Воситачилик операциялари бўйича ҳужжатлар “Ҳисобварақ-фактураларни ҳисобга олиш ва расмийлаштири тартиби”нинг (АВ 21.04.2016 й. 2439-3-сон билан рўйхатга олинган МВ, ДСҚ Қарорига 3-Илова) IV бўлимига мувофиқ расмийлаштирилади.

Кўриб чиқилаётган ҳолатда А корхонаси комитент, Б корхонаси эса воситачи бўлиб ҳисобланишади.

Воситачи комитент учун материалларни харид қилган ойдан кейинги ойнинг 5 банк куни (агар воситачилик шартномасида бошқа муддат белгиланмаган бўлса) давомида комитентга ҳисобот тақдим этиши керак. Унда қуйидагилар акс эттирилиши керак:

- воситачи томонидан сотиб олинган материалларнинг миқдори ва нархи. Ҳисоботга шартнома, ҳисобварақ-фактура (инвойс), БЮД нусхалари ва материалларни воситачи харид қилганлигини тасдиқловчи бошқа ҳужжатлар илова қилиниши керак;

- Комитент томонидан қопланиши керак бўлган воситачининг харажатлари қиймати. Бундай харажатларга воситачи томонидан амалга ошириладиган операцияларни комитент ўзи бажарган тақдирда юзага келиши мумкин бўлган, воситачи томонидан учинчи шахсларга воситачилик хизматларини кўрсатиш шартномаси бўйича топшириқни бажариш муносабати билан (товарлар (ишлар, хизматлар) учун ҳақ тўлаш, солиқлар ва бошқа мажбурий тўловларни тўлаш) тўланган маблағлар киради. Ҳисоботга ушбу харажатларни юзага келиши ва тўланганлигини тасдиқловчи бирламчи ҳужжатлар илова қилиниши керак. Агар шартнома шартларига мувофиқ воситачи импорт қилинган материалларни божхона расмийлаштирувини ўзи амалга оширса, БЮД ва божхона божларини тўлашга тўлов топшириқларининг нусхалари воситачининг харажатларини тасдиқловчи ҳужжат бўлиб хизмат қилади;

- воситачилик шартномаси шартларига мувофиқ воситачининг воситачилик ҳақи (жумладан ҚҚС суммаси, агар у ҚҚС тўловчиси бўлса);

- комитентдан олинган аванс суммаси;

- воситачилик шартномаси бўйича топшириқни бажариш муносабати билан воситачига тўланиши керак бўлган сумма.

Воситачи хорижий етказиб берувчидан олинган ҳужжатлар (ҳисобварақ-фактура, инвойс, БЮД) асосида ўз номидан комитентга ҳисобварақ – фактура расмийлаштиради. Бунда "Етказиб берувчи" сатрида қўшимча равишда "Воситачи" кўрсатилади. Ушбу ҳисобварақ-фактурага қўшимча равишда воситачи воситачилик ҳақи суммасига алоҳида ҳисобварақ – фактура ва комитент томонидан имзоланган хизмат кўрсатиш тўғрисидаги далолатномани расмийлаштириши лозим.  Ушбу ҳисобварақ-фактурада воситачилик ҳақи суммасидан ташқари комитент воситачига қоплаши лозим бўлган харажат қилинган маблағлар суммаси ҳам кўрсатилади.

Агар воситачилик шартномаси сўмда расмийлаштирилган бўлса, томонлар ўртасидаги мажбуриятлар сўмда акс эттирилади ва валюта курси ҳисобга олинмайди. Агар воситачилик шартномаси хорижий валютада расмийлаштирилган бўлса, томонлар ўртасидаги ҳисоб-китоблар  “Чет эл валютасидаги операцияларнинг бухгалтерия ҳисобида акс эттириш тартиби тўғрисида Низом” (АВ томонидан 17.09.2004 й. 1411-сон билан рўйхатга олинган) ва 22-сон БҲМС "Чет эл валютасида ифодаланган активлар ва мажбуриятларнинг ҳисоби"га мувофиқ амалга оширилади.

Воситачилик шартномаси бўйича операцияларни комитентнинг ҳисобида қандай акс эттирилишини мисолда кўриб чиқсак.

Мисол. Комитент воситачига хом ашё материалларининг хариди учун 26 млн. сўм -  100% олдиндан тўлаб берди (тўлов кунидаги МБ курси 2600 сўмга тенг бўлиб, тўлов 10 000 АҚШ доллари қийматидаги материал учун эди). БЮДни расмийлаштириш санасида эса материалларнинг сўмдаги қиймати 29 млн.сўмга (10 000 АҚШ доллари, МБ  курси 2 900 сўм) тенг. Воситачилик ҳақи – 2 млн.сўм. Божхона расмийлаштируви билан комитент шуғулланди деб фараз қилайлик. У тўлаган божхона тўловлари суммаси 7 млн.сўмга тенг бўлди.

1 – вариант. Воситачилик шартномаси сўмда тузилган, шунинг учун томонларнинг ўзаро ҳисоб-китобига валюта курси ўзгариши таъсир қилмайди. 

Агар комитент ҚҚС тўловчиси бўлмаса, импорт қилинган товарлар бўйича ҚҚС суммаси товарларнинг харид қийматига киритилади, агар комитент ҚҚС тўловчиси бўлса, Солиқ кодексининг 218-моддасига (Солиқ кодексининг 219 ва 221-модда талабларини ҳисобга олган ҳолда) мувофиқ ҚҚС суммаси ҳисобга олинади.

Комитент томонидан валюта курси ҳисобига кўрилган даромад айнан бошқа даромадларга киритилади, у валюта курсларидан даромадларга киритилмайди. Валюта курсидан фарқлар хорижий валютадаги операциядан юзага келади. Юқоридаги мисолда 6-сон БҲМСнинг 6-бандига мувофиқ операциялар хорижий валютадаги операцияларга киритилмайди. Чунки комитент материалларни валютага сотиб олмайди, мажбуриятларни ҳам валютада олмайди ва бажармайди.

2 – вариант. Воситачилик шартномаси АҚШ долларида расмийлаштирилди. Томонлар ўртасидаги ҳисоб – китоблар МБ томонидан белгиланган валюта курсига асосан амалга оширилади.