Ўриндошлик асосида ишловчи ҳомиладор ходимани ишдан бўшатиш мумкинми

«Компанияда тўлиқсиз иш вақти шарти билан ўриндош ходима ишлайди. Директор бу жойга асосий иш жойи бўйича тўлиқ иш кунига бошқа одамни ишга қабул қилишга ва шу сабабли ўриндош ходимани ишдан бўшатишга қарор қилди. Аммо у ҳомиладор эканлиги маълум бўлди. Бундай вазиятда иш берувчи ҳомиладор ўриндош ходима билан меҳнат шартномасини бекор қилишга ҳақлими? Агар Меҳнат кодексининг 161-моддасида «бошқа ходимнинг асосий иш бўйича қабул қилиниши муносабати билан» ишдан бўшатиш учун бундай сабаб кўрсатилмаган бўлса, бу иш берувчининг ташаббусига кўра ишдан бўшатиш ҳисобланадими?»

Мазкур саволга «Норма» эксперти, юрист Ленара ХИКМАТОВА жавоб берди:

– Ўриндошлик асосида ишлайдиган ходим билан меҳнат шартномасини бекор қилишнинг умумий асосларидан ташқари МК 441-моддасида кўрсатилган қўшимча асослар ҳам мавжуд:

1) мазкур ишга ўзи учун асосий иш жойи бўлган ходим қабул қилинган тақдирда;

2) ўриндошлик асосида ишлашга чекловлар жорий этилганлиги муносабати билан. 

Иш берувчининг ташаббусига кўра меҳнат шартномасини бекор қилиш тўғрисидаги Меҳнат кодексининг 161-моддасида ушбу асослар бевосита кўрсатилмаган. Аммо  иш берувчининг ташаббусига кўра ишдан бўшатишнинг бошқа асослари назарда тутилган Меҳнат кодексининг бошқа моддалари ва бошқа қонунлар кўрсатилган мазкур модданинг 2-қисми 6-банди ҳам бор. Меҳнат кодексининг 441-моддасида фақат ўриндошлик асосида ишлайдиган шахсларга нисбатан қўлланилиши мумкин бўлган айнан шундай асослар мавжуд.

Аммо кўриб чиқилаётган вазиятда уларни қўллаш мумкин эмас, чунки ҳомиладор аёллар билан тузилган меҳнат шартномасини иш берувчининг ташаббусига кўра бекор қилишга йўл қўйилмайди, бундан ташкилот (унинг алоҳида бўлинмаси) тугатилган ёки якка тартибдаги тадбиркорнинг иш фаолияти тўхтатилган ҳоллар мустасно. Ушбу тақиқ ўриндошлик асосида ишлайдиган ҳомиладор аёлларга ҳам тегишли. Меҳнат кодексининг меҳнат шартномасини бекор қилиш чоғида ҳомиладор аёллар учун кафолатлар тўғрисидаги 408-моддасида улар учун ҳеч қандай истиснолар назарда тутилмаган.

Тегишинча, ҳомиладор ходима бу иш ўзи учун асосий иш жойи бўлган бошқа ходимни қабул қилиш муносабати билан эгаллаб турган лавозимидан бўшатилиши мумкин эмас. Албатта бунинг учун у ҳомиладорликни тасдиқловчи тиббий ҳужжатларни тақдим этиши керак.

Ўриндош ходима билан муддатли меҳнат шартномаси тузилган ҳамда унинг амал қилиш муддати тугаётган бўлса-чи?

Дарҳақиқат, ўриндошлик асосида ишга кираётган  шахс билан у ва иш берувчи ўртасидаги келишувга кўра муддатли меҳнат шартномаси тузилиши мумкин . Шунинг учун ҳомиладор ходима бундай шартларда ишлашига йўл қўйилади. Аммо ҳатто шартнома муддати ниҳоясига етаётган бўлса ҳам бу бошқа ходимни ишга қабул қилиш сабабли ҳомиладор аёл билан дарҳол хайрлашиш мумкинлигини англатмайди. Бу ерда Меҳнат кодексининг 408-моддасида назарда тутилган ўзига хос жиҳатлар мавжуд.

Меҳнат шартномасининг муддати аёлнинг ҳомиладорлиги даврида тугаган тақдирда иш берувчи унинг ёзма аризасига кўра ва ҳомиладорлик ҳолатини тасдиқловчи тиббий маълумотнома тақдим этган тақдирда  шартноманинг амал қилиш муддатини ҳомиладорликнинг охирига қадар, ҳомиладорлик ва туғиш таътилини тақдим қилишда эса – бундай таътил тугагунига қадар узайтириши шарт. Айтганча, бундай таътил бошланган биринчи кундан бошлаб бу иш ўзи учун асосий иш жойи саналадиган бошқа шахсни ишга қабул қилиш мумкин бўлади.

Меҳнат шартномаси ҳомиладорликнинг охирига қадар узайтирилган аёл иш берувчининг сўровига биноан, лекин уч ойда кўпи билан бир марта ҳомиладорлик ҳолатини тасдиқловчи тиббий маълумотнома тақдим этиши шарт. Агар бунда аёл ҳомиладорлик тугаганидан кейин ҳақиқатда ишлашни давом эттирса, иш берувчи ҳомиладорликнинг тугаганлиги фактини билган ёки билиши керак бўлган кундан эътиборан бир ҳафта ичида меҳнат шартномасини унинг муддати тугаганлиги сабабли бекор қилишга ҳақли.