Ҳомиладор аёл енгил ишга ўтишдан бош тортса

Тиббий хулосада зарарли ишда ишлайдиган ҳомиладор ходимга енгилроқ иш белгиланиши тавсия қилинган. Корхонада бундай ишлар фақат омборда мавжуд. Аммо ходим у ерга ўтиб ишлашдан бош тортди ва унинг розилигисиз ўтказиш мумкин эмаслигини билдирди. Унинг сўзларига кўра, “декрет таътили”га қадар у уйида ўтиради, иш берувчи эса унга ўртача иш ҳақини тўлаши шарт. Ходимнинг талаби тўғрими?  Вазиятга “Норма”нинг меҳнат ҳуқуқи бўйича эксперти, ҳуқуқшунос Ленара ХИКМАТОВА ойдинлик киритди:

– “Дарҳақиқат, тиббий хулосага мувофиқ ҳомиладор аёлларнинг ишлаб чиқариш, хизмат кўрсатиш нормалари камайтирилади ёки ноқулай ишлаб чиқариш омиллари таъсирини истисно этувчи енгилроқ ишга ўтказилади. Бунда олдинги иш жойидаги ўртача ойлик иш ҳақи сақланиб қолади .

Бундай ўтказиш қонун ҳужжатларида назарда тутилган ҳолатлар юзага келгани учун амалга оширилаётгани сабабли, иш берувчи учун мажбурийдир. Кўриб чиқилаётган вазиятда иш берувчи тақдим этилган тиббий хулосадаги кўрсатмани бажариши ва ходимни бошқа ишга ўтказиши шарт.  

Агар корхонада тўғри келадиган иш ёки бўш иш ўринлари бўлмаса қандай йўл тутиш мумкин? Бу вазиятда ходим енгилроқ иш билан таъминлаш масаласи ҳал этилгунга қадар иш кунлари учун ўртача ойлик иш ҳақи сақланиб қолган ҳолда аввалги иш жойидан озод қилиниши керак . Агар тўғри келадиган иш топилмаса, ходим ҳомиладорлик ва туғруқ таътилига қадар (у ҳомиладорликнинг 30 ҳафтасидан бошлаб касаллик таътили асосида берилади) уйда қолиш ва бир вақтнинг ўзида иш ҳақи олиш ҳуқуқига эга. 

– Агар тиббий хулосага кўра, ҳомиладор аёлга мос келадиган енгил иш,масалан, омборда иш бўлсада,   лекин ходим  ўтишга рози бўлмаса, ўртача ойлик иш ҳақи сақланиб қоладими?

– Амалдаги қонунчилик бу саволга аниқ бир жавоб бермайди. Бир томондан, ходимнинг енгил ишга ўтишни рад этиши МК  226-м. да назарда тутилмаган. Бошқа томондан, бошқа мутахассислик, малака, лавозим бўйича ишга тайинлаш фақат . га мувофиқ ходимнинг розилиги билан амалга оширилади. Унинг розилигисиз вақтинча бошқа ишга ўтказиш фақат жамоа шартномасида ишчиларнинг вакиллик органи билан келишилган ҳолда ишлаб чиқариш зарурати бўлганда  МК 95-м. га асосан мумкин. Бу вариант ушбу вазиятда қўлланилмайди.

Шунинг учун МК нинг 226-м. га кўра иш тутиш керак деб ҳисоблайман: иш берувчида ходимни ўртача иш ҳақини сақлаб қолган ҳолда ишдан четлаштириш мажбурияти корхонада енгил иш бўлмаса ёки бундай иш топилгунча сақланиб туради. Агар мос иш бўлса ва иш берувчи уни ҳомиладор аёлга таклиф қилган бўлса, иш ҳақи сақланган ҳолда озод қилиш учун асос йўқ.

Шундай қилиб, ҳомиладор аёлни янги жойда ишлашга мажбур қилиш мумкин эмас. У бошқа жойга ўтишдан бош тортиши мумкин, аммо у энди ўртача иш ҳақини талаб қилишга ҳақли эмас. Шу билан бирга ҳомиладор аёллар иш берувчининг ташаббуси билан меҳнат шартномасини бекор қилинишидан ҳимояланган . Шунинг учун  ходим унга таклиф қилинган енгил ишга ўтишдан бош тортса ҳам уни ишдан бўшатиш мумкин эмас. Аммо бу иш берувчининг табелга “0” қўйишига ва ҳомиладор аёлга иш ҳақи ҳисобламаслигига тўсқинлик қилмайди. 

Ҳаммаси қонуний бўлиши учун иш берувчи ходимнинг енгил ишга ўтишни рад этиш фактини ҳужжатлаштириши керак. Бунинг учун ходимга янги лавозимни (касбни) кўрсатган ҳолда тиббий хулосага мувофиқ ўтказиш зарурати тўғрисида ёзма хабар беринг. Агар ходим хабарномани ўқиш ва олишдан бош тортса, уни бир неча гувоҳлар иштирокида овоз чиқариб ўқинг ва бу ҳақда далолатнома тузинг. Ходимдан ўтказишни рад этишини ёзма равишда беришини сўранг ва агар сиз бунга рози бўлмасангиз, буни далолатнома билан расмийлаштиринг. Далолатномада ходим унга таклиф қилинган, тиббий хулосада тавсия этилган енгил ишга ўтишдан бош тортганлигини кўрсатинг.

Бошқа томондан, иш берувчи  ҳомиладор аёлга ён босиши мумкин ва ҳатто бошқа ишга ўтишдан бош тортса ҳам  корхонанинг молиявий имкониятларидан келиб чиқиб  ўртача иш ҳақини сақлаб қолган ҳолда уни ишдан озод этиши мумкин”.