Ходимни тўйга қандай қилиб «қўйиб юбориш» керак

«Ходим турмуш қурмоқчи, шу муносабат билан бир неча кунга ишдан озод қилишларини сўрамоқда. Буни қандай қилиб тўғри расмийлаштириш керак? Таътил дебми ёки отгул сифатидами? Агар таътил бўлса, у ҳолда тўланадиганми ёки иш ҳақи сақланмайдиганми? Тўй учун аниқ қанча  кун берилиши керак?».

Kadrovik.uz тушунтиради:

 

1-вариант: ижтимоий таътил

Жамоа келишувлари, жамоа шартномаси, ташкилотнинг ички ҳужжатлари билан (масалан, таътиллар тўғрисидаги низом билан) ходимларга    қонунчиликда белгиланмаган бошқа ижтимоий таътилларни бериш мумкин . Масалан, қуйидагилар муносабати билан:

• никоҳ тузилганлиги;
• бола туғилиши муносабати билан – боланинг отасига;
• ходимнинг яқин қариндоши вафот этганлиги муносабати билан;
• бошқа ҳолатларда.

Шунингдек, бундай ҳолатларни ходим билан меҳнат шартномасида ҳам шартлашиш мумкин.

Агар санаб ўтилган ҳужжатларда бундай кафолат бўлмаса, муаммо ходим ва иш берувчи ўртасидаги келишув асосида ҳал қилиниши мумкин. Аммо бу ерда муҳим бир жиҳат бор: бу ҳолда иш берувчи ходимнинг илтимосини қондириши ёки рад этиши мумкин.

Можароли вазиятларнинг олдини олиш учун, агар компания қўшимча ижтимоий таътилларни тақдим этиш имкониятига эга бўлса, уларни бериш тўғрисидаги шартни жамоа шартномаси ёки ички ҳужжатларда мустаҳкамлаб қўйиш мақсадга мувофиқдир. Бу иш берувчининг шахсий қараши ёки манфаатларидан келиб чиқиб у ёки бу ходимни рад этмаслигининг кафолати бўлади. Ахир, жамоа шартномаси ва ички ҳужжатларнинг қоидаларини ижро этиш ходимлар учун ҳам, иш берувчи учун ҳам мажбурийдир.

Ходимлар учун қўшимча ижтимоий таътилларни белгилайдиган ҳужжатларда қуйидаги муаммоларни тартибга солиш керак:

• ушбу таътилларнинг аниқ давомийлиги;
• ҳар йилги меҳнат таътилини олишга ҳуқуқ берувчи иш стажининг киритилиши.

 

Жамоа шартномаси ёки ички ҳужжатда таътил беришни қандай қайд қилиш керак

Намуна сифатида Ўзбекистон касаба уюшмалари Федерацияси томонидан 2023 йил учун тасдиқланган Жамоа шартномаси макетининг 4.31-бандидан фойдаланиш мумкин:

«.... Иш берувчи қуйидаги вазиятларда ходимнинг иш ҳақи сақланган ҳолда  унга ижтимоий таътил бериш тўғрисидаги талабини қондиришга мажбур:

а) яқин қариндошларнинг ўлими* – _ _ _  кун;

б) ходимнинг ўзи ёки унинг болаларининг тўй тантаналарини ўтказиш – ___ кун;

в) табиий офат юз берганда – ___ кун (тошқинлар, кўчкилар ва бошқалар);

г) янги уйга кўчиб ўтиш муносабати билан – ___ кун;

д) бола биринчи синфга чиққанда – ___ кун;

е) боланинг туғилиши муносабати билан боланинг отасига –  _____ кун;

ж) коронавирус инфекциясига қарши эмланган кунда – 1 кун;

з) ҳажга боришда ёки тарихий жойларга, ёдгорликларга ва муқаддас жойларга саёҳат қилишда –   _____ кун;

ва) _______________________________.

---

* Яқин қариндошларга: ота-оналар, ака-укалар, опа-сингиллар, болалар ва ходимнинг турмуш ўртоқлари киради».

 

Бундай таътилни қандай расмийлаштириш керак

1. Ходимдан эркин шаклда ёзилган аризани олинг. Аммо кейинчалик тушунмовчиликлар бўлмаслиги учун ходим аризада таътилнинг аниқ кунлари сонини кўрсатганлигига ишонч ҳосил қилинг.

«Тўй маросимларини ўтказиш даврига» ва ҳоказо каби ноаниқ жумлалардан фойдаланиш керак эмас. Ходим ички тартибда белгиланган ёки тарафлар томонидан келишилган кунлар сонини  кўрсатиши керак.

2. Таътилнинг аниқ давомийлигини кўрсатган ҳолда ариза асосида буйруқ расмийлаштиринг. Агар таътил охирида ходим узрли сабабларсиз ишга чиқмаса, бу прогул сифатида баҳоланади.

3. Ушбу таътил мақсадли бўлгани сабабли, аризадан ташқари ходимдан тасдиқловчи ҳужжатни – никоҳ тўғрисидаги гувоҳноманинг нусхасини (табиийки ходим уни никоҳ рўйхатдан ўтказилгандан кейин тақдим эта олади) олиш мақсадга мувофиқдир. Масалан, у таътилдан чиққандан кейин уни бериши мумкин. Гувоҳнома нусхасини ариза билан бирга буйруққа илова қилинг.

4. Таътилни – сизнинг ташкилотингизда табель юритиш учун қабул қилинган белгиларга мувофиқ иш вақтини ҳисобга олиш табелида акс эттиринг.

 

2-вариант: иш ҳақи сақланмайдиган таътил

Агар маълум мақсадлар учун ижтимоий таътил ходимга маҳаллий тартибда кафолатланмаган ва меҳнат шартномасида шартлашилмаган бўлса, иш берувчи, юқорида айтиб ўтилганидек, уни тақдим этишга мажбур эмас.

Бундай ҳолда ходимга иш ҳақи сақланмайдиган таътил расмийлаштириш мумкин. Шунга қарамай, муаммо томонларнинг келишуви билан ҳал қилинади. Бу ҳолда ҳам, агар ходим таътил уларнинг хоҳишига кўра бериладиган ходимлар тоифалари рўйхатига киритилмаган бўлса, иш берувчи рад этиши мумкин. Улар янги МКнинг 228-модда 4-қисмида санаб ўтилган.

 

3-вариант: меҳнат таътили

Дейлик, тўй учун ижтимоий таътил ички тартибда ҳам, меҳнат шартномасида ҳам назарда тутилмаган. Ходим иш ҳақи сақланмайдиган таътил олмоқчи эмас. Ҳар йиллик меҳнат таътили қолмоқда.

Агар ходимда иш йили учун унга тегишли бўлган фойдаланилмаган меҳнат таътили қолган бўлса, уни тўлиқ ёки қисман тақдим этиш мумкин. Агар ходим таътилни тўлиқ олишни истамаса, уни янги Меҳнат кодексининг 231-моддасига риоя қилган ҳолда қисмларга ажратишга йўл қўйилади: таътилнинг жуда бўлмаганда битта қисми 14 календарь иш кунидан кам бўлмаслиги керак.

Мисол учун, ходимнинг таътил давомийлиги – 21 календарь кун. Тўй учун 7 кун (бир ҳафта) ажратилиши, қолган 14 кун эса жорий иш йилида бошқа муддатга қолдирилиши мумкин. Лекин улардан бир вақтнинг ўзида фойдаланиш керак. Қолган 14 кунни энди қисмларга ажратиш мумкин эмас.

 

Иш берувчи меҳнат таътили беришни рад этиши мумкинми

– Йўқ, агар таътиллар жадвалига мувофиқ таътилдан фойдаланиш вақти тўй ўтказиш даврига тўғри келса, мумкин эмас. Тўғри келмаса (масалан, тўй июнь ойида, таътил эса жадвал бўйича ноябрь ойида), агар ходим таътил уларнинг хоҳишига кўра ёзги ёки улар учун қулай бўлган бошқа вақтда  бериладиган ходимлар тоифалари рўйхатига кирмаса, иш берувчи рад этишга ҳақли. Улар янги МКнинг 228-модда 4-қисмида кўрсатилган.

Агар ходим ишлаган даври учун берилиши керак бўлган таътилдан аллақачон фойдаланган бўлса, кейинги иш йили ҳисобидан таътил бериш тавсия этилмайди.

 

Ходимга тўй кунлари учун отгул расмийлаштириш мумкинми

– Йўқ, мумкин эмас, чунки «отгул» атамаси фақат янги Меҳнат кодексининг 469-моддасида қўлланилади ҳамда вахта усулида ишлашда дам олиш ва меҳнат режимига тегишли.

Баъзи кадрлар бўйича мутахассислар “отгулларни” «таътил ҳисобига» расмийлаштиришади, бу нотўғри.

Агар ходим билан келишилган ҳолда унга тўй учун таътил кунлари берилса, буни юқорида айтиб ўтганимиздек, қисмларга бўлинган таътил сифатида расмийлаштиринг.

Ленара ХИКМАТОВА

юрист, «Нормa» эксперти