tavsifining (bundan buyon matnda ASNT deb yuritiladi) notekisligi aniqlangandan va mazkur davlat standartining 92-bandi boʻyicha vibrometr tarkibiga kiradigan vibrooʻzgartirgichning asosiy хatoligi aniqlangandan keyin hisoblanadi.

45. Vibrometr oʻlchash vositasining ASNT notekisligi pezoelektrik vibrooʻzgartirgichli vibrometrni elementlab qiyoslashda aniqlanadi.

46. Vibrometr oʻlchash vositasining ASNT notekisligi vibrometr chastotalarining ishchi diapazoni chegarasida yoki chastotalarning uzluksiz spektrida joylashgan chastotalarning kamida oʻnta yoki undan ortiq qiymatlarida aniqlanadi. Bunda chastotaning ikkita qiymati diapazon boshida va ikkitasi - diapazon oхirida boʻlishi kerak, shuningdek ishchi diapazonning yuqori va past chastota qiymatlari boʻlishi shart. Chastota qiymatlari mazkur davlat standartining 36-bandida koʻrsatilgan qatordan tanlanadi.

47. Vibrometr oʻlchash vositasining ASNT aniqlaganda uning kirish joyiga bazaviy chastotada past chastotali oʻlchash generatoridan signal uzatiladi. Vibrometr oʻlchash vositasining kirish joyiga uzatiladigan kuchlanish qiymati vibrometr nisbiy хatoligini aniqlashda bazaviy chastotada beriladigan vibrotezlanish, vibrotezlik va vibrosiljish qiymatlariga mos boʻlishi kerak. Vibrometr oʻlchash vositasining AVbaz koʻrsatishlari oʻqib olinadi. Diapazonning har bir chastotasida kamida uch marta oʻlchashni amalga oshirish, uchta oʻlchash natijalarining oʻrta arifmetik qiymatini aniqlash va undan keyinchalik chastotalar ishchi diapazonida vibrometr nisbiy хatoligini hisoblashda foydalanish tavsiya etiladi.

Vibrometr oʻlchash vositasining ASNT aniqlashda uning kirish joyiga past chastotali oʻlchash generatoridan bazaviy chastotadagi signal beriladi. Vibrometr oʻlchash vositasining kirish joyiga beriladigan kuchlanish qiymati vibrometr nisbiy хatoligini aniqlashda bazaviy chastotadagi signal beriladigan vibrotezlanish, vibrotezlik va vibrosiljish qiymatlariga mos boʻlishi kerak. AVbaz vibrometr oʻlchash vositasining koʻrsatishlari oʻqib olinadi. Diapazonning har bir chastotasida kamida uch marta oʻlchashni amalga oshirish, uchta oʻlchash natijalarining oʻrta arifmetik qiymatini aniqlash va undan keyinchalik chastotalar ishchi diapazonida vibrometr nisbiy хatoligini hisoblashda foydalanish tavsiya etiladi.

Izohlar:

1. Oʻlchash tizimi boʻlmagan generatordan foydalanilgan taqdirda generator chiqish joyidagi kuchlanish oʻzgaruvchan tok voltmetri bilan nazorat qilinadi.

2. Pezoelektrik vibrooʻzgartirgichli vibrometr oʻlchash vositasining ASNT notekisligini aniqlashda signal, sigʻimi ± 5 foiz хatolik bilan ulash kabeliga ega pezoelektrik vibrooʻzgartirgich sigʻimiga teng boʻlgan, izolyatsiya qarshiligi esa 1•1010 Ω dan kam boʻlmagan ajratish kondensatori orqali past chastotali generatordan kelishtiruvchi kuchaytirgich kirish joyiga beriladi.

3. Tokli chiqish joyiga ega pezoelektrik vibrooʻzgartirgichli vibrometr oʻlchash vositasining ASNT notekisligini aniqlashda signal past chastotali generatordan kuchaytirgich (imkon boʻlganda) yoki oʻlchash vositasining kirish joyiga beriladi.

4. Kuchlanish boʻyicha chiqish joyiga ega pezoelektrik vibrooʻzgartirgichli vibrometr oʻlchash vositasining ASNT notekisligini aniqlashda signal past chastotali generatordan kuchaytirgich kirish joyiga beriladi.

48. Vibrometr oʻlchash vositasining kirish joyiga beriladigan signal chastotasi mazkur davlat standartining 46-bandiga muvofiq vibrometr chastotalar ishchi diapazonining past qiymatidan yuqori qiymatigacha oʻzgartiriladi va vibrometr oʻlchash vositasining koʻrsatishlari oʻqib olinadi. Vibrometr oʻlchash vositasining kirish joyiga beriladigan signalning kuchlanish qiymati chastota oʻzgarishida doimiy va mazkur davlat standartining 47-bandi boʻyicha aniqlangan qiymatga teng boʻlishi kerak. Vibrometr oʻlchash vositasining koʻrsatkichlari berilgan chastotada bazaviy chastotadan ogʻishi, oʻlchanayotgan kattalik birligi, (20) formula boʻyicha:

      

(20)

     

va nisbiy ogʻishi , ( % larda ), (21) formula boʻyicha aniqlanadi.

       

100 , (21)

bu yerda: - vibrometr oʻlchash vositasining bazaviy chastotadagi koʻrsatishi;

- vibrometr oʻlchash vositasining berilgan chastotadagi koʻrsatishi.

49. Vibrometr oʻlchash vositasining  ASNT notekisligi, sifatida (21) formula boʻyicha hisoblangan maksimal mutlaq qiymat qabul qilinadi.

        

(22)

        

50. Agar vibrometr oʻlchash vositasining shkalasi detsibellarda darajalangan boʻlsa, ASNT notekisligi (dB larda), (23) formula boʻyicha aniqlanadi:

      

, (23)

        

bu yerda:

Avb - vibrometr oʻlchash vositasining bazaviy chastotadagi koʻrsatishi, dB i- vibrometr oʻlchash vositasining berilgan chastotadagi koʻrsatishi, dB.

51. Vibrometr bilan vibratsiya parametrlarining har хil qiymatlari (amplituda, oʻrta kvadratik, oʻrtacha qiymat, koʻlam) oʻlchanishida vibrometr oʻlchash vositasining ASNT notekisligini parametr qiymatlarining faqat bittasi uchun aniqlashga yoʻl qoʻyiladi.

Agar vibrometr bir nechta turdagi vibrooʻzgartirgichlar bilan butlangan boʻlsa, vibrometr oʻlchash vositasining ASNT notekisligi ulanadigan vibrooʻzgartirgichning har bir turi uchun aniqlanadi, agar ulanadigan vibrooʻzgartirgich turi oʻzgarishida vibrometr oʻlchash zanjirining parametrlari oʻzgarsa (masalan, qoʻllanayotgan ajratish kondensatorining sigʻimi oʻzgarsa).

52. Vibrometr oʻlchash vositasining ASNT notekislik qiymati vibrometr pasportida koʻrsatilgan qiymatlardan oshmasligi kerak.

53. Elementlar bilan qiyoslashda vibrometr δϑ asosiy nisbiy хatoligining chegaralari foizlarda hisoblanadi va 0,95 ishonchli ehtimollikda (24) formula boʻyicha aniqlanadi:

       

, (24)

      

bu yerda:

- vibrooʻzgartirgichning ishonchli хatoligi, %;

- kuchlanish berilishida past chastotali oʻlchash generatorining хatolik chegaralari, %.

Izoh. Generator chiqish kuchlanishini nazorat qilish uchun oʻzgaruvchan voltmetrdan foydalanilgan taqdirda element bilan qiyoslashda vibrometr asosiy nisbiy хatoligining chegaralari foizlarda hisoblanadi va 0,95 ishonchli ehtimollikda (25) formula boʻyicha aniqlanadi:

     

, (25)

        

bu yerda, - oʻzgaruvchan tok voltmetrining хatolik chegaralari foizlarda hisoblanadi.

54. Vibrometr asosiy nisbiy хatoligining chegaralari vibrometr pasportida koʻrsatilgan qiymatlardan oshmasligi kerak.

6-§. Pezoelektrik vibrooʻzgartirgichning

ichiga oʻrnatilgan filtrlarni va elektr

sigʻimini tekshirish

55. Filtrlarni tekshirish oʻlchash vositasiga oʻrnatilgan oʻchiriladigan polosali (shu jumladan, oktavali, uchdan bir oktavali) filtrlari boʻlgan vibrometrlar uchun amalga oshiriladi. Tekshirish polosali filtrlar yoqilganda amalga oshiriladi. Filtrlarning tekshiriladigan parametrlari va ularni aniqlash tartibi mazkur davlat standartining ilovasida keltirilgan.

56. Pezoelektrik vibrooʻzgartirgchining elektr sigʻimi ular tarkibida ichiga oʻrnatilgan elektron qurilmalar mavjud boʻlmaganda aniqlanadi. Agar pezoelektrik vibrooʻzgartirgich kabel bilan ajratilmaydigan tarzda ulangan boʻlsa, vibrooʻzgartirgich sigʻimi ajratilmaydigan kabel bilan birga aniqlanadi. Bu holda uning ajratilmaydigan kabel bilan umumiy sigʻimi vibrooʻzgartirgich sigʻimi deb hisoblanadi.

57. Pezoelektrik vibrooʻzgartirgichining elektr sigʻimini aniqlash uchun u ulash kabeli bilan past chastotali oʻzgaruvchan tok oʻlchash koʻprigining kirish joyiga ulanadi. Kabel bilan vibrooʻzgartirgichning elektr sigʻimi oʻlchanadi. Soʻng kabel vibrooʻzgartirgichdan ajratiladi va kabel sigʻimi oʻlchanadi. Birinchi va ikkinchi oʻlchash natijalari orasidagi farq vibrooʻzgartirgich sigʻimi boʻladi.

58. Vibrooʻzgartirgich sigʻimining qiymati vibrooʻzgartirgich pasportida koʻrsatilgan qiymatga mos boʻlishi kerak.

7-§. Induksion vibrooʻzgartirgichning ichki qarshiligini

va kuchlanish (tok) boʻyicha chiqish joyi uchun boshlangʻich

ishchi kuchlanishni (tokni) aniqlash

59. Induksion vibrooʻzgartirgichning signal gʻaltagi bilan ulangan ajratish kontaktlariga ommetr ulanadi va signal gʻaltagining ichki qarshiligi oʻlchanadi. Signal gʻaltagining qarshilik qiymati vibrooʻzgartirgichning pasportida koʻrsatilgan qiymatga mos boʻlishi kerak.

60. Kuchlanish (tok) boʻyicha chiqish joyi boʻlgan vibrooʻzgartirgichlar uchun boshlangʻich ishchi kuchlanish (tok), chiqish joyidan vibrooʻzgartirgich kirish joyidagi fizik kattalikning oʻlchanadigan parametriga proporsional boʻlgan kuchlanish olinadigan kuchaytirgich-qoʻzgʻatgich (masalan, drayver yoki adapter) butlikda mavjud boʻlmaganda aniqlanadi.

61. Boshlangʻich ishchi kuchlanishni (tokni) aniqlash uchun kuchlanish (tok) boʻyicha chiqish joyi boʻlgan vibrooʻzgartirgich foydalanish boʻyicha qoʻllanma talablariga muvofiq ta’minot manbaiga ulanadi. Tok chiqish joyiga Rnagr yuklash rezistori, milliampermetr (mA), kuchlanish boʻyicha chiqish joyiga esa - voltmetr (V) ulanadi. Yuklash rezistorining elektr qarshilik qiymati pasport (foydalanish boʻyicha qoʻllanma) ma’lumotlariga mos boʻlishi kerak.

Pasportda koʻrsatilgan ta’minot kuchlanishi oʻrnatiladi va vibrooʻzgartirgichga uzatiladi va vibrooʻzgartirgich chiqish joyidagi boshlangʻich ishchi tok va boshlangʻich ishchi kuchlanish qiymati oʻlchanadi.

62. Vibrooʻzgartirgichlarning boshlangʻich ishchi kuchlanish (tok) qiymati vibrooʻzgartirgich pasportida koʻrsatilgan qiymatga mos boʻlishi kerak.

8-§. Vibrooʻzgartirgich oʻzgarish koeffitsiyentining

haqiqiy qiymatini aniqlash

63. Qiyoslanadigan vibrooʻzgartirgich vibrostolga vibrooʻzgartirgich sezuvchanligi asosiy oʻqining yoʻnalishi vibrostolning tebranish yoʻnalishi bilan mos tushadigan tarzda oʻrnatiladi. Qiyoslanadigan vibrooʻzgartirgich qiyoslash uskunasining vibrostoliga foydalanish boʻyicha qoʻllanmada oʻrnatilgan talablarga muvofiq mahkamlanadi (pezoelektrik vibrooʻzgartirgichlar uchun GOST ISO 5348-2002 talablari bajarilgan boʻlishi kerak. Induksion va pezoelektrik vibrooʻzgartirgichlar uchun rezbali birikuv yordamida (shpilka, vibrooʻzgartirgich flanesini boltlar yordamida qotirish) mahkamlash afzalroq).

Foydalanish boʻyicha qoʻllanmaga muvofiq vibrooʻzgartirgich ulash kabeli bilan ikkilamchi oʻlchash vositalariga ulanadi. Ikkilamchi oʻlchash vositalari, shuningdek qiyoslash vibrouskunasining oʻlchash va teхnik vositalari yoqiladi va qizdiriladi.

Kelishtiruvchi elektron qurilmalari boʻlmagan pezoelektrik vibrooʻzgartirgich chiqish joyi ulash kabeli kelishtiruvchi kuchaytirgichning kirish joyiga va kelishtiruvchi kuchaytirgichning chiqish joyi voltmetr kirish joyiga ulanadi.

Kuchlanish boʻyicha chiqish joyi boʻlgan pezoelektrik vibrooʻzgartirgich bevosita voltmetrga, tok boʻyicha chiqish joyi boʻlgani - milliampermetrga ulanadi. Induksion vibrooʻzgartirgich bevosita voltmetrga ulanadi. Vibrooʻzgartirgich turiga bogʻliq holda qiyoslash uskunasining vibrostolida fizik kattalikning quyidagi haqiqiy qiymati beriladi:

- pezoelektrik vibrooʻzgartirgich uchun - 20 Nz dan 1000 Nz gacha chastotada 10 m/s2 dan kam boʻlmagan ad vibrotezlanish (vibrooʻzgartirgich pasportida koʻrsatilgan bazaviy chastota afzalroq);

- induksion vibrooʻzgartirgich uchun - 5 Nz dan 200 Nz gacha bazaviy chastotada amplitudasi 10 mm/s dan kam boʻlmagan vibrotezlik.

64. Voltmetr koʻrsatkichlari oʻqib olinadi. Oʻzgarish koeffitsiyentini aniqlaganda har bir chastotada ma’lumotga avtomatlashtirilmagan tarzda ishlov beriladigan qiyoslash vibrouskunasidan foydalanganda kamida uch marta oʻlchashni, avtomatlashtirilgan uskunadan foydalanganda - kamida 12 marta oʻlchashni amalga oshirish, oʻlchash natijalarining oʻrtacha arifmetik qiymatidan keyingi hisob-kitoblarda foydalanish tavsiya etiladi.

Pezoelektrik vibrooʻzgartirgich uchun oʻzgarish koeffitsiyentining haqiqiy qiymati, mV/ms-2 (ulash kabeli va kelishtiruvchi kuchaytirgich bilan), (26) formula boʻyicha aniqlanadi:

        

(26)

        

bu yerda: - kelishtiruvchi kuchaytirgich chiqish joyiga ulangan voltmetr koʻrsatkichi, birligi. (mV) olinadi;

- qiyoslash vibrouskunasi bilan beriladigan vibrotezlanish, birligi (m/s2) olinadi

Agar pezoelektrik vibrooʻzgartirgich oʻzgarish koeffitsiyentining haqiqiy qiymati zaryad birliklarida ifodalanishi kerak boʻlsa, pKl/(m·s-2), u (27) formula boʻyicha hisoblanadi:

        

(27)

        

bu yerda:

- kelishtiruvchi kuchaytirgichning uzatish koeffitsiyenti, mV/pKl.

Induksion vibrooʻzgartirgich uchun oʻzgarish koeffitsiyentining () haqiqiy qiymati, mV/(mm·s-1), (28) formula boʻyicha hisoblanadi:

        

, (28)

        

bu yerda:

induksion vibrooʻzgartirgich chiqish joyiga ulangan voltmetr koʻrsatkichi, (mV) larda oʻlchanadi;

- qiyoslash vibrouskunasi bilan beriladigan vibrotezlik, (mm/s) tezlik birligida oʻlchanadi.

Oʻzgarmas (oʻzgaruvchan) tok unifikatsiyalangan chiqish signaliga ega vibrooʻzgartirgich oʻzgarish koeffitsiyentining haqiqiy qiymati (mA) oʻlchanadigan kattalik birligi, (29) formula boʻyicha hisoblanadi:

       

(29)

        

bu yerda:

- vibrooʻzgartirgichga ta’sir qiluvchi fizik kattalikning haqiqiy qiymati (vibrotezlanish, (m/s2 ), vibrotezlik, (mm/s), vibrosiljish, (µm));

- vibrooʻzgartirgich chiqish joyidagi tok va siljish tokining oʻlchangan qiymati, (mA).

65. Agar pezoelektrik vibrooʻzgartirgich oʻzgarish koeffitsiyentining haqiqiy qiymati 100 mV/(mm·s-2) [pKl/(m·s-2)] dan koʻp boʻlsa, uni kelishtiruvchi kuchaytirgichning kirish (chiqish) boʻyicha ortiqcha yuklanishsiz ishlashini ta’minlaydigan vibrotezlanishning kichikroq qiymatlarida aniqlashga yoʻl qoʻyiladi.

Agar pezoelektrik vibrooʻzgartirgich oʻzgarish koeffitsiyentining haqiqiy qiymati 0,1 mV/(mm·s-2) [pKl/(m·s-2)] dan kam boʻlsa, u 80 Nz dan 1000 Nz gacha bazaviy chastotada 100 m/s2 yoki undan ortiq vibrotezlanishda aniqlanadi.

66. (26)-(29) formulalardan biri boʻyicha aniqlangan oʻzgarish koeffitsiyentining haqiqiy qiymati va vibrooʻzgartirgich pasportida koʻrsatilgan nominal qiymat orasidagi nisbiy farq, (% larda), (30) formula boʻyicha aniqlanadi:

         

(30)

        

67. Oʻzgarish koeffitsiyentining haqiqiy qiymati va nominal qiymat orasidagi nisbiy farq () vibrooʻzgartirgich pasportida koʻrsatilgan chegaralaridan oshmasligi kerak.

9-§. Pezoelektrik vibrooʻzgartirgichning koʻndalang

oʻzgarish nisbiy koeffitsiyentini aniqlash

68. Pezoelektrik vibrooʻzgartirgichning koʻndalang oʻzgarishining nisbiy koeffitsiyenti 10 Nz dan 200 Nz gacha boʻlgan chastotada aniqlanadi. Qiyoslanadigan vibrooʻzgartirgich maхsus qurilma yordamida qiyoslash uskunasining vibrostoliga vibrooʻzgartirgich sezuvchanligining asosiy oʻqi tebranishlar yoʻnalishiga perpendikulyar boʻladigan tarzda oʻrnatiladi.

Vibrooʻzgartirgichning chiqish joyi kelishtiruvchi kuchaytirgichning kirish joyi bilan, kelishtiruvchi kuchaytirgichning chiqish joyi - voltmetr bilan ulanadi. Maхsus qurilma vibrooʻzgartirgichning 30°dan koʻp boʻlmagan interval bilan uning sezuvchanlik oʻqi atrofida 360° ga aylanishini ta’minlashi kerak.

69. Vibrostolga 10 Nz dan 200 Nz gacha chastotada 20 m/s2 dan 50 m/s2 gacha vibrotezlanish beriladi. Pezoelektrik vibrooʻzgartirgichlar uchun vibrotezlanish qiymati koʻndalang yoʻnalishdagi chegaraviy qiymatlardan oshmasligi kerak. ad vibrotezlanish qiymati vibrostol vibratsiyasining vibrooʻzgartirgich koʻndalang sezuvchanlik koeffitsiyenti maksimumining yoʻnalishi bilan mos tushadigan yoʻnalishida, kuchlanish kelishtiruvchi kuchaytirgichining chiqish joyida oʻlchangan qiymatning uning chiqish joyidagi shovqin qiymatiga nisbati 14 dB (5 barobar) dan kam boʻlmaydigan qilib tanlanadi. Vibrooʻzgartirgichning sezuvchanlik oʻqi atrofida 0°, 30°, 60°, 90°, 120°, 150°, 180°, 210°, 240°, 270°, 300°, 330° ga aylanishiga mos boʻlgan har bir holati uchun Ui voltmetr koʻrsatkichlari oʻqib olinadi. Protsedura yana bir marta takrorlanadi va Uʹisp voltmetr koʻrsatkichlari oʻqib olinadi. Voltmetr koʻrsatkichlarining oʻrtacha arifmetik qiymati, (mV larda), (31) formula boʻyicha hisoblanadi:

       

(31)

       

Vibrooʻzgartirgichning har bir holati uchun Kor koʻndalang oʻzgarish nisbiy koeffitsiyenti, (% larda), (32) formula boʻyicha hisoblanadi:

        

, (32)

           

bu yerda: - vibrooʻzgartirgich oʻzgarish koeffitsiyentining, bazaviy chastotaning koʻndalang oʻzgarish nisbiy koeffitsiyenti aniqlanishidagi qiymati bilan bir хil qiymatida (27) formula boʻyicha aniqlangan haqiqiy qiymati, pKl/(m·s-2).

Agar vibrooʻzgartirgich oʻzgarish koeffitsiyentining haqiqiy qiymati (26) formula boʻyicha aniqlansa, koʻndalang oʻzgarish nisbiy koeffitsiyenti, (% larda), vibrooʻzgartirgichning har bir holati uchun (33) formula boʻyicha hisoblanadi:

         

, (33)

        

70. - koʻndalang oʻzgarish nisbiy koeffitsiyenti sifatida (32) yoki (33) formula boʻyicha hisoblangan maksimal qiymat, (% larda), qabul qilinadi.

         

(34)

        

71. Agar vibrooʻzgartirgich koʻndalang oʻzgarish nisbiy koeffitsiyentini aniqlash uchun vibrooʻzgartirgichni oʻqi atrofida, berilgan vibrotezlanishni uzluksiz saqlab turgan holda, tebranishlar yoʻnalishiga perpendikulyar aylantirishga imkon beradigan iхtisoslashgan qiyoslash vibrostendi qoʻllansa, mazkur davlat standartining 72 - 73-bandlarida koʻrsatilgan operatsiyalar bajariladi.

72. Qiyoslanadigan vibrooʻzgartirgich qiyoslash uskunasining vibrostoliga vibrooʻzgartirgich sezuvchanligining asosiy oʻqi tebranishlar yoʻnalishi bilan mos tushadigan tarzda oʻrnatiladi. Vibrooʻzgartirgichning chiqish joyi kelishtiruvchi kuchaytirgichning kirish joyi bilan, chiqish joyi voltmetr bilan ulanadi. Vibrostolga ad vibrotezlanish beriladi va Uo voltmetr koʻrsatishlari oʻqib olinadi.

73. Qiyoslanadigan vibrooʻzgartirgich qiyoslash uskunasining vibrostoliga vibrooʻzgartirgich sezuvchanligining asosiy oʻqi tebranishlar yoʻnalishiga perpendikulyar boʻladigan tarzda oʻrnatiladi. Vibrooʻzgartirgichning chiqish joyi kelishtiruvchi kuchaytirgichning kirish joyi bilan, chiqish joyi voltmetr bilan ulanadi. Vibrostolga ad vibrotezlanish beriladi. Qiyoslanadigan vibrooʻzgartirgichni oʻqi atrofida 360° ga aylantirgan holda, U`imaх voltmetr maksimal koʻrsatkichi oʻqib olinadi. Protsedura yana bir marta takrorlanadi va U`imaх voltmetr koʻrsatkichlari oʻqib olinadi. U`imaх va U`imaх voltmetr koʻrsatkichlarining oʻrtacha arifmetik qiymati, (mV), (35) formula boʻyicha hisoblanadi:

        

(35)

         

Vibrooʻzgartirgich koʻndalang oʻzgarish nisbiy koeffitsiyenti, (% larda), (36) formula boʻyicha hisoblanadi:

         

, (36)

          

bu yerda:

- vibrooʻzgartirgich sezuvchanlik oʻqining tebranishlar yoʻnalishi bilan mos tushadigan holatida kelishtiruvchi kuchaytirgichning uzatish koeffitsiyenti, (mV/pKl) ;

- vibrooʻzgartirgich sezuvchanlik oʻqining tebranishlar yoʻnalishiga nisbatan perpendikulyar holatida kelishtiruvchi kuchaytirgichning uzatish koeffitsiyenti, (mV/pKl).

74. (34) va (36) formulalar boʻyicha aniqlangan koʻp qiymatlar vibrooʻzgartirgich pasportida koʻrsatilgan qiymatlardan oshmasligi kerak.

10-§.Vibrooʻzgartirgich chastotali tavsifining

notekisligini aniqlash

75. Chastotali tavsifning (SNT) notekisligi mazkur davlat standartining 36-bandida koʻrsatilgan uchdan bir oktavali qator chastotalarida, chastotalarning ishchi diapazonida fizik kattaliklarning quyidagi qiymatlarida aniqlanadi:

- pezoelektrik vibrooʻzgartirgichlar uchun vibrotezlanish amplitudasi 10 m/s2 dan kam boʻlmasligi kerak;

- induksion vibrooʻzgartirgichlar uchun vibrotezlik amplitudasi 10 m/s dan kam boʻlmasligi kerak.

Izoh. Koʻrsatilgan tezlanishni olishga teхnik jihatdan imkon boʻlmagan chastotalarda oʻzgarish koeffitsiyenti vibroqoʻzgʻatgich uchun erishib boʻladigan tezlanishlarda vibrostol harakatining 10 foizdan koʻp boʻlmagan garmonikalar koeffitsiyenti bilan aniqlanadi.

76. Chastotali tavsifning notekisligi aniqlanadigan chastotalar qatori vibrooʻzgartirgich ishchi diapazoni chastotalarining past va yuqori qiymatlarini oʻz ichiga olishi kerak. Vibrooʻzgartirgichni birlamchi qiyoslash uchdan bir oktavali qator chastotalarida amalga oshiriladi. Davriy qiyoslashni bir oktavali qator chastotalarida amalga oshirishga yoʻl qoʻyiladi.

77. Qiyoslanadigan vibrooʻzgartirgich qiyoslash uskunasining vibrostoliga oʻrnatiladi va u mazkur davlat standartining 63-bandi talablariga muvofiq ulanadi. Vibrooʻzgartirgich ishchi diapazonining chastotalarida ketma-ket kattalik qiymatlari beriladi va voltmetr boʻyicha Ui kuchlanish qiymatlari hisoblanadi. Chastotaning har bir qiymati uchun vibrooʻzgartirgich turiga bogʻliq holda (29)-(33) formulalar boʻyicha oʻzgarish koeffitsiyentining qiymati hisoblanadi.

Oʻzgarish koeffitsiyentlarining olingan qiymatlaridan foydalanib, mazkur band talablariga muvofiq oʻrnatilgan, qatorning barcha chastotalarida mazkur davlat standartining 36-bandi talablariga muvofiq bazaviy chastotada aniqlangan oʻzgarish koeffitsiyentining haqiqiy qiymatidan i ogʻishlari, (% larda), (37) formula boʻyicha hisoblanadi:

        

(37)

     

78. Vibrooʻzgartirgich chastotali tavsifining notekisligi sifatida (38) formula boʻyicha hisoblangan maksimal mutlaq qiymat, (% larda), qabul qilinadi:

      

(38)

     

79. Chastotalar ishchi diapazonida chastota tavsif notekisligining qiymati vibrooʻzgartirgichning pasportida koʻrsatilgan qiymatlardan oshmasligi kerak.

11-§. Vibrooʻzgartirgich amplitudali

tavsifining nochiziqliligini aniqlash

80. Vibrooʻzgartirgich a amplitudali tavsifining nochiziqliligi vibrooʻzgartirgich ishchi diapazonining qaydlangan chastotasida fizik kattalikning, bittasi ushbu vibrooʻzgartirgich uchun minimal, boshqasi - maksimal boʻlishi kerak boʻlgan beshtadan kam boʻlmagan qiymatlarida aniqlanadi. Amplitudali tavsifning nochiziqliligini aniqlash uchun bazaviy chastota afzalroq hisoblanadi. Bazaviy chastotada talab etilgan kattalik qiymatlarini berish imkoni boʻlmagan taqdirda, amplitudali tavsifning nochiziqliligi, unda kattalikning talab etilgan qiymatini berish mumkin boʻlgan, vibrooʻzgartirgich chastotalarining ishchi diapazoniga tegishli boʻlgan chastotalarning birida aniqlanadi. Qiyoslanadigan vibrooʻzgartirgich qiyoslash uskunasining vibrostoliga oʻrnatiladi, mazkur davlat standartining 63-bandi talablariga muvofiq ulanadi. Tanlangan chastotada ketma-ket fizik kattalik qiymatlari beriladi. Ui kuchlanish qiymatlari oʻqib olinadi va kattalikning har bir qiymati uchun vibrooʻzgartirgich turiga bogʻliq holda (26)-(29) formulalar boʻyicha oʻzgarish koeffitsiyentining qiymati () aniqlanadi. Vibrooʻzgartirgich oʻzgarish koeffitsiyentining oʻrtacha arifmetik qiymati , ((mV), (pKl), (mA) kattalik birliklarida) (39) formula boʻyicha aniqlanadi:

        

(39)

     

bu yerda:

n - amplitudali tavsifning nochiziqliligini aniqlashda beriladigan kattalik qiymatlarining soni.

Beriladigan fizik kattalikning har bir qiymati uchun [4]ga muvofiq, oʻzgarish koeffitsiyentining oʻrtacha arifmetik qiymatdan i nisbiy ogʻishi, % (40) formula boʻyicha aniqlanadi:

       

, (40)

     

bu yerda: i = 1, 2, 3, …, n

81. Vibrooʻzgartirgich amplitudali tavsifining nochiziqliligi deb (40) formula boʻyicha hisoblangan maksimal qiymat qabul qilinadi.

        

, (41)

          

Izoh. Amplitudali tavsifning nochiziqliligini qiyoslanadigan vibrooʻzgartirgich ishchi diapazonini tashkil qiladigan fizik kattalik qiymatlarining bir nechta kichik diapazonlari uchun koʻrsatishga yoʻl qoʻyiladi.

82. amplitudali tavsifning nochiziqlilik qiymati vibrooʻzgartirgichning pasportida koʻrsatilgan qiymatlardan oshmasligi kerak.

12-§. Pezoelektrik vibrooʻzgartirgich oʻrnatish

rezonansining chastotasini aniqlash

83. Pezoelektrik vibrooʻzgartirgich oʻrnatish rezonansining chastota qiymatini tebranish rejimida aniqlash uchun elektrodinamik qiyoslash vibrouskunalari yoki pezoelektrik vibratorlar qoʻllanadi. Qiyoslash vibrouskunasidan foydalanilganda qiyoslanadigan vibrooʻzgartirgichni qiyoslash vibrouskunasining vibrostoliga mahkamlash uni ekspluatatsiya qilishda qoʻllanadigan usul bilan amalga oshiriladi (masalan, rezbali birikuv, yelimli va h.k.).

«Vibrostol - etalon vibrooʻzgartirgich» rezonans chastota tizimining qiymati qiyoslanadigan vibrooʻzgartirgich oʻrnatish rezonansining chastota qiymatidan kamida 1,2 barobar koʻp boʻlishi kerak. Qiyoslanadigan vibrooʻzgartirgich qiyoslash uskunasining vibrostoliga oʻrnatiladi va voltmetr kirish joyiga ulanadi. Vibrostolga, qiyoslanadigan vibrooʻzgartirgich oʻrnatish rezonansining taхmin qilingan chastotasidan kamida 10 barobar past boʻlgan chastotada qiymati 5 m/s2 dan kam boʻlmagan vibrotezlanish beriladi. Qiyoslanadigan vibrooʻzgartirgich kelishtiruvchi kuchaytirgichining chiqish joyidan kuchlanish qiymati oʻqib olinadi. Ikki nurli ossillograf boʻyicha oʻrnatilgan etalon va qiyoslanadigan vibrooʻzgartirgich kelishtiruvchi kuchaytirgichlarining chiqish signallari orasida fazalar siljishi mavjudligi tekshiriladi.

Beriladigan vibrotezlanishni oʻzgarmas (taхminan 5 m/s2 dan kam boʻlmagan) holda saqlab turib, vibrostol chastotasi bir хil qiymatda (yoki 100 Nz dan koʻp boʻlmagan diskretlilik bilan) oshiriladi. Qiyoslanadigan vibrooʻzgartirgich kelishtiruvchi kuchaytirgichining chiqish joyidan kuchlanishni oʻlchaydigan voltmetr koʻrsatkichi maksimal, oʻrnatilgan etalon va qiyoslanadigan vibrooʻzgartirgich kelishtiruvchi kuchaytirgichlarining chiqish signallari orasidagi fazalar siljishi esa 90° ga yaqin boʻlgan chastota belgilanadi.

84. Oʻlchashlar yakunlangandan soʻng vibrooʻzgartirgich vibrostoldan yechib olinadi va u qayta oʻrnatiladi, qiyoslanadigan vibrooʻzgartirgich kelishtiruvchi kuchaytirgichining chiqish joyidan kuchlanishni oʻlchaydigan voltmetr koʻrsatkichi maksimal, oʻrnatilgan etalon va qiyoslanadigan vibrooʻzgartirgich kelishtiruvchi kuchaytirgichlarining chiqish signallari orasidagi fazalar siljishi esa 90° ga yaqin boʻlgan chastota qiymatini aniqlash operatsiyasi takrorlanadi.

Rezonans chastotalarning olingan qiymatlari birinchi va ikkinchi holatlarda 5 foizdan koʻpga farq qilmasligi kerak.

85. Oʻrnatish rezonansining chastota qiymati sifatida mazkur davlat standartining 83 - 84 bandlari boʻyicha oʻlchash jarayonida olingan natijalar boʻyicha aniqlangan oʻrta arifmetik qiymat qabul qilinadi.

86. Pezoelektrik vibratordan foydalanilganda qiyoslanadigan vibrooʻzgartirgichni asosga mahkamlash uni ekspluatatsiya qilishda qoʻllanadigan usul bilan amalga oshiriladi (masalan, rezbali birikuv, yelimli va h.k.). Asosning qarama-qarshi tomonida, asosning qiyoslanadigan vibrooʻzgartirgichga ta’sir koʻrsatadigan tebranishlarini qoʻzgʻatadigan pezoelektrik vibrator mahkamlanadi. Pezoelektrik vibrator sifatida, elektr kontaktlariga quvvat kuchaytirgichi ulanadigan pezoplastinadan foydalanish mumkin. «Asos-qiyoslanadigan vibrooʻzgartirgich» tizimi rezonans chastotasining qiymati qiyoslanadigan vibrooʻzgartirgich oʻrnatish rezonans chastotasining qiymatidan kamida 1,2 barobar yuqori boʻlishi kerak. Asos sifatida tomoni 25 mm va massasi 180 - 220 gramm boʻlgan poʻlat kubdan foydalanish mumkin. Qiyoslanadigan vibrooʻzgartirgich vibrator asosiga oʻrnatiladi.

87. Qiyoslanadigan vibrooʻzgartirgich oʻrnatish rezonansining taхmin qilingan chastotasidan kamida 10 barobar past boʻlgan chastotada yoʻnalish beruvchi generator yordamida pezoelektrik vibrator qoʻzgʻatiladi. Qiyoslanadigan vibrooʻzgartirgich kelishtiruvchi kuchaytirgichining chiqish joyidan kuchlanish qiymati oʻqib olinadi. Ikki nurli ossillograf boʻyicha oʻrnatilgan etalon va qiyoslanadigan vibrooʻzgartirgich kelishtiruvchi kuchaytirgichlarining chiqish signallari orasida fazalar siljishi mavjudligi tekshiriladi. Beriladigan kuchlanishni oʻzgarmas holda saqlab turib, yoʻnalish beruvchi generator chiqish joyidan pezoelektrik vibratorning qoʻzgʻatish chastotasi ravon (yoki 100 Nz dan koʻp boʻlmagan diskretlilik bilan) oshiriladi.

Qiyoslanadigan vibrooʻzgartirgich kelishtiruvchi kuchaytirgichining chiqish joyidan kuchlanishni oʻlchaydigan voltmetr koʻrsatkichi maksimal, oʻrnatilgan etalon va qiyoslanadigan vibrooʻzgartirgich kelishtiruvchi kuchaytirgichlarining chiqish signallari orasidagi fazalar siljishi esa 90° ga yaqin boʻlgan chastota belgilanadi.

88. Oʻlchashlar yakunlangandan soʻng vibrooʻzgartirgich asosdan yechib olinadi va u qayta oʻrnatiladi. Qiyoslanadigan vibrooʻzgartirgich kelishtiruvchi kuchaytirgichining chiqish joyidan kuchlanishni oʻlchaydigan voltmetr koʻrsatkichi maksimal, oʻrnatilgan etalon va qiyoslanadigan vibrooʻzgartirgich kelishtiruvchi kuchaytirgichlarining chiqish signallari orasidagi fazalar siljishi esa 90° ga yaqin boʻlgan chastota qiymatini aniqlash operatsiyasi takrorlanadi. Rezonans chastotalarning olingan qiymatlari birinchi va ikkinchi holatlarda 5 foizdan koʻpga farq qilmasligi kerak.

Oʻrnatish rezonansining chastota qiymati sifatida oʻlchash jarayonida olingan natijalar boʻyicha aniqlangan oʻrta arifmetik qiymat qabul qilinadi.

13-§. Pezoelektrik vibrooʻzgartirgichning

koʻndalang rezonans chastotasini aniqlash

89. Pezoelektrik vibrooʻzgartirgich koʻndalang rezonans chastotasining qiymati mazkur davlat standartining 63 - 67-bandlarida bayon etilgan usullar bilan aniqlanadi.

90. Qiyoslanadigan pezoelektrik vibrooʻzgartirgich tebranishlarni qoʻzgʻatadigan qurilmada (qiyoslash vibrouskunasi asosida yoki ishchi jismda) qoʻzgʻatiladigan tebranishlar yoʻnalishi qiyoslanadigan vibrooʻzgartirgich sezuvchanligining asosiy oʻqiga nisbatan perpendikulyar boʻladigan va mazkur davlat standartining 68 - 74-bandlari boʻyicha aniqlangan koʻndalang oʻzgarish nisbiy koeffitsiyentining maksimal qiymati yoʻnalishi bilan bir oʻqda yotadigan tarzda oʻrnatiladi.

91. Koʻndalang rezonans chastotasining qiymati vibrooʻzgartirgich pasportida koʻrsatilgan qiymatdan kam boʻlmasligi kerak.

14-§. Vibrooʻzgartirgichning asosiy

nisbiy хatoligini aniqlash

92. 0,95 ishonchli ehtimollikda vibrooʻzgartirgichning asosiy nisbiy хatolik chegaralari vip, (% larda), (42) formula boʻyicha aniqlanadi:

       

(42)

          

bu yerda:

vip - qiyoslash vibrouskunasi tarkibiga kiradigan, tebranish parametrlarini etalon oʻlchash vositasining хatoligi, (% larda) hisoblanadi.

- qiyoslash vibrouskunasi vibrostolining koʻndalang harakati mavjudligidan yuzaga kelgan хatolik, (% larda) hisoblanadi.

- qiyoslash vibrouskunasi vibrostolining koʻndalang harakatini tavsiflovchi koeffitsiyenti, (% larda) hisoblanadi.

- qiyoslanadigan vibrooʻzgartirgichning koʻndalang oʻzgarish nisbiy koeffitsiyenti (% larda) hisoblanadi.

qiyoslash vibrouskunasi vibrostolining harakat qonunida eng yuqori garmonika tashkil etuvchilari mavjudligidan yuzaga kelgan хatolik (% larda) hisoblanadi.

- qiyoslash vibrouskunasi vibrostolining harakat rejimida beriladigan garmonikalar koeffitsiyenti (% larda) hisoblanadi.

- qiyoslanadigan vibrooʻzgartirgich (yoki kelishtiruvchi kuchaytirgich) chiqish joyidan olingan elektr signalni oʻlchash vositasining хatoligi (% larda) hisoblanadi.

93. Davriy qiyoslashda qiyoslanadigan pezoelektrik vibrooʻzgartirgich chastotali tavsifining notekisligini () (% larda) hisoblash (43) formula boʻyicha aniqlanadi.

     

(43)

         

bu yerda:

- qiyoslanadigan pezoelektrik vibrooʻzgartirgichning ishchi chastotalar diapazoni chastotasining yuqori qiymati;

- qiyoslanadigan pezoelektrik vibrooʻzgartirgichning oʻrnatish rezonansi chastotasining davriy qiyoslashda aniqlangan qiymati.

Izohlar:

1. Asosiy nisbiy хatolik chegaralarining aniqlanishi keyingi foydalanishda qiyoslangan vibrooʻzgartirgich oʻzgarish koeffitsiyentining Kn nominalga teng qiymati bilan qoʻllanishini taхmin qiladi.

2. Davriy qiyoslashda qiyoslanadigan vibrooʻzgartirgichning koʻndalang oʻzgarish nisbiy koeffitsiyenti va amplituda tavsifining nochiziqliligi qiymatlari pasport ma’lumotlari boʻyicha aniqlanadi.

94. Qiyoslash toʻgʻrisidagi sertifikatga qiyoslash vaqtida aniqlangan oʻzgarish koeffitsiyentining haqiqiy qiymati (Kd) yozilishi sharti bilan, vibrooʻzgartirgichning asosiy nisbiy хatolik chegaralari vip, (% larda), (44) formula boʻyicha aniqlanadi:

       

(44)

         

95. Asosiy nisbiy хatolik chegaralari qiyoslanadigan vibrooʻzgartirgichning pasportida koʻrsatilgan qiymatlardan oshmasligi kerak.

       

          

Davlat standartiga

ILOVA

(ma’lumot uchun)

Vibrometr oʻlchash vositasiga oʻrnatilgan

filtrlarni tekshirish

1. Polosali filtrlarni tekshirishda:

- kesimning yuqori va past chastotalari sohasida ASNT soʻnishi;

- kesimning yuqori chastotasidan baland va past chastotasidan past chastotalarida filtr ASNT soʻnishi vibrometrning foydalanish hujjatlari talablariga muvofiqligi aniqlanadi.

Bir oktavali va uchdan bir oktavali filtrlarni tekshirishda:

- filtrning nominal oʻrta geometrik chastotasida signalning asosiy soʻnishi;

- filtr ASNT vibrometrning foydalanish hujjatlari talablariga muvofiqligi aniqlanadi.

2. Vibrosiljish, vibrotezlik va vibrotezlanishni oʻlchash uchun moʻljallangan, vibrometr ichiga oʻrnatilgan filtrlarni tekshirishda oʻlchanadigan fizik kattalik turining qayta ulagichi vibrotezlanishni oʻlchash holatiga oʻrnatiladi. Vibrometr bilan tebranish fizik kattaliklarining turli qiymatlarini (amplituda, oʻrtacha kvadratik, oʻrtacha qiymat, koʻlamga oid) oʻlchashda ichiga oʻrnatilgan filtrlarni tekshirishni tebranish parametrining qiymatlaridan faqat bittasi uchun bajarishga yoʻl qoʻyiladi.

3. Vibrometr ichiga oʻrnatilgan polosali filtrlar kesimning yuqori va past chastotalari sohasida ASNT soʻnishini tekshirish uchun vibrometr oʻlchash vositasining kirish joyiga oʻlchash generatoridan, chastotasi taхminan qiyoslanadigan polosali filtr fo‘r.g oʻrta geometrik chastotasiga teng boʻlgan signal beriladi. Vibrometr oʻlchash vositasining kirish joyiga beriladigan kuchlanish amplitudasining qiymati vibrometr nisbiy хatoligini aniqlashda bazaviy chastotada beriladigan vibrosiljish, vibrotezlik va vibrotezlanish qiymatlariga mos boʻlishi kerak. Vibrometr oʻlchash vositasining Ao‘vo‘r.g koʻrsatkichlari oʻqib olinadi. Oʻlchash natijalari 1-jadvalning birinchi satriga yoziladi.

Vibrometr oʻlchash vositasining kirish joyiga oʻlchash generatoridan uzatiladigan signalning amplituda qiymatini oʻzgartirmasdan, polosali filtr kesimining pasport ma’lumotlariga mos fychs yuqori va fpchs past chastotalari oʻrnatiladi. Vibrometr oʻlchash vositasining Ao‘vychs va Ao‘vpchs koʻrsatkichlari oʻqib olinadi.

Hisob-kitob natijalari 1-jadvalning tegishli satrlariga yoziladi.

1-JADVAL

Vibrometr polosali filtrlarining

parametrlarini aniqlash natijalari

        

        

Vibrometr oʻlchash vositasining polosali filtr ASNT soʻnishi, dB, kesimning yuqori va past chastotalari sohasida (1) formula boʻyicha aniqlanadi:

        

(1)

         

Kesimning yuqori va past chastotalari sohasida ASNT soʻnishi vibrometr oʻlchash vositasi butligiga kiradigan barcha polosali filtrlar uchun aniqlanadi.

Vibrometr oʻlchash vositasining butligiga kiradigan barcha polosali filtrlar kesimining yuqori va past chastotalari sohasida ASNT soʻnish qiymatlari vibrometr pasportida koʻrsatilgan qiymatlardan oshmasligi kerak.

4. Polosali filtr kesimining past chastotasidan past va yuqori chastotasidan baland chastotalarida ASNT soʻnishini tekshirish uchun vibrometr oʻlchash vositasining kirish joyiga, chastotalari pasport ma’lumotlariga muvofiq (masalan, agar vibrometr pasportida soʻnishni oktavaga detsibellarda me’yorlash koʻzda tutilgan boʻlsa, kesimning past chastotasidan ikki barobar past chastota va polosali filtr kesimining yuqori chastotasidan ikki barobar yuqori chastota oʻrnatiladi) oʻrnatilgan soʻnish intervali bilan belgilanadigan signallar yuboriladi. Oʻlchash generatoridan beriladigan signal amplitudasining qiymati mazkur ilovaning 3-bandi boʻyicha tekshirishda oʻrnatilgan amplituda qiymatiga teng boʻlishi kerak. Vibrometr oʻlchash vositasining Aqpchs va Aqychs koʻrsatkichlari oʻqib olinadi.

Oʻlchash natijalari 1-jadvalning tegishli satrlariga yoziladi mazkur ilovaning 3-bandiga muvofiq (2) formula boʻyicha, kesimning pastki chastotasidan past va yuqori chastotasidan baland chastotalari sohasida, dB, vibrometr oʻlchash vositasi polosali filtrining ASNT soʻnishi aniqlanadi:

       

(2)

         

Hisob-kitob natijalari 1-jadvalning tegishli satrlariga yoziladi.

Kesimning pastki chastotasidan past va yuqori chastotasidan baland chastotalari sohasida ASNT soʻnishi vibrometr oʻlchash vositasi butligiga kiradigan barcha polosali filtrlar uchun aniqlanadi.

Vibrometr oʻlchash vositasining butligiga kiradigan barcha polosali filtrlar kesimining pastki chastotasidan past va yuqori chastotasidan baland chastotalari sohasida ASNT soʻnish qiymati vibrometr pasportida koʻrsatilgan qiymatlarga mos boʻlishi kerak.

5. Bir oktavali va uchdan bir oktavali filtrlarning nominal oʻrtacha geometrik chastotasida signalning asosiy soʻnishini tekshirish uchun vibrometr oʻlchash vositasining kirish joyiga, chastotasi tekshirilayotgan filtrning (bir oktavali yoki uchdan bir oktavali) fo‘r.g oʻrtacha geometrik chastotasiga teng boʻlgan oʻlchash generatoridan signal yuboriladi. Vibrometr oʻlchash vositasining kirish joyiga beriladigan oʻlchash generatorining chiqish joyidagi Ugo‘r.g kuchlanish amplitudasining qiymati vibrometrning nisbiy хatoligini aniqlashda bazaviy chastotada beriladigan vibrotebranish, vibrotezlik va vibrotezlanish qiymatlariga mos boʻlishi kerak.

6. Vibrometr oʻlchash vositasida kuchlanish boʻyicha chiqish joyi mavjud boʻlganda, unga oʻzgaruvchan tok voltmetri ulanadi va Ugo‘r.g chiqish kuchlanishi aniqlanadi.

Vibrometr oʻlchash vositasida kuchlanish boʻyicha chiqish joyi mavjud boʻlmaganda vibrooʻzgartirgich oʻzgarish koeffitsiyenti yordamida Ugo‘r.g kuchlanishga mos boʻlgan Ago‘r.g  ekvivalent tebranish parametri (3) formula boʻyicha aniqlanadi:

(1.3)

bu yerda: - vibrooʻzgartirgich oʻzgarish koeffitsiyentining haqiqiy qiymati, .

7. Vibrometr oʻlchash vositasining chiqish joyiga (mavjud boʻlganda) ulangan voltmetr Ugo‘r.g koʻrsatishlari, yoki vibrometr oʻlchash vositasining Agi o‘r.g koʻrsatishlari oʻqib olinadi. Oʻlchash natijalari 2-jadvalning birinchi satriga yoziladi.

2-JADVAL

Vibrometr bir oktavali yoki uchdan bir oktavali

filtrlarining parametrlarini aniqlash natijalari

      

        

Bir oktavali yoki uchdan bir oktavali filtrlarning nominal oʻrtacha geometrik chastotasida signalning asosiy soʻnishi, dB, vibrometr oʻlchash vositasida kuchlanish boʻyicha chiqish joyi mavjud boʻlganda, (4) formula boʻyicha:

       

(4)

        

boʻlmaganda esa - (5) formula boʻyicha aniqlanadi:

     

(5)

     

Hisoblash natijalari mazkur ilovaning 2-jadvalining tegishli satriga yoziladi.

8. Signalning nominal oʻrtacha geometrik chastotadagi asosiy soʻnishi vibrometr oʻlchash vositasining butligiga kiradigan barcha oktavali va uchdan bir oktavali filtrlar uchun aniqlanadi.

9. Vibrometr oʻlchash vositasining butligiga kiradigan oktavali va uchdan bir oktavali filtrlar signalining nominal oʻrtacha geometrik chastotadagi asosiy soʻnish qiymati vibrometr pasportida koʻrsatilgan qiymatlarga mos boʻlishi kerak.

10. Oktavali va uchdan bir oktavali filtrlarning ASNT vibrometrning foydalanish hujjatlari talablariga muvofiqligini aniqlash uchun filtr oʻtkazish polosasining GOST 17168-82 bilan oʻrnatilgan quyi va yuqori chegaraviy chastotalarida, shuningdek, nominal oʻrtacha geometrik chastotadan quyi va yuqori chastotalar tomonga ikki barobar farq qiladigan chastotalarda soʻnish tekshiriladi.

11. Oʻtkazish polosasidagi quyi va yuqori chegaraviy chastotalarida oktavali va uchdan bir oktavali filtrning ASNT soʻnishini tekshirish uchun vibrometr oʻlchash vositasining kirish joyiga, chastotasi tekshirilayotgan filtr oʻtkazish polosasining f oʻvpch  va foʻv ych quyi va yuqori chegaraviy chastotalariga teng boʻlgan oʻlchash generatoridan signal yuboriladi. Vibrometr oʻlchash vositasining kirish joyiga beriladigan oʻlchash generatorining chiqish joyidagi Ug kuchlanish amplitudasining qiymati mazkur ilovaning 5-bandi boʻyicha tekshirishda aniqlangan amplituda qiymatiga teng boʻlishi kerak.

12. Vibrometr oʻlchash vositasida kuchlanish boʻyicha chiqish joyi mavjud boʻlganda, unga oʻzgaruvchan tok voltmetri ulanadi va Uoʻv chiqish kuchlanishi aniqlanadi.

Vibrometr oʻlchash vositasida kuchlanish boʻyicha chiqish joyi mavjud boʻlmaganda vibrooʻzgartirgich oʻzgarish koeffitsiyenti yordamida Ug kuchlanishga mos boʻlgan ekvivalent parametri (1.6) formula boʻyicha aniqlanadi:

          

(1.6)

        

13. Vibrometr oʻlchash vositasining chiqish joyiga (mavjud boʻlganda) ulangan voltmetr Uip koʻrsatishlari yoki vibrometr oʻlchash vositasining Aip koʻrsatishlari oʻqib olinadi. Oʻlchash natijalari 1.2-jadvalning tegishli satriga yoziladi.

Oktavali va uchdan bir oktavali filtrning quyi va yuqori chegaraviy chastotalarida signalning soʻnishi, dB, vibrometr oʻlchash vositasida kuchlanish boʻyicha chiqish joyi mavjud boʻlganda, (1.7) formula boʻyicha aniqlanadi:

      

(1.7)

       

boʻlmaganda esa - (A.8) formula boʻyicha aniqlanadi:

      

(1.8)

     

Hisob-kitob natijalari 1.2-jadvalning tegishli satriga yoziladi.

14. Nominal oʻrtacha geometrik chastotadan quyi va yuqori chastotalar tomonga ikki barobar farq qiladigan chastotalarda filtr ASNT soʻnishini tekshirish uchun vibrometr oʻlchash vositasining kirish joyiga, chastotasi nominal oʻrtacha geometrik chastotadan quyi va yuqori chastotalar tomonga ikki barobar farq qiladigan oʻlchash generatoridan signal yuboriladi. Vibrometr oʻlchash vositasining kirish joyiga beriladigan oʻlchash generatorining chiqish joyidagi Ug kuchlanish amplitudasining qiymati 1.5 bandi boʻyicha tekshirilganda aniqlangan amplituda qiymatiga teng boʻlishi kerak. Nominal oʻrtacha geometrik chastotadan quyi va yuqori chastotalar tomonga ikki barobar farq qiladigan chastotalarda ASNT soʻnishi 1.12 va 1.13 bandlarda bayon etilgan uslubiyot boʻyicha aniqlanadi.

15. Oʻtkazish polosasining quyi va yuqori chegaraviy chastotalarida va nominal oʻrtacha geometrik chastotadan quyi va yuqori chastotalar tomonga ikki barobar farq qiladigan chastotalarda ASNT soʻnishi vibrometr oʻlchash vositasining butligiga kiradigan barcha oktavali va uchdan bir oktavali filtrlar uchun aniqlanadi.

16. Vibrometr oʻlchash vositasining butligiga kiradigan oktavali va uchdan bir oktavali filtrlarning oʻtkazish polosasining quyi va yuqori chegaraviy chastotalarida va nominal oʻrtacha geometrik chastotadan quyi va yuqori chastotalar tomonga ikki barobar farq qiladigan chastotalarda ASNT soʻnish qiymati vibrometr pasportida koʻrsatilgan qiymatlarga mos boʻlishi kerak.

       

         

Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi (www.lex.uz).