Ҳомиладор аёл енгил ишга ўтишни рад этса

«Зарарли ишлаб чиқаришда меҳнат қилувчи инженер – ҳомиладор ходимага тиббий хулоса билан енгилроқ ишга ўтиб ишлаш тавсия этилган. Бундай ишлар корхона омборида мавжуд. Ҳомиладор аёл ўз мутахассислиги бўйича иш талаб қилди ва акс ҳолда ишга чиқмаслигини айтиб, у ерга ўтишдан бош тортди.

Ходиманинг талаблари қонунийми? Иш берувчи ҳомиладор аёлни таклиф қилинган енгил ишга ўтишни рад этган тақдирда ишдан озод этишга мажбурми? Бунда унинг ўртача иш ҳақи сақланадими? Агар янги ишга кам ҳақ тўланса, ўтказишдан кейин ҳомиладор ходиманинг меҳнатига қандай ҳақ тўланади?»

Вазиятни  kadrovik.uz илтимосига кўра  янги Меҳнат кодексини ишлаб чиқиш бўйича экспертлар гуруҳи раҳбари, юридик фанлар номзоди Михаил ГАСАНОВ ва меҳнат ҳуқуқи бўйича «Норма» эксперти, юрист Ленара ХИКМАТОВА изоҳлашди:

 

 

– Чиндан ҳам ҳомиладор аёлларга тиббий хулосага мувофиқ ишлаб чиқариш нормалари, хизмат кўрсатиш нормалари камайтирилади ёки улар салбий ишлаб чиқариш омилларининг таъсирини истисно қиладиган енгилроқ ёки ноқулай ишлаб чиқариш омилларини истисно этадиган ишларга ўтказилади.

Бундай ўтказиш иш берувчи учун мажбурийдир, чунки қонунчиликда назарда тутилган узрли сабабларга кўра амалга оширилади . Сизнинг ҳолатингизда бундай узрли сабаб тиббий хулосанинг мавжудлиги бўлиб, унга кўра ҳомиладор аёл бошқа енгилроқ ишга вақтинча ўтказишларига муҳтож.  Яъни, агар ташкилотда бундай иш бўлса, иш берувчи тиббий хулосани бажариши ва ҳомиладор ходимани бошқа ишга ўтказиши шарт.

 

Енгилроқ ишга ўтказилгандан кейин ҳомиладор ходиманинг меҳнатига қандай ҳақ тўланади

Ўтказишдан кейин ҳомиладор ходиманинг меҳнати баражадиган иши бўйича тўланади, агар бу ишга кам ҳақ тўланса, ходимада аввалги ишларидаги ўртача ойлик иш ҳақи сақланади .

 

Корхонада мос келадиган иш ўринлари бўлмаса, нима қилиш керак

Бундай ҳолда ҳомиладор аёлга енгилроқ иш ёки ноқулай ишлаб чиқариш омиллари таъсиридан холи бўлган иш бериш масаласи ҳал этилгунига қадар, у бунинг оқибатида қолдирилган барча иш кунлари учун ўртача  иш ҳақи сақланган ҳолда ишдан озод этилиши лозим . Агар тегишли иш пайдо бўлмаса, ходима ҳомиладорлик ва туғиш таътили бошлангунга қадар (вақтинча меҳнатга лаёқатсизлик варақаси асосида) ўртача иш ҳақи сақланган ҳолда ишга чиқмасликка ҳақли.

 

Тиббий хулосага кўра ҳомиладор аёлга мос келадиган осон иш бўлса, лекин ходима унга ўтишга рози бўлмасачи? Бу ҳолатда ўртача иш ҳақи сақланиб қоладими?  

Амалдаги қонунчилик бу саволга аниқ жавоб бермайди. Бир томондан, ходим учун МКнинг 394-моддасига мувофиқ енгил ишга ўтишни рад этиш назарда тутилмаган. Бошқа томондан, ходимни вақтинча бошқа ишга ўтказиш унинг розилиги билан амалга оширилади, ишлаб чиқариш зарурияти ёки бекор туриб қолиш бундан мустасно . Кўриб чиқилаётган вазиятда бу вариантни қўллаб бўлмайди.

Шунинг учун  иш берувчида ўртача иш ҳақини сақлаб қолган ҳолда ҳомиладор аёлни ишдан озод қилиш мажбурияти фақат ташкилотда унга мос иш бўлмаганда юзага келади деб ҳисоблаймиз. Агар бундай иш бўлса ва иш берувчи уни ҳомиладор аёлга таклиф қилса-ю, лекин у буни рад этса – пул тўлган ҳолда ишдан озод қилиш учун асос йўқ.

Ҳомиладор аёлни бошқа ишга ўтишга мажбурлаш мумкин эмас. У ўтказишни рад этиш ҳуқуқига эга, аммо у энди ўртача иш ҳақини сақлашни талаб қила олмайди.

Шу билан бирга ҳомиладор аёллар билан тузилган меҳнат шартномасини иш берувчининг ташаббусига кўра бекор қилишга йўл қўйилмайди, бундан ташкилот (унинг алоҳида бўлинмаси) тугатилган ёки якка тартибдаги тадбиркорнинг иш фаолияти тугатилган ҳоллар мустасно .

Шунинг учун, агар ходима унга таклиф қилинган енгил ишга ўтишдан бош тортган тақдирда ҳам, у билан меҳнат шартномасини прогуллар учун бекор қилиш мумкин эмас. Аммо бу иш берувчига иш вақтини ҳисобга олиш жадвалида «0» қўйишга ва ҳомиладор аёлга иш ҳақи ҳисобламасликка тўсқинлик қилмайди.

Ҳаммаси қонуний бўлиши учун иш берувчи ходиманинг енгилроқ ишга ўтишдан бош тортганлигини ҳужжатлаштириши керак. Унга таклиф қилинаётган тиббий хулосага мувофиқ ўтказиш зарурлиги тўғрисида бўш иш ўрнини кўрсатган ҳолда хабар беринг. Бу ҳақда ёзма хабарнома юборинг ва уни ходимага топширинг. Ундан ўтказишни ёзма рад этишни сўранг. Агар ходима буни қилишни истамаса, гувоҳлар иштирокида ходимага бошқа ишга ўтиш зарурлиги тўғрисида хабар берилганлиги, унга бундай иш ўрни таклиф қилингани, аммо у буни рад этгани тўғрисида далолатнома тузинг.

 

Мисол учун, ушбу бўш иш ўринлари орасида зарарли ишлаб чиқаришда эмас, балки одатдаги  иш шароитида муҳандиснинг эркин бирлиги мавжуд. Ходима бу жойга даъво қилиш ҳуқуқига эга.

Ўтказиш зарурлиги тўғрисидаги хабарномада ходима учун барча мос бўш иш ўринларини кўрсатишингизни тавсия қиламиз. Ҳомиладор аёл ўтишни истаган иш учун вақтинча ўтказишни расмийлаштиринг. Агар у барча таклиф қилинган жойлардан бош тортган бўлса, уни юқорида кўрсатилган тартибда иш ҳақини сақламасдан ишдан озод қилинг.

Агар озод қилиш даврида янги мос бўш иш ўрни пайдо бўлса, иш берувчи ходимга ушбу ишга вақтинча ўтишни таклиф қилиши шарт. 

 

Ҳомиладор аёл билан муддатли меҳнат шартномаси тузилган бўлса ва шартнома муддати тугаётган бўлса, ўтказишдан бош тортган тақдирда меҳнат шартномасини унинг муддати тугаганлиги сабабли бекор қилиш мумкинми?

Аёлнинг ҳомиладорлиги даврида муддатли меҳнат шартномасининг муддати тугаган тақдирда, иш берувчи уни ҳомиладорлик тугагунига қадар, унга ҳомиладорлик ва туғиш таътили берилган тақдирда эса бундай таътилнинг охирига қадар узайтириши шарт . Бу ходиманинг аризаси  ва ҳомиладорлик ҳолатини тасдиқловчи тиббий маълумотнома асосида амалга оширилади.

Аёл билан тузилган меҳнат шартномасининг муддати тугаганлиги муносабати билан ушбу шартномани унинг ҳомиладорлиги даврида бекор қилишга, агар меҳнат шартномаси йўқ бўлган ходимнинг мажбуриятларини бажариш вақтига тузилган бўлса ва ҳомиладорлик тугагунига қадар аёлни иш берувчида унинг соғлиғи ҳолати инобатга олинган ҳолда бажара оладиган бошқа ишга аёлнинг ёзма розилиги билан ўтказиш мумкин бўлмаса, йўл қўйилади