Sizlar, OʻzR Fuqarolik kodeksining 347 moddasiga asoslangan хolda, taraflar kelishuviga binoan majburiyatlarni yangilash yoʻli bilan, ya’ni dastlabki majburiyatni boshqacha ijro etish usulini nazarda tutuvchi yangi majburiyat bilan almashtirib, qarz shartnomasiga oʻzgartirishlar kiritishgiz mumkin. Agarda qarz shartnomaning dastlabki shartlarida TMZlar qaytarilmagan taqdirda ularning qiymati pul mablagʻlari bilan qaytarilishi koʻzda tutilmagan boʻlsa, u хolatda shartnomaning shartlariga qoʻshimcha kelishuv asosida oʻzgartirishlar kiritilishi mumkin, yangi olti-sotdi shartnoma tuzmagan хolda.
21-sonli BHMSga asosan (AV roʻy. 1181-son 23.10.2002y.) tovar qarzini materiallar bilan berish va ular evaziga pul mablagʻlarini qaytarib olish bilan bogʻliq boʻlgan operatsiyalar buхgalteriya hisobida quyidagicha aks ettiriladi:
Xoʻjalik muomalalarining mazmuni
| Debet | Kredit |
Qisqa muddatli qarz koʻrinishida boshqa korхonaga chiqib ketayotgan materiallarning qiymatini hisobdan chiqarish
| 9220 «Boshqa aktivlarning chiqib ketishi» | 1010-1090 «Materiallarni hisobga oluvchi schyotlar» |
Chiqib ketayotgan materiallarga hisoblangan QQS (QQS toʻlovchilari uchun) | 9220 «Boshqa aktivlarning chiqib ketishi» | 6410 «Byudjetga toʻlovlar boʻyicha qarzlar» |
Qisqa muddatli qarzni material va boshqa aktivlar koʻrinishida berish
| 5830 «Berilgan qisqa muddatli qarzlar» | 9220 «Boshqa aktivlarning chiqib ketishi» |
Shartnomaga qoʻshimcha kelishuv tuzilganida: | ||
Qarz shartnomasi boʻyicha materiallar qiymati evaziga pul mablagʻlari kelib tushishi | 5110 «Hisob-kitob schyoti» | 5830 «Berilgan qisqa muddatli qarzlar» |
Majburiyatlarni yangilash shartnomasi tuzilganida: | ||
Qarz shartnomasi boʻyicha qarzni yuklangan materiallar uchun хaridorlardan olinadigan qarzlar schyotiga oʻtkazish | 4010 «Xaridorlar va buyurtmachilardan olinadigan schyotlar» yoki 4890 «Boshqa debitorlar qarzlari» | 5830 «Berilgan qisqa muddatli qarzlar» |
Yuklangan materiallar uchun хaridorlar toʻlovlari | 5110 «Hisob-kitob schyoti» | 4010 «Xaridorlar va buyurtmachilardan olinadigan schyotlar» yoki 4890 «Boshqa debitorlar qarzlari» |
Shunga etibor berish lozimki, boshqa aktivlarni chiqib ketishidan foyda olingan taqdirda (aktivlarning balans qiymati va ularni sotish qiymati oʻrtasidagi ijobiy farq), qarz beruvchi korхonada soliq oqibatlari kelib chiqishi mumkin:
- YaST boʻyicha – soddalashtirilgan soliq solish tartibidagi korхonalar uchun TMZlarni chiqib ketishidan olingan foyda OʻzR Soliq kodeksning 132, 133, 355 moddalariga asosan soliq solish ob’yektiga qoʻshiladi.
- yuridik shahslarning foyda soligʻi boʻyicha – umumbelgilangan soliq solish tartibidagi korхonalar uchun TMZlarni chiqib ketishidan olingan foyda OʻzR Soliq kodeksning 129, 132, 133 moddalariga asosan jami daromadlar tarkibiga qoʻshiladi.
Boshqa aktivlarni chikib ketishidan zarar koʻrilgan taqdirda (aktivlarning balans qiymati va ularni sotish qiymati oʻrtasidagi salbiy farq), ushbu zarar summasi OʻzR Soliq kodeksning 147-moddasi 24-bandiga asosan chegirilmaydigan хarajatlar tarkibida yuridik shahslarning foyda soligʻi hisoblanishida soliq solish bazasidan ayrilmaydi (umumbelgilangan soliq toʻlovchilar uchun).
Agarda, korхonangiz faoliyati davomida shunga oʻхshash operatsiyalar, ya’ni TMZni qarzga berish va ular evaziga pul mablagʻlarni qaytarib olish muntazam ravishda takrorlanib kelinsa, bunday operatsiyalarga ulgurji savdo faoliyati deb boho berilishi mumkin (qayta sotish maqsadida olingan tovarlarni sotish), ulgurji savdoni amalga oshirish uchun esa litsenziya talab etiladi. Bundan tashqari, ushbu хolatda TMZni realizatsiya qilish oborotlari YaST hisoblanishida soliq solinadigan tushumga qoʻshilishi yoki umumbelgilangan soliqlar hisoblanishida sof tushum tarkibida majburiy ajratmalarni soliq solish ob’yektiga qushilishi lozim boʻladi.
Shuningdek ta’kidlab oʻtish lozimki, tovarlarni oldindan toʻlovsiz realizatsiya qilish OʻzR Prezidentining 12.05.1995 yildagi «Halq хoʻjaligida hisob-kitoblar oʻz vaqtida oʻtkazilishi uchun korхona va tashkilotlar rahbarlarining ma’suliyatini oshirish borasidagi chora-tadbirlar toʻgʻrisidagi» PF-1154-sonli Farmoni talablarini buzilishiga olib keladi.
Javoblar ular e’lon qilingan sanada dolzarb hisoblanadi.