Солиқ кодексининг 171 – моддаси 14 – бандига мувофиқ юридик шахслар–иш берувчидан қишлоқ жойларда намунавий лойиҳалар бўйича якка тартибда уй-жой қуриш учун кредитлар бериш қонун ҳужжатларига мувофиқ зиммасига юклатилган банклар томонидан ушбу мақсадлар учун бериладиган ипотека кредити бўйича бошланғич бадал сифатида қурувчи шахс томонидан олинган маблағлар жисмоний шахсларнинг даромади сифатида қаралмайди.

Шундан келиб чиқиб, қурувчи шахс кимлигини, қандай маблағлар бошланғич бадалга тегишлилигини, ҳамда қайси банклар қишлоқ жойларда намунавий лойиҳалар бўйича якка тартибда уй-жой қуриш учун кредитлар бериш ҳуқуқига эгалигини аниқлаб олиш керак.

"Қишлоқ қурилиш инвест" инжиниринг компанияси иштирокида якка тартибда уй-жой қурилишини амалга ошириш тартиби тўғрисида Низом (ЎзР ВМ 26.10.2009 й. 280-сон қарорига 1-илова)да қуйидагича тушунчалар белгиланган:

якка тартибдаги қурувчи – қишлоқ жойларда яшайдиган, тасдиқланган намунавий лойиҳаларга мувофиқ якка тартибда уй-жой қуришга буюртмани белгиланган тартибда расмийлаштирадиган (расмийлаштирган) Ўзбекистон Республикаси фуқароси;

бошланғич бадал - қарз олувчи (биргаликда қарз олувчилар)нинг юридик шахс - қарз олувчининг иш берувчиси ёки бошқа шахсларнинг қарз олувчининг номига банкда очилган омонат қўйилма ҳисоб рақамига киритилган пул маблағлари шаклидаги қурилаётган уй-жой қийматининг камида 25 фоизи миқдоридаги қарз олувчининг ўз маблағлари.

АТБ "Қишлоқ қурилиш банки" қишлоқ жойларда намунавий лойиҳалар бўйича якка тартибда уй-жой қуриш учун кредитлар бериш ҳуқуқига эга. Тасдиқланган намунавий лойиҳалар бўйича якка тартибдаги уй-жой қурилиши учун "Қишлоқ қурилиш банк" акциядорлик тижорат банки томонидан имтиёзли ипотека кредити бериш тартиби тўғрисида Низом (ЎзР ВМ 25.05.2009 й. 148-сон қарорига илова)да мақсадли маблағлар ҳисобига тасдиқланган намунавий лойиҳалар бўйича якка тартибдаги уй-жой қурилиши учун "Қишлоқ қурилиш банк" акциядорлик тижорат банки томонидан қишлоқ аҳолисига имтиёзли ипотека кредити бериш тартиби белгиланган.

Шу тариқа, ходимнинг қишлоқ жойларда намунавий лойиҳалар бўйича якка тартибда уй-жой қуриш учун олинган кредитлар бўйича бошланғич бадалини АТБ «Қишлоқ қурилиш банки»даги омонат ҳисоб рақамларига ўтказилган корхонанинг харажатлари ходимнинг даромади сифатида қаралмайди ва жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиқларига тортилмайди.

Ушбу маблағлар Солиқ кодексининг 172 – моддасида кўрсатилган иш ҳақи сифатидаги даромадлар сирасига кирмаганлиги сабабли суғурта бадаллари ва ягона ижтимоий тўловга тортилмайди (Солиқ кодексининг 306 – моддаси).

Шу билан бирга қуйидаги шартларга амал қилинган бўлиши керак:

• Ходим Ўзбекистон Республикаси фуқароси бўлиши ва қишлоқ жойда рўйхатдан ўтган бўлиши керак;
• Ходим намунавий лойиҳалар бўйича уй-жой қуриш учун буюртмани расмийлаштирган бўлиши керак;
• Ходим ипотека кредитини расмийлаштирган бўлиши керак;
• Ўтказилган маблағлар ипотека кредити шартномасида кўрсатилган бошланғич бадаллар суммасидан кўп бўлмаслиги керак;
• Ходимнинг ипотека кредити бўйича бошланғич бадал сифатида ўтказилган маблағлар корхонанинг харажатлари бўлиб, у ходим томонидан қопланмаслиги керак. 

Кўп ҳолатларда даромадларнинг солиққа тортилиши хўжалик операциясининг қандай ҳужжатли расмийлаштирилганлигига боғлиқ. Сизнинг саволингиздан келиб чиқиб, ходимга ипотека кредити бўйича бошланғич бадални киритиш учун моддий ёрдам берилган. Ушбу ҳолатда моддий ёрдам кўрсатиш бўйича бирламчи ҳужжатларни расмийлаштириш унчалик тўғри бўлмайди, чунки моддий ёрдам иш ҳақи тарзидаги даромадларга (Солиқ кодексининг 173 – моддаси 4 – банди) киритилиб, у ЖСДС, суғурта бадаллари ва ЯИТга тортилади. Ушбу ҳолатда буйруқ ва ходим ҳамда корхона ўртасида пул маблағларини иш берувчи томонидан қишлоқ қурилиш банкда очилган ходимнинг омонот ҳисоб рақамига кўчириб бериш тўғрисида битим тузилиши тўғрироқ бўлар эди.