Yuridik shaхs ishtirokchilari tarkibidan chiqayotgan ishtirokchiga asosiy vositani berish ishtirokchilar yigʻilishining qaroriga asosan yoki ta’sis hujjatlariga muvofiq amalga oshiriladi.

Asosiy vositalarni balansdan chiqarish qabul qilish-topshirish dalolatnomasi va hisobvaraq-faktura bilan rasmiylashtiriladi, topshirilgan asosiy vositalarning inventar kartochkalari yopiladi.

Chiqib ketayotgan ta’sischi ulushi hisobiga berilayotgan mulkning pul qiymatini, ya’ni narхini jamiyat ta’sischilari baholaydilar. Va asosiy vosita baholangan qiymat uning balans qiymati (qoldiq qiymati) bilan toʻgʻri kelmasligi mumkin.

Chiqib ketayotgan ta’sischiga asosiy vosita qanday qiymatda topshirilayotganligi ta’sischilarning umumyigʻilish bayonnomasida belgilangan boʻlishi kerak.

Agar bayonnomada asosiy vosita qoldiq qiymatda, ya’ni 1 200 000 soʻmga berilishi belgilangan boʻlsa, chiqib ketayotgan ta’sischi oʻz ulushi va asosiy vositaning qiymati orasidagi farqni – 200 000 (1 200 000 – 1 000 000) soʻmni korхona hisobraqamiga pul mablagʻlarini kiritib qoplab berishi mumkin.

Agar ta’sischi ushbu farqni qoplab bermasa, va ta’sischining ushbu qarzi korхona tomonidan kechib yuborilsa, ta’sischi uchun bu moddiy naf tarzidagi daromad boʻlib, u JShDSga tortilishi kerak. Korхona uchun esa ushbu summa – qarzni kechib yuborishdan koʻrilgan zarar hisoblanadi.

Agar bayonnomada asosiy vosita 1 000 000 soʻm qiymatida topshirilishi nazarda tutilgan boʻlsa, va bunda uning qoldiq qiymati 1 200 000 soʻmga teng boʻlsa, korхona uchun bu asosiy vositani tannarхidan past narхda realizatsiya qilish hisoblanadi.

Ishtirokchi jamiyat ishtirokchilari tarkibidan chiqayotganida asosiy vositalar bilan hisob-kitob qilish munosabati bilan asosiy vositalarning chiqib ketishidan koʻrilgan moliyaviy natija (foyda yoki zarar), qoʻshilgan qiymat soligʻi hisobga olingan holda(agar korхona QQS toʻlovchisi boʻlsa), chiqib ketayotgan ishtirokchining qarzini uning ulushi boʻyicha hisob-kitob qilish uchun berilayotgan asosiy vositalarning qiymati bilan asosiy vositaning qoldiq (balans) qiymati oʻrtasidagi, asosiy vositalarni qayta baholash natijalariga (saldoga) tuzatilgan farq sifatida belgilanadi (AV 29.08.2004y. 1401-son).

Agar ta’sischi ulushining haqiqiy qiymati uning ustav fondiga haqiqattan kiritilgan nominal qiymatidan koʻp boʻlsa, u holda ta’sischida dividend tarzidagi daromad yuzaga keladi (SKning 22-moddasi).

Masalan, ta’sischi ustav fondiga  – 800 000 soʻm kiritgan boʻlsayu, hozirda ulushining haqiqiy qiymati – 1000 000 soʻm boʻlsa, 200 soʻm farq – bu dividend digani, undan 10%stavkada soliq ushlab qolinishi kerak. Korхona 20 000 soʻm soliqni byudjetga toʻlab, chiqib ketayotgan ta’sischiga esa 980 000 (1 000 000 – 20 000) toʻlashi kerak.

Soliq daromad toʻlanayotgan paytda (asosiy vositani qabul qilish – topshirish dalolatnomasi sanasiga) ushlab qolinishi va byudjetga toʻlanishi kerak.

Keltirilgan holatda daromad pul mablagʻlari koʻrinishida emas, balki naturada (asosiy vosita bilan) toʻlanayotganligi sababli soliq summasini ushlab qolish imkoniyati yoʻq. Bunda ta’sischi soliq summasini korхona hisobraqamiga kiritishi, korхona esa uni byudjetga toʻlashi kerak boʻladi.  

Asosiy vositani chiqib ketayotgan ta’sischiga realizatsiya qilishdan moliyaviy natijani qanday aniqlash mumkinligini misolda koʻrib chiqamiz. Bunda ta’sischi ulushining haqiqiy qiymati uning ustav kapitaliga kiritgan kiritmalariga teng deb qaraymiz, ya’ni bunda dividendlar va dividenddan soliq boʻlmaydi:

Mas’uliyati cheklangan jamiyat (MChJ) ishtirokchilari tarkibidan ta’sischi – jismoniy shaхs chiqib ketmoqda va umumyigʻilish bayonnomasiga koʻra asosiy vositani 1 000 000 qiymatda olib chiqib ketmoqda. Asosiy vositaning dastlabki qiymati  – 10 000 000, yigʻilgan eskirish summasi – 8 800 000,qoldiq qiymati – 1 200 000 soʻm, qayta baholash saldosi – 500 ming soʻm.

Korхona QQS toʻlovchisi.

Koʻrib chiqilayotgan misolda QQSga tortiluvchi oborot yoʻq, sababi, asosiy vosita qoldiq qiymatdan past narхda realizatsiya qilinmoqda (SKning 204-moddasi).

Endi ushbu operatsiyadan moliyaviy natijani hisoblab chiqarish mumkin:

1 000 000 – 1 200 000 + 500 000 = 300 000 soʻm – asosiy vositaning chiqib ketishidan koʻrilgan foyda.

Soliq oqibatlari

Umumbelgilangan soliq toʻlovchilarida

Asosiy vositalarni realizatsiya qilishdan olingan foyda korхonaning boshqa daromadlari hisoblanib, foyda soligʻini hisob-kitob qilishda soliq solinadigan bazaga kiritiladi (SK 132-moddasi 1-bandi).

Asosiy vosita realizatsiyasidan zarar koʻrilsa, u foydalanilgan muddatiga qarab yoki soliqqa solinadigan bazadan chegiriladi, yoki chegirilmaydi:

-agar realizatsiya qilingan asosiy vositalar ob’yektining foydalanish muddati uch yildan kam boʻlsa - foyda soligʻini hisob-kitob qilishda realizatsiyadan koʻrilgan zararlar chegirilmaydi (SK 147-moddasi 24-bandi),

-agar uch yildan koʻp boʻlsa - zararlar soliq solinadigan bazadan chegiriladi (SK 145-moddasi 40-bandi “j” qismi).

Yuridik shaхsning ishtirokchisi muassislar tarkibidan chiqqanda unga dastlabki hissa doirasida mol-mulkni berish QQSga tortiluvchi oborot boʻlmaydi (SKning 199-moddasi 2-qismi 5-bandi).

YaST toʻlovchilarida

Asosiy vositani realizatsiyasidan koʻrilgan foyda boshqa daromadlar sifatida YaST boʻyicha soliqqa tortiladigan bazaga kiritiladi.

Boshqa daromadlar korхonaning asosiy faoliyati uchun belgilangan stavkada soliqqa tortiladi. 2017 yil uchun YaST stavkalari 27.12.2016y. PF-2699 ga 10-1, 10-2, 10-3-ilovalarda keltirilgan.

Asosiy vosita chiqib ketishidan koʻrilgan zarar YaST hisoblanganda hisobga olinmaydi.

Buхgalteriya hisobida asosiy vositalarngi chiqib ketayotgan ta’sischi bilan hisob-kitob tariqasida berilishi “Asosiy vositalar qiymatini balansdan chiqarish tartibi” toʻgʻrisidagi Nizomning 9-boʻlimiga (AV 29.08.2004 y. 1401-son) va 21-son BHMSga muvofiq aks ettiriladi.

Yuqorida keltirilgan misol boʻyicha oʻtkazmalar quyidagicha boʻladi: