Ижарачи, башарти шартномада ўзгача шартлар кўзда тутилмаган бўлса, ижарага олинган мол-мулк таркибига унинг қийматини оширадиган ўзгартишларни мустақил равишда киритиш, мол-мулкни реконструкциялаш, кенгайтириш, техник жиҳатдан қайта қуроллантиришга ҳақлидир («Ижара тўғрисида»ги Қонуннинг 11-моддаси, кейинги ўринларда Қонун деб юритилади).
Агар ижарага олинган мол-мулк, ижарага берувчининг ижозати билан яхшиланган бўлиб, ижара шартномасида ўзгача шартлар кўзда тутилмаган бўлса, шартноманинг амал қилиш муддати тугаганидан сўнг ёки шартнома бекор қилингач, ижарачи ана шу мақсад йўлида сарфлаган барча харажатлари қайтарилишини талаб қилиш ҳуқуқига эгадир (Қонуннинг 11-моддаси 2-қисми).
Ижарачининг оператив ижара объектини яхшилаш (ободонлаштириш, қўшимча қуриш, қўшимча асбоб-ускуналар ўрнатиш, реконструкция, модернизация қилиш, техник қайта қуроллантириш ва бошқа) харажатлари оператив ижара объекти қийматини кўпайтирувчи капитал қуйилмалар сифатида акс эттирилади (6-сон БҲМС 52-банди).
Ижарага берувчининг рухсатисиз амалга оширилган оператив ижара объектини яхшилашга сарфланган харажатлар (қўйилмалар) ва уларни оператив ижара объектига зарар етказмаган ҳолда ажратиб олиш имкони бўлмаса, оператив ижара шартномасининг амал қилиш муддати тугагач ёки шартнома бекор қилингач, улар ижарага берувчига текинга ўтади, агарда оператив ижара шартномасида ўзгача шартлар кўзда тутилмаган бўлса. Бироқ, агарда уларни оператив ижара объектига зарар етказмаган ҳолда ажратиб олиш мумкин бўлса ва агар ижарага берувчи уларнинг қийматини қоплашга рози бўлмаса, бундай ҳолларда ижарачи уларни ажратиб олиши мумкин.
Шундай қилиб, бинони ўзгартириш харажатларини қоплаш шартлари ижара шартномаси билан белгиланган бўлиши керак. Ижара объектини қайтариш чоғида қопланиши керак бўлган капитал кўйилмалар суммасига ижарачи ҳисобварақ-фактура расмийлаштириши керак. Ҳисобварақ-фактура асосий воситаларни реализацияси учун белгиланган тартибда расмийлаштирилади (АВ 22.03.2013й. 2439-сон билан рўйхатга олган Қарорга 3-илова). Бунда ҳисобварақ – фактура тақдим қилинмасдан олдин ижарага олинган бинони яхшилаш ва ўзгартириш киритиш ишлари қийматига ижарага берувчининг розилигини ҳужжатлар асосида расмийлаштиришни маслаҳат берамиз.
Бу ҳолатда ўтказмалар қуйидагича бўлади (АВ 01.06.2009й. 1961-сон 31-банди):
Операция мазмуни | Дебет | Кредит |
Оператив ижарага олинган асосий воситаларни яхшилаш бўйича капитал қўйилмалар амалга оширилганда | 0800 «Капитал қўйилмалар» | 1000 «Хом ашё ва материаллар», 6700 «Меҳнат ҳақи бўйича ходим билан ҳисоблашишлар»(6700), 6010 «Пудратчиларга тўланадиган счетлар» ва шу кабилар |
Оператив ижара шартномаси бўйича олинган асосий воситалар қайтарилганда, капитал қўйилмалар суммасини ҳисобдан чиқариш | 9220 «Бошқа активларнинг чиқиб кетиши»
| 0800 «Капитал қўйилмалар» |
Оператив ижара шартномаси бўйича олинган асосий воситаларни яхшилаш бўйича капитал қўйилмалар қийматининг ижарага берувчи томонидан қопланадиган суммасини акс эттириш:
| 4890 «Бошқа дебиторлар қарзлари» | 9220 «Бошқа активларнинг чиқиб кетиши»
|
Оператив ижара шартномаси бўйича олинган асосий воситаларни яхшилаш бўйича капитал қўйилмаларнинг берилиши натижасида олинган фойдани акс эттириш | 9220 «Бошқа активларнинг чиқиб кетиши»
| 9320 «Бошқа активларнинг чиқиб кетишидан фойда» |
Оператив ижара шартномаси бўйича олинган асосий воситаларни яхшилаш бўйича капитал қўйилмаларнинг берилиши натижасида кўрилган зарар | 9430 «Бошқа операцион харажатлар» | 9220 «Бошқа активларнинг чиқиб кетиши»
|
ЯСТ тўловчиларда
Капитал қўйилмаларни чиқиб кетишидан ЯСТга тортиладиган оъектга киритилиши лозим бўлган даромад юзага келсагина солиқ оқибатлари бўлади (СК 133, 355-моддалари).
Умумбелгиланган солиқ тўловчиларида
Капитал қўйилмаларни чиқиб кетишидан ҳосил бўлган даромад суммаси фойда солиғига тортилувчи базани аниқлашда ялпи даромад таркибига киритилиши керак (СК 129, 132, 133 – моддалари).
Ижарага олинган АВ яхшилашга сарфланган капитал қўйилмаларнинг ҳисобдан чиқарилиши оқибатида кўрилган зарар фойда солиғига тортиладиган базани камайтирмайди (СК 147 – моддаси 24 - банди).
Агар ижарага олинган бинога сарфланган капитал қўйилмалар уларнинг баланс қийматидан юқори қийматда қопланса, корхонада ҚҚСга тортиладиган база юзага келади. У капитал қўйилмаларнинг сотиш қиймати ва баланс қиймати ўртасидаги фарқ сифатида аниқланади. Бунда баланс қиймати ўз ичига ҚҚС суммасини олади (СК 204-моддаси).
Жавоблар улар эълон қилинган санада долзарб ҳисобланади.
Телеграм канали 