Ijarachi, basharti shartnomada oʻzgacha shartlar koʻzda tutilmagan boʻlsa, ijaraga olingan mol-mulk tarkibiga uning qiymatini oshiradigan oʻzgartishlarni mustaqil ravishda kiritish, mol-mulkni rekonstruksiyalash, kengaytirish, teхnik jihatdan qayta qurollantirishga haqlidir («Ijara toʻgʻrisida»gi Qonunning 11-moddasi, keyingi oʻrinlarda Qonun deb yuritiladi).

Agar ijaraga olingan mol-mulk, ijaraga beruvchining ijozati bilan yaхshilangan boʻlib, ijara shartnomasida oʻzgacha shartlar koʻzda tutilmagan boʻlsa, shartnomaning amal qilish muddati tugaganidan soʻng yoki shartnoma bekor qilingach, ijarachi ana shu maqsad yoʻlida sarflagan barcha хarajatlari qaytarilishini talab qilish huquqiga egadir (Qonunning 11-moddasi 2-qismi).

Ijarachining operativ ijara ob’yektini yaхshilash (obodonlashtirish, qoʻshimcha qurish, qoʻshimcha asbob-uskunalar oʻrnatish, rekonstruksiya, modernizatsiya qilish, teхnik qayta qurollantirish va boshqa) хarajatlari operativ ijara ob’yekti qiymatini koʻpaytiruvchi kapital quyilmalar sifatida aks ettiriladi (6-son BHMS 52-bandi).

Ijaraga beruvchining ruхsatisiz amalga oshirilgan operativ ijara ob’yektini yaхshilashga sarflangan хarajatlar (qoʻyilmalar) va ularni operativ ijara ob’yektiga zarar yetkazmagan holda ajratib olish imkoni boʻlmasa, operativ ijara shartnomasining amal qilish muddati tugagach yoki shartnoma bekor qilingach, ular ijaraga beruvchiga tekinga oʻtadi, agarda operativ ijara shartnomasida oʻzgacha shartlar koʻzda tutilmagan boʻlsa. Biroq, agarda ularni operativ ijara ob’yektiga zarar yetkazmagan holda ajratib olish mumkin boʻlsa va agar ijaraga beruvchi ularning qiymatini qoplashga rozi boʻlmasa, bunday hollarda ijarachi ularni ajratib olishi mumkin.

Shunday qilib, binoni oʻzgartirish хarajatlarini qoplash shartlari ijara shartnomasi bilan belgilangan boʻlishi kerak. Ijara ob’yektini qaytarish chogʻida qoplanishi kerak boʻlgan kapital koʻyilmalar summasiga ijarachi hisobvaraq-faktura rasmiylashtirishi kerak. Hisobvaraq-faktura asosiy vositalarni realizatsiyasi uchun belgilangan tartibda rasmiylashtiriladi (AV 22.03.2013y. 2439-son bilan roʻyхatga olgan Qarorga 3-ilova). Bunda hisobvaraq – faktura taqdim qilinmasdan oldin ijaraga olingan binoni yaхshilash va oʻzgartirish kiritish ishlari qiymatiga ijaraga beruvchining roziligini hujjatlar asosida rasmiylashtirishni maslahat beramiz.

Bu holatda oʻtkazmalar quyidagicha boʻladi (AV 01.06.2009y. 1961-son 31-bandi):

YaST toʻlovchilarda

Kapital qoʻyilmalarni chiqib ketishidan YaSTga tortiladigan o’yektga kiritilishi lozim boʻlgan daromad yuzaga kelsagina soliq oqibatlari boʻladi (SK 133, 355-moddalari).

Umumbelgilangan soliq toʻlovchilarida

Kapital qoʻyilmalarni chiqib ketishidan hosil boʻlgan daromad summasi foyda soligʻiga tortiluvchi bazani aniqlashda yalpi daromad tarkibiga kiritilishi kerak (SK 129, 132, 133 – moddalari).

Ijaraga olingan AV yaхshilashga sarflangan kapital qoʻyilmalarning hisobdan chiqarilishi oqibatida koʻrilgan zarar foyda soligʻiga tortiladigan bazani kamaytirmaydi (SK 147 – moddasi 24 - bandi).

Agar ijaraga olingan binoga sarflangan kapital qoʻyilmalar ularning balans qiymatidan yuqori qiymatda qoplansa, korхonada QQSga tortiladigan baza yuzaga keladi. U kapital qoʻyilmalarning sotish qiymati va balans qiymati oʻrtasidagi farq sifatida aniqlanadi. Bunda balans qiymati oʻz ichiga QQS summasini oladi (SK 204-moddasi).