Фуқаролик кодексининг (ФК) 836 – моддасига биноан белгаланганки, воситачи сотадиган мол-мулкнинг баҳоси, агар қонун ҳужжатларида ёки воситачилик шартномасида бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, комитент билан келишган ҳолда белгиланади. Айни вақтда ФК 834–моддасида воситачи битимни комитент кўрсатганидан ҳам фойдалироқ шартлар асосида тузиши мумкинлиги назарда тутилган. Ушбу ҳолатда қўшимча фойда, башарти шартномада бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, тарафлар ўртасида баравар тақсимланади.

Сизнинг ҳолатингизда воситачилик шартномасида қўшимча фойда воситачининг воситачилик ҳақи эканлиги кўрсатилган, яъни у воситачининг ихтиёрида қолади.

Воситачилик шартномалари бўйича операциялар Ҳисобварақ-фактураларни   ҳисобга олиш ва расмийлаштири тартиби (АВ 22.03.2013 й. 2439-сон билан рўйхатга олинган МВ ва ДСҚ 04.03.2013 й. Қарорига 3-илова)нинг IV бўлимига мувофиқ расмийлаштирилади.

Воситачи, комитентнинг топшириғини бажаргач, унга қуйидаги маълумотлар киритилган ҳисоботни тақдим этади:

Бирламчи ҳужжатлар учун мажбурий бўлган воситачи ва комитентнинг барча реквизитлари. Улар ЎзР 30.08.1996 й. 279-I-сон "Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида"ги Қонунининг (Янги таҳрири) (ЎзР 13.04.2016 й. ЎРҚ-404-сон Қонуни билан тасдиқланган) 14-моддасига биноан белгиланган;

• реализация қилинган товарлар миқдори ва қиймати. Ҳисоботга воситачи томонидан комитентнинг товарлари реализация қилинганлигини тасдиқловчи шартномалар, ҳисобварақ-фактуралар, далолатномалар нусхалари илова қилиниши керак.
• комитент томонидан қопланиши лозим бўлган воситачининг малга оширган харажатлари қиймати. Бу – комитент ўз товарларини ўзи реализация қилган  тақдирда юзага келиши мумкин бўлган, воситачи томонидан учинчи шахсларга воситачилик хизматларини кўрсатиш шартномаси бўйича топшириқни бажариш муносабати билан товарлар (ишлар, хизматлар) учун ҳақ тўлаш, солиқлар ва бошқа мажбурий тўловларга тўланган маблағлардир. Ҳисоботга амалга оширилган харажатларни ва уларнинг тўланганлигини тасдиқловчи бирламчи ҳужжатлар тақдим этилиши керак;
• шартнома шартларига мувофиқ воситачининг воситачилик ҳақи. Сизнинг ҳолатингизда ушбу сумма 3 000 000 сўмга тенг бўлади;
• комитентдан олинган аванс суммаси;
• воситачига тўланиши лозим бўлган сумма.

Ҳисобот воситачи товарларни сотган ой тугаганидан сўнг 5 банк иш кунида тақдим этилиши керак.

Воситачилик шартномаси амалга ошгач, воситачи ўзининг номидан комитентга воситачилик ҳақи суммасига (сизнинг ҳолатингизда 3 000 000 сўмга) ҳисобварақ-фактура тақдим этади. Унга қўшимча равишда худди шу суммага кўрсатилган хизматлар далолатномаси расмийлаштирилиб, у комитент томонидан имзоланиши керак.

Воситачи учун ЯСТ объекти бўлиб воситачилик ҳақи ҳисобланади (Солиқ кодексининг 355-моддаси). Сизнинг ҳолатингизда у 3 000 000 сўмга тенг ва у 33% ставкада солиққа тортилади (ЎзР Президентининг 22.12.2015 й. 2455-сон Қарорига 10-1-илова).

Комитент воситачидан олган ҳисоботи асосида 5 банк куни давомида унга ҳисобварақ-фактура тақдим этади. Ҳисобварақ-фактурада сана ва воситачи томонидан сотиб олувчига тақдим этилган ҳисобварақ-фактура кўрсатгичлари (сизнинг ҳолатингизда 6 000 000 сўм) кўрсатиши керак.

Комитент учун ЯСТга солиқ солиш объекти товарларни сотишдан тушган тушум, яъни товар обороти ҳисобланади (Солиқ кодексининг 355-моддаси). Реализацияни тасдиқловчи ҳужжат бу ҳисобварақ-фактурадир (Солиқ кодексининг 22-моддаси). Демак, сизнинг ҳолатингизда ЯСТга воситачи манзилига расмийлаштирилган ҳисобварақ-фактурада кўрсатилган сумма – 6 000 000 сўм тортилади. Улгуржи ва улгуржи-чакана фаолиятини амалга оширувчи корхоналар (бундан аптека корхоналари мустасно) учун ЯСТ ставкаси 5%га тенг (ЎзР Президентининг 22.12.2015 й. 2455-сон Қарорига 10-2-иловасининг 3-банди).

ФК 354-моддасида белгиланганки, шартноманинг шартлари тарафларнинг хоҳиши билан белгиланади, тегишли шартнинг мазмуни қонун ҳужжатларида кўрсатиб қўйилган ҳоллар бундан мустасно. Қонун ҳужжатларида томонлар шартнома бўйича ҳисоб-китоб қилишлари шарт бўлган муддат кўрсатилмаган. Аммо, шуни ҳисобга олиш керакки, товарлар амалда жўнатилган ишлар бажарилган, хизматлар кўрсатилган кундан бошлаб 90 кун ўтгандан кейин, етказиб берилган товарлар, кўрсатилган хизматлар ва бажарилган ишлар учун маблағлар келиб тушмаганлиги муддати ўтиб кетган дебиторлик қарзи деб ҳисобланилади. Муддати ўтиб кетган дебиторлик қарзи мавжудлигига йўл қўйган корхона мансабдор шахслри жавобгарликка тортилишади (Ўзбекистон Республикаси Президентининг 12.05.1995 й. ПФ-1154-сон "Ҳалқ хўжалигида ҳисоб-китоблар ўз вақтида ўтказилиши учун корхона ва ташкилотлар раҳбарларининг маъсулиятини ошириш борасидаги чора-тадбирлар тўғрисида"ги Фармонининг 2-банди).

Шундай қилиб, томонлар келишувига асосан 45-кунлик муддатда ҳисоб-китобнинг амалга оширилиши қонунчиликка хилоф эмас. Асосийси – бу муддатни 90 кунгача етказмаслик керак.