Иш унумдорлиги учун ходимларни қандай рағбатлантириш керак

«Яқинда шаҳар ташқарисида ходимлар учун дам олиш ташкиллаштирдик. Жамоамиз катта, шунинг учун жойни узоқ изладик, 2 кун учун харажатлар мўлжалдан кўп бўлиб чиқди. Гарчи кўпчилик ходимлар дам олиш кунини бирга ўтказишни хоҳлаган бўлса ҳам, дам олишга ҳамма бормади. Борганларнинг аксарияти маданий дастурда қатнашмади. Озиқ-овқат,  жойлаштириш борасида кўп эътирозлар бўлди, ҳатто: «бундан кўра мукофот пулини берганлари яхшироқ эди» деган гапни ҳам эшитдик.... Балки ҳақиқатдан ҳам пул билан рағбатлантирган яхшироқдир?».

Ходимларни рағбатлантириш тизимини яратиш орқали бундай хатолардан қандай қочиш кераклигини kadrovik.uz илтимосига кўра HR маслаҳатчи Ирина Шакирова тушунтирди:

– Ходимларни қандай қилиб тўғри рағбатлантириш кераклиги ҳақидаги саволга ягона тўғри жавоб йўқ. Ҳар бир компания уни синов ва хато қилиш йўли орқали қидиради. Компания ресурсларини беҳуда сарфламаслик учун рағбат, унинг турлари ва имкониятлари ҳақида билишингиз керак бўлган бир нечта муҳим ҳолатларни кўриб чиқамиз.

Ходимларни рағбатлантириш, агар унга комплекс равишда ёндашилса, турли хил рағбатлантириш турларини ўз ичига олиши керак – моддий ва номоддий, индивидуал ва жамоавий. Шунингдек, сизда «антирағбат» ҳам бўлиши керак – жарималар ва бошқа санкциялар.

Рағбатлантиришлар ишлаши учун муайян қоидалар амал қилиши керак:

• ҳар бир рағбатлантириш ҳар бир ходим учун очиқ, рағбатлантириш шартлари шаффоф ва тушунарли бўлиши керак;
• рағбатлантириш сезиларли бўлиши керак (рағбатлантиришнинг сезувчанлиги чегараси турли компанияларда сезиларли даражада фарқ қилиши мумкин);
• аста-секинлик (кичик мукофотдан кутилмаган сакрашларсиз муҳимроқ мукофотгача);
• меҳнат натижаси ва унга ҳақ тўлаш ўртасидаги бўшлиқни минималлаштириш (камроқ, лекин дарҳол);
• моддий ва номоддий рағбатлантиришларнинг уйғунлашуви (бу иккала рағбатлантириш гуруҳи бир хилда кучли);
• рағбатлар ва «антирағбатлар»нинг уйғунлашуви.

Рағбатлантиришнинг хар хил турларини қисқача кўриб чиқамиз:

1. Моддий мотивация

Бу, энг аввало, иш ҳақи. Оддий ходимлар учун у муносиб бўлиши, яшаш учун етарли бўлиши керак. Яъни, унинг миқдори минимал истъмол савати билан мутаносиб бўлиши керак.

Ходим унинг иш ҳақи қандай шакллантирилиши ва бонуслар қандай ҳисобланишини билиши керак. У қандай ва қанақа шароитларда иш ҳақини ошириш ва қўшимча мукофот олиш мумкинлигини аниқ тушуниши керак.

Одам қанча ва нима учун олишини билса, у ишлашга ва натижаларга эришишга рағбатланади. Инфляция муносабати билан иш ҳақи индексациясини унинг ўсиши сифатида кўрсатиш мумкин эмас. Одамлар дўконларга боришади ва ҳаммасини тушунишади. Индексация – бу ажойиб, аммо у «гигиеник омилларни» қўллаб-қувватлашга йўналтирилган.

Гигиена омиллари ҳақида қуйидаги мақолада гапирганмиз:

• Агар ходимлар доимий равишда ишдан бўшаса, нима қилиш керак.

Моддий мотивациянинг муҳим қисми – ижтимоий пакетдир. Одатда у ўз ичига уяли алоқа учун тўлов, тушлик, транспорт харажатлари, компания маҳсулотларини тақдим этиш, бепул ўқитишни олади. Кучли ижтимоий пакет – бу иш берувчининг фойдасига кучли далил.

Ходимларни ушлаб қолишга ёрдам берадиган моддий мотивациянинг бошқа турлари ҳам бор. Булар – даволаниш учун тўловлар, ўқитиш учун кредитлар ёки ипотека тўловлари, компаниянинг акцияларини сотиб олиш имконияти.

Ходимларга совғалар ҳам яхши ишлайди. Байрам санасига нима совға қилишни ҳал қилишда кўриб чиқилаётган шаҳардан ташқарида дам олиш сингари вазият такрорланмаслиги учун ходимлар ўртасида сўровнома ўтказган маъқул.

Аммо моддий мотивация қанчалик ажойиб бўлмасин, бу етарли эмас. Яхши нарсаларга тез  кўникасиз ва янада кўпроғини хоҳлайсиз! Мутахассисларнинг таъкидлашича, одам тахминан 3 ойдан кейин янги даромадга ўрганади ва ундан кейин уни оддий ҳол деб ҳисоблайди. Бунда масъул лавозимлардаги юқори маош оладиган ходимларда юкламалар, иш кўплиги, иш ва шахсий ҳаёт ўртасидаги мувозанатни сақлай олмаслик ва ҳоказолардан чарчоқ тўпланиши мумкин. Бунга ишониш қийин, аммо бундай ходимлар ўзларини тузоққа тушиб қолгандек ҳис қилишлари мумкин: улар ҳатто пулларини ҳам кўнгилдагидек сарфлай олмайди, чунки вақт иш ва уйқудан бошқа ҳеч нарсага етмайди. Ҳар бир инсоннинг оиласи, болалари, ота-онаси бор, дам олиш, маданий-кўнгилочар тадбирлар, шунингдек шахсий вақт ва маконга эҳтиёжи бор. Қисқаси, унга керак…

2. Номоддий мотивация

Инсон учун энг муҳим мотиватор –  унинг қадриятлари билан у ишлаётган компания қадриятларининг мос келиши. Биз аллақачон қадриятлар – бу номзодни компанияга киришда ўтказиш керак бўлган асосий «фильтрлар»дан бири эканлиги ҳақида гапирдик. Бу ҳақда батафсил бу ерда ўқинг:

• Бўш иш ўрни учун энг истиқболли номзодни қандай аниқлаш керак.

Инсонга бахт учун нима кераклигини аниқланг ва компания таклиф қилиши мумкин бўлган нарсалар билан солиштиринг. Бу – компания унга мос келадиган муносиб ходимни ишга олишнинг ишончли усули ва унда ишлаш қувонч келтиради.

Раҳбар – бу кутилмаган, аммо жуда муҳим мотиватор (ёки демотиватор). Агар у билан ишлаш қулай бўлса, бу жиҳат ходимни компанияда узоқ вақт ушлаб қолади, иш жойида қониқишга ҳисса қўшади. Аниқ мақсад ва талаблар, шунингдек раҳбар томонидан ютуқларни мунтазам равишда баҳолаш кучли рағбатлантирувчи омил ҳисобланади.

Ўқитиш ва ривожланиш – ходимларни ушлаб туришнинг энг муҳим шартидир. Ички ўқув тизимини, мартаба ривожлантириш дастурларини ривожлантиринг. Бу одамларни сизнинг компаниянгизда қолиш ва ўсишга рағбатлантиради.

Вақт билан «мукофотлаш». Пандемия даврида кўплаб ходимлар масофадан туриб ишлашга ўтишди, бу уларга вақтларини тақсимлашда катта афзалликларни берди. Мана 3 йилдирки кўплаб компаниялар ўз ходимларини офисга қайтара олмаяпти.

Дарҳақиқат, вақт – бу энг қимматли манба, шунинг учун ҳозирда 4 кунлик иш ҳафтасига ўтаётган мамлакатлар бор, кўплаб компаниялар гибрид иш шаклини жорий қилишди –2 кун офисда, 3 кун уйда. Ходимларнинг сўровномалари бўйича  мослашувчан жадвал ва вақт билан «мукофотлаш»нинг имконияти – кучли мотиваторлар ва компанияда қолиш учун сабабдир. Технологик компаниялар жараёнларни автоматлаштириш, иш вақтини ҳисобга олиш ва иш жараёни зарар кўрмаслиги, мақсадларга эришиш учун эркин жадвалга муҳтож бўлган ходимлар учун вазифаларнинг бажарилишини кузатиш учун турли хил ечимларни таклиф қилишмоқда.

Шунингдек, ўйин ёки геймификацияни номоддий мотивация тренди деб аташ мумкин. У иш жойида яратилиши мумкин бўлган турли хил мусобақа, чорлов ва танлов усулларини ўз ичига олади.

Дейлик, иш мақсадларига эришиш учун ходимлар баъзи моддий рағбатлантириш, совғалар билан алмаштирилиши мумкин бўлган «юлдузлар» ни олишади. Ёки – ой якунлари бўича ходимларнинг рейтинги чиқарилади ва биринчи ўринларни олган ғолиблар раҳбар билан тушлик, концертга чипта, массаж сеанслари ёки муҳимроқ нарса, масалан, қизиқарли лойиҳа ёки лавозим ошишини олишади. Буларнинг барчаси ходимларга тан олинишга ёрдам беради.

 Ўйин усуллари ходимларни ўқитиш ва мослаштириш, компания билан танишиш жараёнларида ҳам қўлланилади. Бунда корпоратив таълим платформалари, мобил иловалар ва мессенжердаги суҳбатлар ёрдам беради. Худди шу мақсадлар билан ҳақиқий турнирлар, мусобақалар, тимбилдинглар ўтказилади. Бироқ бу ерда ҳаддан ошмаслик жуда муҳимдир. Ўйин ёндашуви ёш ва мобил одамларга ёқади, шунда ҳам – ҳаммага эмас. Агар ходимлардан бир вақтнинг ўзида турли тадбирларда қатнашиш талаб этилса, бу уларни шунчаки «қиздириши» мумкин ва улар ўзлари учун тинчроқ жой излай бошлайдилар.

Сифат доираси. Бу усул бизга Япониядан келган. Сифат доираси – бу жараёнлар ва ўзаро таъсирлардаги хато ва камчиликларни аниқлаш, уларни бартараф этиш бўйича таклифлар тайёрлаш учун ихтиёрий равишда мунтазам равишда  йиғиладиган компания ходимлари гуруҳи.

Асосий ғоя шундан иборатки, бўшлиқлар ва муаммолар юзага келган жойда бизнес жараён иштирокчиларининг ўзлари томонидан аниқланиши ва йўқ қилиниши керак. Кундалик иш жараёнида турли муаммоларга дуч келган ходимлар ушбу соҳадаги энг яхши мутахассислар саналади. Ушбу форматда ижодкорликдан фойдаланиш, барчани ишни оптималлаштиришга жалб қилиш ва бундай «тўсиқлар» туфайли тез-тез юзага келадиган мотивацияни йўқотишнинг олдини олиш мумкин.

Иш жойини ташкил этиш ва ходимларга хизмат кўрсатиш. Чиройли ва қулай офис, «мазали» ошхона, кўчага чиқмасдан нақд пул олиш имконияти, қулай дам олиш ёки коворкинг жойлари, замонавий асбоб-ускуналар ва офис жиҳозлари, қулай жойлашув – буларнинг барчаси яхши мотивацион «иқлим»ни яратади.

Хулоса қиламиз:

Жараёнлардаги тартиб, соғлом иш муҳити, адолатли рағбатлантириш, малакали бошқарув, ижодкорлик ва рағбатлантиришнинг турли усуллари:

• ходимлар учун қувонч билан ишга келиш ва қониқиш ҳисси билан уйга қайтиш учун баҳона бўлиб хизмат қилади;
• иш берувчилар учун кадрлар кетиши ва самарасиз «рағбатлантириш» учун ресурсларнинг тарқалишини олдини олишда катта ёрдам бўлади.