Октябрь ойида ҳар бир ходим учун фойдали бўлади:
«Хусусий ташкилот ходимаси ҳомиладорлик ва туғиш бўйича касаллик варақасини олиб келди, аммо ишни туғруққача давом эттириш истагини билдирди. Туғруқдан кейин 2 ой ўтгач, у бола парваришлаш нафақасини олиб, ишга чиқишни режалаштирмоқда. Иш берувчи бундай илтимосни қондиришга ҳақлими?».
Вазиятни «Нормa» эксперти, юрист Ленара ХИКМАТОВА изоҳлади:
Эътибор беринг
Битта ҳам муҳим тушунтиришни ўтказиб юбормаслик учун ТГ-каналимизга обуна бўлинг!Эслатиб ўтамиз
«Декрет», «декрет таътили» – бу кундалик иборалардир. Кадрлар ишини юритишда Меҳнат кодексида кўрсатилган номлардан фойдаланинг – «ҳомиладорлик ва туғиш таътили», «бола парваришлаш таътили». Худди шу нарса меҳнатга лаёқатсизлик варақасини белгилашнинг кўплаб вариантларига ҳам тегишли. «Касаллик таътили», «бюллетень» ва бошқаларни расмий ҳужжатлар доирасидан ташқарида қолдиринг.
– Йўқ, иш берувчи «туғруққача» қисмида ходиманинг талабини қондиришга ҳақли эмас.
Ҳомиладорлик ва туғиш таътили
Ҳомиладорлик ва туғиш таътили туғруққача етмиш календарь кун ҳамда туғруқдан кейин эллик олти календарь кун (туғиш қийин кечган ёхуд икки ёки ундан ортиқ бола туғилган тақдирда етмиш календарь кун) берилади.
Бунда қонунчиликда белгиланган, лекин ўртача ойлик иш ҳақининг етмиш беш фоизидан кам бўлмаган миқдорда нафақа тўланади 
.
Нафақани тайинлаш ва тўлаш учун асос –меҳнатга лаёқатсизлик варақаси .
Ҳомиладорлик ва туғиш таътили ҳам ҳомиладорлик ва туғиш бўйича меҳнатга лаёқатсизлик варақаси асосида расмийлаштирилади. У даволаш-профилактика муассасаси томонидан ҳомиладорликнинг ўттизинчи ҳафтасидан бошлаб 126 календарь кунига берилади .
Қонунчиликда бошқа ҳужжатлар, хусусан, ходиманинг ҳомиладорлик ва туғиш таътилига чиқиш тўғрисидаги аризаси (бола парваришлаш таътилида бўлгани каби) тақдим этилиши назарда тутилмаган.
Эътибор беринг
Ижтимоий таътилларнинг барча турлари, шу жумладан – ҳомиладорлик ва туғиш таътилидан асли ҳолида фойдаланилади ҳамда уларни пулли компенсация билан алмаштиришга йўл қўйилмайди .
Агар ходима ҳомиладорлик муддатини яширса
Ходима ҳомиладорлик муддатини яширадиган ва вақтинча меҳнатга лаёқатсизлик варақасини иш берувчига тақдим қилмасдан охиригача ўзида сақлайдиган вазиятлар учраб туради. У меҳнатга лаёқатсизлик варақасининг мавжудлигига қарамай, ҳомиладорликнинг ўттизинчи ҳафтасидан кейин ҳам ишлашни давом эттиради. Албатта, бу ҳолда иш берувчи айбдор эмас ҳамда ҳомиладорлик ва туғиш таътилини ўз вақтида расмийлаштиримагани учун жавобгар эмас. У ходиманинг ҳомиладорлик муддатини «кўз билан» аниқлай олмайди ва ходимадан меҳнатга лаёқатсизлик варақасини олмасдан туриб «декрет» таътилини расмийлаштира олмайди.
Эътибор беринг
Ҳомиладор ходима касаллик варақасини олиб келганда, уни диққат билан ўрганиб чиқинг. Ҳужжат қачон берилганини ҳамда ҳомиладорлик ва туғиш таътили қайси санадан бошланишини кўринг. Ходима меҳнатга лаёқатсизлик варақасини ҳақиқатда тақдим этган санани албатта қайд қилиб қўйинг. Бу иш берувчини ҳомиладорлик ва туғиш таътилини ўз вақтида тақдим қилмагани учун эҳтимолий жарималардан ҳимоя қилади.Ходима «касаллик варақасини» тақдим қилгандан сўнг иш берувчи бола парваришлаш таътилини расмийлаштиришга мажбур. Бундан ташқари, таътил туғруққача ҳақиқатда фойдаланилган кунлар сонидан қатъи назар, тўлиқ берилади . Агар ҳомиладор аёл тиббий муассасага ҳомиладорликнинг ўттизинчи ҳафтасидан кейин мурожаат қилган бўлса ва унга варақани туғиш арафасида расмийлаштиришган тақдирда ҳам, у барибир мурожаат қилган кундан бошлаб камида 126 кунлик таътил олиши керак.
Вақтинча меҳнатга лаёқатсизлик варақаси бўлганда нима учун ишлашга рухсат берилмайди
Кўпинча хусусий компаниялар қимматбаҳо ходимани йўқотишни истамай, ҳатто меҳнатга лаёқатсизлик варақаси бўлган тақдирда ҳам унга туғруққача ишлашга рухсат беришади.
Вақтинча меҳнатга лаёқатсизлик варақаси ходим касаллик ёки маълум бир жисмоний ҳолат туфайли маълум вақт давомида ишлай олмаслиги ва тегишинча, иш ҳақи ололмаслигидан гувоҳлик беради. Нафақа эса бундай даврда ходимни моддий қўллаб-қувватлаш учун мўлжалланган.
Бундан ташқари иш берувчи ҳомиладор аёлнинг ҳомиладорликнинг кеч муддатида ишда бўлиши хавф туғдиришини, унинг учун хавфли бўлиши мумкинлиги тўғрисида ёдда тутиши керак. Ҳомиладор аёлни меҳнатга лаёқатсизлик варақаси мавжуд бўлганда ишга қўйганлик учун компаниянинг айбдор мансабдор шахси меҳнат ва меҳнатни муҳофаза қилиш тўғрисидаги қонун ҳужжатларини бузганлик учун МЖтКнинг 49-моддаси бўйича маъмурий жавобгарликка тортилиши мумкин. Ходима билан суҳбат ўтказинг ва унга ушбу жиҳатларни тушунтиринг.
Эслатиб ўтамиз
Ходима ҳомиладорлик ва туғиш таътилига чиқишдан олдин, агар буни тиббий хулоса талаб қилса, иш берувчи унинг ишини енгиллаштириш чораларини кўриши керак. Унинг асосида ходима ноқулай ишлаб чиқариш омилларининг таъсиридан холи бўлган енгилроқ ишга ўтказилади, ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатиш нормалари камайтирилади .
Ҳомиладор аёлни бошқа ишга ўтказиш масаласи ҳал этилгунига қадар, у қолдирилган барча иш кунлари учун ўртача иш ҳақи сақланган ҳолда ишдан озод этилади .
Бундай ходимани унинг розилигисиз иш вақтидан ташқари ишларга, дам олиш ва байрам кунларидаги ишларга жалб қилиш, хизмат сафарига юбориш мумкин эмас .
Тунги ишларга жалб қилиш учун ходиманинг розилигидан ташқари, бундай иш унинг ҳаёти ва соғлиғига хавф туғдирмаслигини тасдиқловчи тиббий хулоса ҳам зарур .
Эътибор беринг
Баъзи виждонсиз компаниялар маблағларини ўз хоҳишига кўра тасарруф этишга ҳақли эканлиги билан тушунтириб, ҳомиладорлик ва туғиш бўйича нафақани тўлашни хоҳламайди. Махсус улар учун МК мулкчилик шаклидан қатъи назар, барча ташкилотлар учун ижро этилиши мажбурийлигини эслатиб ўтамиз.
МКда у ёки бу норма фақат бюджетдан молиялаштириладиган ташкилотларда қўллаш учун мажбурий эканлиги аниқ кўрсатилган истиснолар мавжуд (масалан, МК 397-м.). Аммо ҳомиладорлик ва туғиш нафақасини тўлаш бундай истисноларга тааллуқли эмас.
2022 йил 1 сентябрдан бошлаб давлат ҳомиладорлик ва туғиш нафақасини тўлаш мажбуриятларининг бир қисмини ўз зиммасига олди. Бу ҳақда батафсил қуйида ўқинг:
- Давлат ҳомиладорлик ва туғиш нафақасини қандай тўлайди;
- Ҳомиладорлик ва туғиш бўйича давлат нафақасини қандай олиш мумкин.
Ҳомиладорлик ва туғиш нафақасини тўлаш мажбуриятидан бўйин товлаш жарима солишга сабаб бўлади .
Бир вақтнинг ўзида иш ҳақи ва бола парваришлаш нафақасини олиш мумкинми?
– Агар ходима тўлиқ иш вақтига ишга чиққан бўлса, бир вақтнинг ўзида ҳам иш ҳақи, ҳам нафақа олиш мумкин эмас.
Ҳомиладорлик ва туғиш таътилидан фарқли ўлароқ бола параваришлаш таътили бутунлай ходиманинг ташаббусидир. Ҳомиладорлик ва туғиш таътили тугагандан сўнг у бола парваришлаш таътилини олишга ва ишга чиқишга ҳақли.
Бундан ташқари, болани парваришлаш таътилида бўлиб туриб ҳам ходима исталган вақтда ўзининг лавозим мажбуриятларини бажаришга киришиши мумкин, чунки унинг иш жойи (лавозими) сақланади . Иш берувчи эса ходимага ишга чиқишни тақиқлай олмайди, чунки бола парваришлаш таътилидан фойдаланиш фақат унинг хоҳишига боғлиқ.
Маълумот учун: болани парваришлаш таътилидан боланинг отаси, бувиси, буваси ёки болани ҳақиқатда парваришлаётган бошқа қариндошлари ҳам, шунингдек васийси ҳам фойдаланиши мумкин .
Эътибор беринг
Ҳомиладор аёллар, шунингдек ўн тўрт ёшгача бўлган боланинг (ўн олти ёшгача бўлган ногиронлиги бўлган бола) ота-онасидан бири уларга тўлиқсиз иш вақти (тўлиқсиз иш ҳафтаси ёки тўлиқсиз иш куни (смена) белгиланишини талаб қилиши мумкин . Иш берувчи эса бундай илтимосни қондиришга мажбурдир.Агар ходима тўлиқ иш вақтига ишга чиқса, бола парваришлаш таътили ва нафақа тўлаш тўхтатилади. Агар ходима болани парваришлаш таътили вақтида тўлиқсиз иш вақти шартлари асосида ёки иш берувчи билан келишув бўйича уйда ишлашни хоҳласа, нафақа олиш ҳуқуқи сақлаб қолинади .
Эътибор беринг
Агар ходима бола парваришлаш таътили даврида тўлиқсиз иш вақти шартлари асосида ишлаш тўғрисида мурожаат қилган бўлса, иш берувчи уни рад эта олмайди. Бу даврда уйда ишлаш масаласи эса иш берувчи билан келишилган ҳолда ҳал қилинади. Бундай ҳолда у ходиманинг бундай илтимосини рад этишга ҳақли.Шундай қилиб, кўриб чиқилаётган вазиятда ходима, агар бу вақтга келиб ҳомиладорлик ва туғиш таътилининг муддати тугаса, туғруқдан кейин 2 ой ўтгач ишни бошлашга ҳақли.
Агар у тўлиқ иш вақтида ишласа, фақат маош олади. Агар бола парваришлаш таътилида бўла туриб, тўлиқсиз иш вақти шартлари асосида ишлай бошласа, у ҳам маош, ҳам бола парваришлаш нафақасини олади.
Эслатиб ўтамиз
Болани парваришлаш нафақаси фақат бюджетдан ташқари ташкилотлар томонидан МҲТЭКМнинг 60 % миқдорида тўланади . Бюджет ташкилотлари бола парваришлаш нафақасини тўламайди. Уларнинг ходимлари томонидан бола парваришлаш нафақасини олиш тартиби ҳақида buxgalter.uz порталининг қуйидаги мақоласида ўқинг:
