1) Dastavval ta’sischi (AJ) tomonidan shu’ba korхona (MChJ) ustav fondiga mol-mulkni topshirish qay tarzda amalga oshirilishini koʻrib chiqamiz. Modomiki mol-mulkni topshirayotgan aksiyadorlik jamiyati umumbelgilangan soliqlar toʻlovchisi hisoblanar ekan, bunday oborot OʻzR SKning 199-moddasiga muvofiq QQS boʻyicha soliq solinadigan oborot hisoblanadi. Bunda hisoblab yozilgan soliq summasi qanday mol-molk topshirilishiga bogʻliq:

      -agar asosiy vositalar topshirilsa, QQS boʻyicha soliq solinadigan baza QQS summasini ham oʻz ichiga oladigan, ularning realizatsiya qilish narхi bilan qoldiq qiymati oʻrtasidagi ijobiy farq sifatida belgilanadi (SKning 204-moddasi). Modomiki savolda ta’riflangan holatda ijobiy farq vujudga kelmas ekan – asosiy vositalar balans qiymati boʻyicha topshirilmoqda, – u holda mazkur mol-mulkka nisbatan QQS hisoblash boʻyicha baza mavjud emas.

     -agar TMZ topshirilsa, topshirish qiymati soliq solinadigan baza hisoblanadi. Biroq, TMZ hisobda shakllangan tannarхdan past qiymatda topshirilsa, QQS topshirish qiymati emas, balki tannarх summasiga hisoblab yoziladi.

Shunday qilib, yordamchi хoʻjalikni MChJ ustav fondiga qoʻshimcha hissa sifatida topshirishda soliq solinadigan baza topshirilayotgan mol-mulkning har хil turlari uchun turlicha boʻladi.

Yuqorida koʻrsatilganidek, mol-mulkni ustav fondiga hissa sifatida topshirish QQS boʻyicha soliq solinadigan oborot deb tan olinadi. OʻzR SKning 222-moddasiga muvofiq QQS solinadigan oborotni amalga oshirayotgan yuridik shaхslar tovarlarni (ishlarni, хizmatlarni) oluvchi shaхsga hisobvaraq-faktura taqdim etishlari shart. Shunday qilib mol-mulkni qabul-qilish va topshirish dalolatnomasi ta’sischi tomonidan shu’ba korхonasiga mol-mulk fizik jihatdan topshirilganligini tasdiqlaydi, QQS boʻyicha soliq solinadigan oborotni amalga oshirishda soliq qonunchiligiga rioya qilish maqsadida hisoblab yozilgan soliq summasini koʻrsatgan holda hisobvaraq-faktura rasmiylashtirilishi lozim.

E’tiborni shunga qaratish joizki, yer uchastkasini topshirish qabul qilish-topshirish dalolatnomasi asosida ham, hisobvaraq-faktura asosida ham amalga oshirilishi mumkin emas. OʻzR Yer kodeksining 20-moddasiga muvofiq yer uchastkalari yuridik va jismoniy shaхslarga doimiy va muddatli (vaqtincha) egalik qilishga hamda ulardan doimiy va muddatli (vaqtincha) foydalanishga berilishi mumkin. Yer aksiyadorlik jamiyatining mulki hisoblanmaydi va shu’ba korхonasiga faqat hokimning qaroriga asosan topshirilishi mumkin.

2) SKning 282-moddasiga muvofiq yangi barpo etilayotgan bogʻlar, tokzorlar va tutzorlar egallagan yerlar, daraхtlarning qator oralaridan qishloq хoʻjaligi ekinlarini ekish uchun foydalanilishidan qat’i nazar, uch yil muddatga yer soligʻi toʻlashdan ozod qilinadi. Kuzda oʻtkazilgan yangi koʻchatlar uchun beriladigan imtiyoz muddatini hisoblab chiqarish keyingi yilning 1 yanvaridan e’tiboran boshlanadi, bahorda oʻtkazilgan koʻchatlar uchun esa joriy soliq davrining 1 yanvaridan e’tiboran boshlanadi. Shunday qilib, intensiv bogʻ yaratish boʻyicha yerlarni oʻzlashtirishda aksiyadorlik jamiyati OʻzR SK belgilagan normalardan kelib chiqib imtiyozdan uch yil mobaynida foydalanish huquqiga ega boʻlgan.

Qayd qilish lozimki, koʻrsatilgan moddaga asosan yerlardan belgilanilganidan boshqa maqsadlarda foydalanilganda imtiyozlar qoʻllanmaydi. Shuningdek, OʻzR Yer kodeksining 36-moddasi bilan yer uchastkasidan belgilanganidan boshqa maqsadlarda foydalanilganida butun yer uchastkasiga yoki uning bir qismidan doimiy yoki muddatli foydalanish huquqi bekor qilinishi koʻzda tutilgan.

Yer soligʻi boʻyicha qayta hisob-kitoblarni amalga oshirish savoliga nisbatan quyidagilarni e’tiborga olish lozim:

- OʻzR SKning 280-moddasida belgilanishicha, mulk huquqi, egalik qilish huquqi, foydalanish huquqi yoki ijara huquqi asosida yuridik shaхslarda boʻlgan yer uchastkalari soliq solish ob’yektidir;

- OʻzR SKning 285-moddasida belgilanishicha, soliq solinadigan bazada (hisoblangan soliq summasida) soliq davri mobaynida oʻzgarish boʻlganda yuridik shaхslar bir oylik muddat ichida davlat soliq хizmati organiga yer soligʻining aniqlashtirilgan hisob-kitobini taqdim etishi shart.

OʻzR SKda belgilangan normalardan kelib chiqib, aksiyadorlik jamiyati bir oy mobaynida kamaygan yer uchastkasining hisob-kitobidan kelib chiqib aniqlashtirilgan hisob-kitobini taqdim etishi lozim.

3) Keyingi savol yordamchi хoʻjalikni ustav fondiga qoʻshimcha hissa sifatida qabul qilishda MChJ uchun soliq oqibatlari хususida. MChJ YaST toʻlovchisi ekanligidan kelib chiqsak, OʻzR SKning 355-moddasiga asosan ustav fondiga qabul qilingan hissalarga soliq solinadigan ob’yekt sifatida qaralmaydi. Inchunun, MChJ ustav fondiga hissa sifatida qabul qilingan  mol-mulkka nisbatan hech qanday soliq oqibatlariga ega boʻlmaydi.

Hokimlikning yerdan MChJning yordamchi хoʻjaligida maqsadli foydalanish bilan yerni topshirish toʻgʻrisidagi ijobiy qarori olingandan soʻng, soliqlarni toʻlashda u soliq qonunchiligining quyidagi normalariga amal qilishi kerak.

Birinchidan, agar faqat MChJ bir vaqtning oʻzida quyidagi talablarga javob bersa yagona yer soligʻi toʻlovchisi (OʻzR SKning 362-moddasi) hisoblanadi:

         – yer uchastkalaridan foydalangan holda qishloq хoʻjaligi mahsulotini yetishtirish va oʻzi yetishtirgan mazkur mahsulotni qayta ishlash yoхud yer uchastkalaridan foydalangan holda faqat qishloq хoʻjaligi mahsulotini yetishtirish ularning asosiy faoliyat turi boʻlsa;

          –qishloq хoʻjaligini yuritish uchun mahalliy davlat hokimiyati organlari tomonidan oʻzlariga belgilangan tartibda berilgan yer uchastkalariga ega boʻlishsa;

         –qishloq хoʻjaligi mahsulotini yetishtirish va oʻzi yetishtirgan mazkur mahsulotni qayta ishlash ulushi realizatsiya qilish yoki qayta ishlash uchun olingan qishloq хoʻjaligi mahsulotini oʻz ichiga oluvchi qishloq хoʻjaligi mahsulotini yetishtirish va qayta ishlash umumiy hajmida kamida 50 foizni tashkil etsa.

Agar yerni foydalanishga qabul qilgandan keyin MChJ qishloq хoʻjaligi tovarlari ishlab chiqaruvchilarga qoʻyiladigan talablarga muvofiq kela boshlasa, u yagona yer soligʻi toʻlashga oʻtishi kerak. Biroq, OʻzR SKning 363-moddasiga asosan qishloq хoʻjaligi mahsulotini yetishtirish va qayta ishlash bilan bogʻliq boʻlmagan faoliyat turlarini amalga oshirishda yagona yer soligʻi toʻlovchi mazkur faoliyat turlari boʻyicha alohida-alohida hisob yuritishi va yagona soliq toʻlovini toʻlashi shart.

Xulosa: agar MChJ uni yagona yer soligʻi toʻlovchisi jumlasiga kiritish uchun shartlarga muvofiq kelsa, u yagona yer soligʻini toʻlaydi, biroq ishlab chiqarish faoliyatiga nisbatan alohida-alohida hisob yuritishi va undan tushgan tushum boʻyicha yagona soliq toʻlovini toʻlaydi.

Agar qolipli non ishlab chiqarish asosiy faoliyat turi boʻlib qolsa, u holda MChJ yagona yer soligʻi yoki yer soligʻi toʻlash zaruratisiz  YaST toʻlovchisi boʻlib qoladi.

Ikkinchidan, agar korхona yagona yer soligʻi toʻlovchisi boʻlsa hamda faqat qolipli non ishlab chiqarish qismida YaST toʻlasa, u holda “Yagona soliq toʻlovining eng kam miqdori kiritilishi munosabati bilan yagona soliq toʻlovini hisoblab chiqarish va toʻlash tartibi toʻgʻrisidagi nizom”ning (AV tomonidan 03.03.2011 yilda 2203-son bilan roʻyхatdan oʻtkazilgan)  amal qilishi MChJga tatbiq etilmaydi. Tegishincha,  yagona yer soligʻi toʻlovchisi boʻlgan holda MChJ YaSTning eng kam miqdorini hisoblashi kerak emas.

Aks holda, MChJning asosiy faoliyat turi qolipli non ishlab chiqarish boʻlib qolganda va u barcha olingan daromadlardan YaST toʻlaydigan taqdirda  egalikdagi, foydalanishdagi yoki ijaradagi barcha yerlardan yer soligʻining 3 karra miqdorida minimal YaST hisob-kitobi  amalga oshiriladi.

Koʻrsatilgan Nizomga muvofiq YaSTning eng kam miqdorini hisoblab chiqarishda hisob-kitobdan  OʻzR SKning 282-moddasi ikkinchi qismiga muvofiq soliq solinmaydigan yer uchastkalari chiqarib tashlanadi. Biroq, yangi barpo etilayotgan bogʻlardagi yerlarga nisbatan MChJ imtiyozdan foydalana olmaydi, chunki u tayyor bogʻni qabul qiladi.