“Солиқ тўловчиларга ноль даражали ставкани қўллаш натижасида ҳосил бўлган қўшилган қиймат солиғининг ортиқча суммасини қайтариш тўғрисида Низом”нинг (ЎзР Адлия вазирлиги томонидан 16.05.2008 йилда 1807-сон билан рўйхатдан ўтказилган) 13-бандига мувофиқ, ЎзР МВ ҚҚСни қайтаришни рад этиш тўғрисида қарор қабул қилиши мумкин, ушбу тўғрисида у солиқ тўловчи ва ЎзР Давлат солиқ қўмитасига ёзма равишда маълум қилади. Кўрсатилган Низомнинг 17-банди билан давлат органлари ҚҚСнинг ортиқча суммасини қайтаришга рад жавобини бериш қарорини қабул қилишга ҳақли бўлган ҳолатлар белгиланган (бюджетга қарз мавжуд бўлмаганда):

–солиқ тўловчининг солиқ бўйича солиқ қарздорлиги мавжуд бўлган ҳолатда;

–ҳисобга олинадиган ҚҚС суммасини экспортга сотилган товарлар обороти бўйича келиб тушмаган валюта тушумларига тўғриланмаган ҳолатда;

–ҳужжатлар рўйхат бўйича тўлиқ бўлмаган ҳолатда тақдим этилганда;

–ишончсиз ҳужжатлар тақдим этилганда;

–ҳужжатларни мазкур Низомнинг 6 ва 7-бандларида кўрсатилган талабларни бузган ҳолда расмийлаштириб тақдим қилганда.

Бунда ҚҚС бўйича ортиқча суммани қайтаришга рад этиш тўғрисидаги хат рад этиш сабаблари ва асосларини кўрсатган ҳолда баён этилиши керак.

Саволнинг моҳиятидан келиб чиқадиган бўлсак, рад этиш учун шунга ўхшаш вазиятлар мавжуд эмас.

Молиявий ҳисоботларни таҳлил қилгандан сўнг аниқланган банкротлик аломатлари муносабати билан ҚҚСни қайтаришга рад этиш масаласини кўриб чиққанда қонун ҳужжатларининг қуйидаги нормаларига эътиборни қаратиш лозим:

1)Хорижий корхона Президентнинг 17.08.2010 йилдаги ПҚ-1390-сон Қарорига асосан ташкил этилган. Корхонани ташкил этишда ЎзР Ҳукумати ҳамда "КОМСКО" ва "ДЭУ Интернэшнл" компаниялари консорциуми (Корея Республикаси)  ўртасида инвестицион шартнома тузилган. Қарорнинг иловасига мувофиқ мазкур шартнома бўйича хорижий томоннинг тўловлари жадвали 2019 йилга қадар белгиланган.  Қарорнинг 9-бандига биноан кўрсатилган лойиҳа  ЎзРнинг 2010 йил ва келгуси йиллар  Инвестиция дастурига киритилган.

Юқоридагилардан келиб чиқиб, Янгийўл целлюлоза-қоғоз фабрикаси негизида пахта целлюлозаси ишлаб чиқаришни ташкил қилиш бўйича кўриб чиқилаётган лойиҳага ЎзРнинг хорижий инвесторлар ҳуқуқини ҳимоя қилиш бўйича қонунчилигининг амал қилиши татбиқ этилади. “Чет эл инвестициялари тўғрисида” Қонунга мувофиқ давлат Ўзбекистон Республикаси ҳудудида чет эллик инвесторлар инвестиция фаолиятини амалга оширишлари чоғида уларнинг барча ҳуқуқларини кафолатлайди ва ҳимоя қилади.

“Инвестиция фаолияти тўғрисида” Қонун билан инвестор мажбуриятларига, жумладан инвестиция киритиши муносабати билан ўз зиммасига олган шартнома мажбуриятларини бажариш ҳам кириши кўзда тутилган. Хорижий корхона банкрот деб эътироф этилган тақдирда инвестор инвестицион шартнома бўйича ўз мажбуриятларини тугаллай олмайди ва инвестиция фаолиятини тўхтатишга мажбур бўлади. Бундан ташқари,  кўрсатилган Қонуннинг 28-моддасига мувофиқ Инвестиция фаолиятини чеклаш, тўхтатиб туриш ёки тугатиш инвесторнинг қарорига, ваколатли давлат органининг қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда қабул қилинган қарорига ёки суднинг қарорига кўра амалга оширилиши мумкин.

Инвестиция фаолиятини тадбиркорлик субъекти фаолиятини тўхтатиб туришга ёки тугатишга олиб келадиган тарзда чеклаш, тўхтатиб туриш  ёки тугатиш суд тартибида амалга оширилади.

Шундай қилиб, хорижий корхонани банкротлиги ёки тугатилиши тўғрисидаги қарор инвестор, давлат органи ёки суд  томонидан инвестиция фаолиятини тўхтатиш тўғрисида қарор қабул қилингандан кейин қабул қилиниши мумкин, ҳамда фақат суд тартибида.

2) ЎзР ФКнинг 57-моддасига асосан тижоратчи ташкилот бўлган юридик шахс кредиторлар талабларини қондиришга қурби етмаса, суднинг қарорига мувофиқ у ночор (банкрот) деб ҳисобланиши мумкин. Тижоратчи ташкилот бўлган юридик шахс банкротлик аломатлари мавжуд бўлган тақдирда ўзини банкрот деб топиш тўғрисидаги ариза билан судга мурожаат этади.

ЎзР Қонунининг 4-моддасига биноан қарздорнинг пул мажбуриятлари бўйича кредиторлар талабларини қондиришга ва (ёки) мажбурий тўловлар бўйича ўз мажбуриятини бажаришга қодир эмаслиги, агар тегишли мажбуриятлар ва (ёки) тўловлар мажбурияти юзага келган кундан эътиборан уч ой давомида қарздор томонидан бажарилмаган бўлса, унинг банкротлик аломатлари деб эътироф этилади. Мазкур аломат мавжудлигини фақат молиявий ҳисобот шакллари бўйича аниқлашнинг имконияти йўқ.

Юқорида келтирилган ЎзР қонунчилиги нормаларидан келиб чиқиб,  инвестиция фаолияти объекти ҳисобланган хорижий корхонани банкрот деб эътироф этиш учун  ЎзРнинг “Инвестиция фаолияти тўғрисида”ги Қонунида таърифланган тартиботлар ўтказилиши керак.

Инвестициялаш объекти – хорижий корхона билан давлат органи ўртасида  юзага келган низони ҳал қилишда ЎзРнинг “Чет эллик инвесторлар ҳуқуқларининг кафолатлари ва уларни ҳимоя қилиш чоралари тўғрисида” Қонунининг 10,11-моддаларига амал қилиш лозим:

     Чет эл инвестициялари билан бевосита ёки билвосита боғлиқ низо (инвестицияга оид низо), тарафлар келишувига кўра, улар ўртасидаги маслаҳатлашувлар орқали ҳал этилиши мумкин. Агар тарафлар келишилган ҳал қилувга эриша олмасалар, бундай низо Ўзбекистон Республикасининг хўжалик суди томонидан ёхуд ҳакамлик воситасида инвестицияга оид низоларни ҳал этишга доир Ўзбекистон Республикаси қўшилган халқаро шартномаларнинг (битимлар ва конвенцияларнинг) қоидалари ва тартиботига мувофиқ ҳал этилиши лозим.

      Чет эллик инвесторлар ҳуқуқларининг кафолатлари ва уларни ҳимоя қилиш чоралари тўғрисидаги қонун ҳужжатлари бузилган тақдирда, чет эллик инвестор етказилган зарар учун суд тартибида шунга монанд товон олиш ҳуқуқига эга.

Қайд қилиш лозимки, “Солиқ тўловчиларга ноль даражали ставкани қўллаш натижасида ҳосил бўлган қўшилган қиймат солиғининг ортиқча суммасини қайтариш тўғрисида Низом”га (ЎзР Адлия вазирлиги томонидан 16.05.2008 йилда 1807-сон билан рўйхатдан ўтказилган) асосан ҚҚСни қайтариш ва низоли вазиятни ҳал қилиш вариантларидан бири ҚҚСнинг ортиқча суммасини солиқ тўловчига қайтарилаётган суммани товарлар (ишлар, хизматлар) учун солиқ тўловчининг етказиб берувчи корхоналарга, улар солиқ бўйича қарзларни сўндирган ҳолда, тўловларини (шу жумладан бўнак тўловларини) тўлаш ҳисобига амалга оширилиш, шунингдек  Молия вазирлиги ҳузуридаги бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси, Республика йўл жамғармаси ҳамда бюджетдан ташқари Мактаб таълими жамғармаси олдидаги қарзни сўндириш йўли билан қайтариш имконияти бўлиши  мумкин. Мазкур ҚҚСни қайтариш тартиботи солиқ тўловчининг ёзма аризаси асосида амалга оширилади.