Автомобиль бензини ва дизель ёқилғиси махсус белгиланадиган тартиб бўйича сотиладиган моддий-техника ресурсларининг стратегик турлари Рўйхатига киритилган бўлиб, уларни реализация қилиш Низомда белгиланган тартибда амалга оширилади (ВМнинг 05.02.2004й. 57-сонли қарори 3-иловаси). Ушбу Низомга асосан АЁҚШлар томонидан автомобиль бензини ва дизель ёнилғисини сотиб олиш нефть базалари билан тўғридан-тўғри шартномалар бўйича чегирмалар ҳисобга олинган чакана нархлар бўйича амалга оширилади.

ВМнинг 22.10.2016й. 360-сонли қарорига асосан 2016 йил 23 октябрдан бошлаб автомобиль бензини бўйича қуйидаги чакана нархлар белгиланган:

• Аи-80 маркадаги автобензин бўйича – бир литр учун 2 800 сўм;
• Аи-91, Аи-92 и Аи-93 маркадаги автобензин бўйича – бир литр учун 3 000 сўм;
• Аи-95 маркадаги автобензин бўйича – бир литр учун 3 300 сўм.

Шунингдек ушбу қарор билан «Узнефтмаҳсулот» АК нефть базалари томонидан кейинчалик аҳолига сотиш учун мўлжалланган автомобиль бензини ва дизель ёнилғиси АЁҚШларга чакана нархларда транспорт воситаларига бензин, дизель ёқилғиси ва газ ишлатганлик учун олинадиган солиқ суммаси чегирилган ҳолда 10 фоизли чегирма (скидка) билан сотилиши белгиланган.

2017 йил 1 январдан транспорт воситаларига бензин, дизель ёқилғиси ва газ ишлатганлик учун олинадиган солиқ ставкалари қуйидаги миқдорларда белгиланган (Президентнинг 27.12.2016й. ПҚ-2699-сонли қарори 22-иловаси):

•  автомобиль бензини бўйича - 1 литр учун 465 сўм / 1 тонна учун 617 700 сўм;
•  дизель ёқилғиси бўйича - 1 литр учун 465 сўм / 1 тонна учун 565 000 сўм.

Ёқилғи АЁҚШлар орқали сотилганда солиқ 1 литр ҳисобидан, қолган ҳолларда 1 тонна ҳисобидан келиб чиқиб ҳисоблаб чиқарилади.

Нефть базалари ёқилғини АЁҚШларга сотишида ҳисоб-китоб хужжатларида ёқилғи миқдорини тоннада акс эттирадилар. Тегишинча, ёқилғини сотиш нархини аниқлашда транспорт воситаларига бензин, дизель ёқилғиси ва газ ишлатганлик учун олинадиган солиқ суммаси 1 тонна учун белгиланган ставка бўйича чегирилади ва 10 фоизли чегирма (скидка) ҳисобга олинган ҳолда нарх белгиланади.

Атроф-муҳитнинг ҳароратига қараб нефть маҳсулотларнинг зичлиги ўзгаради. Шунинг учун ёқилғининг 1 тоннаси литр ҳисобида ҳар ҳил бўлиши мумкин.

Масалан, Аи-80 маркадаги автомобиль бензини зичлиги 20 градус ҳароратда ўртача 0,754 г/см.куб ташкил этади, бу ҳолатда унинг 1 тоннаси ≈1326 литрга тенг бўлади.

30 градус ҳароратда эса унинг зичлиги 0,746 г/см.куб ташкил этади, бу ҳолатда унинг 1 тоннаси ≈1340 литрга тенг бўлади.

Ушбу иккала ҳолат бўйича ёқилғини АЁҚШларга сотиш нархини аниқлаймиз.

0,754 г/см.куб зичлигида:

1) 1 тонна бензиннинг қонунчиликда белгиланган чакана нархидаги қиймати 1326 литр * 2800 сўмдан = 3 712 800 сўмга тенг бўлади;

2) 1 тонна ёқилғи қийматидан транспорт воситаларига бензин, дизель ёқилғиси ва газ ишлатганлик учун олинадиган солиқ суммасини чегирамиз 3 712 800 сўм – 3 617 700 сўм = 3095100 сўм;

3) солиқ чегирилгандан сўнг АЁҚШларга берилган 10 фоизли скидкани чегирамиз 3095100 сўм – (3 095 100 сўм * 10%) = 2 785 590 сўм.

Шундай қилиб 0,754 г/см.куб зичлигидаги Аи-80 маркадаги автомобиль бензиннинг АЁҚШларга сотиш нарҳи: 1 тонна учун = 2 785 590 сўм, 1 литр учун эса = 2100,75 сўмни ташкил этади (2 785 590 сўм : 1326 литр).

0,746 г/см.куб зичлигида:

1) 1 тонна бензиннинг қиймати 1340 литр * 2800 сўмдан = 3 752 000 сўмга тенг бўлади;

2) 1 тонна ёқилғи қийматидан солиқ суммасини чегирамиз 3 752 000 сўм – 3 617 700 сўм = 3 134 300 сўм;

3) солиқ чегирилгандан сўнг АЁҚШларга берилган 10 фоизли скидкани чегирамиз 3 134 300 сўм – (3 134 300 сўм * 10%) = 2 820 870 сўм.

0,746 г/см.куб зичлигидаги Аи-80 маркадаги автомобиль бензиннинг АЁҚШларга сотиш нарҳи: 1 тонна учун = 2 820 870 сўм, 1 литр учун эса = 2105,13 сўмни ташкил этади (2 820 870 сўм : 1340 литр).

Келтирилган мисолда кўриниб турибдики, автомобиль бензини физик ҳусусиятларидан келиб чиқиб, яъни унинг зичлигига қараб унинг сотиш нархида фарқ бўлиши мумкин.

Ушбу  ҳолат дизель ёқилғисига ҳам тегишли. 2014 йил 1 июлдан 1 литр дизель ёқилғисининг чакана нархи 1910 сўм (ЭКО дизель ёқилғиси – 1990 сўм) миқдорида белгиланган (ВМнинг 30.06.2014й. 174-сонли қарори).

Бундан ташқари импорт хом ашёдан ишлаб чиқарилган дизель ёқилғиси АЁҚШларга шартномавий тижорат нархларда ҳам сотилиши мумкин. Бунда импорт хом ашёдан ишлаб чиқарилган тайёр нефть маҳсулотларининг ҳисоб-китоб нархлари қайта ишлашга берилган хом ашёнинг қиймати (етказиб бериш билан боғлиқ транспорт харажатлари, суғурта, божхона тўловлари, воситачининг харажатлари ва қайта ишлашга берилган хом ашёни етказиб бериш билан боғлиқ бошқа харажатларни ҳисобга олган ҳолдаги қайта ишлашга берилган импорт хом ашёсининг қиймати, шунингдек қайта ишлашга берилган хом ашёнинг мулкдорларигача тайёр нефть маҳсулотларини етказиб бериш бўйича харажатлар) ва қайта ишлашга берилган хом ашёни қайта ишлаш бўйича хизматлар қийматидан (тайёр нефть маҳсулотларини ишлаб чиқариш бўйича ишлар қиймати, ишлаб чиқариладиган тайёр нефть маҳсулотларига акциз солиғи, қўшилган қиймат солиғи) келиб чиқиб аниқланади (АВда 11.03.2016й. 2766-сон билан рўйхатга олинган Низомнинг 9-банди).