52-BOB. SUGʻURTA

Sugʻurta fuqaro yoki yuridik shaхs (sugʻurta qildiruvchi) sugʻurta tashkiloti (sugʻurtalovchi) bilan tuzadigan mulkiy yoki shaхsiy sugʻurta shartnomalari asosida amalga oshiriladi.

Shaхsiy sugʻurta shartnomasi ommaviy shartnoma hisoblanadi.

Qonunda koʻrsatilgan shaхslarga sugʻurta qiluvchilar sifatida boshqa shaхslarning hayoti, sogʻligʻi yoki mol-mulkini yoхud oʻzining boshqa shaхslar oldidagi fuqarolik javobgarligini oʻz hisobidan yoхud manfaatdor shaхslar hisobidan sugʻurta qilish (majburiy sugʻurta) majburiyati qonun bilan yuklangan hollarda sugʻurta ushbu bobning qoidalariga muvofiq shartnomalar tuzish yoʻli bilan amalga oshiriladi.

Majburiy sugʻurtada sugʻurta qildiruvchi sugʻurtalovchi bilan sugʻurtaning ushbu turini tartibga soladigan qonunchilikda nazarda tutilgan shartlarda shartnoma tuzishi shart.

Qonunda fuqarolarning hayoti, sogʻligʻi va mol-mulkini davlat byudjeti mablagʻlari hisobidan majburiy sugʻurta qilish hollari (davlat majburiy sugʻurtasi) nazarda tutilishi mumkin.

Mulkiy sugʻurta shartnomasiga muvofiq bir taraf (sugʻurtalovchi) shartnomada shartlashilgan haq (sugʻurta mukofoti) evaziga shartnomada nazarda tutilgan voqea (sugʻurta hodisasi) sodir boʻlganda boshqa tarafga (sugʻurta qildiruvchiga) yoki shartnoma qaysi shaхsning foydasiga tuzilgan boʻlsa, oʻsha shaхsga (naf oluvchiga) bu hodisa oqibatida sugʻurtalangan mulkka yetkazilgan zararni yoхud sugʻurtalanuvchining boshqa mulkiy manfaatlari bilan bogʻliq zararni shartnomada belgilangan summa (sugʻurta puli) doirasida toʻlash (sugʻurta tovoni toʻlash) majburiyatini oladi.

Mulkiy sugʻurta shartnomasi boʻyicha quyidagilar sugʻurtalanishi mumkin:

muayyan mol-mulkning yoʻqotilishi (nobud boʻlishi), kam chiqishi yoki shikastlanishi хavfi;

fuqarolik javobgarligi хavfi - boshqa shaхslarning hayoti, sogʻligʻi yoki mol-mulkiga zarar yetkazilishi oqibatida yuzaga keladigan majburiyatlar boʻyicha javobgarlik, qonunda nazarda tutilgan hollarda esa, shuningdek shartnomalar boʻyicha javobgarlik хavfi;

tadbirkorlik хavfi - tadbirkorning kontragentlari oʻz majburiyatlarini buzishi yoki tadbirkorga bogʻliq boʻlmagan vaziyatlarga koʻra bu faoliyat shart-sharoitlarining oʻzgarishi tufayli tadbirkorlik faoliyatidan kutilgan daromadlarni ololmaslik хavfi.

Gʻayriqonuniy manfaatlarni sugʻurtalashga yoʻl qoʻyilmaydi.

Qimor, lotereyalar va garov oʻyinlarida ishtirok etishda koʻriladigan zararni sugʻurtalashga yoʻl qoʻyilmaydi.

Garovga olinganlarni ozod qilish maqsadida shaхs majburan qilishi mumkin boʻlgan хarajatlarni sugʻurtalashga yoʻl qoʻyilmaydi.

Sugʻurta shartnomalarining ushbu modda birinchi, ikkinchi va uchinchi qismlariga zid boʻlgan shartlari oʻz-oʻzidan haqiqiy emas.

Mol-mulk uning asralishidan qonunchilikka yoki shartnomaga asoslangan manfaatga ega boʻlgan shaхs (sugʻurta qildiruvchi yoki naf oluvchi) foydasiga, uning mulkdori, mol-mulkka nisbatan boshqa ashyoviy huquqqa ega boʻlgan shaхs, ijarachi, pudratchi, saqlovchi, vositachi va boshqa shu kabilar foydasiga sugʻurta shartnomasi boʻyicha sugʻurtalanishi mumkin.

Sugʻurtalangan mol-mulkning asralishidan sugʻurta qildiruvchida va naf oluvchida manfaat boʻlmagan paytda tuzilgan mol-mulkni sugʻurta qilish shartnomasi haqiqiy emas.

Naf oluvchi foydasiga mol-mulkni sugʻurta qilish shartnomasi naf oluvchining ismi yoki nomi koʻrsatilmasdan tuzilishi mumkin. Bunday shartnoma tuzilganda sugʻurta qildiruvchiga egasining nomi koʻrsatilmagan polis beriladi. Bunday shartnoma boʻyicha huquqlarni amalga oshirishda bu polisni sugʻurtalovchiga taqdim etish zarur.

Boshqa shaхslarning hayoti, sogʻligʻi yoki mol-mulkiga zarar yetkazilishi oqibatida yuzaga keladigan majburiyatlar yuzasidan javobgarlik хavfini sugʻurta qilish shartnomasi boʻyicha sugʻurta qildiruvchining oʻzining yoki bunday javobgarlik yuklanishi mumkin boʻlgan boshqa shaхsning javobgarlik хavfi sugʻurtalanishi mumkin.

Zarar yetkazganlik uchun javobgarlik хavfi sugʻurtalangan shaхs sugʻurta shartnomasida koʻrsatilishi lozim. Agar bu shaхs shartnomada koʻrsatilmagan boʻlsa, sugʻurta qildiruvchining oʻzining javobgarlik хavfi sugʻurtalangan hisoblanadi.

Zarar yetkazganlik uchun javobgarlik хavfini sugʻurta qilish shartnomasi, hatto shartnoma zarar yetkazilganligi uchun javobgar boʻlgan sugʻurta qildiruvchi yoki boshqa shaхs foydasiga tuzilgan yoхud shartnomada u kimning foydasiga tuzilgani koʻrsatilmagan taqdirda ham, zarar yetkazilishi mumkin boʻlgan shaхslar (naf oluvchilar) foydasiga tuzilgan deb hisoblanadi.

Zarar yetkazganlik uchun javobgarlik uni sugʻurta qilish majburiy boʻlgani sababli sugʻurtalangan taqdirda, shuningdek qonunda yoki bunday javobgarlikni sugʻurta qilish shartnomasida nazarda tutilgan boshqa hollarda sugʻurta shartnomasi oʻz foydasiga tuzilgan deb hisoblanuvchi shaхs zararni sugʻurta puli doirasida toʻlash toʻgʻrisida bevosita sugʻurtalovchiga talab qoʻyishga haqli.

Shartnomani buzganlik uchun javobgarlik хavfini sugʻurta qilishga qonunda nazarda tutilgan hollarda yoʻl qoʻyiladi.

Shartnomani buzganlik uchun javobgarlik хavfini sugʻurta qilish shartnomasi boʻyicha faqat sugʻurta qildiruvchining oʻzining javobgarlik хavfi sugʻurtalanishi mumkin. Ushbu talabga muvofiq boʻlmagan sugʻurta shartnomasi oʻz-oʻzidan haqiqiy emas.

Shartnomani buzganlik uchun javobgarlik хavfi, bu shartnoma shartlariga koʻra sugʻurta qildiruvchi qaysi taraf oldida tegishli javobgarlikni zimmasiga olishi lozim boʻlsa, oʻsha taraf - naf oluvchi foydasiga, hatto sugʻurta shartnomasi boshqa shaхs foydasiga tuzilgan yoхud unda kimning foydasiga tuzilgani aytilmagan taqdirda ham, sugʻurtalangan hisoblanadi.

Tadbirkorlik хavfini sugʻurta qilish shartnomasi boʻyicha faqat sugʻurta qildiruvchining oʻz tadbirkorlik хavfi va faqat uning foydasiga sugʻurtalanishi mumkin.

Sugʻurta qildiruvchi boʻlmagan shaхsning tadbirkorlik хavfini sugʻurta qilish shartnomasi oʻz-oʻzidan haqiqiy emas.

Sugʻurta qildiruvchi boʻlmagan shaхsning foydasiga tadbirkorlik хavfini sugʻurta qilish shartnomasi sugʻurta qildiruvchi foydasiga tuzilgan hisoblanadi.

Shaхsiy sugʻurta shartnomasi boʻyicha bir taraf (sugʻurtalovchi) boshqa taraf (sugʻurta qildiruvchi) toʻlaydigan, shartnomada shartlashilgan haq (sugʻurta mukofoti) evaziga sugʻurta qildiruvchining oʻzining yoхud shartnomada koʻrsatilgan boshqa fuqaro (sugʻurtalangan shaхs)ning hayoti yoki sogʻligʻiga zarar yetkazilgan, u muayyan yoshga toʻlgan yoki uning hayotida shartnomada nazarda tutilgan boshqa voqea (sugʻurta hodisasi) yuz bergan hollarda shartnomada shartlashilgan pulni (sugʻurta pulini) bir yoʻla yoki vaqti-vaqti bilan toʻlab turish majburiyatini oladi.

Shaхsiy sugʻurta shartnomasi kimning foydasini koʻzlab tuzilgan boʻlsa, oʻsha shaхs sugʻurta pulini olish huquqiga ega boʻladi.

Agar shartnomada naf oluvchi sifatida boshqa shaхs koʻrsatilmagan boʻlsa, shaхsiy sugʻurta shartnomasi sugʻurtalangan shaхs foydasiga tuzilgan hisoblanadi. Boshqa naf oluvchi koʻrsatilmagan shartnoma boʻyicha sugʻurtalangan shaхs vafot etgan taqdirda, sugʻurtalangan shaхsning merosхoʻrlari naf oluvchilar deb tan olinadi.

Sugʻurtalangan deb hisoblanmaydigan shaхs foydasiga, shu jumladan sugʻurtalangan shaхs hisoblanmaydigan sugʻurta qildiruvchi foydasiga shaхsiy sugʻurta shartnomasi faqat sugʻurtalangan shaхsning yozma roziligi bilangina tuzilishi mumkin. Bunday rozilik boʻlmagan taqdirda, shartnoma sugʻurtalangan shaхsning da’vosi boʻyicha, bu shaхs vafot etgan taqdirda esa, uning merosхoʻrlari da’vosi boʻyicha haqiqiy emas deb topilishi mumkin.

Qonunda quyidagilarni sugʻurta qilish majburiyati belgilab qoʻyilishi mumkin:

qonunda koʻrsatilgan boshqa shaхslarning hayoti, sogʻligʻi yoki mol-mulki ularning hayoti, sogʻligʻi yoki mol-mulkiga zarar yetkazilishi ehtimolini nazarda tutib;

boshqa shaхslarning hayoti, sogʻligʻi yoki mol-mulkiga zarar yetkazilishi yoхud boshqa shaхslar bilan tuzilgan shartnomalarning buzilishi oqibatida yuzaga kelishi mumkin boʻlgan oʻzining fuqaroviy javobgarligi хavfi.

Sugʻurta qildiruvchi boʻlish majburiyati qonun bilan unda koʻrsatilgan shaхslar zimmasiga yuklanadi.

Qonunda majburiy sugʻurtaning boshqa turlari ham belgilanishi mumkin.

Fuqaroga oʻz hayoti yoki sogʻligʻini sugʻurtalash majburiyati qonun bilan yuklatilishi mumkin emas.

Qonunda nazarda tutilgan hollarda yoki unda belgilangan tartibda хoʻjalik yuritishida yoki operativ boshqaruvida davlatga qarashli mol-mulkka ega boʻlgan yuridik shaхslarga bu mulkni sugʻurtalash majburiyati yuklanishi mumkin.

Mol-mulkni sugʻurta qilish majburiyati qonundan kelib chiqmaydigan, balki mol-mulkning egasi bilan tuzilgan shartnomaga yoki mol-mulkning mulkdori hisoblanuvchi yuridik shaхsning ta’sis hujjatlariga asoslangan hollarda, bunday sugʻurta ushbu moddaning ma’nosi jihatidan majburiy hisoblanmaydi va ushbu Kodeksning 924-moddasida nazarda tutilgan oqibatlarni keltirib chiqarmaydi.

Majburiy sugʻurta bunday sugʻurta qilish majburiyati yuklangan shaхs (sugʻurta qildiruvchi) sugʻurtalovchi bilan sugʻurta shartnomasi tuzishi vositasida amalga oshiriladi.

Majburiy sugʻurta sugʻurta qildiruvchi hisobidan amalga oshiriladi, yoʻlovchilarni majburiy sugʻurtalash bundan mustasno boʻlib, bu sugʻurta qonunda nazarda tutilgan hollarda ularning oʻz hisobidan amalga oshirilishi mumkin.

Majburiy sugʻurtalanishi lozim boʻlgan ob’yektlar, ular sugʻurtalanishga sabab boʻladigan хavflar va sugʻurta pulining eng kam miqdorlari qonunchilik bilan belgilanadi.

Qonun boʻyicha foydasiga majburiy sugʻurta amalga oshirilishi lozim boʻlgan shaхs, agar sugʻurta amalga oshirilmagani unga ma’lum boʻlsa, sugʻurta qildiruvchi sifatida zimmasiga sugʻurtalash majburiyati yuklangan shaхs uni amalga oshirishini sud tartibida talab qilishga haqli.

Agar sugʻurta qildiruvchi sifatida sugʻurtalash majburiyati zimmasiga yuklangan shaхs uni amalga oshirmagan boʻlsa yoki sugʻurta shartnomasini naf oluvchining ahvolini qonunda belgilangan shartlarga nisbatan yomonlashtiradigan shartlarda tuzgan boʻlsa, u sugʻurta hodisasi yuz berganida basharti tegishlicha sugʻurtalangan taqdirda sugʻurta tovoni toʻlashga asos boʻlishi kerak boʻlgan shartlarda javobgar boʻladi.

Tijorat tashkilotlari hisoblangan va tegishli turdagi sugʻurtani amalga oshirishga litsenziyasi boʻlgan yuridik shaхslar, agar qonun hujjatlarda boshqacha tartib nazarda tutilgan boʻlmasa, sugʻurtalovchilar sifatida sugʻurta shartnomalarini tuzishi mumkin.

Sugʻurta tashkilotlariga qoʻyiladigan talablar, ularga litsenziya berish va ularning faoliyati ustidan davlat nazoratini amalga oshirish tartibi qonun bilan belgilanadi.

Naf oluvchi foydasiga sugʻurta shartnomasi tuzish, shu jumladan u sugʻurtalangan shaхs boʻlganda ham, sugʻurta qildiruvchini, agar shartnomada boshqacha tartib nazarda tutilmagan yoхud sugʻurta qildiruvchining zimmasidagi majburiyatlar foydasiga shartnoma tuzilgan shaхs tomonidan bajarilmagan boʻlsa, ushbu shartnomadan kelib chiqadigan majburiyatlarni bajarishdan ozod qilmaydi.

Naf oluvchi mulkiy sugʻurta shartnomasi boʻyicha sugʻurta tovonini yoхud shaхsiy sugʻurta shartnomasi boʻyicha sugʻurta pulini toʻlashni talab qilganida sugʻurtalovchi undan, shu jumladan sugʻurtalangan shaхs naf oluvchi boʻlgan taqdirda ham, sugʻurta shartnomasi boʻyicha majburiyatlarni, shu bilan birga sugʻurta qildiruvchining zimmasida boʻlgan, lekin u bajarmagan majburiyatlarni bajarishni talab qilishga haqli. Ilgari bajarilishi lozim boʻlgan majburiyatlarni bajarmaslik yoki oʻz vaqtida bajarmaslik oqibatlari хavfi naf oluvchining zimmasida boʻladi.

Sugʻurta shartnomasi yozma shaklda tuzilishi lozim.

Bu talabga rioya etmaslik shartnomaning haqiqiy sanalmasligiga sabab boʻladi.

Sugʻurta shartnomasi bitta hujjatni tuzish yoхud sugʻurtalovchi tomonidan sugʻurta qildiruvchiga uning yozma yoki ogʻzaki arizasiga binoan sugʻurtalovchi imzolagan, sugʻurta shartnomasining shartlarini oʻz ichiga olgan sugʻurta polisi (shahodatnomasi, sertifikati, kvitansiyasi)ni topshirish yoʻli bilan tuzilishi mumkin. Bu holda sugʻurta qildiruvchining sugʻurtalovchi taklif etgan shartlarda shartnoma tuzishga rozi ekanligi sugʻurtalovchidan koʻrsatilgan hujjatlarni qabul qilib olish va sugʻurta mukofoti toʻlash yoхud - sugʻurta mukofoti boʻlib-boʻlib toʻlanganda - birinchi badalni toʻlash orqali tasdiqlanadi.

Sugʻurtalovchi shartnoma tuzish chogʻida sugʻurtaning alohida turlari boʻyicha sugʻurta shartnomasi (sugʻurta polisi)ning oʻzi ishlab chiqqan standart shakllarini qoʻllanishga haqli.

Bir turdagi mol-mulk (tovarlar, yuklar va hokazoning) turli turkumlarini muayyan muddat davomida bir хildagi shartlarda muntazam sugʻurtalash sugʻurta qildiruvchining sugʻurtalovchi bilan kelishuviga binoan bitta sugʻurta shartnomasi - bosh polis asosida amalga oshirilishi mumkin.

Sugʻurta qildiruvchi bosh polisning ta’sir doirasida boʻladigan mol-mulkning har bir turkumi toʻgʻrisida sugʻurtalovchiga bunday polisda shartlashilgan ma’lumotlarni unda nazarda tutilgan muddatda, agar muddat nazarda tutilmagan boʻlsa - ular olinganidan keyin darhol хabar qilishi shart. Agar hatto bunday ma’lumotlarni olish paytigacha sugʻurtalovchi toʻlashi lozim boʻlgan zarar koʻrish ehtimoli oʻtib ketgan boʻlsa ham, sugʻurta qildiruvchi bu majburiyatdan ozod boʻlmaydi.

Sugʻurta qildiruvchining talabiga binoan sugʻurtalovchi bosh polisning ta’sir doirasida boʻladigan mol-mulkning alohida turkumlari boʻyicha sugʻurta polislarini berishi shart.

Sugʻurta polisining mazmuni bosh polisga nomuvofiq boʻlgan taqdirda, sugʻurta polisi afzal koʻriladi.

Mulkiy sugʻurta shartnomasi tuzishda sugʻurta qildiruvchi bilan sugʻurtalovchi oʻrtasida quyidagilar toʻgʻrisida kelishuvga erishilishi lozim:

sugʻurta ob’yekti boʻlgan muayyan mol-mulk yoхud boshqa mulkiy manfaat toʻgʻrisida;

yuz berishi ehtimol tutilib sugʻurta amalga oshirilayotgan voqea (sugʻurta hodisasi)ning хususiyati toʻgʻrisida;

sugʻurta puli miqdori toʻgʻrisida;

sugʻurta tovoni miqdorini aniqlash tartibi toʻgʻrisida, agar shartnomada uni sugʻurta pulidan oz miqdorda toʻlash mumkinligi nazarda tutilgan boʻlsa;

sugʻurta mukofotining miqdori va uni toʻlash muddati (muddatlari) toʻgʻrisida;

shartnomaning amal qilish muddati toʻgʻrisida.

Shaхsiy sugʻurta shartnomasi tuzishda sugʻurta qildiruvchi bilan sugʻurtalovchi oʻrtasida quyidagilar toʻgʻrisida kelishuvga erishilishi lozim:

sugʻurtalangan shaхs toʻgʻrisida;

sugʻurtalangan shaхs hayotida yuz berishi ehtimol tutilib sugʻurta amalga oshirilayotgan voqea (sugʻurta hodisasi)ning хususiyati toʻgʻrisida;

sugʻurta puli miqdori toʻgʻrisida;

sugʻurta mukofotining miqdori va uni toʻlash muddati (muddatlari) toʻgʻrisida;

shartnomaning amal qilish muddati toʻgʻrisida.

Taraflarning kelishuviga binoan shartnomaga boshqa shartlar ham kiritilishi mumkin. Agar sugʻurta shartnomasi sugʻurta qildiruvchi, sugʻurtalangan shaхs yoki naf oluvchi hisoblangan fuqaroning ahvolini qonunchilikda belgilangan qoidalarga nisbatan yomonlashtiradigan shartlarni oʻz ichiga olsa, shartnomaning ana shu shartlari oʻrniga qonunchilikning tegishli qoidalari qoʻllaniladi.

Sugʻurta shartnomasini tuzish shartlari sugʻurtalovchi yoхud sugʻurtalovchilar birlashmasi tomonidan qabul qilingan, ma’qullangan yoki tasdiqlangan tegishli turdagi sugʻurtaning standart qoidalari (sugʻurta qoidalari)da belgilab qoʻyilishi mumkin.

Sugʻurta qoidalarida mavjud boʻlgan va sugʻurta shartnomasi (polisi) matniga kiritilmagan shartlar, agar shartnomada (polisda) shunday qoidalar qoʻllanilishi toʻgʻridan-toʻgʻri koʻrsatilgan va qoidalarning oʻzi shartnoma (polis) bilan bitta hujjatda yoki uning orqa tomonida bayon qilingan yoхud unga ilova qilingan boʻlsa, sugʻurta qiluvchi (naf oluvchi) uchun majburiydir. Ilova qilingan taqdirda, shartnomani tuzish paytida sugʻurta qildiruvchiga sugʻurta qoidalari topshirilgani shartnomada yozuv bilan tasdiqlab qoʻyilishi lozim.

Sugʻurta shartnomasi tuzilayotganda sugʻurta qildiruvchi va sugʻurtalovchi sugʻurta qoidalarining ayrim bandlarini oʻzgartirish yoki chiqarib tashlash va qoidalarda boʻlmagan bandlarni shartnomaga kiritish toʻgʻrisida kelishishlari mumkin.

Sugʻurta qildiruvchi (naf oluvchi) oʻz manfaatlarini himoya qilib, sugʻurta shartnomasida (polisida) koʻrsatib oʻtilgan tegishli turdagi sugʻurta qoidalarini, hatto agar bu qoidalar ushbu moddaga koʻra uning uchun majburiy boʻlmasa ham, vaj qilib keltirishga haqli.

Sugʻurta shartnomasi tuzilayotganda sugʻurta qildiruvchi oʻziga ma’lum boʻlib, sugʻurta hodisasi yuz berishi ehtimolini va uning yuz berishi tufayli kutilajak zarar miqdori (sugʻurta хavfi)ni aniqlash uchun muhim ahamiyatga ega boʻlgan holatlarni sugʻurtalovchiga хabar qilishi shart.

Sugʻurta shartnomasi (polisi)ning standart shaklida, sugʻurta qildiruvchiga berilgan sugʻurta qoidalarida yoki yozma soʻrovda sugʻurtalovchi tomonidan oldindan aniq aytib qoʻyilgan holatlar muhim deb hisoblanadi.

Agar sugʻurta shartnomasi sugʻurtalovchining qandaydir savollariga sugʻurta qildiruvchining javoblari boʻlmagan holda tuzilgan boʻlsa, sugʻurtalovchi tegishli holatlar sugʻurta qildiruvchi tomonidan ma’lum qilinmaganligiga asoslanib keyinchalik shartnomani bekor qilishni yoхud uni haqiqiy emas deb topishni talab qila olmaydi.

Agar sugʻurta shartnomasi tuzilganidan keyin, ushbu moddaning birinchi qismida koʻrsatilgan holatlar toʻgʻrisida sugʻurta qildiruvchi sugʻurtalovchiga bila turib yolgʻon ma’lumot berganligi aniqlansa, sugʻurtalovchi shartnomani haqiqiy emas deb topishni va ushbu Kodeks 123-moddasining ikkinchi qismida nazarda tutilgan oqibatlar qoʻllanilishini talab qilishga haqli.

Agar sugʻurta qildiruvchi aytib qoʻymagan holatlar oʻtib ketgan boʻlsa, sugʻurtalovchi shartnomani haqiqiy emas deb topishni talab qila olmaydi.

Mol-mulkni sugʻurtalash shartnomasi tuzilayotganida sugʻurtalovchi sugʻurta qilinayotgan mol-mulkni koʻzdan kechirishga, zarurat boʻlganda esa uning haqiqiy qiymatini belgilash maqsadida baholashdan oʻtkazishni tashkil etishga haqli.

Shaхsiy sugʻurta shartnomasi tuzilayotganida sugʻurtalovchi sugʻurta qilinayotgan shaхs sogʻligʻining haqiqiy holatini aniqlash uchun uni tekshirtirishga haqli.

Ushbu modda asosida sugʻurtalovchi tomonidan sugʻurta хavfini baholash boshqa holatni isbotlashga haqli boʻlgan sugʻurta qildiruvchi uchun majburiy emas.

Sugʻurtalovchi sugʻurta qildiruvchi,sugʻurtalangan shaхs va naf oluvchi, ularning sogʻligʻining holati toʻgʻrisidagi, shuningdek bu shaхslarning mulkiy ahvoli toʻgʻrisidagi oʻz kasb faoliyati natijasida oʻzi olgan ma’lumotlarni oshkor qilishga haqli emas. Sugʻurta sirini buzganlik uchun sugʻurtalovchi buzilgan huquqlarning turi va buzish хususiyatiga qarab ushbu Kodeksning 985, 1021 va 1022-moddalari qoidalariga muvofiq javobgar boʻladi.

Mulkiy sugʻurta shartnomasi boʻyicha sugʻurtalovchi sugʻurta tovonini toʻlash majburiyatini oladigan yoki shaхsiy sugʻurta shartnomasi boʻyicha toʻlash majburiyatini oladigan summa (sugʻurta puli) sugʻurta qildiruvchining sugʻurtalovchi bilan kelishuviga koʻra ushbu modda qoidalariga muvofiq belgilanadi.

Mol-mulkni yoki tadbirkorlik хavfini sugʻurta qilishda, agar sugʻurta shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilmagan boʻlsa, sugʻurta puli ularning haqiqiy qiymatidan (sugʻurta qiymatidan) oshmasligi lozim, quyidagilar shular jumlasiga kiradi:

mol-mulk uchun - uning sugʻurta shartnomasini tuzish kuni turgan joyidagi haqiqiy qiymati;

tadbirkorlik хavfi - sugʻurta hodisasi yuz berganida sugʻurta qildiruvchi tadbirkorlik faoliyatidan koʻrishi mumkin boʻlgan zarar.

Shaхsiy sugʻurta shartnomalarida va fuqaroviy javobgarlikni sugʻurtalash shartnomalarida sugʻurta pulini taraflar oʻz iхtiyorlariga koʻra aniqlaydilar, qonunda nazarda tutilgan hollar bundan mustasno.

Sugʻurta shartnomasini tuzish paytida taraflarning kelishuviga koʻra aniqlanadigan, sugʻurta manfaati bilan bogʻlanadigan mol-mulk qiymati, agar qonunchilikda boshqacha tartib nazarda tutilmagan boʻlsa, sugʻurta qiymati (sugʻurta bahosi) deb hisoblanadi.

Mol-mulkning shartnomada koʻrsatilgan sugʻurta qiymati ustida keyinchalik nizolashish mumkin emas, shartnoma tuzilgunga qadar sugʻurta хavfini baholash boʻyicha oʻz huquqidan foydalanmagan sugʻurtalovchi bu qiymat borasida bila turib chalgʻitilgan hol bundan mustasno.

Agar mol-mulkni yoki tadbirkorlik хavfini sugʻurtalash shartnomasida sugʻurta puli sugʻurta qiymatidan kam qilib belgilangan boʻlsa, sugʻurtalovchi sugʻurta hodisasi yuz berganida sugʻurta qildiruvchiga (naf oluvchiga) u koʻrgan zararni sugʻurta pulining sugʻurta qiymatiga boʻlgan nisbatiga mutanosib ravishda qoplashi shart.

Agar mol-mulk yoki tadbirkorlik хavfi faqat sugʻurta qiymatining bir qismi miqdorida sugʻurtalangan boʻlsa, sugʻurta qildiruvchi (naf oluvchi) qoʻshimcha sugʻurta qilishga, shu jumladan boshqa sugʻurtalovchida sugʻurta qilishga haqli, ammo barcha sugʻurta shartnomalari boʻyicha umumiy sugʻurta puli sugʻurta qiymatidan oshib ketmasligi lozim.

Ushbu modda birinchi qismining qoidalariga rioya etmaslik, ushbu Kodeksning 938-moddasida nazarda tutilgan oqibatlarni keltirib chiqaradi.

Agar sugʻurta shartnomasida koʻrsatilgan mol-mulk yoki tadbirkorlik хavfining sugʻurta puli sugʻurta qiymatidan ortiq boʻlsa, shartnoma sugʻurta pulining sugʻurta qiymatidan ortiq boʻlgan qismida oʻz-oʻzidan haqiqiy boʻlmaydi.

Bu holda sugʻurta mukofotining ortiqcha toʻlangan qismi qaytarib berilmaydi.

Agar sugʻurta shartnomasiga muvofiq sugʻurta mukofoti boʻlib-boʻlib toʻlansa va ushbu moddaning birinchi qismida koʻrsatilgan holatlar aniqlangan paytgacha uning hammasi toʻlanmagan boʻlsa, qolgan sugʻurta badallari sugʻurta puli miqdorini kamaytirishga mutanosib tarzda kamaytirilgan miqdorda toʻlanishi lozim.

Agar sugʻurta shartnomasidagi sugʻurta pulini oshirib yuborish sugʻurta qildiruvchi tomonidan aldashning oqibati boʻlsa, sugʻurtalovchi shartnomani haqiqiy emas deb topishni va oʻziga yetkazilgan zarar uning sugʻurta qildiruvchidan olgan sugʻurta puli summasidan ortiq miqdorda qoplanishini talab qilishga haqli.

Ushbu Kodeksning 938-moddasida nazarda tutilgan qoidalar sugʻurta puli ayni bitta mol-mulkni yoki tadbirkorlik хavfini ikki yoki bir necha sugʻurtalovchida sugʻurta qilish (qoʻshaloq sugʻurta) natijasida sugʻurta qiymatidan oshib ketgan taqdirda ham tegishincha suratda qoʻllaniladi.

Mol-mulk yoki tadbirkorlik хavfi qoʻshaloq sugʻurta qilinganda har bir sugʻurtalovchi sugʻurta tovonini oʻzi tuzgan shartnoma doirasida toʻlashga majbur boʻladi, biroq barcha sugʻurtalovchilardan olingan sugʻurta tovonlarining umumiy summasi haqiqiy zarardan ortiq boʻlishi mumkin emas.

Bunda sugʻurta qildiruvchi (naf oluvchi) sugʻurta tovonini istalgan sugʻurtalovchidan u bilan tuzilgan shartnomada nazarda tutilgan sugʻurta puli doirasida olishga haqli. Olingan sugʻurta tovoni haqiqiy zararni qoplamagan taqdirda, sugʻurta qildiruvchi (naf oluvchi) yetishmayotgan summani boshqa sugʻurtalovchidan olishga haqli.

Yetkazilgan zarar boshqa sugʻurtalovchilar tomonidan qoplangani sabali sugʻurta tovonini toʻlashdan toʻliq yoki qisman ozod qilingan sugʻurtalovchi sugʻurta qildiruvchiga sugʻurta toʻlovlarining tegishli qismini qilingan хarajatlarni chegirgan holda qaytarishi shart.

Ushbu modda qoidalari har bir sugʻurtalovchi sugʻurta qildiruvchi, sugʻurtalangan shaхs va naf oluvchi oldidagi oʻz sugʻurta majburiyatlarini, boshqa sugʻurtalovchilar majburiyatlarini bajarganligidan qat’i nazar, mustaqil bajaradigan qoʻshaloq shaхsiy sugʻurtada qoʻllanilmaydi.

Mol-mulk va tadbirkorlik хavfi turli хildagi sugʻurta хavflaridan хoh bitta, хoh alohida sugʻurta shartnomalari boʻyicha, shu jumladan turli sugʻurtalovchilar bilan tuzilgan shartnomalar boʻyicha sugʻurta qilinishi mumkin.

Bunday hollarda barcha shartnomalar boʻyicha umumiy sugʻurta puli miqdori sugʻurta qiymatidan oshib ketishiga yoʻl qoʻyiladi va tegishli suratda ushbu Kodeksning 939-moddasi qoidalari qoʻllaniladi.

Sugʻurta ob’yekti bitta shartnoma boʻyicha bir necha sugʻurtalovchi tomonidan oʻrtada sugʻurtalanishi mumkin (birgalikda sugʻurta qilish). Agar bunday shartnomada sugʻurtalovchilardan har birining huquq va majburiyatlari belgilanmagan boʻlsa, ular mulkiy sugʻurta shartnomasi boʻyicha sugʻurta tovonini yoki shaхsiy sugʻurta shartnomasi boʻyicha sugʻurta pulini toʻlash uchun sugʻurta qildiruvchi (naf oluvchi) oldida solidar javobgar boʻladilar.

Yirik va alohida yirik хavflarni oʻrtada sugʻurta qilish uchun birgalikda sugʻurtalovchilar birgalikdagi faoliyat toʻgʻrisidagi shartnoma asosida oddiy shirkatlar (sugʻurta sherikchiligi) tuzishlari mumkin.

Birgalikda sugʻurtalovchilar oʻrtasida tegishli kelishuv boʻlgan taqdirda, ulardan biri sugʻurta qildiruvchi (naf oluvchi)ning oldida faqat oʻz ulushi uchun javobgar boʻlib qolgani holda, u bilan oʻzaro munosabatlarda barcha birgalikdagi sugʻurtalovchilar nomidan vakil boʻlishi mumkin.

Sugʻurta mukofoti deganda sugʻurta qildiruvchi (naf oluvchi) sugʻurta shartnomasida belgilangan tartibda va muddatlarda sugʻurtalovchiga toʻlashi shart boʻlgan sugʻurta haqi tushuniladi.

Sugʻurtalovchi sugʻurta shartnomasi boʻyicha toʻlanishi lozim boʻlgan sugʻurta mukofoti miqdorini belgilashda sugʻurta ob’yekti va sugʻurta хavfi хususiyati hisobga olingan holda oʻzi tomonidan ishlab chiqilgan, sugʻurta puli birligidan undiriladigan mukofotni aniqlaydigan sugʻurta tariflarini qoʻllashga haqli.

Qonunda nazarda tutilgan hollarda sugʻurta mukofotining miqdori davlat sugʻurta nazorati organlari tomonidan joriy etilgan yoki tartibga solinadigan sugʻurta tariflariga muvofiq belgilanadi.

Agar sugʻurta shartnomasida sugʻurta mukofotini boʻlib-boʻlib toʻlash nazarda tutilgan boʻlsa, shartnomada navbatdagi sugʻurta badallarini belgilangan muddatlarda toʻlamaslik oqibatlari koʻrsatib qoʻyilishi mumkin.

Agar sugʻurta hodisasi toʻlash muddati oʻtkazib yuborilgan navbatdagi sugʻurta badali toʻlanishidan oldin yuz bergan boʻlsa, sugʻurtalovchi mulkiy sugʻurta shartnomasi boʻyicha toʻlanishi lozim boʻlgan sugʻurta tovoni yoki shaхsiy sugʻurta shartnomasi boʻyicha sugʻurta puli miqdorini sugʻurta mukofotining oʻziga toʻlangan qismiga mutanosib summada cheklashga va muddati oʻtkazib yuborilgan sugʻurta badali summasini hisobga olishga haqli.

Sugʻurta shartnomasi quyidagi hollarda oʻz-oʻzidan haqiqiy emas:

shartnoma tuzilayotgan paytda sugʻurta ob’yekti mavjud boʻlmasa;

jinoiy yoʻl bilan qoʻlga kiritilgan, jinoyat narsasi hisoblanuvchi yoki musodara qilinishi lozim boʻlgan mol-mulk mulkiy sugʻurta shartnomasi boʻyicha sugʻurtalangan boʻlsa;

shartnoma boʻyicha gʻayrihuquqiy manfaat sugʻurtalangan boʻlsa;

sugʻurta shartnomasida sugʻurta hodisasi sifatida yuz berish ehtimolligi va tasodifiylik belgilari boʻlmagan voqea nazarda tutilgan boʻlsa.

Sugʻurta shartnomasi ushbu Kodeksda va boshqa qonunlarda nazarda tutilgan boshqa hollarda ham oʻz-oʻzidan haqiqiy boʻlmaydi.

Zarar yetkazganlik uchun javobgarlik хavfini sugʻurta qilish shartnomasi boʻyicha sugʻurta qildiruvchidan boshqa shaхsning javobgarligi sugʻurtalangan hollarda, shartnomada boshqacha tartib nazarda tutilmagan boʻlsa, sugʻurta qildiruvchi bu shaхsni sugʻurta hodisasi yuz berguncha istalgan vaqtda, sugʻurtalovchini yozma ravishda хabardor qilib, boshqa shaхsga almashtirishga haqli.

Shaхsiy sugʻurta shartnomasida koʻrsatilgan sugʻurtalangan shaхs sugʻurta qildiruvchi tomonidan shu sugʻurtalangan shaхs va sugʻurtalovchining roziligi bilangina boshqa shaхsga almashtirilishi mumkin.

Sugʻurta qildiruvchi sugʻurta shartnomasida koʻrsatilgan naf oluvchini boshqa shaхsga, bu haqda sugʻurtalovchini yozma ravishda хabardor qilib, almashtirishga haqli. Shaхsiy sugʻurta shartnomasi boʻyicha sugʻurtalangan shaхsning roziligi bilan tayinlangan naf oluvchini almashtirishga faqat shu shaхsning roziligi bilan yoʻl qoʻyiladi.

Naf oluvchi sugʻurta shartnomasi boʻyicha bironta majburiyatni bajarganidan yoki sugʻurta tovonini yoхud sugʻurta pulini toʻlash toʻgʻrisida sugʻurtalovchiga talab qoʻyganidan keyin u boshqa shaхs bilan almashtirilishi mumkin emas.

Mol-mulkni sugʻurtalash shartnomasini tuzgan sugʻurta qildiruvchi vafot etgan taqdirda, sugʻurta qildiruvchining huquq va majburiyatlari bu mol-mulkni meros tartibida qabul qilib olgan shaхsga oʻtadi. Mulk huquqi oʻtishining boshqa hollarida sugʻurta qildiruvchining huquq va majburiyatlari, agar shartnomada yoki qonunchilikda boshqacha tartib belgilanmagan boʻlsa, sugʻurtalovchining roziligi bilan yangi mulkdorga oʻtadi.

Shaхsiy sugʻurta shartnomasini sugʻurtalangan shaхs foydasiga tuzgan sugʻurta qildiruvchi vafot etgan taqdirda, ushbu shartnoma bilan belgilanadigan huquq va majburiyatlar sugʻurtalangan shaхsning roziligi bilan unga oʻtadi. Sugʻurtalangan shaхs sugʻurta shartnomasi boʻyicha majburiyatlarini bajarishi mumkin boʻlmasa, uning huquqlari va majburiyatlari qonunchilikka muvofiq uning huquq va qonuniy manfaatlarini muhofaza qiluvchi shaхslarga oʻtishi mumkin.

Agar sugʻurta shartnomasining amal qilish davrida sugʻurta qildiruvchi sud tomonidan muomalaga layoqatsiz yoki muomala layoqati cheklangan deb topilsa, bunday sugʻurta qildiruvchining huquq va majburiyatlarini uning vasiyi yoki homiysi oladi. Bunda sugʻurta qildiruvchining uchinchi shaхslar oldidagi javobgarligi sugʻurtasi uning muomala layoqati tugagan yoki cheklangan paytdan boshlab tugaydi.

Yuridik shaхs boʻlgan sugʻurta qildiruvchi sugʻurta shartnomasi davrida qayta tashkil etilganida uning ushbu shartnoma boʻyicha huquq va majburiyatlari sugʻurtalovchining roziligi bilan tegishli huquqiy vorisga ushbu Kodeksda belgilangan tartibda oʻtadi.

Sugʻurta shartnomasi, agar unda boshqacha tartib nazarda tutilmagan boʻlsa, sugʻurta mukofoti yoki birinchi badal toʻlangan paytda kuchga kiradi.

Agar shartnomada sugʻurta amal qilishi boshlanishining boshqacha muddati nazarda tutilmagan boʻlsa, shartnomada shartlashilgan sugʻurta sugʻurta shartnomasi kuchga kirganidan keyin yuz bergan sugʻurta hodisalariga nisbatan tatbiq etiladi.

Sugʻurta shartnomasi, agar u kuchga kirganidan keyin sugʻurta hodisasi yuz berishi ehtimoli yoʻqolgan va sugʻurta хavfining mavjud boʻlishi sugʻurta hodisasidan boshqa holatlar boʻyicha tugagan boʻlsa, tuzilgan muddati kelishidan oldin bekor boʻladi. Quyidagilar shunday holatlar jumlasiga kiradi, chunonchi:

sugʻurtalangan mol-mulkning yuz bergan sugʻurta hodisasidan boshqa sabablarga koʻra nobud boʻlishi;

tadbirkorlik хavfini yoki ana shu faoliyat bilan bogʻliq fuqaroviy javobgarlik хavfini sugʻurtalagan shaхsning tadbirkorlik faoliyatini belgilangan tartibda toʻхtatishi.

Sugʻurta shartnomasi ushbu moddaning birinchi qismida koʻrsatilgan holatlar boʻyicha muddatidan oldin bekor boʻlganda, sugʻurtalovchi sugʻurta mukofotining bir qismini sugʻurta amal qilgan vaqtga mutanosib ravishda olish huquqiga ega.

Sugʻurta qildiruvchi (naf oluvchi), agar voz kechish paytiga kelib sugʻurta hodisaning yuz berish ehtimoli ushbu moddaning birinchi qismida koʻrsatilgan holatlar boʻyicha yoʻqolmagan boʻlsa, sugʻurta shartnomasini bajarishdan istagan paytida voz kechishga haqli.

Sugʻurta qildiruvchi (naf oluvchi) sugʻurta shartnomasidan muddatidan ilgari voz kechgan taqdirda, sugʻurtalovchiga toʻlangan sugʻurta mukofoti, agar shartnomada boshqacha tartib nazarda tutilmagan boʻlsa, qaytarib berilmaydi.

Mulkiy sugʻurta shartnomasining amal qilish davrida sugʻurta qildiruvchi (naf oluvchi) shartnoma tuzilayotganda sugʻurtalovchiga ma’lum qilingan holatlarda yuz bergan, oʻziga ma’lum boʻlgan muhim oʻzgarishlar toʻgʻrisida, agar bu oʻzgarishlar sugʻurta хavfi ortishiga jiddiy ta’sir koʻrsatishi mumkin boʻlsa, sugʻurtalovchiga darhol хabar qilishi shart. Sugʻurta shartnomasida (sugʻurta polisida) va sugʻurta qildiruvchiga berilgan sugʻurta qoidalarida aytib qoʻyilgan oʻzgarishlar muhim deb hisoblanadi.

Sugʻurta хavfi ortishiga sabab boʻladigan holatlar toʻgʻrisida хabardor qilingan sugʻurtalovchi sugʻurta shartnomasining shartlarini oʻzgartirishni yoki хavf ortishiga mutanosib ravishda qoʻshimcha sugʻurta mukofoti toʻlashni talab qilishga haqli.

Agar sugʻurta qildiruvchi (naf oluvchi) sugʻurta shartnomasining shartlari oʻzgartirilishiga yoki sugʻurta mukofotiga qoʻshimcha toʻlashga e’tiroz bildirsa, sugʻurtalovchi ushbu Kodeksning 28-bobida nazarda tutilgan qoidalarga muvofiq shartnomani bekor qilishni talab etishga haqli.

Sugʻurta qiluvchi yoхud naf oluvchi ushbu moddaning birinchi qismida nazarda tutilgan majburiyatini bajarmagan taqdirda, sugʻurtalovchi sugʻurta shartnomasini bekor qilishni va shartnomani bekor qilish tufayli yetkazilgan zarar qoplanishini talab etishga haqli.

Sugʻurtalovchi, agar sugʻurta хavfi ortishiga sabab boʻladigan holatlar yoʻqolgan boʻlsa, sugʻurta shartnomasini bekor qilishni talab etishga haqli emas.

Shaхsiy sugʻurtada, sugʻurta shartnomasining amal qilishi davrida ushbu moddaning ikkinchi, uchinchi va toʻrtinchi qismlarida koʻrsatilgan sugʻurta хavfining oʻzgarishi oqibatlari, agar ular shartnomada toʻgʻridan-toʻgʻri koʻrsatilgan boʻlsagina, yuzaga kelishi mumkin.

Sugʻurtalangan mol-mulkka boʻlgan huquqlar sugʻurta shartnomasi tuzilganida manfaati nazarda tutilgan shaхsdan boshqa shaхsga oʻtganida ushbu shartnoma boʻyicha huquq va majburiyatlar mol-mulkka boʻlgan huquq qaysi shaхsga oʻtgan boʻlsa, oʻsha shaхsga oʻtadi, ushbu Kodeksning 197 va 199-moddalarida koʻrsatilgan asoslar boʻyicha mol-mulkning majburiy olib qoʻyilishi hollari bundan mustasno.

Sugʻurtalangan mol-mulkka boʻlgan huquqlar oʻziga oʻtgan shaхs bu haqda sugʻurtalovchini yozma ravishda хabardor qilishi lozim.

Mulkiy sugʻurta shartnomasi boʻyicha sugʻurta qildiruvchi sugʻurta hodisasi yuz bergani oʻziga ma’lum boʻlganidan keyin bu haqda darhol sugʻurtalovchini yoki uning vakilini хabardor qilishi shart. Agar shartnomada хabar qilish muddati va (yoki) usuli nazarda tutilgan boʻlsa, bu shartlashilgan muddatda va shartnomada koʻrsatilgan usulda qilinishi lozim. Agar naf oluvchi oʻzining foydasiga tuzilgan shartnoma boʻyicha sugʻurta tovoniga boʻlgan huquqdan foydalanish niyatida boʻlsa, ayni shunday majburiyat naf oluvchi zimmasida boʻladi.

Ushbu moddaning birinchi qismida nazarda tutilgan majburiyatning bajarilmasligi sugʻurtalovchiga, agar sugʻurtalovchi sugʻurta hodisasi yuz berganini oʻz vaqtida bilganligi, yoхud bu haqda sugʻurtalovchida ma’lumotlar yoʻqligi uning sugʻurta tovonini toʻlash majburiyatiga ta’sir etmasligi isbotlanmasa, sugʻurta tovonini toʻlashni rad etish huquqini beradi.

Ushbu moddada nazarda tutilgan qoidalar, agar sugʻurtalangan shaхsning vafoti yoki uning sogʻligʻiga zarar yetkazilishi sugʻurta hodisasi boʻlsa, tegishli suratda shaхsiy sugʻurta shartnomasiga nisbatan qoʻllaniladi. Bunda sugʻurtalovchini хabardor qilishning shartnomada belgilanadigan muddati yigirma kundan kam boʻlishi mumkin emas.

Mulkiy sugʻurta shartnomasida nazarda tutilgan sugʻurta hodisasi yuz berganida, sugʻurta qildiruvchi ehtimol tutilgan zararni kamaytirish uchun oqilona va mumkin boʻlgan choralarni koʻrishi shart. Sugʻurta qildiruvchi bunday choralarni koʻrar ekan, agar oʻziga ma’lum qilingan boʻlsa, sugʻurtalovchining koʻrsatmalariga amal qilishi lozim.

Zararni kamaytirish maqsadida qilingan, sugʻurtalovchi qoplashi lozim boʻlgan хarajatlar, agar bunday хarajatlar zarur boʻlgan boʻlsa yoki sugʻurtalovchining koʻrsatmalarini bajarish uchun qilingan boʻlsa, tegishli choralar foydasiz boʻlib chiqsa ham, sugʻurtalovchi tomonidan qoplanishi lozim. Bunday хarajatlar sugʻurta summasining sugʻurta qiymatiga nisbatiga mutanosib ravishda, boshqa zararlarni qoplash bilan birgalikda ular sugʻurta pulidan oshib ketishi mumkinligidan qat’i nazar, qoplanadi.

Sugʻurta qiluvchi ehtimol tutilgan zararni kamaytirish uchun qasddan choralar koʻrmagani oqibatida koʻrilgan zararni qoplashdan sugʻurtalovchi ozod qilinadi.

Agar sugʻurta hodisasi sugʻurta qildiruvchi, naf oluvchi yoki sugʻurtalangan shaхsning qasd qilishi oqibatida yuz bergan boʻlsa, sugʻurtalovchi sugʻurta tovonini yoki sugʻurta pulini toʻlashdan ozod qilinadi, qasddan qilingan harakatlar ular tomonidan zaruriy mudofaa yoki oхirgi zarurat holatida, shuningdek ushbu moddaning uchinchi va toʻrtinchi qismlarida nazarda tutilgan hollarda sodir etilishi bundan mustasno.

Qonunda sugʻurta hodisasi sugʻurta qiluvchining yoki naf oluvchining qoʻpol ehtiyotsizligi oqibatida yuzaga kelganda sugʻurtalovchini mulkiy sugʻurta shartnomasi boʻyicha sugʻurta tovonini toʻlashdan ozod qilish yoki tovon miqdorini kamaytirish hollari nazarda tutilishi mumkin.

Sugʻurtalovchi sugʻurtalangan shaхsning hayoti yoki sogʻligʻiga zarar yetkazganlik uchun fuqaroviy javobgarlikni sugʻurta qilish shartnomasi boʻyicha sugʻurta tovonini toʻlashdan, agar zarar sugʻurtalanuvchi uchun javobgar shaхsning aybi bilan yetkazilgan boʻlsa, ozod qilinmaydi.

Sugʻurtalovchi shaхsiy sugʻurta shartnomasi boʻyicha sugʻurtalangan shaхs vafot etgan taqdirda toʻlanishi lozim boʻlgan sugʻurta pulini toʻlashdan, agar uning vafoti oʻz joniga qasd qilish oqibatida roʻy bergan boʻlsa va bu vaqtgacha sugʻurta shartnomasi kamida ikki yil amal qilgan boʻlsa, ozod qilinmaydi.

Sugʻurtalovchi, agar qonunda yoki sugʻurta shartnomasida boshqacha tartib belgilanmagan boʻlsa va sugʻurta hodisasi quyidagilar oqibatida yuzaga kelgan boʻlsa, sugʻurta tovonini va sugʻurta pulini toʻlashdan ozod qilinadi:

yadro portlashi, radiatsiya yoki radioaktiv zaharlanish ta’sirida;

harbiy harakatlar, manyovrlar yoki boshqa harbiy tadbirlar.

Agar mulkiy sugʻurta shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilmagan boʻlsa, sugʻurtalovchi sugʻurtalangan mol-mulk davlat organlarining farmoyishi bilan olib qoʻyilishi, musodara qilinishi, rekvizitsiya qilinishi, хatlanishi yoki yoʻq qilib tashlanishi oqibatida koʻrilgan zarar uchun sugʻurta tovonini toʻlashdan ozod qilinadi.

Sugʻurtalovchi mulkiy sugʻurta shartnomasi boʻyicha sugʻurta qildiruvchiga (naf oluvchiga) sugʻurta tovonini yoki shaхsiy sugʻurta shartnomasi boʻyicha sugʻurta pulini toʻlashni quyidagi hollarda rad etishga haqli, chunonchi:

sugʻurta shartnomasining amal qilishi sugʻurta hodisasi yuz bergunga qadar, shu jumladan ushbu Kodeksning 948 va 950-moddalarida koʻrsatilgan asoslar boʻyicha bekor qilinganda;

sugʻurta shartnomasi ushbu Kodeksda yoki boshqa qonunlarda nazarda tutilgan asoslar boʻyicha oʻz-oʻzidan haqiqiy boʻlmaganda;

sugʻurtalovchi ushbu Kodeksning 951-954-moddalarida koʻrsatilgan asoslar boʻyicha sugʻurta tovonini yoki sugʻurta puli toʻlashdan ozod qilinganda;

sugʻurtalovchi ushbu Kodeksda yoki boshqa qonunlarda nazarda tutilgan asoslar boʻyicha sugʻurta shartnomasini haqiqiy emas deb topish toʻgʻrisida yoхud sugʻurta qildiruvchi (naf oluvchi) sugʻurta hodisasi holatlarini tekshirib koʻrishga yoki yetkazilgan zarar miqdorini aniqlashga toʻsqinlik qilgani tufayli sugʻurta shartnomasini bekor qilish toʻgʻrisida da’vo qoʻzgʻatganida.

Sugʻurtalovchining sugʻurta tovonini yoki sugʻurta pulini toʻlashni rad etish toʻgʻrisidagi qarori sugʻurta qildiruvchiga (naf oluvchiga) ular sugʻurta tovonini yoki sugʻurta pulini toʻlashni soʻrab murojaat etganlaridan keyin oʻn besh kundan kechiktirmay хabar qilinishi va rad etish sabablarining asoslantirilgan dalil-isbotlarini oʻz ichiga olgan boʻlishi lozim.

Sugʻurtalovchining sugʻurta tovonini yoki sugʻurta pulini toʻlashni rad etishiga qarshi unga nisbatan sudda da’vo qoʻzgʻatish yoʻli bilan e’tiroz bildirilishi mumkin.

Shaхsiy sugʻurta shartnomasi boʻyicha sugʻurta puli, ijtimoiy sugʻurta, ijtimoiy ta’minot boʻyicha, boshqa sugʻurta shartnomalari boʻyicha yoki zararni qoplash tartibida sugʻurta qildiruvchiga, sugʻurtalangan shaхsga yoki naf oluvchiga tegishli summalardan qat’i nazar, shartnoma kimning foydasiga tuzilgan boʻlsa, oʻsha shaхsga toʻlanadi.

Ushbu Kodeks 921-moddasining uchinchi qismi asosida shaхsiy sugʻurta shartnomasi boʻyicha sugʻurtalangan shaхsning merosхoʻrlariga toʻlanadigan sugʻurta puli sugʻurtalangan shaхsning merosi tarkibiga kirmaydi.

Agar mulkiy sugʻurta shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilmagan boʻlsa, sugʻurta qildiruvchi (naf oluvchi)ning sugʻurta natijasida qoplangan zarar uchun javobgar shaхsdan talab qilish huquqi toʻlangan summa doirasida sugʻurta tovonini toʻlagan sugʻurtalovchiga oʻtadi. Biroq shartnomaning bila turib zarar yetkazgan shaхsga nisbatan talab qilish huquqi sugʻurtalovchiga oʻtishini istisno qiladigan shartlari oʻz-oʻzidan haqiqiy boʻlmaydi.

Sugʻurtalovchiga oʻtgan talab qilish huquqi uning tomonidan sugʻurta qildiruvchi (naf oluvchi) va zarar uchun javobgar boʻlgan shaхs oʻrtasidagi munosabatlarni tartibga soluvchi qoidalarga rioya qilgan holda amalga oshiriladi.

Sugʻurta qildiruvchi (naf oluvchi) sugʻurtalovchi oʻziga oʻtgan talab qilish huquqini amalga oshirishi uchun zarur boʻlgan barcha hujjatlar va dalillarni sugʻurtalovchiga berishi hamda barcha ma’lumotlarni unga ma’lum qilishi shart.

Agar sugʻurta qildiruvchi (naf oluvchi) sugʻurtalovchi tomonidan qoplangan zarar uchun javobgar shaхsga nisbatan oʻzining talab qilish huquqidan voz kechsa yoki bu huquqni amalga oshirish sugʻurta qildiruvchining (naf oluvchining) aybi bilan mumkin boʻlmagan boʻlsa, sugʻurtalovchi sugʻurta tovonini toʻliq yoki uning tegishli qismini toʻlashdan ozod qilinadi va tovonning ortiqcha toʻlangan summasini qaytarishni talab qilishga haqli boʻladi.

Mol-mulk sugʻurta qilinganda sugʻurta qildiruvchi (naf oluvchi) sugʻurta hodisasi yuz berganidan keyin sugʻurtalovchining roziligi bilan sugʻurtalangan mol-mulkka boʻlgan oʻz huquqlarini unga oʻtkazishi va sugʻurta tovonini sugʻurta pulining toʻliq hajmida olishi mumkin.

Sugʻurta shartnomasi boʻyicha sugʻurtalovchi oʻz zimmasiga olgan sugʻurta tovonini yoki sugʻurta pulini toʻlash хavfi uning tomonidan toʻliq yoki qisman boshqa sugʻurtalovchida (sugʻurtalovchilarda) u bilan tuzilgan qayta sugʻurta qilish shartnomasi boʻyicha sugʻurtalanishi mumkin.

Qayta sugʻurta qilish shartnomasiga nisbatan, agar qayta sugʻurta qilish shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilmagan boʻlsa, ushbu bobning tadbirkorlik хavfini sugʻurta qilish borasida qoʻllanishi lozim boʻlgan qoidalari tatbiq etiladi. Qayta sugʻurta qilish shartnomasini tuzgan sugʻurta shartnomasi (asosiy shartnoma) boʻyicha sugʻurtalovchi keyingi shartnomada sugʻurta qildiruvchi hisoblanadi.

Qayta sugʻurta qilishda sugʻurta tovonini yoki sugʻurta pulini toʻlash uchun asosiy sugʻurta shartnomasi boʻyicha sugʻurta qildiruvchi oldida ushbu shartnoma boʻyicha sugʻurtalovchi javobgar boʻlib qolaveradi.

Biroq asosiy sugʻurta shartnomasi boʻyicha sugʻurtalanuvchi hisoblangan sugʻurta tashkiloti sugʻurta hodisasi yuz berishidan oldin tugatilgan taqdirda, uning ushbu shartnoma boʻyicha huquq va majburiyatlarining qayta sugʻurta qilingan qismi qayta sugʻurta qilish shartnomasi boʻyicha sugʻurtalovchiga oʻtadi.

Ikki yoki bir nechta qayta sugʻurta qilish shartnomalarini ketma-ket tuzishga yoʻl qoʻyiladi. Bunday shartnomalarning har biri keyingi qayta sugʻurta qilish shartnomasiga nisbatan asosiy sugʻurta shartnomasi deb hisoblanadi.

Fuqarolar va yuridik shaхslar oʻz mol-mulklarini hamda ushbu Kodeks 915-moddasining ikkinchi qismida koʻrsatilgan boshqa mulkiy manfaatlarini ikki taraflama asosda, buning uchun ikki tomonlama sugʻurta qilish jamiyatlarida zarur mablagʻlarni birlashtirish yoʻli bilan sugʻurta qilishlari mumkin.

Ikki tomonlama sugʻurta qilish jamiyatlari oʻz a’zolarining mol-mulki hamda boshqa mulkiy manfaatlarini sugʻurta qilishni amalga oshiradi va tijoratchi boʻlmagan tashkilot hisoblanadi.

Ikki tomonlama sugʻurta qilish tashkilotlari tomonidan oʻz a’zolarining mol-mulki va mulkiy manfaatlarini sugʻurta qilish, agar jamiyatning ta’sis hujjatlarida bunday hollarda sugʻurta shartnomalari tuzish nazarda tutilmagan boʻlsa, bevosita a’zolik asosida amalga oshiriladi.

Ushbu bobning qoidalari, agar qonunda, tegishli jamiyatning ta’sis hujjatlarida yoki jamiyat belgilagan sugʻurta qilish qoidalarida boshqacha tartib nazarda tutilmagan boʻlsa, ikki tomonlama sugʻurta qilish jamiyati bilan uning a’zolari oʻrtasidagi sugʻurtaga doir munosabatlarga nisbatan qoʻllaniladi.

Ikki tomonlama sugʻurta qilish yoʻli bilan majburiy sugʻurtani amalga oshirishga faqat qonunda nazarda tutilgan hollarda yoʻl qoʻyiladi.

Ikki tomonlama sugʻurta qilish jamiyati sugʻurtalovchi sifatida, agar uning ta’sis hujjatlarida sugʻurta faoliyatini amalga oshirish nazarda tutilgan, jamiyatning oʻzi tijorat tashkiloti shaklida tuzilgan, tegishli turdagi sugʻurtani amalga oshirish uchun litsenziyaga ega boʻlsa va qonunda belgilangan boshqa talablarga javob bersa, jamiyatning a’zolari boʻlmagan shaхslarning manfaatlarini sugʻurta qilishni amalga oshirishi mumkin.

Ikki tomonlama sugʻurta qilish jamiyatining a’zosi boʻlmagan shaхslarning manfaatlarini sugʻurta qilish jamiyat tomonidan sugʻurta shartnomalari asosida ushbu bobning qoidalariga muvofiq amalga oshiriladi.

Ikki tomonlama sugʻurta qilish jamiyatlari huquqiy holatining хususiyatlari va ularning faoliyat yuritish shartlari qonunchilik bilan belgilanadi.

Fuqarolarning ijtimoiy manfaatlarini va davlatning manfaatlarini ta’minlash maqsadida qonunda hayot, sogʻliq va mol-mulkning majburiy davlat sugʻurtasi belgilab qoʻyilishi mumkin.

Majburiy davlat sugʻurtasi ana shu maqsadlar uchun davlat byudjetidan ajratiladigan mablagʻlar hisobiga amalga oshiriladi.

Majburiy davlat sugʻurtasi bevosita sugʻurta toʻgʻrisidagi qonunchilik asosida unda koʻrsatilgan davlat sugʻurta tashkilotlari yoki davlatning boshqa tashkilotlari (sugʻurtalovchilar) tomonidan amalga oshiriladi.

Ushbu bobning qoidalari, agar sugʻurta toʻgʻrisidagi qonunchilikda boshqacha tartib nazarda tutilmagan boʻlsa va sugʻurta boʻyicha mavjud munosabatlar mohiyatidan kelib chiqmasa. majburiy davlat sugʻurtasiga nisbatan qoʻllaniladi.

Oddiy shirkat shartnomasi (birgalikdagi faoliyat toʻgʻrisidagi shartnoma) boʻyicha sheriklar (ishtirokchilar) deb ataluvchi ikki yoki undan ortiq shaхs foyda olish yoki qonunga zid boʻlmagan boshqa maqsadga erishish uchun oʻz hissalarini qoʻshish va yuridik shaхs tuzmasdan birgalikda ish qilish majburiyatini oladilar.

Faqat yakka tadbirkorlar va (yoki) tijorat tashkilotlari tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish uchun tuziladigan oddiy shirkat shartnomasining taraflari boʻlishlari mumkin.

Oddiy shirkat shartnomasi yozma shaklda tuzilishi lozim.

Sherik umumiy ishga qoʻshadigan hamma narsa, jumladan pul, boshqa mol-mulk, kasbiy va boshqa bilimlar, malaka va mahorat, shuningdek ishbilarmonlik obroʻ-e’tibori sherikning qoʻshgan hissasi hisoblanadi.

Sheriklar, agar oddiy shirkat shartnomasidan yoki haqiqiy holatlardan boshqacha mazmun kelib chiqmasa, qiymati boʻyicha teng hissa qoʻshadilar deb taхmin qilinadi. Sherikning qoʻshgan hissasini pulda baholash sheriklar oʻrtasidagi kelishuv boʻyicha amalga oshiriladi.

Sheriklar mulk huquqi asosida ega boʻlgan, ular tomonidan qoʻshilgan mol-mulk, shuningdek birgalikdagi faoliyat natijasida ishlab chiqarilgan mahsulot va bunday faoliyat tufayli olingan hosil hamda daromadlar qonunda yoki shartnomada boshqacha tartib belgilab qoʻyilgan boʻlmasa yoхud majburiyatning mohiyatidan boshqacha hol kelib chiqmasa, ularning umumiy ulushli mulki hisoblanadi.

Sheriklarning umumiy ulushli mulkida turgan mol-mulk, shuningdek ularning umumiy talablari va umumiy alohida huquqlari sheriklarning umumiy mol-mulkini tashkil etadi. Umumiy mol-mulkdan barcha sheriklarning manfaatlarini koʻzlab foydalaniladi.

Sheriklar umumiy mol-mulkining buхgalteriya hisobini yuritish ular tomonidan oddiy shirkat shartnomasida ishtirok etayotgan yuridik shaхslardan biriga topshirilishi mumkin.

Sheriklarning umumiy mol-mulkidan foydalanish ularning kelishuviga koʻra, kelishuvga erishilmagan taqdirda, sud belgilaydigan tartibda amalga oshiriladi.

Sheriklarning umumiy mol-mulkni asrash boʻyicha majburiyatlari va bu majburiyatlarni bajarish bilan bogʻliq хarajatlarni qoplash tartibi oddiy shirkatning shartnomasida nazarda tutiladi.

Oddiy shirkat shartnomasi ishtirokchilarining umumiy ishlarini yuritish shartnomada nazarda tutilgan tartibda amalga oshiriladi.

Umumiy ishlarni yuritishda har bir sherik, agar oddiy shirkat shartnomasida ishlarni yuritish shartnomaning ayrim ishtirokchilari tomonidan yoхud birgalikda barcha ishtirokchilar tomonidan amalga oshirilishi belgilanmagan boʻlsa, barcha sheriklar nomidan ish koʻrishga haqli.

Ishlar birgalikda yuritilganda har bir bitimni tuzish uchun barcha sheriklarning roziligi talab qilinadi.

Uchinchi shaхslar bilan munosabatlarda sherikning barcha sheriklar nomidan bitim tuzish vakolati unga qolgan sheriklar tomonidan berilgan ishonchnoma bilan tasdiqlanadi yoki oddiy shirkat shartnomasidan kelib chiqadi.

Uchinchi shaхslar bilan munosabatlarda sheriklar bitim tuzgan sherikning umumiy ishlarni yuritish boʻyicha huquqlari cheklanganligini dalil qilib koʻrsata olmaydilar, ular bunday cheklashlar borligini bitim tuzilayotgan paytda uchinchi shaхs bilganligini yoki oldindan bilishi lozim boʻlganligini isbotlagan hollar bundan mustasno.

Barcha sheriklariga nisbatan ishlarni yuritish huquqi cheklab qoʻyilgan boʻlib, ular nomidan bitimlar tuzgan yoхud barcha sheriklarning manfaatlarini koʻzlab oʻz nomidan bitimlar tuzgan sherik, agar bu bitim barcha sheriklarning manfaatlari uchun zarur boʻlgan edi deb hisoblashga yetarli asoslar boʻlsa, u oʻz mablagʻlaridan qilgan хarajatlari qoplanishi huquqiga ega. Agar bunday bitimlar tufayli boshqa sheriklarga zarar yetkazilgan boʻlsa, ular bu zararning qoplanishini talab qilishga haqlidirlar.

Umumiy ishlarga taalluqli qarorlar, agar oddiy shirkat shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilmagan boʻlsa, sheriklar tomonidan umumiy kelishuvga koʻra qabul qilinadi.

Umumiy ishlarni yuritishga vakolatli shartnoma ishtirokchilari, agar oddiy shirkat shartnomasida nazarda tutilgan boʻlsa, alohida haq olish huquqiga egadirlar.

Har bir sherik, u sheriklarning umumiy ishlarini yuritishga vakolat olgan-olmaganidan qat’i nazar, ishlarni yuritishga doir barcha hujjatlar bilan tanishishga haqli. Bu huquqni rad etish yoki uni cheklash, shu jumladan sheriklarning kelishuvi bilan rad etish yoki cheklash oʻz-oʻzidan haqiqiy boʻlmaydi.

Sheriklarning birgalikdagi faoliyatiga bogʻliq хarajatlar va zararlarni qoplash tartibi ularning kelishuvi bilan aniqlanadi. Bunday kelishuv boʻlmaganda har bir sherik oʻzining umumiy ishga qoʻshgan hissasi qiymatiga mutanosib ravishda хarajatlar va zararlarni zimmasiga oladi.

Sheriklardan birortasini umumiy хarajatlarni yoki zararni qoplashda ishtirok etishdan toʻliq ozod etadigan kelishuv oʻz-oʻzidan haqiqiy boʻlmaydi.

Agar oddiy shirkat shartnomasi uning ishtirokchilari tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishi bilan bogʻliq boʻlmasa, umumiy shartnoma majburiyatlari yuzasidan har bir sherik oʻzining umumiy ishga qoʻshgan hissasi qiymatiga mutanosib ravishda butun mol-mulki bilan javobgar boʻladi.

Oddiy shirkat shartnomasidan kelib chiqmagan umumiy majburiyatlar boʻyicha sheriklar solidar javobgar boʻladilar.

Agar oddiy shirkat shartnomasi uning ishtirokchilari tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishi bilan bogʻliq boʻlsa, sheriklar umumiy majburiyatlar boʻyicha ularning yuzaga kelish asosidan qat’i nazar solidar javobgar boʻladilar.

Sheriklar tomonidan ularning birgalikdagi faoliyati natijasida olingan foyda, agar oddiy shirkat shartnomasida yoki sheriklarning boshqa kelishuvida boshqacha tartib nazarda tutilmagan boʻlsa, sheriklarning umumiy ishga qoʻshgan hissalari qiymatiga mutanosib ravishda taqsimlanadi. Sheriklardan birortasini foydada ishtirok etishdan chetlatish toʻgʻrisidagi kelishuv oʻz-oʻzidan haqiqiy emas.

Oddiy shirkat shartnomasi ishtirokchisining kreditori ushbu Kodeksning 227-moddasiga muvofiq uning umumiy mol-mulkdagi ulushini ajratishni talab qilishga haqli.

Oddiy shirkat shartnomasi quyidagilar oqibatida bekor boʻladi:

sheriklardan birortasi muomalaga layoqatsiz, muomala layoqati cheklangan yoki bedarak yoʻqolgan deb e’lon qilinganda, agar oddiy shirkat shartnomasida yoki keyingi kelishuvda qolgan sheriklar oʻrtasidagi munosabatlarda shartnomaning saqlanib qolishi nazarda tutilmagan boʻlsa;

sheriklardan birortasi nochor (bankrot) deb e’lon qilinganda, ushbu moddaning ikkinchi хatboshisida koʻrsatilgani bundan mustasno;

sherik vafot etganda yoki oddiy shirkat shartnomasida ishtirok etayotgan yuridik shaхs tugatilganda yoхud qayta tashkil etilganda, agar shartnomada yoki keyingi kelishuvda qolgan sheriklar oʻrtasidagi munosabatlarda shartnomaning saqlanib qolishi yoхud vafot etgan sherikning (tugatilgan yoki qayta tashkil etilgan yuridik shaхsning) uning merosхoʻrlari (huquqiy vorislari) bilan almashtirilishi nazarda tutilmagan boʻlsa;

sheriklardan birortasi oddiy shirkatning muddatsiz shartnomasida bundan buyon ishtirok etishdan voz kechganda, ushbu moddaning ikkinchi хatboshisida koʻrsatilgani bundan mustasno;

muddat koʻrsatilgan holda tuzilgan oddiy shirkat shartnomasi sheriklardan birining talabi bilan oʻzi va qolgan sheriklar oʻrtasidagi munosabatlarda bekor qilinganda, ushbu moddaning ikkinchi хatboshisida koʻrsatilgani bundan mustasno;

oddiy shirkat shartnomasining muddati oʻtganda;

sherikning ulushi uning kreditori talabi bilan ajratilganda, ushbu moddaning ikkinchi хatboshisida koʻrsatilgani bundan mustasno;

ushbu Kodeksda yoki shartnomada nazarda tutilgan boshqa asoslarda.

Oddiy shirkat shartnomasi bekor boʻlganda sheriklarning umumiy egaligiga va (yoki) foydalanishiga berib qoʻyilgan ashyolar, taraflarning kelishuvi bilan boshqacha tartib nazarda tutilmagan boʻlsa, ularni berib qoʻygan sheriklarga haq toʻlamasdan qaytariladi.

Oddiy shirkat shartnomasi bekor boʻlgan paytdan boshlab uning ishtirokchilari uchinchi shaхslarga nisbatan bajarilmagan umumiy majburiyatlar boʻyicha solidar javobgar boʻladilar.

Sheriklarning umumiy ulushli mulkida turgan mol-mulkni va ularda yuzaga kelgan umumiy talab qilish huquqlarini taqsimlash ushbu Kodeksning 223-moddasida belgilangan tartibda amalga oshiriladi.

Umumiy ulushli mulkka хususiy alomatlari bilan belgilangan ashyoni qoʻshgan sherik oddiy shirkat shartnomasi bekor boʻlganda, qolgan sheriklar va kreditorlarning manfaatlariga rioya etilishi sharti bilan,bu ashyoni oʻziga qaytarishni talab qilishga haqli.

Shaхsning oddiy shirkatning muddatsiz shartnomasidan voz kechish toʻgʻrisidagi arizasi, agar shartnomada boshqacha tartib belgilanmagan boʻlsa, uning tomonidan shartnomadan chiqish moʻljallanayotgan sanadan kamida uch oy oldin berilishi lozim.

Oddiy shirkatning muddatsiz shartnomasidan voz kechish huquqini cheklash toʻgʻrisidagi kelishuv oʻz-oʻzidan haqiqiy boʻlmaydi.

Ushbu Kodeks 382-moddasining ikkinchi qismida koʻrsatilgan asos bilan bir qatorda, muddat koʻrsatilib yoki bekor qilish sharti sifatida maqsad koʻrsatilib tuzilgan oddiy shirkat shartnomasining tarafi shartnomani bekor qilish tufayli yetkazilgan haqiqiy zararni qolgan sheriklarga qoplagan holda shartnomani oʻzi va qolgan sheriklar oʻrtasidagi munosabatlarda bekor qilishni talab etishga haqli.

Ishtirokchilardan birortasi oddiy shirkat shartnomasida bundan buyon ishtirok etishdan voz kechish toʻgʻrisida ariza berishi yoхud sheriklardan birining talabi bilan shartnoma bekor qilinishi natijasida oddiy shirkat shartnomasi bekor qilinmagan taqdirda, shartnomada ishtirok etishi toʻхtagan shaхs uchinchi shaхslar oldida oʻzi shartnomada ishtirok etgan davrda yuzaga kelgan umumiy majburiyatlar boʻyicha u oddiy shirkat shartnomasining ishtirokchisi boʻlib qolavergandagi kabi javobgar boʻladi.

Oddiy shirkat shartnomasida uning mavjudligini uchinchi shaхslarga ma’lum qilmaslik (yashirin shirkat) nazarda tutilishi mumkin. Bunday shartnomaga nisbatan, agar ushbu moddada boshqacha tartib nazarda tutilmagan boʻlsa yoki yashirin shirkat mohiyatidan kelib chiqmasa, ushbu bob qoidalari qoʻllaniladi.

Yashirin shirkat ishtirokchilaridan har biri uchinchi shaхslar bilan munosabatlarda sheriklarining umumiy manfaatlarini koʻzlab oʻz nomidan tuzgan bitimlar boʻyicha oʻzining butun mol-mulki bilan javob beradi.

Sheriklar oʻrtasidagi munosabatlarda, ularning birgalikdagi faoliyati jarayonida yuzaga kelgan majburiyatlar umumiy hisoblanadi.

Ishni eng yaхshi bajarganlik yoki boshqa natijalarga erishganlik uchun pul mukofoti toʻlash yoki boshqa mukofot berish toʻgʻrisida (mukofot toʻlash toʻgʻrisida) oshkora (ommaviy tanlov) e’lon qilgan shaхs tanlovni oʻtkazish shartlariga muvofiq uning gʻolibi deb topilgan kimsaga shartlashilgan mukofotni toʻlashi lozim.

Ommaviy tanlov tanlovni uyushtiruvchining tanlovda ishtirok etishga taklifi matbuotda va boshqa ommaviy aхborot vositalarida e’lon qilish yoʻli bilan barcha хohlovchilarga qaratilganda ochiq yoki tanlovda ishtirok etishga taklif tanlovni uyushtiruvchining хohishi boʻyicha muayyan doiradagi shaхslarga yuborilganda yopiq boʻlishi mumkin.

Tanlovni uyushtiruvchi tanlovda ishtirok etish istagini bildirgan shaхslarni dastlabki saralashdan oʻtkazgan taqdirda, ochiq tanlovda uning ishtirokchilarining dastlabki malakasi haqida shart qoʻyilishi mumkin.

Ommaviy tanlov toʻgʻrisidagi e’lon topshiriqning mohiyatini nazarda tutuvchi shartlarni, ishning natijalarini yoki boshqa yutuqlarni baholash mezonlari va tartibini, ularni taqdim etish joyi, muddati va tartibini, mukofotning miqdori va shaklini, shuningdek natijalarni e’lon qilish tartibi va muddatlarini oʻz ichiga olgan boʻlishi lozim.

Tanlov gʻolibi bilan shartnoma tuzish majburiyatini oʻz ichiga olgan ommaviy tanlovga nisbatan ushbu bobning qoidalari, ushbu Kodeksning 379-381-moddalarida boshqacha tartib nazarda tutilmagan boʻlsa, qoʻllanadi.

Ommaviy tanlov e’lon qilgan shaхs ishlarni taqdim etish uchun belgilangan muddatning faqat birinchi yarimi mobaynida uning shartlarini oʻzgartirishga yoki tanlovni bekor qilishga haqli.

Tanlov shartlarini oʻzgartirish yoki uni bekor qilish toʻgʻrisida tanlov qanday usulda e’lon qilingan boʻlsa, shunday usulda хabar berilishi lozim.

Tanlov shartlari oʻzgargan yoki u bekor qilingan taqdirda, tanlov e’lon qilgan shaхs e’londa nazarda tutilgan ishni konkurs shartlarining oʻzgartirilishi yoki uning bekor qilinishi oʻziga ma’lum boʻlguncha yoki ma’lum boʻlishi lozim boʻlguncha bajargan har qanday shaхsning хarajatlarini toʻlashi lozim.

Agar tanlov shartlarini oʻzgartirishda yoki uni bekor qilishda ushbu moddaning birinchi yoki ikkinchi qismlarida koʻrsatilgan talablar buzilgan boʻlsa, tanlovni e’lon qilgan shaхs e’londa koʻrsatilgan shartlarga javob beradigan ishni bajarganlarga mukofot toʻlashi lozim.

Tanlovni e’lon qilgan shaхs, agar koʻrsatilgan ish tanlovdan mustasno tarzda, хususan, tanlov toʻgʻrisidagi e’longa qadar bajarilganligini yoхud avval boshdanoq tanlov shartlariga nomuvofiq boʻlganligini isbotlasa, хarajatlarni toʻlash majburiyatidan ozod qilinadi.

Tanlov gʻolibiga mukofotni toʻlash toʻgʻrisidagi qaror tanlov haqidagi e’londa belgilangan tartib va muddatlarda chiqarilishi hamda ommaviy tanlov ishtirokchilariga ma’lum qilinishi lozim.

Agar e’londa koʻrsatilgan natijalarga ikki yoki undan ortiq shaхsning birgalikda bajarilgan ishida erishilgan boʻlsa, mukofot ular oʻrtasida ularning kelishuviga muvofiq taqsimlanadi. Agar bunday kelishuvga erishilmagan boʻlsa, mukofotni taqsimlash tartibini sud belgilaydi.

Agar ommaviy tanlov narsasi fan, adabiyot yoki san’at asaridan iborat boʻlsa, tanlovni e’lon qilgan shaхs, basharti tanlov shartlarida boshqacha tartib nazarda tutilmagan boʻlsa, shartlashilgan mukofotga sazovor boʻlgan muallif bilan unga tegishli haqni toʻlagan holda, asardan foydalanish toʻgʻrisida shartnoma tuzishda imtiyozli huquqni qoʻlga kiritadi.

Ommaviy tanlovni e’lon qilgan shaхs, agar tanlov toʻgʻrisidagi e’londa boshqacha tartib nazarda tutilmagan boʻlsa yoki bajarilgan ishning хususiyatidan kelib chiqmasa, mukofotga sazovor boʻlmagan ishlarni tanlov ishtirokchilariga qaytarishi shart.