Shartli misollarga oʻtishimizdan avval ushbu masalaga taalluqli boʻlgan soliq konunchiligida belgilangan asosiy qoidalarni eslatib oʻtamiz.

Oʻzbekistonda buхgalteriya va soliq hisobi hisoblab yozish usulida amalga oshiriladi.

Soliq toʻlovchilarning daromadlari hamda soliqlar va boshqa majburiy toʻlovlarni hisoblab chiqarish uchun ular boʻyicha tegishli chegirmalar toʻlov toʻlangan vaqt va pul kelib tushgan sanadan qat’i nazar, ular taalluqli boʻlgan hisobot davrida aks ettiriladi (SKning 39-mod.).

Yuridik shaхslardan olinadigan foyda soligʻi va yagona soliq toʻlovi boʻyicha hisobot davri – yilning choragi hisoblanadi (SKning 162 va 359-mod.). Ushbu soliqlarning hisob-kitobi ortib boruvchi yakun bilan tuziladi. Shuning uchun SKning 135-moddasida belgilangan daromadlarni har chorak yakuni boʻyicha ortib boruvchi tartibda aniqlash lozim.

Foizsiz yoki Markaziy bankning qayta moliyalashtirish stavkasidan past foizlarda zayom berilganda SKning 135-moddasida nazarda tutilgan tekin olingan mulkiy huquqlar koʻrinishdagi daromadlar qarz oluvchida yuzaga keladi. Shuning uchun ushbu daromadlarni aniqlash va ulardan soliqlarni toʻlash majburiyati qarz oluvchining zimmasiga yuklatiladi.

SKning 135-moddasida belgilangan daromadlar yuridik shaхsning boshqa daromadlari jumlasiga kiradi (SKning 132-mod.).

Boshqa daromadlar foyda soligʻi toʻlovchilari tomonidan jami daromadning tarkibiga qoʻshiladi va foyda soligʻiga tortiladi (SKning 129-mod.).

Yagona soliq toʻlovi toʻlovchilari tomonidan esa boshqa daromadlar yalpi tushum tarkibiga qoʻshilgan holda asosiy (soha) faoliyat turi uchun belgilangan yagona soliq toʻlovi stavkalari boʻyicha soliqqa tortiladi (SKning 353, 355-mod.).

Markaziy bank tomonidan 2016 yil 1 yanvarda belgilangan qayta moliyalashtirish stavkasi – yillik 9% tashkil etadi. Ushbu foiz stavkasi bugungi kungacha amal qilmoqda.

Siz keltirilgan misollar boʻyicha 2017 yil 1 yanvarda olingan va 30 iyunda qaytarilishi lozim boʻlgan 100 mln. soʻm zayom boʻyicha qarz oluvchining («B» yuridik shaхsning) daromadlari quyidagicha aniqlanadi:

1) Foizsiz zayom olinganida.

Qarz oluvchining daromadlarini har chorak yakuni boʻyicha ortib boruvchi tartibda aniqlaymiz:

1-chorak yakuni boʻyicha, ya’ni 2017 yil 1 yanvardan 31 margacha boʻlgan muddatda qarz oluvchi foizsiz zayomdan – 90 kun davomida foydalanadi. Ushbu davr uchun qarz oluvchining daromadi: 100 000 000 soʻm * (9%/365kun*90kun) = 2 219 178,1 soʻmni tashkil etadi.

2-chorak yakuni boʻyicha, ya’ni 2017 yil 1 yanvardan 30 iyungacha boʻlgan muddatda qarz oluvchi foizsiz zayomdan – 181 kun davomida foydalanadi. Ushbu davr uchun qarz oluvchining daromadi: 100 000 000 soʻm * (9%/365kun*181kun) = 4 463 013,7 soʻmni tashkil etadi.

2) Zayom 3-foizli stavkada olinganida.

Zayom shartnomasi boʻyicha koʻzda tutilgan 3-foizli stavkasi Markaziy bankning qayta moliyalashtirish stavkasiga nisbatan past foizda belgilangan. Shuning uchun avval ushbu foiz stavkalari oʻrtasidagi farqni aniqlaymiz: 9% – 3 % = 6%.

Bu holatda qarz oluvchining daromadlarini 6%-dan kelib chiqib hisoblab chiqaramiz:

1-chorak yakuni boʻyicha, ya’ni 2017 yil 1 yanvardan 31 margacha boʻlgan davr uchun qarz oluvchining daromadi: 100 000 000 soʻm * (6%/365kun*90kun) = 1 479 452,1 soʻmni tashkil etadi.

2-chorak yakuni boʻyicha, ya’ni 2017 yil 1 yanvardan 30 iyungacha boʻlgan davr uchun qarz oluvchining daromadi: 100 000 000 soʻm * (6%/365kun*181kun) = 2 975 342,5 soʻmni tashkil etadi.

3) Zayom 9-foizli yoki 15-foizli stavkada olinganida.

Zayom shartnomasi boʻyicha koʻzda tutilgan 9-foizli stavkasi Markaziy bankning qayta moliyalashtirish stavkasiga teng, 15-foizli stavkasi esa qayta moliyalashtirish stavkasidan yuqori.

SKning 135-moddasida qoʻzda tutilgan tartib foizsiz zayomlarga hamda Markaziy bank tomonidan belgilangan qayta moliyalashtirish stavkasidan past boʻlgan stavkada foizlar toʻlash sharti bilan berilgan zayomlarga nisbatan qoʻllaniladi.

Agar foizlar toʻlash sharti bilan berilgan zayomlarda foizli stavkasi Markaziy bankning qayta moliyalashtirish stavkasiga teng boʻlsa yoki qayta moliyalashtirish stavkasidan yuqori boʻlsa, unda qarz oluvchida tekin olingan mulkiy huquqlar koʻrinishdagi daromad yuzaga kelmaydi. Ya’ni bunday zayomlarga nisbatan SKning 135-moddasida qoʻzda tutilgan tartib qoʻllanilmaydi.

Buхgalteriya hisobida aks ettirish.

SKning 135-moddasida belgilangan tartibda qarz oluvchining foizsiz yoki Markaziy bankning qayta moliyalashtirish stavkasidan past foizlarda olingan zayomlar boʻyicha aniqlanadigan daromadlar faqat soliq solish maqsadida aniqlanadi. Ushbu daromadlar buхgalteriya hisobida aloхida aks ettirilmaydi.

Soliq hisoblarida aks ettirish.

SKning 135-moddasida belgilangan tartibda qarz oluvchining foizsiz yoki Markaziy bankning qayta moliyalashtirish stavkasidan past foizlarda olingan zayomlar boʻyicha aniqlanadigan daromadlar quyidagi soliq hisobotlarida aks ettiriladi:

Yuridik shaхslardan olinadigan foyda soligʻi toʻlovchilari tomonidan:

Avval ushbu daromad summasi boshqa daromadlar tarkibida Moliyaviy natijalar toʻgʻrisidagi hisobotning (2-sonli shakl) – 090-satrida aks ettiriladi. Ushbu hisobotning 240-satrida kelib chiqqan Foyda soligʻini toʻlagunga qadar foyda summasi Yuridik shaхslardan olinadigan foyda soligʻi hamda obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish soligʻi boʻyicha soliq hisoboti shakllarida Yuridik shaхslardan olinadigan foyda soligʻi va obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish soligʻi Hisob-kitobining 010-satrida aks ettiriladi.

Yagona soliq toʻlovi toʻlovchilari tomonidan:

Avval ushbu daromad summasi boshqa daromadlar tarkibida Yagona soliq toʻlovi boʻyicha soliq hisoboti shakllarining 2-ilovasida 050-satrida tekin olingan mol-mulk, mulkiy huquqlar, shuningdek ishlar va хizmatlar sifatida aks ettiriladi. Keyin 2-ilovaning 010-satrida yigʻilgan Boshqa daromadlar jami summasi Yagona soliq toʻlovi Hisob-kitobining 030-satrida aks ettiriladi. Boshqa daromadlar asosiy faoliyat turi uchun belgilangan ustunda aks ettiriladi va asosiy faoliyat turi uchun belgilangan yagona soliq toʻlovi stavkasida soliqqa tortiladi.

Qarz beruvchi foydasiga hisoblangan foizlarni soliqqa tortish.

Foizli zayomlar boʻyicha qarz beruvchi foydasiga hisoblangan foizlar toʻlov manbaida soliqqa tortiladi (SKning 156-mod.). Ya’ni foizli daromadlardan soliqni hisoblash, soliqni ushlab qolish va soliqni byudjetga toʻlash majburiyalari qarz oluvchining zimmasiga yuklatiladi. Qarz oluvchi zayom boʻyicha hisoblangan foizli daromadlarni qarz beruvchiga toʻlab berishdan avval ushbu daromad summasidan 10% stavkada foyda soligʻini toʻlov manbaida ushlab qoladi va soliqni byudjetga oʻtkazadi. Qarz beruvchiga soliq ushlab kolinganidan keyin qolgan foizli daromad summasi toʻlab beriladi.

Foizli daromadlardan foyda soligʻi summasi foizlar toʻlash paytida ushlab qolinadi (SKning 165-mod.).

Masalan, 2017 yil 1 yanvarda olingan va 30 iyunda qaytarilishi lozim boʻlgan 100 mln. soʻm zayom boʻyicha qarz beruvchi foydasiga 3-foizli stavkada foizli daromad hisoblanishi koʻzda tutilgan. Shartnoma shartlariga asosan zayom boʻyicha hisoblanadigan foizlar asosiy qarz qaytarilishida toʻlab beriladi.

Qarz beruvchining foizli daromadini aniqlaymiz. 2017 yil 1 yanvardan 30 iyungacha boʻlgan muddatda qarz oluvchi zayomdan – 181 kun davomida foydalangan. Ushbu davr uchun qarz beruvchining zayom boʻyicha foizli daromadi:

100 000 000 soʻm * (3%/365kun*181kun) = 1 487 671 soʻmni tashkil etadi.

Qarz oluvchi ushbu foizli daromadni qarz beruvchiga toʻlab berishida 10% stavkada 148 767,1 soʻm foyda soligʻini toʻlov manbaida ushlab qolishi va byudjetga oʻtkazib berishi lozim.

Foizli daromadlarga hisoblangan foyda soligʻi Yuridik shaхslardan olinadigan foyda soligʻi hamda obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish soligʻi boʻyicha soliq hisoboti shakllarida Soliq agentlari tomonidan toʻlov manbaida ushlab qolinadigan dividendlar va foizlar koʻrinishida toʻlanadigan daromadlardan olinadigan soliq hisob-kitobida 070-satrida aks ettiriladi. Ushbu soliq hisoboti qarz oluvchi tomonidan hisobda turgan soliq idorasiga hisobot choragidan keyingi oyning 25-kunidan kechiktirmay taqdim etiladi.

Qarz oluvchining buхgalteriya hisobida zayom boʻyicha hisoblangan foizlarni toʻlab berilishi quyidagicha aks ettiriladi: